HALINKA Adrian 1 RZEPKA Piotr 1 SZABLICKI Mateusz 1

HALINKA Adrian 1 RZEPKA Piotr 1 SZABLICKI Mateusz 1 Układy regulacyjne infrastruktury transportu energii elektrycznej ze źródeł wiatrowych identyfikacja warunków działania automatycznej regulacji napięcia stacji elektroenergetycznych WSTĘP Wartość napięcia w miejscu przyłączenia obiektów elektroenergetycznych jest jednym z czynników wpływających na warunki pracy tych obiektów. Należy do zbioru parametrów definiujących jakość energii elektrycznej [11]. Dla wrażliwych obiektów elektroenergetycznych nawet niewielkie odchylenie wartości napięcia od poziomu wymaganego może spowodować znaczącą zmianę warunków pracy takich obiektów. W efekcie zmianom wartości napięcia zaistniałym w miejscu przyłączenia obiektów mogą towarzyszyć m.in.: zmniejszenie bezpieczeństwa użytkowania obiektów elektroenergetycznych; obniżenie sprawności działania układów wykorzystujących obiekty elektroenergetyczne; pogorszenie jakości i zmniejszenie wolumenu produkcji w przemyśle (w [9] scharakteryzowano wybrane aspekty wpływu zapadów napięcia zasilania na pracę odbiorców przemysłowych); w skrajnym przypadku przerwy w funkcjonowaniu bądź nawet uszkodzenia obiektów elektroenergetycznych. Uogólniając, prawidłowe działanie zdecydowanej większości obiektów elektroenergetycznych wymaga napięcia w miejscu ich przyłączenia o wartości jak najbliższej wartości zalecanej, zazwyczaj równej poziomowi znamionowemu. Jednak nawet w normalnym, niezakłóceniowym stanie pracy systemu elektroenergetycznego (SEE) można zaobserwować zmiany wartości napięcia. Jest to powodowane zmianami m.in. konfiguracji SEE, parametrów obciążeń, warunków pracy źródeł wytwórczych itd. [2]. Konieczność zapewnienia odpowiedniego, wymaganego poziomu napięcia determinuje stosowanie różnych metod regulacji napięcia. Jedną z metod regulacji wartości napięcia w węzłach sieci dystrybucyjnej jest układ automatycznej regulacji napięcia (ARN) oddziałujący na przełącznik zaczepów transformatora. Jednak obserwowany gwałtowny wzrost liczby przyłączanych i planowanych do przyłączenia do sieci lokalnych, rozproszonych źródeł wytwórczych może spowodować znaczącą zmianę warunków działania stosowanych układów ARN (patrz m.in. [6]). W niniejszym artykule autorzy przedstawiają wybrane wyniki rozpatrywań ukierunkowanych na określenie wpływu pracy źródeł wiatrowych na warunki działania układów ARN stacji elektroenergetycznych WN/SN. Podkreśla się, że w przeprowadzonych rozpatrywaniach uwzględniono różne możliwe tryby pracy tych źródeł, determinujące różne warunki pracy sieci elektroenergetycznej w otoczeniu miejsca ich przyłączenia. 1 UKŁAD AUTOMATYCZNEJ REGULACJI NAPIĘCIA STACJI ELEKTROENERGETYCZNEJ Układ ARN jest predestynowany do utrzymywania poziomu napięcia po stronie DN transformatora stacji w wymaganym zakresie wartości. W normalnych warunkach eksploatacyjnych układu sieciowego zadanie to powinno być realizowane nadążnie za zmianami warunków pracy otoczenia sieciowego stacji i obiektów elektroenergetycznych przyłączonych do stacji. Układ ARN oddziałuje na podobciążeniowy przełącznik zaczepów transformatora celem zmiany przekładni transformatora. Umożliwia to skokowe podwyższenie bądź obniżenie wartości napięcia po stronie DN 1 Politechnika Śląska; Wydział Elektryczny; 44-100 Gliwice, ul. B. Krzywoustego 2; tel. +48 32 237 14 81; re1@polsl.pl 4446

transformatora. Wynikowa zmiana wartości napięcia jest determinowana parametrami przełącznika zaczepów transformatora (liczba zaczepów oraz zakres zmiany napięcia przypadający na zaczep) i nastawieniami układu ARN (wartość zadana napięcia oraz szerokość strefy niedziałania ARN).Szczegółowe informacje dotyczące układów ARN stacji elektroenergetycznych przedstawiono m.in. w [8], [10]. 2 MOŻLIWOŚCI STEROWANIA MOCĄ BIERNĄ ŹRÓDEŁ WIATROWYCH Wpływ pracy źródła wiatrowego na warunki napięciowe stacji elektroenergetycznej, do której źródło to jest przyłączone tym samym również wpływ źródła na warunki działania układów ARN stacji są determinowane m.in. możliwością kształtowania parametrów (charakter i wartość) mocy biernej generowanej/pobieranej przez źródło (patrz [1]). Zdolność źródła wiatrowego do generacji mocy biernej o zadanym charakterze (moc bierna indukcyjna bądź moc bierna pojemnościowa) i zadanej wartości (niezależnie bądź zależnie poprzez zadaną wartość współczynnika mocy od poziomu generacji mocy czynnej) zależy przede wszystkim od rodzaju generatora zainstalowanego w źródle. W rozwiązaniach komercyjnych zazwyczaj występują: źródła wiatrowe z generatorami asynchronicznymi klatkowymi; źródła wiatrowe z generatorami asynchronicznymi pierścieniowymi wyposażone w przekształtnik energoelektroniczny w obwodzie wirnika (źródła wiatrowe z generatorami asynchronicznymi dwustronnie zasilanymi); źródła wiatrowe z generatorami synchronicznymi wyposażone w przekształtnik energoelektroniczny w torze wyprowadzenia mocy. Charakterystykę możliwości sterowania mocą bierną źródeł wiatrowych z wymienionymi typami generatorów przedstawiono w tablicy 1. Zestawienie opracowano, korzystając z informacji zawartych w [1], [7]. Poszczególne rodzaje źródeł wiatrowych podzielono na niesterowalne źródła mocy biernej i sterowalne źródła mocy biernej. Tab. 1. Możliwości sterowania charakterem i wartością mocy biernej generowanej/pobieranej przez źródło wiatrowe typ generatora źródła możliwość sterowania mocą bierną źródła asynchroniczny klatkowy niesterowalne źródło mocy biernej asynchroniczny dwustronnie zasilany sterowalne źródło mocy biernej synchroniczny sterowalne źródło mocy biernej* * dotyczy źródeł z falownikiem napięcia w układzie przekształtnikowym W źródłach wiatrowych uznawanych za sterowalne źródła mocy biernej zazwyczaj stosuje się dwa tryby sterowania mocą bierną: tryb regulacji mocy biernej (Qreg) i tryb regulacji napięcia (Ureg). Oba tryby sterowania mocą bierną charakteryzują się identycznym efektem ich działania, tj. źródło wiatrowe generuje/pobiera moc bierną o charakterze i wartości określonych przez układy sterowania źródła. Różnice dotyczą celu regulacji. Dla trybu Qreg celem działań podejmowanych przez układy sterowania źródła wiatrowego jest utrzymanie zadanego charakteru i wartości mocy biernej wprowadzanej przez źródło do sieci bądź utrzymanie zadanego charakteru i wartości współczynnika mocy. Zatem w trybie Qreg moc bierna generowana/pobierana przez źródło wiatrowe może być zadawana niezależnie od innych parametrów (z uwzględnieniem m.in. ograniczeń regulacyjnych i technicznych) bądź zależnie od generowanej mocy czynnej stosownie do zadanej wartości współczynnika mocy. Dla trybu Ureg celem działań podejmowanych przez układy sterowania źródła jest utrzymanie zadanej wartości napięcia w miejscu przyłączenia źródła. Zatem w trybie Ureg charakter i wartość mocy biernej źródła nie są zadawane wprost parametry mocy biernej źródła są determinowane oczekiwanym poziomem napięcia, do którego utrzymania układy sterowania źródła wymuszają generację/pobór mocy biernej przez źródło o odpowiednim charakterze i wartości. 4447

3 MODEL UKŁADU SIECIOWEGO STACJI ZE ŹRÓDŁEM WIATROWYM W celu identyfikacji zmiany warunków działania układu ARN stacji WN/SN po przyłączeniu lokalnego źródła wytwórczego wykonano model fragmentu sieci elektroenergetycznej. Schemat ideowy układu przedstawiono na rysunku 1. Można w nim wyróżnić: stację elektroenergetyczną WN/SN; Przyjęto, że rozpatrywana stacja jest wyposażona w dwuuzwojeniowy transformator WN/SN TNARD 25000/110 PN o mocy znamionowej 25 MV A, napięciach znamionowych 115 kv i 22 kv oraz zakresie regulacji przekładni pod obciążeniem po stronie GN ±10% w ±8 stopniach. Odbiory przyłączone do rozdzielni SN stacji zamodelowano jako element skupiony, którego moc można regulować w zakresie od 0 do 25 MV A. sieć WN; Otoczenie sieciowe rozdzielni WN stacji odwzorowano jako ekwiwalent SEE. Przyjęte parametry modelu pozwalają uzyskać moc zwarciową w rozdzielni SN stacji na poziomie równym 20- krotności mocy źródła. Spełnia to obowiązujące wymagania dotyczące przyłączania źródeł. źródło wiatrowe FW. Źródło wiatrowe FW zamodelowano w postaci farmy wiatrowej o znamionowej mocy czynnej równej 8 MW. Przyjęto, że na FW są zainstalowane 4 turbiny wiatrowe wyposażone w generatory asynchroniczne dwustronnie zasilane. Wybór rodzaju generatora jest podyktowany ich największą popularnością w źródłach wiatrowych przyłączonych i planowanych do przyłączenia do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Zastosowano referencyjny model turbiny wiatrowej, w którym punktem kontroli napięcia dla trybu Ureg jest miejsce połączenia generatora i transformatora blokowego (punkty TW1 TW4 na rysunku 1). Poszczególne turbiny wiatrowe są przyłączone liniami kablowymi do stacji FW. Stacja FW łączy się ze stacją WN/SN linią wyprowadzenia mocy. Odwzorowuje to sposób przyłączania źródeł wiatrowych stosowany w wielu rzeczywistych układach SN. Rys. 1.Schemat ideowy modelu układu sieciowego stacji WN/SN ze źródłem wiatrowym Przyjęty model fragmentu sieci elektroenergetycznej wykonano w programie DIgSILENTPowerFactory. Symulacje przeprowadzono, odwzorowując stany pracy stacji i źródła wiatrowego, które mogą wystąpić w normalnych warunkach eksploatacyjnych sieci elektroenergetycznej. Skoncentrowano się na badaniach związanych ze zmianami obciążenia stacji oraz zmianami generacji FW. Badania te wykonano jako jednoparametryczne. 4448

4 BADANIA WARUNKÓW DZIAŁANIA UKŁADU ARN Rozpatrywania zmierzające do określenia wpływu pracy źródła wiatrowego na działanie ARN stacji podczas zmiany jednej, wybranej wielkości opisującej warunki pracy układu sieciowego zrealizowano oddzielnie dla dwóch scenariuszy zmian tych warunków. Badania symulacyjne wykonano dla scenariusza pracy modelowanego układu sieciowego, w którym występuje zmiana stopnia obciążenia rozdzielni SN stacji, oraz dla scenariusza pracy modelowanego układu sieciowego, w którym występuje zmiana poziomu generacji mocy czynnej źródła wiatrowego. W obu scenariuszach pracy uwzględniano dwa tryby sterowania mocą bierną źródła FW, tj. tryb Ureg i tryb Qreg. Dla trybu Ureg jako cel sterowania mocą bierną źródła przyjęto utrzymanie napięcia w punktach TW1 TW4 sieci wewnętrznej farmy wiatrowej na poziomie znamionowym. Dla trybu Qreg rozpatrzono trzy charakterystyczne warianty regulacji mocy biernej, tj. utrzymanie zerowej generacji mocy biernej niezależnie od poziomu generacji mocy czynnej (tryb Qreg_0 tryb sterowania mocą bierną źródła wiatrowego najczęściej wymagany przez operatorów sieci dystrybucyjnych) oraz utrzymanie zadanego charakteru i wartości współczynnika mocy oddawanej do sieci: ind (tryb Qreg_ind) i poj (tryb Qreg_poj). Scenariusz badań symulacyjnych pracy modelowanego układu sieciowego, w którym występuje zmiana stopnia obciążenia rozdzielni SN stacji, zakładał: zmianę poziomu mocy pozornej pobieranej przez odbiory przyłączone do rozdzielni SN stacji w zakresie od 0 do 25 MV A (moc znamionowa transformatora WN/SN stacji) przy stałej wartości równej 0,4; stały poziom generacji mocy czynnej przez FW równy znamionowej mocy czynnej źródła wiatrowego, tj. 8 MW (charakter i wartość mocy biernej generowanej/pobieranej przez FW determinowane aktywnym trybem sterowania mocą bierną źródła). Wybór trybu sterowania mocą bierną źródła wiatrowego w sposób istotny decyduje o jego wpływie na kształtowanie się warunków napięciowych w rozdzielni SN stacji podczas zmian jej obciążenia. Na rysunku 2 zamieszczono wykresy obrazujące zmiany wartości skutecznej napięcia w rozdzielni SN stacji towarzyszące zmianom poziomu mocy pozornej pobieranej przez odbiory przyłączone do tej rozdzielni (S obc ) z 25 MV A do 0. Dla założonego stałego poziomu generacji mocy czynnej przez źródło wiatrowe zmniejszenie stopnia obciążenia rozdzielni SN prowadzi do wzrostu wartości napięcia w tej rozdzielni. Jest to podyktowane zmianami rozpływu mocy w układzie sieciowym wskutek pracy źródła FW w rozpatrywanym scenariuszu badań zmiany mocy odbiorów prowadzą do zmiany zapotrzebowania na moc czynną dopływającą z sieci WN. Wzrost wartości napięcia w rozdzielni SN obserwuje się dla obu trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego. Przy pracy źródła z aktywnym trybem Qreg zmiany wartości napięcia sięgają 7%U N. Praktycznie odpowiada to zmianom wartości napięcia występującym podczas identycznej zmiany stopnia obciążenia rozdzielni przy wyłączonym źródle FW. Natomiast dla trybu Ureg zakres zmiany wartości skutecznej napięcia zmniejsza się ponad dwukrotnie. Obserwowane niejednakowe zmiany warunków napięciowych w rozdzielni SN stacji, które towarzyszą rozpatrywanemu scenariuszowi badań symulacyjnych, dla obu trybów sterowania mocą bierną źródła FW determinują powstanie różnych warunków działania układu ARN stacji. Warunki te scharakteryzowano przez numer początkowy zaczepu przełącznika zaczepów transformatora (numer zaczepu ustawiony dla danego trybu sterowania mocą bierną źródła przed rozpoczęciem badań) oraz liczbę pojedynczych przełączeń zaczepów towarzyszących założonej zmianie warunków pracy układu sieciowego (pojedyncze przełączenie przełącznika zaczepów to zmiana przekładni transformatora o jeden zaczep). Na rysunku 3 przedstawiono wymagane zmiany przekładni transformatora WN/SN stacji podczas zmiany obciążenia rozdzielni SN stacji (z 25 MV A do 0) dla różnych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego. Są to zmiany przekładni transformatora niezbędne do utrzymania quasi-ustalonego poziomu wartości skutecznej napięcia w rozdzielni SN. Przyjęto, że zmiana wartości napięcia wykraczająca poza zakres odpowiadający przełączeniu pojedynczego zaczepu wymusza zmianę przekładni transformatora (dla rozpatrywanego transformatora WN/SN dopuszczalna zmiana napięcia wynosi 1,25%U N ). W tablicy 2 zestawiono parametry opisujące 4449

warunki działania ARN stacji modelowanego układu sieciowego. Porównanie uzyskanych wyników uwidacznia znaczącą różnicę między trybami Ureg i Qreg. Przy pracy źródła z aktywnym trybem Ureg do utrzymania wymaganego poziomu napięcia w rozdzielni SN stacji podczas rozpatrywanego zmniejszenia stopnia obciążenia stacji niezbędne jest dokonanie 4 zmian przekładni transformatora WN/SN. Średnio, każda zmiana obciążenia o 23,5% (w odniesieniu do mocy znamionowej transformatoras N = 25 MV A) wymusza zadziałanie ARN i przełączenie o jeden zaczep. Dla trybu Qreg zanotowano 5 wymaganych zmian przekładni transformatora stacji, niezależnie od aktywnego wariantu tego trybu. Nieznacznie różniły się jedynie zmiany mocy pozornej odbiorów przypadające na jeden zaczep, które wynosiły: dla trybu Qreg_0 18,6%S N, dla trybu Qreg_ind 18,4%S N, dla trybu Qreg_poj 18,8%S N. Rys. 2.Zmiany wartości skutecznej napięcia w rozdzielni SN stacji (w odniesieniu do U N ) w funkcji wartości mocy obciążenia rozdzielni (w odniesieniu do S N ) dla różnych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego: a) tryb Ureg; b) tryb Qreg_0; c) tryb Qreg_ind; d) tryb Qreg_poj Tab. 2. Charakterystyka warunków działania ARN stacji towarzyszących zmianie stopnia obciążenia stacji z 25 MV A do 0 dla różnych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego działanie przełącznika zaczepów transformatora stacji tryb FW zaczep początkowy zaczep końcowy liczba przełączeń Ureg 1 3 4 Qreg_0 1 4 5 Qreg_ind 0 5 5 Qreg_poj 2 5 5 Podkreśla się, że dla modelowanego układu sieciowego przyłączenie źródła wiatrowego FW do rozdzielni SN stacji nie spowodowało pogorszenia warunków działania układu ARN i nie wymusiło dokonania dodatkowych przełączeń zaczepów transformatora WN/SN stacji podczas rozpatrywanego scenariusza zmian warunków pracy układu sieciowego. Na rysunku 4 przedstawiono wymagane zmiany przekładni transformatora podczas realizacji tego scenariusza przy wyłączonym źródle FW. Wówczas zmiana obciążenia rozdzielni SN stacji również wymaga 5 przełączeń zaczepów transformatora stacji. Jednak przełączenia zaczepów muszą być dokonywane już przy mniejszej zmianie stopnia obciążenia, która średnio wynosi 17,3% S N na jeden zaczep. 4450

Rys. 3. Zmiany przekładni transformatora WN/SN stacji (numer zaczepu) w funkcji wartości mocy obciążenia rozdzielni SN (w odniesieniu do S N ) dla różnych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego: a) tryb Ureg; b) tryb Qreg_0; c) tryb Qreg_ind; d) tryb Qreg_poj Rys. 4. Zmiany przekładni transformatora WN/SN stacji (numer zaczepu) w funkcji wartości mocy obciążenia rozdzielni SN (w odniesieniu do S N ) przy wyłączonym źródle wiatrowym Zmiany warunków napięciowych w rozdzielni SN stacji można również zaobserwować dla drugiego scenariusza badań pracy modelowanego układu sieciowego, tj. podczas zmian generacji mocy czynnej przez źródło FW. Niemniej, jedynie dla trybu Qreg_ind zakres obserwowanych zmian wartości napięcia może wymuszać zadziałanie ARN i zmianę przekładni transformatora WN/SN. Jeśli dopuszcza się zmianę wartości napięcia w rozdzielni SN stacji nie większą niż 1,25% U N (co odpowiada zmianie przekładni transformatora o jeden zaczep) niezbędne będzie dokonanie jednokrotnego przełączenia zaczepów, gdy moc czynna generowana przez źródło FW z aktywnym trybem Qreg_ind zmieni się o ok. 4 MW (50% znamionowej mocy czynnej FW). Zobrazowano to na rysunku 5, na którym dla porównania zamieszczono również wykresy zmian wartości skutecznej napięcia przy nieaktywnym układzie ARN. Dla pozostałych rozpatrywanych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego zmiany wartości napięcia w rozdzielni SN stacji, towarzyszące zmianom mocy czynnej źródła FW w zakresie od 0 do poziomu znamionowego, nie wykraczają poza przyjęty dopuszczalny próg 1,25%U N. Jedynie dla trybu Qreg_poj są bliskie ustanowionej granicy i wynoszą 1,20%U N ; dla trybów Ureg i Qreg_0 odpowiednio 0,35% U N i 0,61%U N. 4451

Rys. 5. Zmiany wartości skutecznej napięcia w rozdzielni SN stacji (w odniesieniu do U N ) w funkcji wartości mocy czynnej generowanej przez źródło wiatrowe FW (P FW ) z aktywnym trybem sterowania mocą bierną Qreg_ind dla różnych trybów pracy układu ARN: a) aktywny; b) nieaktywny WNIOSKI Przyłączenie i praca źródła wiatrowego (także innych rozproszonych źródeł wytwórczych) skutkuje zmianami funkcjonalności w pracy sieci (patrz [3], [4], [5] i [7]). Zaobserwować można m.in. zmiany warunków napięciowych w węzłach sieci, objawiające się zmianami poziomów napięć. Wpływa to na warunki działania układów automatycznej regulacji napięcia stacji. Zależnie od aktywnego trybu sterowania mocą bierną źródła wiatrowego i przyjętych parametrów regulacji zmianom warunków pracy stacji podczas normalnej eksploatacji sieci (wywołanym m.in. zmianami obciążenia stacji czy zmianami generacji mocy czynnej przez źródło wiatrowe) może towarzyszyć różna konieczność dokonywania przełączeń zaczepów transformatorów przez układy ARN. Upraszczając wnioskowanie do dwóch głównych trybów sterowania mocą bierną źródła wiatrowego, tj. Ureg (tryb regulacji napięcia) i Qreg (tryb regulacji mocy biernej), na podstawie uzyskanych rezultatów wykonanych badań symulacyjnych można uznać, że tryb Ureg ma korzystny wpływ na warunki działania ARN, natomiast tryb Qreg charakteryzuje się neutralnym bądź nawet negatywnym wpływem na warunki działania ARN zależnie od wariantu trybu Qreg wynikającego z przyjętych parametrów regulacji. Wyraźna różnica występująca między trybami Ureg i Qreg jest podyktowana nieidentycznymi celami sterowania mocą bierną źródła wiatrowego. W trybie Ureg parametry mocy biernej źródła wiatrowego są determinowane oczekiwanym poziomem napięcia w miejscu przyłączenia źródła, do którego utrzymania układy sterowania źródła wymuszają generację/pobór mocy biernej przez źródło o odpowiednim charakterze i wartości. Tym samym źródło wiatrowe z aktywnym trybem Ureg może wspomagać ARN, polepszając warunki jego działania poprzez minimalizację zmian wartości napięcia kontrolowanego przez ARN. Objawia się to m.in. redukcją liczby i/lub częstości przełączeń zaczepów transformatorów stacji. Natomiast w trybie Qreg parametry mocy biernej źródła wiatrowego są określane niezależnie od warunków napięciowych stacji (pomijając ograniczenia techniczne i regulacyjne) i w skrajnie niekorzystnym przypadku praca źródła wiatrowego może wówczas pogorszyć warunki działania ARN, prowadząc do znaczącego zwiększenia konieczności dokonywania przełączeń zaczepów transformatorów. Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki rozpatrywań wybranych aspektów wpływu pracy lokalnych, rozproszonych źródeł wytwórczych (na przykładzie źródła wiatrowego) na warunki działania układu automatycznej regulacji napięcia (ARN) stacji elektroenergetycznej WN/SN z przyłączonym źródłem. W zrealizowanych badaniach symulacyjnych ujęto różne scenariusze zmian warunków pracy stacji, obejmujące zmiany poziomu obciążenia stacji oraz zmiany generacji mocy przez przyłączone źródło wytwórcze. Zidentyfikowano wpływ pracy źródła wiatrowego na warunki działania ARN dla kilku trybów sterowania mocą bierną źródła. Uzyskane rezultaty rozpatrywań mogą stanowić podstawę definiowania nowej funkcjonalności układów automatycznej regulacji napięcia stacji z przyłączonymi lokalnymi, rozproszonymi źródłami wytwórczymi; mogą również posłużyć operatorom sieci dystrybucyjnych do określenia optymalnego sterowania pracą źródeł wiatrowych i ich wykorzystania do regulacji napięć węzłowych. 4452

Control systems of electricity transport infrastructure from wind sources operation conditions identification of the automatic voltage regulation in power substations Abstract The paper presents the analyzes results of selected aspects of impact of distributed sources operation (e.g. wind source) on conditions operation of substation HV/MV automatic voltage regulation system (AVR).Simulation studies were performed for different substation operation scenarios i.e. substation load variations and local sources generations variations. The results make the base for the definition of new functionality of AVR system with the local distributed sources connected. The results can also be used by Distribution System Operators for optimal control of the wind sources and their usage for node voltages regulation. BIBLIOGRAFIA 1. Abdi H., Hashemnia N., Kashiba A., Active and Reactive Power Control Of a DFIG Using a Combination of VSC with PSO,World Applied Sciences Journal, nr 2, 2011, 316-323 2. Begovic M., Fulton D., Gonzales M.R. et al., Summary of System protection and voltage stability, IEEE Transactions on Power Delivery, Vol. 10, Issue 2, 1995, 631-638 3. Halinka A., Rzepka P., Szewczyk M., Szablicki M., Przyłączanie farm wiatrowych potrzeba nowego podejścia do sposobu funkcjonowania automatyki elektroenergetycznej sieci WN, Przegląd Elektrotechniczny, 87 (2011), nr 9a, 218-221 4. Halinka A., Szablicki M., Metoda estymacji składowych impedancji niewrażliwa na odczepowe przyłączanie źródeł wiatrowych (część 2 minimalizacja wpływu niezerowej wartości rezystancji przejścia w miejscu zwarcia), Przegląd Elektrotechniczny, 88 (2012), nr 9a, 7-11 5. Kirby B., Parson B.K., Wan Y., Wind Farm Power Fluctuations, Ancillary Services, and System Operating Impact Analysis Activities in the United States, European Wind Energy Conference, Dania, 2001 6. Klucznik J., Udział farm wiatrowych w regulacji napięcia w sieci dystrybucyjnej, Acta Energetica, nr 1, 2010, 39-46 7. Lubośny Z., Farmy wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, WNT, Warszawa, 2009 8. Machowski J., Regulacja i stabilność systemu elektroenergetycznego, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2007 9. Rzepka P., Siwy E., Szablicki M., Witek B., Wpływ zapadów napięcia wywołanych zwarciami w sieci dystrybucyjnej na pracę odbiorów przemysłowych. Wybrane zagadnienia, Przegląd Elektrotechniczny, nr 7, 2014, 139-143 10. Szczerba Z., Koordynacja układów regulacji generatorów i transformatorów elektrociepłowni przemysłowej, Acta Energetica, nr 1, 2011, 51-57 11. CENELECEN 50160:2010/AC:2012, Voltage characteristics of electricity supplied by public electricity networks 4453