WYŻSZA SZKOŁA EKOLOGII I ZARZĄDZANIA Wydział Architektury 02-061 Warszawa, ul. Wawelska 14 Barbara Dłużewska Kajetan Woźniak WYMAGANIA PODSTAWOWE W TECHNICE BUDOWLANEJ Warszawa 2008 r.
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 1 WYMAGANIA PODSTAWOWE w technice budowlanej Zgodnie z regułami sztuki budowlanej, obiekty budowlane należy projektować i wznosić w sposób zapewniający spełnianie przez te obiekty, ogólnie uznawanych tzw. wymagań podstawowych, z jednoczesnym uwzględnieniem możliwości zapewnienia właściwych warunków użytkowania tych obiektów, zgodnie z ich przeznaczeniem, a także zabezpieczenia ochrony dóbr kultury. Wymaganiami podstawowymi, skodyfikowanymi w przepisach budowlanych, są wymagania dotyczące obiektów budowlanych w zakresie: bezpieczeństwa konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami, oszczędności energii oraz odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród budowlanych. Powyższe wymagania określane jako podstawowe mimo że odnoszą się do obiektów budowlanych, to de facto są w znacznym stopniu bezpośrednią pochodną wymaganych właściwości technicznych określonych w specyfikacjach technicznych, dotyczących materiałów i wyrobów będących tworzywem trwale wbudowywanym lub instalowanym w tych obiektach. Stosowane powszechnie w bardzo wielu krajach w tym również w Polsce procedury akceptacyjne 1 dotyczące materiałów i wyrobów budowlanych, mają na celu zapewnienie ochrony przed szeroko pojętymi potencjalnymi zagrożeniami, jakie mogą stwarzać obiekty budowlane, w których by zastosowano wadliwe lub niewłaściwe materiały i wyroby. Ocena spełniania wymaganych właściwości technicznych jak również wielu innych wymagań szczegółowych dotyczących materiałów i wyrobów budowlanych, jest praktycznie niemożliwa do wykonania bezpośrednio przez konsumenta (użytkownika obiektu). Funkcję tę przejmuje zatem państwo tworząc w tym celu system legalizacji wyrobów w formie obowiązujących zasad i procedur akceptacyjnych, a w konsekwencji dopuszczanie ich do obrotu handlowego i następnie stosowania w procesach budowlanych. 1 akceptowanie = aprobowanie (lub normalizacja) + atestowanie
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 2 Skodyfikowanie takich wymagań w skali międzynarodowej i ich klasyfikacja dostosowana do warunków regionalnych (m.in. ze względów różnic klimatycznych), ma na celu zapewnienie właściwej jakości i trwałości materiałów i wyrobów budowlanych (i tym samym obiektów budowlanych), a także ułatwienie przepływu i wymiany handlowej tych produktów zarówno w skali lokalnej, jak również w międzynarodowym wymiarze globalnym. Instrumentem formalnym służącym zapewnieniu spełniania tych założeń są odpowiednie dokumenty akceptacyjne produktów przeznaczonych dla budownictwa. Przepisy tworzące taki system legalizacji dotyczą zarówno zasad i procedur określania przydatności produktów oferowanych do stosowania w budownictwie, jak również zasad i procedur atestacji tych produktów pochodzących od określonego producenta. Pierwotnym przejawem racjonalnej pod tym względem działalności ludzkiej zwłaszcza działalności w dziedzinach technicznych i to już przed wiekami są przykłady opracowywania i wprowadzania jednolitych, wzorcowych specyfikacji technicznych i parametrów dotyczących wymaganych właściwości określonych przedmiotów będących wytworami tej działalności. Były to początki powszechnej w dzisiejszych czasach normalizacji (standaryzacji) i ustanawiania lokalnych krajowych i międzynarodowych norm (standardów). Normy przedmiotowe uznane zostały jako oficjalne dokumenty spełniające m.in. funkcje dokumentów akceptujących powszechne stosowanie określonych rozwiązań technicznych. Norma porządkuje, a także podsumowuje stan wiedzy i techniki oraz stosowanie w praktyce tego co stanowi przedmiot tej normy. Norma jest zatem dokumentem akceptującym rozwiązanie techniczne jakie powstało z reguły znacznie wcześniej nim ustanowiono normę przedmiotową dotyczącą tego rozwiązania. W przypadku budownictwa, normy przedmiotowe ustanawiane są na materiały i wyroby wielokrotnie sprawdzone w praktyce budowlanej, a więc z reguły dotyczą materiałów i wyrobów tradycyjnie stosowanych. Procedury normalizacyjne trwają jednak zwykle dość długo, niejednokrotnie kilka lat. Szybki rozwój wiedzy, postępu technologicznego, ale również względy konkurencyjne a na tym tle licznie powstające odkrycia, wynalazki oraz doskonalenie istniejących rozwiązań technicznych wymusiły potrzebę wprowadzenia innej jeszcze niż normalizacja formuły szybszego akceptowania powstających i oferowanych nowych rozwiązań materiałowotechnologicznych i konstrukcyjnych dla budownictwa. Tak więc niemal od połowy ubiegłego wieku w Europie Zachodniej i od ponad 40-tu już lat w Polsce, wydawane są dokumenty normatywne 2 na podstawie których stosuje się w budownictwie nowe rozwiązania technologiczno-materiałowe na które nie ustanowiono jeszcze technicznej normy budowlanej, lub na które nie przewiduje się ustanowienia normy.
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 3 Działalność ta prowadzona jest przez krajowe jednostki naukowo-badawcze zrzeszone w Europejskiej Unii Akceptacji Technicznej w Budownictwie (UEAtc), a także, w nieco zmienionej formule przez powołaną w ramach formalnych struktur organizacyjnych Unii Europejskiej (dawnej EWG) Europejską Organizację ds. Aprobat Technicznych (EOTA). W Polsce działalność ta usankcjonowana została prawnie zarządzeniem Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych (1968 r.), a następnie uzyskała rangę ustawową (Prawo budowlane z 1974 r.). Nowe, nieznormalizowane rozwiązania techniczne były dopuszczane do stosowania w budownictwie na podstawie decyzji akceptacyjnych wydawanych według procedur analogicznych do obowiązujących w UEAtc. Przystąpienie zatem przed kilkunastoma laty polskiego Instytutu Techniki Budowlanej do tej międzynarodowej organizacji, było naturalną konsekwencją naszej wieloletniej działalności w tym zakresie. W grudniu 1988 r. wydana została Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich, dotyczących wyrobów budowlanych (Dyrektywa 89/106/EEC). Nowelizując polskie przepisy, wykorzystano postanowienia tej Dyrektywy, mając na względzie przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, która jak wiadomo nastąpiło w 2004 r. W Polsce podstawowymi aktami prawnymi regulującymi te kwestie są ustawy i rozporządzenia wykonawcze do tych ustaw. W szczególności w zakresie technicznych rozwiązań projektowych obiektów budowlanych oraz aprobowania i atestowania materiałów i wyrobów budowlanych obowiązują aktualnie następujące akty prawne: 1) Ustawa z dnia 7.VII.1994 r. Prawo budowlane zastępująca ustawę z 1974 r. (Dz. U. Nr 89:1994, poz. 414) z późniejszymi zmianami (jednolity tekst uwzględniający zmiany Dz. U. Nr 156:2006, poz. 1118) oraz rozporządzenie wykonawcze Ministra Infrastruktury do tej ustawy z dnia 12.IV.2002 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75:2002, poz. 690 z późniejszymi zmianami, zwłaszcza z 2004 r. Nr 109, poz. 1156); 2) Ustawa z dnia 16.IV.2004 r. o wyrobach budowlanych 3 (Dz. U. Nr 92:2004, poz. 881) oraz związane z tą ustawą rozporządzenia Ministra Infrastruktury: z dnia 11.VIII.2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności, oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz. U. Nr 195:2004, poz. 2011), 2 w aktualnych przepisach techniczno-prawnych, zarówno krajowych jak i międzynarodowych, dokumenty te nazywane są ogólnie aprobatami technicznymi (technical approval) 3 ustawa wdraża postanowienia Dyrektywy 89/106/EEC
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 4 z dnia 11.VIII.2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. Nr 198:2004, poz. 2041), z dnia 14.X.2004 r. w sprawie europejskich aprobat technicznych oraz polskich jednostek organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania (Dz. U. Nr 237:2004, poz. 2375) z dnia 8.XI.2004 r. w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania (Dz. U. Nr 249:2004 r., poz. 2497). W stosunku do dawniej obowiązujących przepisów, obecne regulacje prawne wprowadzają szereg zasadniczych zmian i nowych postanowień, a w szczególności: w tekstach przepisów prawnych zrezygnowano z tradycyjnego w polskiej terminologii technicznej zróżnicowania pojęć materiał budowlany i wyrób budowlany, łącząc te pojęcia w jedno określenie: wyrób. Uwzględniając definicję zawartą w Dyrektywie 89/106/EEC uznaje się, że wyrobem budowlanym jest produkt wytworzony w celu zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym ; obowiązek akceptacyjny ograniczony został do wyrobu rozumianego jako...rzecz ruchoma, bez względu na stopień jej przetworzenia, przeznaczona do obrotu. Dotyczy to zarówno wyrobów stosowanych pojedynczo jak również stosowanych w zestawach o określonych właściwościach użytkowych i wprowadzanych do obrotu w komplecie. Nie podlegają zatem procedurze aprobacyjnej wszelkie rozwiązania techniczne realizowane bezpośrednio na budowie oraz systemy budowlane, czyli takie rozwiązania, które stanowią przedmiot procesów projektowania i ich zatwierdzania w zupełnie innym, odrębnym trybie; obowiązek akceptacyjny w formie krajowej aprobaty technicznej lub szerzej europejskiej aprobaty technicznej, obejmuje nie tylko etap bezpośredniego zastosowania wyrobu w procesach budowlanych, lecz także poprzedzający te procesy etap wprowadzenia wyrobu do obrotu handlowego z przeznaczeniem do robót budowlanych; dokument aprobaty technicznej nie jest jak dawniej dokumentem dopuszczającym rozwiązanie techniczne do stosowania, lecz stanowi pozytywną ocenę techniczną wyrobu, stwierdzającą jego przydatność do stosowania w budownictwie. Analogiczną rolę spełniają normy przedmiotowe. Aprobaty techniczne i normy przedmiotowe określają wymagane właściwości techniczno-użytkowe wyrobów, stanowiąc ustalenia techniczne będące dokumentami odniesienia w procedurze atestacji wyrobów; dokumentem dopuszczającym wprowadzenie wyrobu do obrotu, a w następstwie jego stosowanie w budownictwie, jest dokument deklaracji zgodności, będący oświadcze-
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 5 niem producenta, stwierdzającym na jego wyłączną odpowiedzialność, że wyrób budowlany jest zgodny z ustaleniami technicznymi zawartymi w odpowiednim dokumencie odniesienia (normie lub aprobacie technicznej). Zgodność ta musi być potwierdzona przeprowadzeniem właściwej dla danego wyrobu procedury atestacyjnej (systemu oceny zgodności) wskazanej w dokumencie odniesienia. Specjalne regulacje akceptacyjne dotyczą wyrobów wytwarzanych jednoznacznie z przeznaczeniem do jednostkowego zastosowania w ściśle określonym obiekcie budowlanym. Szczegółowe zasady i tryb dopuszczania wyrobów budowlanych do jednostkowego zastosowania w obiekcie budowlanym określone są w ustawie o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92:2004, poz. 881, art. 10). Dokumentem akceptacyjnym w tych przypadkach jest oświadczenie dostawcy o zgodności wyrobu z indywidualną dokumentacją techniczną, sporządzoną przez projektanta obiektu lub uzgodnioną z tym projektantem, a także o zgodności z obowiązującymi przepisami technicznymi. Art. 10, ust. 3 tej ustawy określa wymaganą zawartość treści takiego oświadczenia, a także zawartość indywidualnej dokumentacji technicznej wyrobu, stanowiącej odniesienie dla takiego oświadczenia zgodności. Ustawą z dnia 16.IV.2004 r. o wyrobach budowlanych wprowadzony został obowiązek znakowania wyrobów budowlanych specjalnym znakiem budowlanym. WZÓR ZNAKU BUDOWLANEGO Znak budowlany ma formę stylizowanej litery B, wykreślonej w perspektywie równoległej, wpisanej w kwadrat którego bok jest nieco przesunięty ku górze. Wysokości znaku, nie może być mniejsza niż 10 mm. Przy powiększaniu lub zmniejszaniu wzoru znaku, istnieje obowiązek zachowania proporcji jego rysunku. Znakiem budowlanym oznacza się wyroby formalnie dopuszczone do obrotu, a więc wyroby dla których wydano deklarację zgodności z dokumentem odniesienia (normą lub aprobatą techniczną).
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 6 Znakowanie wyrobów polega na umieszczeniu znaku budowlanego w sposób widoczny i czytelny: trwale, bezpośrednio na wyrobie lub na etykiecie przymocowanej do wyrobu, na opakowaniu jednostkowym lub zbiorczym wyrobu, w przypadku braku możliwości technicznych umieszczenia znaku bezpośrednio na wyrobie lub na etykiecie (np. wyrób sypki pakowany w worki, paletowane wyroby ceramiki budowlanej), na dokumentach handlowych towarzyszących wyrobowi, jeżeli nie można go oznakować bezpośrednio, na etykiecie lub na opakowaniu (np. wyrób sypki składowany luzem, beton towarowy dostarczany na budowę w gruszkach samochodowych). Na wyrobach oznaczonych znakiem budowlanym mogą być umieszczone również inne oznaczenia np. znaki firmowe. Oznaczenia wyrobów budowlanych wymaganym znakiem budowlanym jest nawiązaniem do oznakowania zgodności CE, stosowanym w Unii Europejskiej w odniesieniu do wszelkich odpowiednio atestowanych wyrobów, nie tylko budowlanych. Należy jednak podkreślić, że oznakowanie zgodności CE ma znaczenie akceptacyjne wyłącznie w państwach członkowskich Unii Europejskiej. WZÓR OZNAKOWANIA CE Również w tym przypadku obowiązuje zachowanie proporcji rysunku tego wzoru. W innych krajach nie będących członkami Unii Europejskiej, oznakowanie takie ma przede wszystkim znaczenie pozytywnej rekomendacji jakości wyrobu, zwłaszcza właściwości bezpieczeństwa jego stosowania, tak więc zgodności z wymaganiami podstawowymi w odniesieniu do wyrobów, a zatem i obiektów budowlanych.
Wymagania podstawowe w technice budowlanej str. 7 ZAŁĄCZNIKI Z.1. Z.2. Z.3. Z.4. Schemat aktów prawnych i technicznych dotyczących oceny przydatności materiałów i wyrobów do stosowania w budownictwie Światowa Federacja Organizacji ds. Oceny Technicznej (WFTAO), w tym organizacje europejskie UEAtc i EOTA Systemy oceny zgodności materiałów i wyrobów budowlanych Systemy wprowadzania do obrotu materiałów i wyrobów budowlanych