mgr inż. JACEK WOJCIECHOWSKI mgr ADAM GOŁĄBEK Instytut Technik Innowacyjnych EMAG

mgr inż. JACEK WOJCIECHOWSKI mgr ADAM GOŁĄBEK Instytut Technik Innowacyjnych EMAG Projekt Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS kluczowe aspekty aplikacji o dofinansowanie oraz realizacji inwestycyjnego projektu strukturalnego W artykule przedstawiono i scharakteryzowano główne aspekty związane z aplikacją o dofinasowanie i realizacją projektu inwestycyjnego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej i budżetu państwa. Środki unijne, przeznaczone na rozwój firmy, jej kadry oraz na inwestycje związane z zakupem sprzętu i aparatury, które umożliwiają powiększenie potencjału a także pozycji na rynku krajowym i Jednolitym Rynku Europejskim (JRE), dostępne są dla wszystkich podmiotów gospodarczych. Aplikacje o fundusze pochodzące ze środków Unii Europejskiej często wspomagane są finansowaniem z budżetu państwa. Decyzja o podjęciu takiego przedsięwzięcia nie jest łatwa i często potencjalny Wnioskodawca napotyka problemy, którym ze względów formalnych i czasowych nie jest w stanie sprostać. Problemy dotyczą zarówno spiętrzenia wymagań związanych ze złożeniem wniosku o dofinansowanie, jak i planowanego harmonogramu realizacji przedsięwzięcia. Niniejszy artykuł przybliża tematykę związaną z opracowaniem wniosku o dofinansowanie pt. Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS, przedstawia cel projektu i uzasadnienie jego realizacji. Określa główne założenia projektowe, sposób realizacji i stan zaawansowania w zakresie wykonania projektu. Porusza również ważne aspekty trwałości projektu oraz działań prowadzonych po jego zakończeniu oraz jego promocji. 1. FAZA WSTĘPNA Od pomysłu do pozytywnego zakończenia zaplanowanego projektu droga jest daleka. Realizację projektu strukturalnego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, należy dokładnie zaplanować, zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym. Projekt Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS rozpoczęto od określenia potrzeb z zakresu nowoczesnej infrastruktury teleinformatycznej, umożliwiającej prowadzenie badań w zakresie technik semantycznych oraz praktycznego wykorzystania ich wyników. Bazując na dotychczasowym doświadczeniu, zarówno w prowadzeniu specjalistycznych badań, jak i w aplikowaniu oraz realizacji projektów strukturalnych, zdecydowano o zgłoszeniu wniosku o dofinansowanie w konsorcjum naukowym. Do uczestnictwa w powoływanym konsorcjum wytypowano kilkanaście podmiotów, które ze względu na charakter prowadzonych prac naukowo-badawczych odpowiadały tematyce projektu. Po wstępnych rozmowach oraz analizie osiągnięć ostatecznie do współpracy zaproszono trzy jednostki naukowe oraz jedną uczelnię wyższą (tab. 1). Analizując wstępnie wszelkie aspekty organizacyjno-prawne i potencjał wytypowanych podmiotów do budowy Konsorcjum, napotkano na pierwsze problemy wynikające z ich położenia geograficznego. Ponieważ przyszli partnerzy rozproszeni byli w dwóch województwach, w sześciu lokalizacjach, należało

Nr 4(494) KWIECIEŃ 2012 43 Uczestnicy konsorcjum naukowego realizującego projekt inwestycyjny LTS Tabela 1 Nazwa jednostki uczestniczącej w realizacji projektu LTS Rodzaj pomiotu Charakter w konsorcjum Lokalizacja Instytut Technik Innowacyjnych EMAG Instytut Lider Konsorcjum Katowice Instytut Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk Instytut Partner Konsorcjum Warszawa Instytut Maszyn Matematycznych Instytut Partner Konsorcjum Warszawa Instytut Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk Instytut Partner Konsorcjum Warszawa Uniwersytet Ekonomiczny Uczelnia Wyższa Partner Konsorcjum Katowice Harmonogram realizacji projektu Tabela 2 Zadanie Opracowanie Studium wykonalności projektu Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce Zakup elementów infrastruktury teleinformatycznej oraz oprogramowania Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce Budowa, uruchomienie i konfiguracja infrastruktury teleinformatycznej Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce Promocja projektu i jego wyników Zarządzanie projektem 2010 2011 2012 I II III IV I II III IV I II III IV opracować szczegółowy plan komunikacji oraz wymiany informacji w kluczowych momentach realizacji projektu. Nie bez znaczenia pozostawał fakt, iż poszczególne jednostki podlegały różnym organom nadrzędnym (instytuty badawcze Ministerstwu Gospodarki, jednostki Polskiej Akademii Nauk Polskiej Akademii Nauk, a uczelnia wyższa Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Po dyskusjach i konsultacjach wszystkie niezbędne zapisy opracowano, uzgodniono i umieszczono w umowie Konsorcjum podpisanej z zaproszonymi do współpracy partnerami w dniu 19 kwietnia 2010 r. Równocześnie prowadzono prace nad wyborem odpowiedniego Priorytetu, w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO), co pozwoliłoby na aplikację o środki unijne na zakup nowoczesnej infrastruktury teleinformatycznej umożliwiającej prowadzenie wspólnych badań w zakresie technik semantycznych oraz praktyczne ich zastosowanie. W wyniku analizy określono kilka możliwości złożenia wniosku o dofinansowanie. Ze względu na odległe terminy ogłoszenia konkursów lider projektu zdecydował o przygotowaniu wniosku wraz z załącznikami (w tym Studium Wykonalności) na konkurs w ramach 2 osi priorytetowej programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG): Infrastruktura sfery B+R, Działanie 2.3: Inwestycje związane z rozwojem infrastruktury informatycznej nauki, Poddziałanie 2.3.1: Projekty w zakresie rozwoju infrastruktury informatycznej nauki. 2. PRZYGOTOWANIE WNIOSKU O DOFINANSOWANIE Prace nad opracowaniem wniosku o dofinansowanie oraz Studium Wykonalności trwały kilka miesięcy. Należało opracować założenia projektowe, na które składało się kilkanaście punktów, takich jak: wprowadzenie, cel projektu, czas trwania projektu (tab. 2), opis projektu, uzasadnienie realizacji, streszczenie projektu, analiza otoczenia społecznogospodarczego, logika interwencji, analiza popytu, analiza instytucjonalno-prawna, analiza techniczna, plan wdrożenia i finansowania przedsięwzięcia oraz analiza finansowa. Wszystkie informacje zawarte we wniosku aplikacyjnym wraz z załącznikami wymagały powiązania ze sobą kilkunastu, opracowanych na potrzeby projektu, dokumentów oraz informacji formalnych przekazanych przez konsorcjantów. Należało dokładnie określić rodzaj i funkcjonalność sprzętu i oprogramowania, jaki miał być zakupiony z pozyskanych środków, wraz z jego specyfikacją oraz docelowym przeznaczeniem. Ostateczny dokument w postaci wniosku o dofinansowanie wraz z wymaganymi załącznikami został przygotowany w dniu 15 kwietnia 2010 roku. Warto

44 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA wspomnieć, iż graniczna data złożenia wniosku, wynikająca z warunków konkursowych 1, to 19 kwietnia 2010 roku. Wspomniany dzień to również data złożenia wniosku o dofinansowanie wraz z załącznikami do Instytucji Pośredniczącej I stopnia. Po 14 dniach Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wezwało wnioskodawcę/lidera Projektu oraz konsorcjantów do złożenia, w ciągu 7 dni od daty otrzymania informacji, poprawek formalnych. Po tym terminie wniosek o dofinansowanie został przekazany do oceny merytorycznej, którą prowadziło dwóch niezależnych ekspertów. 3. CEL PROJEKTU Celem projektu pt. Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS jest budowa i uruchomienie nowoczesnej infrastruktury teleinformatycznej, umożliwiającej prowadzenie wspólnych badań w zakresie technik semantycznych oraz praktyczne zastosowanie ich wyników w gospodarce. Realizacja projektu będzie służyła wzmocnieniu zaplecza technicznego niezbędnego do rozwoju badań naukowych w dziedzinach priorytetowych dla rozwoju nauki polskiej. Zapewnienie odpowiedniej bazy badawczej poprawi poziom wyposażenia jednostek naukowych biorących udział w przedmiotowym projekcie dotyczącym infrastruktury informatycznej. Niniejszy projekt to realizacja celu priorytetu II Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Wzrost konkurencyjności polskiej nauki dzięki konsolidacji oraz modernizacji infrastruktury naukowobadawczej i informatycznej najlepszych jednostek naukowych działających w Polsce, czyli modernizacji stanu infrastruktury informatycznej skonsolidowanej w ramach konsorcjum naukowego zawiązanego pomiędzy jednostkami naukowymi. Budowa Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce obejmuje zakup elementów infrastruktury teleinformatycznej, jak również oprogramowania, konfigurację zakupionego sprzętu oraz oprogramowania, szkolenia pracowników w zakresie eksploatacji oraz rozwoju Laboratorium LTS dla wszystkich konsorcjantów. Kolejnym celem projektu LTS jest zapewnienie środowisku naukowemu w Polsce stałego i bezpiecz- 1 Regulamin konkursu, ogłoszenie o naborze wniosków, wzór wniosku wraz z instrukcją jego wypełniania, kryteria wyboru projektów oraz inne niezbędne informacje dotyczące składania wniosków dostępne są w siedzibie MNiSW oraz na stronach internetowych: www.nauka.gov.pl oraz www.funduszestrukturalne.gov.pl. nego dostępu do zaawansowanej infrastruktury informatycznej. 4. UZASADNIENIE CELOWOŚCI REALIZACJI PROJEKTU Techniki semantyczne skupiają coraz większą uwagę, zarówno środowisk naukowych, jak i producentów komercyjnych rozwiązań IT. Związane z nimi prace badawcze koncentrują się obecnie na poszukiwaniu właściwych rozwiązań, standaryzacji i na konstruowaniu metodologii ich wykorzystania. Prace te w dużej mierze dotyczą środowisk rozproszonych, w których zakłada się współpracę kilku usług, zlokalizowanych w różnych serwerach, węzłach sieci Internet. Symulacja takiego środowiska wymaga uruchomienia go na odrębnie zlokalizowanych serwerach połączonych w sieć tak, by testowe środowisko w jak największym stopniu odwzorowywało środowisko docelowe. Symulacja taka pozwala na sprawdzanie wydajności realizowanego oprogramowania. Z kolei symulacja ruchu sieciowego wymagała uruchamiania odrębnych serwerów na wspólnej, ale rozproszonej geograficznie platformie ze względu na duże obciążenie takiego procesu testowania. Dynamicznie zmieniające się potrzeby w zakresie infrastruktury systemowej i sieciowej, a szczególnie wzrastające wymagania w stosunku do mocy obliczeniowej komputerów i serwerów sieciowych, wskazują na potrzebę systematycznego rozbudowywania i doskonalenia posiadanej infrastruktury oraz oprogramowania systemowego i użytkowego. Budowa wspólnej platformy badawczej dla potrzeb Laboratorium Technik Semantycznych, opartej z jednej strony na budowie mocnych, zaawansowanych technologicznie węzłów serwerów komputerowych u poszczególnych konsorcjantów, a z drugiej na powiązaniu wszystkich zasobów w jeden wspólnie zarządzany zasób z możliwością łączenia, przesuwania mocy i zasobów dla tworzenia efektywnego środowiska badań, będzie optymalnie wykorzystywać środki finansowe przeznaczone na projekt. Prace związane z technikami semantycznymi w dużej mierze dotyczą środowisk rozproszonych, w których zakłada się współpracę kilku usług zlokalizowanych na różnych serwerach. Działanie takiego środowiska wymaga uruchomienia odrębnie zlokalizowanych serwerów połączonych w sieci tak, by testowe środowisko, jak w największym stopniu, odwzorowywało środowisko docelowe. Prowadzona symulacja pozwala na sprawdzenie wydajności zainstalowanego oprogramowania. Z kolei symulacja ruchu

Nr 4(494) KWIECIEŃ 2012 45 sieciowego wymaga uruchomienia odrębnych serwerów na wspólnej, ale rozproszonej geograficznie platformie, za względu na duże obciążenie takiego procesu testowania. Techniki semantyczne nie mogą być stosowane w oderwaniu od innych zagadnień związanych z inżynierią oprogramowania. Konieczny był więc zakup oprogramowania wspierającego zespół konstruktorów w zagadnieniach niezwiązanych bezpośrednio z technikami semantycznymi: projektowanie UML, projektowanie baz danych, programowanie, testowanie i utrzymywanie oprogramowania. Dodatkowo zakupiono specjalistyczne oprogramowanie narzędziowe, przeznaczone dla programistów, projektantów i analityków, przede wszystkim przydatne w prowadzeniu prac związanych z technikami semantycznymi. Oprócz oprogramowania narzędziowego niezbędne do prac rozwojowych w obszarze technik semantycznych jest oprogramowanie komercyjne, tj.: serwery aplikacji, bazy danych, jak i komercyjne silniki wnioskujące. Zakup takiego oprogramowania pozwoli na weryfikację opracowywanego w Laboratorium nowego oprogramowania za pomocą rozwiązań stosowanych komercyjne. 5. ROZPOCZĘCIE REALIZACJI PROJEKTU Podpisanie umowy o dofinansowanie, wraz z zabezpieczeniem finansowym, nastąpiło w dniu 21 października 2010 roku. Realizację projektu rozpoczęto wcześniej, z chwilą przystąpienia do opracowywania wniosku o dofinansowanie wraz z załącznikami (zadanie nr 1 w harmonogramie projektu). Pierwsze prace związane z projektem rozpoczęto na przełomie lat 2010-2011. Dyrektor Instytutu Technik Innowacyjnych EMAG powołał Kierownika Projektu, który zgodnie z regulaminem prowadzenia projektów w EMAG ustalił zespół projektowy. Utrzymanie zespołu projektowego wiązało się z: oddelegowaniem pracowników do realizacji projektu, ustaleniem zakresu obowiązków pracowników w projekcie, przygotowaniem oświadczeń o dobrowolnej realizacji projektu oraz o ochronie danych osobowych. W dniu 2 lutego 2011 roku zorganizowano spotkanie wszystkich konsorcjantów realizujących projekt LTS, na którym omówiono cele projektu, przedstawiono logiczny schemat systemu LTS i jego składowych, opisano cechy rozwiązania, wyposażenia platformy LTS, narzędzi i bibliotek programistycznych, a także możliwe zastosowania i wizję rozwoju LTS. Szczegółowo omówiono także harmonogram realizacji projektu, w tym: zakupy urządzeń, oprogramowania i licencji, przeprowadzenie szkoleń, uruchomienie Laboratorium, promocja projektu i jego wyników. W trakcie spotkania zasygnalizowano najważniejsze problemy projektu oraz najpilniejsze kwestie do rozwiązania. W celu ułatwienia komunikacji i zarządzania projektem powołano zespoły robocze ds. infrastruktury informatycznej, oprogramowania, szkoleń i promocji. Wewnętrzne spotkanie inaugurujące projekt LTS w Instytucie EMAG odbyło się 17 lutego 2011 roku. W spotkaniu zorganizowanym przez Kierownika Projektu wzięły udział osoby merytorycznie i formalnie zaangażowane w realizację projektu. Tematem zebrania były sprawy organizacyjne dotyczące realizowanego projektu, zakres merytoryczny projektu oraz jego harmonogram. Zaakcentowano problem przeprowadzenia przetargów na planowany zakup sprzętu IT, oprogramowania oraz szkoleń. Przypomniano obowiązki, jakie nakłada Instytucja Zarządzająca Projektem na Wnioskodawcę, terminy ich wykonania wnioski o płatność, sprawozdania, miesięczne plany zadaniowe oraz karty czasu pracy. Przedstawiono również zagrożenia, jakie mogą wystąpić w trakcie realizacji poszczególnych zadań projektu, zwłaszcza potencjalne ryzyko niewykonania w terminie zaplanowanych zadań projektowych. Kierownik Projektu określił i przydzielił zadania na najbliższy okres realizacji projektu. 6. ZAKUPY W PROJEKCIE Projekt Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS, mający charakter inwestycyjny, związany jest z ustawą Prawo Zamówień Publicznych (PZP). Projekt zakładał, że kompleksowa dostawa, obejmująca wymienione w tabeli 3 sprzęt i oprogramowanie, zostanie zrealizowana przez jednego dostawcę, wyłonionego w trybie zamówień publicznych. Realizację tego zadania zaplanowano w okresie od początku 2011 roku do czerwca 2012 roku. Instytut EMAG jako Wnioskodawca i Lider Projektu jest zobowiązany do realizacji inwestycji ze szczególną starannością, efektywnością i przejrzystością tak, jak tego wymaga najlepsza praktyka w danej dziedzinie oraz zgodnie z umową o dofinansowanie. Dlatego Kierownik Projektu zmobilizował wszystkie zasoby finansowe, ludzkie i materiałowe, niezbędne do pełnej realizacji przedsięwzięcia. Istotnym proble-

46 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA Zakupy w projekcie LTS Tabela 3 Węzeł Centralny Laboratorium Lokalny węzeł Laboratorium Węzeł Centralny i Lokalny Laboratorium Lp. Aparatura i urządzenia IT Oprogramowanie 1 Serwery Maszyn Wirtualnych Serwery Maszyn Wirtualnych Oprogramowanie użytkowe 2 Router repozytorium głównego z integralnym węzłem komunikacji do transmisji usług Router Oprogramowanie bezpieczeństwa i organizacji pracy zespołu projektowego w środowisku rozproszonym 3 Przełączniki Przełączniki Oprogramowanie systemowe 4 Szafa serwerowa Szafa serwerowa 5 Zasilanie awaryjne Zasilanie awaryjne 6 Panel klimatyzacyjny szafy Panel klimatyzacyjny szafy 7 Masowa pamięć taśmowa Sieciowy serwer archiwizacyjny mem w zakresie przeprowadzenia wszystkich zaplanowanych zakupów w projekcie LTS są wymagania PZP regulujące problem zamówień publicznych. Wątpliwości w dostosowaniu się do ustawy o zamówieniach publicznych biorą się z jej niejednoznacznych i mało precyzyjnych zapisów. Dodatkowo interpretacje organów orzekających nie pomagają podmiotom w prawidłowym przeprowadzeniu planowanego przetargu. Nie inaczej było w przypadku projektu LTS, w którym wartość zakupów przekraczała próg krajowy wynoszący 193 000 euro dla dostaw lub usług, co po przeliczeniu na złotówki daje kwotę 740 927,00 i zmusza Wnioskodawcę do zastosowania znacznie bardziej skomplikowanego przetargu zgodnie z wymaganiami europejskimi. Należy przy tym pamiętać, iż nieprawidłowości przy udzielaniu zamówień publicznych to żelazny punkt rozpraw w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, co dodatkowo wpływało na sposób i ilość pracy wymaganej przy przygotowywaniu przetargów. Zakupy związane z budową Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce obejmują: zakup elementów infrastruktury teleinformatycznej oraz oprogramowania, konfigurację zakupionego sprzętu oraz oprogramowania, szkolenia pracowników w zakresie eksploatacji oraz rozwoju Laboratorium LTS. 7. STRUKTURA SPRZĘTOWO- PROGRAMOWA LABORATORIUM LTS Laboratorium stanowi sieć 6 węzłów operacyjnych, zlokalizowanych w instytucjach uczestniczących w projekcie (EMAG 2 węzły, Katowice, IMM Warszawa, IBS PAN Warszawa, IPI PAN Warszawa, Akademia Ekonomiczna w Katowicach), wykorzystujących Internet do wzajemnej komunikacji. Jako platformę sprzętową Laboratorium Technik Semantycznych zastosowało serwery Dell PowerEdge najnowszej generacji, wyposażone w procesory rodziny Intel Nehalem. Są to serwery Dell PowerEdge R710. Na ich bazie oparto klaster dwuserwerowy, dzięki czemu została zapewniona odporność środowiska na awarię pojedynczego serwera. Każdy z serwerów wyposażony został w dwa dyski twarde, na których została skonfigurowana przestrzeń RAID1 pod system wirtualizacyjny VMWare ESXi. Zainstalowane serwery ESXi rozszerzono o dodatkowe porty Gigabit Ethernet Broadcom, które służą do komunikacji z infrastrukturą sieciową LTS oraz są wykorzystywane do komunikacji wewnętrznej pomiędzy maszynami wirtualnymi. Serwery przechowują dane na centralnej macierzy dyskowej Dell Equallogic PS4000E. Udostępniono po dwa porty sieciowe, przy pomocy których możliwy jest redundantny dostęp do zasobów dyskowych. Ze względu na możliwość przyłączania do macierzy Dell Equallogic PS4000E innych fizycznych serwerów oraz zachowania pełnej nadmiarowości zainstalowane zostały dedykowane, dodatkowe przełączniki sieciowe. Podsumowując, w każdym węźle lokalnym znajdują się po dwa serwery z oprogramowaniem wirtualizacyjnym pracującym w trybie wysokiej dostępności. Serwery są podłączone za pomocą redundantnych przełączników Ethernet do macierzy dyskowej iscsi. Na macierzy wykreowane są woluminy w systemie plików, właściwym dla wybranego środowiska wirtualizacji, jak również dla potrzeb wysokowydajnych aplikacji. Woluminy podłączane są bezpośrednio do maszyn wirtualnych. Woluminy macierzy są replikowane w trybie asynchronicznym do centralnego repozytorium, które stanowi macierz iscsi w węźle centralnym. Replikacja odbywa się za pośrednictwem sieci SAN, bez udziału serwerów.

Nr 4(494) KWIECIEŃ 2012 47 Dzięki takiej konfiguracji został osiągnięty maksymalny poziom dostępności systemu oraz jego wydajności. Aby efektywnie wykorzystać moc wszystkich węzłów operacyjnych, istnieje możliwość współdzielenia zasobów (CPU, RAM, SAN) każdego węzła w ramach platformy LTS. W każdej lokalizacji polega to na możliwości wydzielenia jednostek mocy procesora, pamięci RAM oraz przestrzeni dyskowej. Jednostki te mogą być przydzielane na zasadzie wartości bezwzględnych, jak również priorytetów w odniesieniu do puli obliczeniowej, wykorzystywanej dla potrzeb działań lokalnych. Jednostką nadzorującą współdzielenie zasobów jest węzeł centralny zlokalizowany w Instytucie Technik Innowacyjnych EMAG Katowice. W węzłach Laboratorium zainstalowane zostało specjalistyczne oprogramowanie semantyczne wraz z odpowiednim oprogramowaniem systemowym, oprogramowanie organizacyjno-zarządcze oraz pakiety narzędzi do projektowania i rozwoju własnych rozwiązań. Laboratorium oferuje użytkownikom narzędzia pomocne w zakresie budowania innowacyjnych semantycznych struktur danych, analizy języka naturalnego, efektywnego wykorzystania zasobów w formie tekstowej oraz przygotowywania materiałów dydaktycznych opisanych semantycznie. Pod względem zasobów oprogramowania Laboratorium Technik Semantycznych tworzy rozproszone środowisko, kompleksowo wspierające pracę naukowców i badaczy w obszarze: semantycznego opisu i analizy danych, budowy i wykorzystania ontologii oraz lingwistyki komputerowej. Pakiety dostępnych narzędzi można podzielić na 3 główne grupy, ze względu na zakres wsparcia prac laboratorium, tj.: oprogramowanie użytkowe: środowiska programistyczne dla różnych języków programowania, narzędzia wspomagające proces projektowania i modelowania, pakiety do budowy aplikacji wyposażonych w rozbudowaną grafikę, specjalizowane edytory danych, specjalistyczne narzędzia semantyczne, rozbudowane platformy analityczno-lingwistyczne wiodących dostawców oprogramowania w tej dziedzinie, systemy syntezy mowy, oprogramowanie systemowe: systemy operacyjne, systemy wirtualizacyjne, systemy zarządzania bazą danych, serwery aplikacji, oprogramowanie bezpieczeństwa i organizacji pracy zespołu projektowego w środowisku rozproszonym: oprogramowanie do zarządzania projektami, oprogramowanie wspomagające zespół projektowy, oprogramowanie komunikacyjne, pakiety narzędzi bezpieczeństwa. Zainstalowane oprogramowanie semantyczne jest w pełni zgodne z rekomendacją konsorcjum W3C. Wśród oprogramowania specjalistycznego znalazło się m.in. oprogramowanie jednego z wiodących dostawców rozwiązań z zakresu technologii sieci semantycznych firmy Franz. inc takie jak: specjalizowana baza danych do składowania grafów AllegroGraph Developer, narzędzie TopBraid Composer do tworzenia ontologii dla tzw. semantycznej sieci oraz system RacerPro do wnioskowania na podstawie sieci semantycznej. W zakresie tworzenia własnych rozwiązań do dyspozycji użytkowników laboratorium oddany został rozbudowany pakiet Altova Mission Kit for XML Developers stanowiący zestaw narzędzi służących do projektowania aplikacji integrującej technologie takie jak XML czy Web Serwisy oraz zarządzania dostarczanymi do aplikacji danymi, a także szereg narzędzi użytkowych. Ze względu na rozproszoną architekturę laboratorium oraz ukierunkowanie działań na współpracę ośrodków naukowych wchodzących w skład konsorcjum zainstalowano także narzędzia z obszaru zarządzania projektami oraz współpracy zespołu projektowego, takie jak Attlassian Jira. Laboratorium LTS będzie udostępniać elektronicznie publikacje dotyczące technik semantycznych, jak i wyników prac w nim prowadzonych, wykorzystując w tym celu ogólnodostępny portal internetowy laboratorium. 8. SZKOLENIA W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU W ramach realizacji projektu LTS Wnioskodawca przewidział również szkolenia dla uczestników projektu w zakresie eksploatacji i praktycznego wykorzystania infrastruktury, usług informatycznych i metodologii wykorzystywanych w projekcie. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu kompetencji pracowników konsorcjum powołano grupę roboczą, która miała za zadanie opracowanie listy

48 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA najbardziej potrzebnych szkoleń. Ponieważ w poszczególnych jednostkach zaangażowanych w realizację projektu LTS istnieją grupy specjalistów, prezentujące różny poziom wyszkolenia w zakresie projektowania, administrowania i wykorzystywania narzędzi informatycznych oraz specjalizujące się w różnych aspektach związanych z semantyką, Lider Konsorcjum rozesłał listę specjalistycznych szkoleń do wszystkich Konsorcjantów z prośbą o wskazanie modułów szkoleniowych, które pogłębią wiedzę merytoryczną w poszczególnych obszarach oraz w bezpośredni sposób wpłyną na zwiększenie efektywności budowy, a następnie obsługi powstałego Laboratorium. Tematykę szkoleń podzielono na cztery główne moduły: w zakresie konfiguracji i obsługi sieciowych, relacyjnych systemów, w zakresie zarządzania bazami danych w systemach heterogenicznych, w zakresie konfiguracji, administracji oraz zarządzania bezpieczeństwem danych w sieciach opartych na architekturze klient serwer, w zakresie rozwoju i eksploatacji oraz zarządzania infrastrukturą IT. Wszystkie szkolenia w ramach projektu LTS były finansowane z cross-financing u 2, zgodnie z zasadą elastycznego finansowania projektów w ramach programu operacyjnego, umożliwiającą finansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w sposób komplementarny działań objętych zakresem pomocy z innego funduszu, tj. odpowiednio w przypadku EFS z EFRR oraz w przypadku EFRR z EFS. 9. PROMOCJA PROJEKTU Działania informacyjne i promocyjne to obowiązek wszystkich instytucji zarządzających programami oraz samych beneficjentów. Celem działań informacyjnych i promocyjnych prowadzonych przez beneficjentów jest informowanie opinii publicznej na temat udziału środków Unii Europejskiej w projektach realizowanych w ramach poszczególnych programów operacyjnych oraz zwiększenie poziomu wiedzy na temat celów i korzyści wynikających z realizacji projektów w ramach danego programu operacyjnego, istotnych dla zwiększenia konkurencyjności kraju i regionów. 2 Regulacje dotyczące mechanizmu cross-financing zawarte zostały w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku Główną zasadą prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych, którą kierują się wszystkie instytucje, uczestniczące w latach 2007-2013 we wdrażaniu programów operacyjnych, jest wspólny system identyfikacji wizualnej. Polega on na stosowaniu wymaganych zgodnie z przepisami unijnymi oznaczeń wizualnych projektów realizowanych w ramach Programu Operacyjnego. Instytucja Zarządzająca opracowała zestaw praktycznych zaleceń, mających na celu podniesienie jakości i skuteczności prowadzonych działań informacyjno-promocyjnych oraz wzmocnienie komunikatu na temat dostępnego wsparcia z Funduszy Europejskich i jego efektów. Zalecenia te nie są dla indywidualnych beneficjentów obligatoryjne (wynika to z zapisów umowy o dofinansowanie projektu), lecz są wskazówką co do możliwych sposobów promowania projektu w zgodzie z przepisami Unii Europejskiej. W przypadku realizacji projektu LTS wybrano następujące rodzaje promocji: konferencja informacyjna o projekcie, ulotki informacyjne, zewnętrzne i wewnętrzne tablice informujące o realizacji projektu, naklejki informujące o współfinansowaniu zakupu sprzętu i oprogramowania ze środków Unii Europejskiej, biuletyn informujący o realizacji projektu, internetowy portal projektu LTS. Zakres powyższych działań zaplanowano racjonalnie i efektywnie, mając na uwadze założone cele oraz wymogi związane z oznaczeniem działań informacyjno-promocyjnych, określonych przez Instytucję Zarządzającą, jaką w tym przypadku było Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (obecnie projekt nadzoruje Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Obowiązek wykonania powyższych zadań promocyjnych ciąży zarówno na Liderze Konsorcjum, jak i pozostałych Konsorcjantach, którzy powinni zadbać o to, aby przekaz (w tym narzędzia i język komunikacji) został dopasowany do grupy odbiorców oraz charakteru i zasięgu oddziaływania projektu. 10. FAZA POPROJEKTOWA Zgodnie z podpisaną umową o dofinansowanie projektu zostanie on zakończony z chwilą zbudowania platformy Laboratorium Technik Semantycznych na bazie zakupionego sprzętu oraz oprogramowania i po przeszkoleniu wytypowanego personelu poszczególnych jednostek, a także po złożeniu końcowego wniosku o płatność wraz z końcowym sprawozdaniem.

Nr 4(494) KWIECIEŃ 2012 49 Całość projektu zostanie poddana audytowi przeprowadzonemu przez firmę zewnętrzną, wyłonioną w ramach ustawy Prawo Zamówień Publicznych. Zakończenie projektu dla całego Konsorcjum to jednak nie wszystkie zaplanowane działania w ramach tego przedsięwzięcia. Kluczową wręcz sprawą są działania mające na celu zastosowanie powstałej platformy LTS w pracach, projektach i działaniach związanych z wykorzystaniem technik semantycznych w informatyce. Oprócz działań wewnątrz konsorcjum, takich jak realizacja prowadzonych prac naukowo-badawczych i projektów z wykorzystaniem platformy LTS, główny nacisk zostanie położony na zaproszenie do współpracy instytutów, przedsiębiorców z regionu oraz kraju, uczelni wyższych, a także naukowców i studentów w celu realizacji swoich prac w powstałym laboratorium. Kolejną grupę potencjalnych odbiorców stanowią organy administracji państwowej różnego szczebla, sztaby kryzysowe, a także podmioty gospodarcze. W każdym z węzłów Laboratorium zainstalowane zostaną serwery maszyn wirtualnych z odpowiednim oprogramowaniem, z których będą mogli korzystać zarówno pracownicy konsorcjantów, jak i pracownicy innych jednostek naukowych z całego kraju. Na serwerach zainstalowany zostanie zestaw płatnych i bezpłatnych narzędzi do tworzenia, modelowania i utrzymania ontologii oraz wnioskowania regałowego. Docelowo w węźle centralnym zainstalowany zostanie rozproszony system biblioteczny, dzięki któremu będzie możliwy dostęp do elektronicznych publikacji dotyczących technik semantycznych. Wykorzystanie powstałej platformy LTS umożliwi krajowym zespołom badawczo-naukowym, współpracującym z konsorcjum, prowadzenie prac badawczych w oparciu o rozwiązania semantyczne. Duży nacisk położony będzie na rozwijanie współpracy naukowej z innymi ośrodkami badawczymi i parkami technologicznymi, co sprzyjać będzie ciągłemu poszerzaniu grona odbiorców rezultatów projektu. Reasumując, rezultaty projektu będą prawdopodobnie docierać od szerokiego grona odbiorców i będą mogły być wykorzystywane nie tylko przez jednostki naukowe, ale także przez instytucje administracji państwowej oraz podmioty gospodarcze działające na rynku IT. 11. TRWAŁOŚĆ PROJEKTU Kluczową sprawą jest również zapewnienie trwałości projektu. Zarówno Wnioskodawca, jak i poszczególni partnerzy Konsorcjum duży nacisk położą na zastosowanie nowoczesnych technologii informatycznych, co zagwarantuje techniczną trwałość projektu w okresie minimum 5 lat od daty jego zakończenia. 3 Przeprowadzona weryfikacja trwałości finansowej projektu wykazała, że zasoby finansowe zapewnione na realizację analizowanego projektu są wystarczające do sfinansowania kosztów projektu po jego zakończeniu i w trakcie późniejszej eksploatacji. Trwałość projektu to przede wszystkim wskaźniki produktu i rezultatu, które należy wypełnić zarówno w trakcie trwania projektu (wskaźniki produktu), jak i po jego zakończeniu (wskaźniki rezultatu). Po konsultacjach, przeprowadzonych na potrzeby trwałości projektu, Wnioskodawca oraz konsorcjanci zadeklarowali konkretne wartości wskaźników. 1. Wskaźniki produktu: Poddziałanie 2.3.1 Obligatoryjne: liczba jednostek naukowych zaangażowanych w realizację projektu 5, liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) 1. Poddziałanie 2.3.1 Fakultatywne: liczba zakupionego specjalistycznego oprogramowania 11, liczba naukowców zaangażowanych w realizację projektu rozbudowy infrastruktury informatycznej 12. 2. Wskaźnik rezultatu: Poddziałanie 2.3.1 Obligatoryjne: liczba jednostek naukowych korzystających z infrastruktury informatycznej nauki dofinansowanej w ramach projektu 10, liczba bezpośrednio utworzonych nowych miejsc pracy (EPC) 2,75. Poddziałanie 2.3.1 Fakultatywne: liczba projektów badawczych, rozwojowych i celowych, zrealizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury IT 13, liczba podmiotów naukowych/zespołów naukowych wykorzystujących zaawansowane aplikacje sieciowe 7, liczba osób korzystających ze szkoleń w zakresie obsługi i eksploatacji utworzonej specjalistycznej infrastruktury informatycznej 25. Określone we wniosku o dofinansowanie wskaźniki to newralgiczne zadania do wykonania, zarówno w trakcie realizacji projektu, jak i po jego zakończeniu. Nieosiągnięcie wskaźników na zaplanowanym poziomie grozi zwrotem całości lub części dofinansowania uzyskanego w ramach realizacji projektu. Stąd planowanie wskaźników produktu i rezultatu 3 Kluczowy warunek do spełnienia postawiony we wniosku o dofinansowanie projektu LTS przez Konsorcjum.

50 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA opierało się na wnikliwych analizach, zmierzających do oceny ryzyka realizacji projektu. 12. PODSUMOWANIE Techniki semantyczne, będące merytorycznym przedmiotem projektu, od kilku lat znajdują coraz szersze zastosowanie, między innymi w badaniach i praktycznych implementacjach, w zakresie interoperacyjności systemów informatycznych, lingwistyce komputerowej i przetwarzaniu języka naturalnego oraz w semantycznych usługach sieciowych. Instytut EMAG jest jednym z krajowych liderów w przedmiotowej tematyce. Projekt pt. Laboratorium Technik Semantycznych w Informatyce LTS przyczyni się do rozbudowy zaplecza polskiej nauki o rozproszone laboratorium informatyczne, które umożliwi prowadzenie prac badawczych z zakresu wykorzystania technik semantycznych. Realizacja projektu spowoduje powstanie innowacyjnego i nowoczesnego laboratorium, które zwiększy możliwości jednostek naukowych w zakresie realizacji prac badawczo-rozwojowych z wykorzystaniem technologii semantycznych, zarówno własnych, jak i realizowanych w ramach współpracy krajowej i międzynarodowej. Z przeprowadzonych analiz rynkowych wynika, że popyt na rezultaty projektu powinien wzrastać z każdym rokiem. Bibliografia 1. Davies J., Fensel D., van Harmelen F.: Towards the Semantic Web: Ontology-driven Knowledge Management, Wiley, 2003. 2. Piasecki A., Górka W., Szymocha A.: Integracja informacyjnych systemów zarządzania z wykorzystaniem technik semantycznych, Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa 2009, nr 8, s.3. 3. Piasecki A., Socha M.: Możliwości praktycznego zastosowania sieci semantycznych w przemyśle, Materiały konferencyjne Pomiary Automatyka Rrobotyka 2/2010, Warszawa. 4. Przewodnik w zakresie promocji projektów finansowanych w ramach programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007 2013 dla beneficjentów i instytucji zaangażowanych we wdrażanie programu, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 2010. 5. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, Tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z poźn. zm. Artykuł został zrecenzowany przez dwóch niezależnych recenzentów