Powstanie Chmielnickiego
1. Problem kozacki Po Chocimiu i śmierci Piotra Konaszewicza- Sahajdacznego nadal Kozacy atakują tereny tureckie By to ogarnąć wysłano wojsko, czego skutkiem była tzw. ugoda kurukowska w 1625r. Ograniczenie rejestru do 6 tys Kozacy rejestrowi mają pilnować granic Dano 6 królewszczyzn, na których mięli się osiedlić Kozacy
Wojna ze Szwecją powiększa rejestr; Po skończonej wojnie w 1630 r. znów wybucha bunt Zaporożców zwolnionych ze służby; bunt spacyfikował Stanisław Koniecpolski powrót do ugody z 1625r., lecz ze zwiększonym do 8 tys rejestrem Z czasem zbudowano twierdzę Kudak, by ograniczyć wypady kozackie na tereny Turcji; to powoduje bunt; Kozacy pod wodzą Iwana Sulima niszczą twierdzę
Kozacy zaczynają marzyć o przywilejach na wzór szlachty 1637 r. znów powstanie pod wodzą hetmana Pawła Pawluka; skutek to zmniejszenie rejestru do 6 tys oraz zabrano im wszelkie prawa i przywileje W odpowiedzi na to bunt zwany powstaniem Ostranicy i Huni; ale klęska
2. Przyczyny powstania Chmielnickiego 1. W czasie tzw. złotego pokoju (od 1638 r. 10 lata bez walk na Siczy) Kozakom zabroniono polować, łowić 2. Stopniowa kolonizacja 3. Stopniowe wprowadzanie pańszczyzny 4. Polscy magnaci to katolicy, Kozacy to prawosławni 5. Dzierżawcy majątków kozackich, głównie Żydzi i średnia szlachta, chcą wycisnąć z ludności wiejskiej jak najwięcej 6. Władysław IV ogłosił pobór 40 tyś. Kozaków na wojnę z Turcją, ale sejm na to się nie zgodził foch forever 7. Chęć osobistej zemsty żywiona przez Bohdana Chmielnickiego (względem Daniela Czaplińskiego)
3. Wybuch powstania na Ukrainie Chmielnicki doprowadził do sojuszu z chanem krymskim Islamem Girejem, który daje Kozakom armię dowodzoną przez Tuhaj-beja Wyruszają z Siczy, po drodze zbierają ochotników Przeciw nim wojska Mikołaja Potockiego
Wojska hetmana Potockiego pokonane pod Żółtymi Wodami przez wojska kozacko-tatarskie Rozbicie wojsk polskich pod Korsuniem; do niewoli dostał się m.in. hetman Potocki Powstanie ogarnia całą Ukrainę; ataki na majątki szlacheckie, na Żydów; pogromy
W maju umiera król Władysław Jedno stronnictwo chce ugody z Kozakami (kanclerz Jerzy Ossoliński, wojewoda bracławski Adam Kisiel), drugie chce konfrontacji (wojewoda ruski Jeremi Wiśniowiecki) Brak porozumienia z Kozakami i od września znów walki Bitwa pod Piławcami (znów) przegrana przez Polaków Chmielnicki oblega Lwów; miasto wytrwało, ale zapłaciło okup Chmielnicki atakuje Zamość (nieskutecznie)
4. Walki w latach 1649-1653 Nowy król Jan II Kazimierz Waza (brat Władysława IV); chce pokoju Rokowania Chmielnicki będzie hetmanem, będzie powrót do odebranych przywilejów Chmielnicki zmienia zdanie nie chce swobód, lecz niepodległości całej Rusi Wiosna 1649 r. 70 000 Kozaków + 50 000 Tatarów oblegają Zbaraż; tutaj obroną dowodzi Wiśniowiecki - sukces
Ugoda zborowska 1649r. Na pomoc idzie z wojskiem Jan Kazimierz; pod Zborowem powstrzymany Tatarzy nie chcą zbytniego wzmocnienia Chmielnickiego, więc dogadują się z Polakami Ugoda w Zborowie Kozaków z Polakami 1. Rejestr 40 000 2. Powrót do odebranych przywilejów 3. Chmielnicki został uznany za hetmana wojsk zaporoskich 4. W województwach bracławskim, kijowskim, czernihowskim urzędnikami będzie szlachta prawosławna, a Kozacy będą mieli własne sądy 5. Do senatu zostaną włączeni biskupi prawosławni 6. Król ma doprowadzić do likwidacji kościoła unickiego
Ugoda pod Białą Cerkwią 1651r. Od 1651 r. znów walki; czerwiec 1651 r. bitwa pod Beresteczkiem zwycięska dla Polaków Bitwa pod Białą Cerkwią; Kozacy zatrzymują Polaków, więc ugoda 1. Zmniejszono rejestr do 20 000 2. Autonomia tylko w województwie kijowskim
Chmielnicki rusza na Mołdawię, by osadzić tam na tronie swojego syna Tymofieja Polacy są przeciwko i pod Batohem (1652) bitwa; klęska wojsk hetmana Kalinowskiego, rzeź Polaków wykonana przez Tatarów, a opłacona przez Kozaków Chmielnicki zdobywa Mołdawię dla syna; po roku bunt Mołdawian wspomagany przez naszych Chmielnicki chce pomóc, Polacy także, ale dostają przegrywają pod Żwańcem, więc ugoda przywracająca postanowienia spod Zborowa
5. Moskwa i Kozacy Chmielnicki nie zdobywa Mołdawii 1654 r. ugoda w Perejasławiu Kozaków z Moskwą 1. Ukraina ma wejść w skład państwa moskiewskiego 2. Kozacy mają mieć swoją administrację, przywileje starszyzny ruskiej Zaraz po podpisaniu ugody wojska carskie wkraczają na Ukrainę z zamiarem podporządkowania jej
Wojna z Moskwą c.d. Zajęcie Ukrainy = koniec pokoju z 1634r. Wojska carskie wchodzą do Ukrainy i na Litwę, Atakują Smoleńsk; bitwa pod Szepielewiczami przegrana przez Janusza Radziwiłła w 1654r. Na począ1655 r. zdobycie Mohylewa, Połocka, Witebska, potem Wilna i Mińska Na Ukrainie po stronie polskie opowiedzieli się Tatarzy obawiający się wzmocnienia Moskwy; wspólna bitwa pod Ochmatowem pokonanie wojsk kozackomoskiewskich
Układ w Hadziaczu 1658r. Lipiec 1655 r. początek potopu szwedzkiego (to w następnym odcinku) Obawa Rosji przed zbyt silną Szwecja prowadzi do rozejmu Chmielnicki w tzw. międzyczasie podpisuje traktat w Radnot 1656 (j.w.) Po śmierci Chmielnickiego w 1657 r. hetman Iwan Wyhowski chce porozumienia z Polską w Hadziczu 1. Ma powstać Rzeczypospolita Trojga Narodów z Ukrainą jako księstwem ruskim z oddzielnymi urzędami, skarbem, wojskiem, trybunałem sądowym; 2. Na cele hetman kozacki 3. Religia dominująca to prawosławie
Moskwa reaguje atakiem, obaleniem Wyhowskiego i mianowaniem Jurija Chmielnickiego hetmanem 1660 r. bitwa pod Połonka i pod Cudnowem zwycięstwa Polaków W Polsce kryzys polityczny, wśród Kozaków podział na zwolenników Polski i Moskwy Mimo słabości Moskwy nie wygrywamy
Rozejm w Andruszowie 1667 1. Rosja odzyskuje ziemie stracone w Polanowie 2. Podzielono Ukrainę dając Rosji tereny na lewo od Dniepru 3. Polska straciła też Kijów