Sprawozdanie z badania realizacji priorytetu 4 MEN Ocena jakości pracy szkoły w zakresie informatyzacji procesu edukacyjnego zastosowanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w województwie wielkopolskim Cel badania Ocena jakości pracy szkoły w zakresie informatyzacji procesu edukacyjnego zastosowanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Badanie przeprowadzono w roku szkolnym 2007/2008 zgodnie z IV priorytetem, wskazanym do realizacji przez Ministra Edukacji Narodowej. Cel realizacji priorytetu to: - wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej będącej niezbędnym czynnikiem przygotowania uczniów do aktywnego i odpowiedzialnego życia w społeczeństwie informacyjnym, - przygotowanie nauczycieli do stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej, - ocena działań dyrektora szkoły w zakresie nadzoru pedagogicznego uwzględniającego wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w roku szkolnym 2007/2008. Zakres badania (liczba szkół) Badaniem zostało objętych 10 % szkół wszystkich typów, nadzorowanych przez Wielkopolskiego Kuratora Oświaty, wskazanych przez wizytatorów. Osobą realizującą zadanie był wojewódzki koordynator edukacji informatycznej.. Metody badawcze Badanie zostało wykonane metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem arkusza diagnostycznego (zał. nr 1) wypełnianego przez szkoły za pośrednictwem strony internetowej. Termin badania Badanie zostało wykonane w II semestrze roku szkolnego 2007/2008 w miesiącach marzec/kwiecień. 1
Wyniki badania zebrano według następującego porządku: I. Struktura badanych szkół. II. Organizacja szkół. nauczycieli, uczniów. III. Wykorzystanie zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach (projekty interdyscyplinarne, innowacje pedagogiczne, doskonalenie nauczycieli, itp.). IV. Wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. V. Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych w roku kalendarzowym 2007. VI. Udział w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK w roku kalendarzowym 2007. VII. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych i profilaktyka. VIII. Współpraca z rodzicami, promocja szkoły, nadzór dyrektora. IX. Wnioski 2
I Struktura badanych szkół. Szczegółową strukturę badanych szkół przedstawia tabela 1 oraz wykres. Tabela 1: badanych szkół. Ogółem % udział w badaniu gimnazjum 86 32,70% liceum ogólnokształcące 18 6,84% liceum profilowane 5 1,90% szkoła podstawowa 117 44,49% szkoła policealna 3 1,14% technikum 25 9,51% zasadnicza szkoła zawodowa 9 3,42% Ogółem 263 100,00% % udział szkół w badaniu 1% 10% 3% 33% gimnazjum liceum ogólnokształcące liceum profilowane 44% 7% szkoła podstawowa szkoła policealna technikum 2% zasadnicza szkoła zawodowa 3
Badane szkoły funkcjonują jako szkoły samodzielne (58,94%) bądź w zespołach szkół (41,06%). Zdecydowanie częściej w zespołach funkcjonują szkoły ponadgimnazjalne niż szkoły podstawowe i gimnazja. w zespole, ośrodku, zakładzie % w zespole, ośrodku, zakładzie Ogółem samodzielna % samodzielnych gimnazjum 55 63,95% 31 36,05% 86 liceum ogólnokształcące 8 44,44% 10 55,56% 18 liceum profilowane 1 20,00% 4 80,00% 5 szkoła podstawowa 91 77,78% 26 22,22% 117 szkoła policealna 0 0,00% 3 100,00% 3 technikum 0 0,00% 25 100,00% 25 zasadnicza szkoła zawodowa 0 0,00% 9 100,00% 9 Ogółem 155 58,94% 108 41,06% 263 Złożoność badanych szkół Ogółem zasadnicza szkoła zawodowa 0,00% technikum 0,00% szkoła policealna 0,00% szkoła podstawowa liceum profilowane 20,00% liceum ogólnokształcące gimnazjum 44,44% 58,94% 100,00% 100,00% 100,00% 77,78% 80,00% 63,95% 41,06% 22,22% 55,56% 36,05% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% % samodzielnych % w zespole, ośrodku, zakładzie 4
Wśród ankietowanych szkół 2,28% szkół było szkołami niepublicznymi, najczęściej były to licea profilowane i licea ogólnokształcące. Tabela 3: Publiczność badanych szkół publiczna % publicznych niepubliczna % niepublicznych Ogółem gimnazjum 85 98,84% 1 1,16% 86 liceum ogólnokształcące 17 94,44% 1 5,56% 18 liceum profilowane 4 80,00% 1 20,00% 5 szkoła podstawowa 115 98,29% 2 1,71% 117 szkoła policealna 3 100,00% 0 0,00% 3 technikum 24 96,00% 1 4,00% 25 zasadnicza szkoła zawodowa 9 100,00% 0 0,00% 9 Ogółem 257 97,72% 6 2,28% 263 Ogółem zasadnicza szkoła zawodowa technikum szkoła policealna szkoła podstawowa liceum profilowane liceum ogólnokształcące gimnazjum 97,72% 100,00% 96,00% 100,00% 98,29% 80,00% 94,44% 98,84% 2,28% 0,00% 4,00% 0,00% 1,71% 20,00% 5,56% 1,16% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% % publicznych % niepublicznych 5
97,71% badanych szkół to szkoły dla dzieci i młodzieży, bez określonej specyfiki (95,81%). Tabela 4: Kategoria uczniów dzieci lub młodzież dorośli bez kategorii Ogółem gimnazjum 85 0 1 86 liceum ogólnokształcące 16 2 0 18 liceum profilowane 5 0 0 5 szkoła podstawowa 117 0 0 117 szkoła policealna 0 3 0 3 technikum 25 0 0 25 zasadnicza szkoła zawodowa 9 0 0 9 Ogółem 257 5 1 263 Tabela 5: Specyfika badanych szkół brak specyfiki specjalna Ogółem gimnazjum 82 4 86 liceum ogólnokształcące 18 0 18 liceum profilowane 5 0 5 szkoła podstawowa 113 4 117 szkoła policealna 3 0 3 technikum 24 1 25 zasadnicza szkoła zawodowa 6 3 9 Ogółem 251 12 263 6
Biorąc pod uwagę typ obszaru gminy, to ponad ½ badanych szkół funkcjonuje na obszarze miejskim. Natomiast analizując szkoły pod względem wielkości gminy, zdecydowana większość szkół działa na terenie gmin powyżej 5 tysięcy mieszkańców. Tabela 6: Typ obszaru gminy. obszar miejski % obszar miejski obszar wiejski % obszar wiejski Ogółem gimnazjum 47 54,65% 39 45,35% 86 liceum ogólnokształcące 14 77,78% 4 22,22% 18 liceum profilowane 5 100,00% 0 0,00% 5 szkoła podstawowa 50 42,74% 67 57,26% 117 szkoła policealna 1 33,33% 2 66,67% 3 technikum 18 72,00% 7 28,00% 25 zasadnicza szkoła zawodowa 7 77,78% 2 22,22% 9 Ogółem 142 53,99% 121 46,01% 263 % obszar miejski % obszar wiejski Ogółem zasadnicza szkoła zawodowa technikum szkoła policealna szkoła podstawowa liceum profilowane liceum ogólnokształcące gimnazjum 53,99% 77,78% 72,00% 33,33% 42,74% 100,00% 77,78% 54,65% 46,01% 22,22% 28,00% 66,67% 57,26% 0,00% 22,22% 45,35% 7
Tabela 7: Wielkość gminy. do 5 pow. 5 % % % tys. tys. wieś ogółu ogółu ogółu mieszk. mieszk. Ogółem gimnazjum 14 56,00% 20 80,00% 2 8,00% 25 liceum ogólnokształcące 3 16,67% 14 77,78% 1 5,56% 18 liceum profilowane 0 0,00% 5 100,00% 0 0,00% 5 szkoła podstawowa 20 17,09% 56 47,86% 40 34,19% 117 szkoła policealna 1 33,33% 2 66,67% 0 0,00% 3 technikum 1 4,00% 21 84,00% 3 12,00% 25 zasadnicza szkoła zawodowa 1 11,11% 7 77,78% 1 11,11% 9 Ogółem 40 22,60% 105 59,32% 45 25,42% 177 do 5 tys. mieszk. pow. 5 tys. mieszk. wieś 24% 21% 55% 8
II Organizacja szkół. nauczycieli, uczniów. W badanych szkołach uczy się 73 299 uczniów w 3199 oddziałach, co daje średnią 23 uczniów na oddział. Tabela 8: oddziałów i uczniów w badanych szkołach liczba oddziałów % liczba oddziałów liczba uczniów % liczby uczniów gimnazjum 1012 31,63% 23568 32,15% liceum ogólnokształcące 215 6,72% 6241 8,51% liceum profilowane 27 0,84% 698 0,95% szkoła podstawowa 1428 44,64% 29431 40,15% szkoła policealna 9 0,28% 243 0,33% technikum 424 13,25% 11112 15,16% zasadnicza szkoła zawodowa 84 2,63% 2006 2,74% Ogółem 3199 100,00% 73299 100,00% oddziałów i uczniów zasadnicza szkoła zawodowa technikum szkoła policealna szkoła podstawowa liceum profilowane liceum ogólnokształcące gimnazjum 2,74% 2,63% 15,16% 13,25% 0,33% 0,28% 0,95% 0,84% 8,51% 6,72% 32,15% 31,63% 40,15% 44,64% 0,00% 5,00%10,00%15,00%20,00%25,00%30,00%35,00%40,00%45,00% % liczby uczniów % liczba oddziałów 9
Tabela 9 prezentuje liczbę zatrudnionych nauczycieli, w tym liczbę nauczycieli z umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Najlepiej w tym zakresie przygotowani są nauczyciele szkół policealnych (93,75%), gimnazjów (86,51%) i liceów ogólnokształcących (83,20%). Najsłabiej wypadają nauczyciele liceów profilowanych (28,92%) i zasadniczych szkół zawodowych (71,33%). Z badania wynika, że w województwie wielkopolskim 81,44% nauczycieli posiada umiejętności w zakresie TIK niezbędne do pracy z nowymi technologiami. Niestety nie przekłada się to na ich efektywne wykorzystanie, co pokażą dalsze wyniki. Tabela 9: nauczycieli ogółem oraz z umiejętnościami w zakresie TIK nauczycieli % liczby nauczycieli w tym liczba nauczycieli z umiejętnościami w zakresie TIK % gimnazjum 2447 31,12% 2117 86,51% liceum ogólnokształcące 631 8,02% 525 83,20% liceum profilowane 166 2,11% 48 28,92% szkoła podstawowa 3026 38,48% 2432 80,37% szkoła policealna 32 0,41% 30 93,75% technikum 1282 16,30% 1053 82,14% zasadnicza szkoła zawodowa 279 3,55% 199 71,33% Ogółem 7863 100,00% 6404 81,44% Przygotowanie nauczycieli do wykorzystania TIK 100,00% 86,51% 83,20% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 28,92% 80,37% 93,75% 82,14% 71,33% 81,44% 10
Średnia uczniów przypadających na jeden komputer w badanych szkołach wyniosła 11,59. Najsłabiej wypadają szkoły podstawowe (12,75) i gimnazja (wskaźnik 12,42), najlepiej szkoły policealne oraz licea profilowane. Do zakładanego przez MEN wskaźnika 10 uczniów na komputer zbliżyły się licea ogólnokształcące, zaś technika i zasadnicze szkoły zawodowe uzyskały wskaźnik lepszy od zakładanego przez MEN. Tabela 10: Wskaźnik liczby uczniów na komputer Wskaźnik U/K gimnazjum 12,42 liceum ogólnokształcące 11,17 liceum profilowane 3,54 szkoła podstawowa 12,75 szkoła policealna 2,36 technikum 7,59 zasadnicza szkoła zawodowa 7,99 Ogółem 11,59 Wskaźnik U/K 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 12,42 11,17 3,54 12,75 2,36 7,59 7,99 11,59 11
Tabela 11 przedstawia liczbę komputerowych programów edukacyjnych wykorzystywanych przez szkołę w dydaktyce wszystkich przedmiotów oraz rozkład % we wszystkich badanych typach szkół. Najlepiej radzą sobie z tym szkoły podstawowe (47,16%) i gimnazja (30,92%) z ogólnej liczby programów. W pozostałych typach szkół wykorzystanie komputerowych programów edukacyjnych nie przekracza 8% lub jest marginalne (około 4%). W szkołach policealnych wskaźnik jest bardzo niski, mimo, że szkoły te deklarowały wysoki stopień przygotowania nauczycieli do pracy z wykorzystaniem nowych technologii. Tabela 11: komputerowych programów edukacyjnych wykorzystywanych w dydaktyce wszystkich przedmiotów. programów rozkład % gimnazjum 1532 30,92% liceum ogólnokształcące 366 7,39% liceum profilowane 121 2,44% szkoła podstawowa 2337 47,16% szkoła policealna 21 0,42% technikum 370 7,47% zasadnicza szkoła zawodowa 208 4,20% Razem 4955 100,00% 12
W ramach realizowanych przez MEN projektów, szkoły zostały wyposażone w Multimedialne Centra Informacji (MCI) lub Internetowe Centra Informacji Multimedialnej (ICIM). Założeniem było wykorzystywanie tych zasobów przez 30 godzin w tygodniu. Z tabeli 12 oraz wykresu możemy wyczytać, że warunek ten został spełniony, poza szkołami podstawowymi i szkołami policealnymi. Tabela 12: Tygodniowa liczba godz. korzystania z MCI, ICIM. Godz. ogółem w tygodniu Średnia godz. w tygodniu gimnazjum 2517 29,27 liceum ogólnokształcące 538 29,89 liceum profilowane 200 40,00 szkoła podstawowa 2639 22,56 szkoła policealna 42 14,00 technikum 952 38,08 zasadnicza szkoła zawodowa 300 33,33 Ogółem 7188 27,33 Średnia liczba godz. w tygodniu wykorzystania MCI, ICIM Ogółem 27,33 zasadnicza szkoła zawodowa 33,33 technikum 38,08 szkoła policealna 14,00 szkoła podstawowa 22,56 liceum profilowane 40,00 liceum ogólnokształcące gimnazjum 29,89 29,27 13
III Wykorzystanie zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach (projekty interdyscyplinarne, innowacje pedagogiczne, doskonalenie nauczycieli, itp.) We wszystkich badanych szkołach pracownie komputerowe wykorzystywane są przede wszystkim na zajęciach przedmiotów informatycznych (informatyka, technologia informatyczna). Tabela 13 przedstawia szczegółowe dane na temat wykorzystania i obciążenia pracowni komputerowych w poszczególnych typach szkół. Wynika z niej, że tygodniowe obciążenie pracowni komputerowej jest największe w technikach, szkołach policealnych i liceach ogólnokształcących, potem w gimnazjach. Najniższe jest w szkołach podstawowych, liceach profilowanych i zasadniczych szkołach zawodowych. Tabela 13: Wykorzystanie zasobów komputerowych na obowiązkowych zajęciach informatycznych. szkół godzin Średnia l. godz. oddziałów/grup uczniów gimnazjum 86 1110 12,91 1076 16417 liceum ogólnokształcące 18 363 20,17 198 3215 liceum profilowane 5 47 9,40 19 372 szkoła podstawowa 117 840 7,18 783 11383 szkoła policealna 3 61 20,33 8 216 technikum 25 1668 66,72 444 6718 zasadnicza szkoła zawodowa 9 99 11,00 82 1486 Ogółem 263 4188 15,92 2610 39807 Zakładając, że pracownia czynna jest przez 6 godzin dziennie, to w tygodniu daje nam obciążenie na poziomie 30 godzin. Analiza tabeli pozwala na stwierdzenie, że niemal we wszystkich szkołach pozostają jeszcze wolne godziny pracy pracowni, które można przeznaczyć na realizację zajęć w pracowni z innych przedmiotów. 14
Tabela 14 ukazuje wykorzystanie pracowni komputerowych na dodatkowych zajęciach informatycznych. Tutaj prym wiodą zasadnicze szkoły zawodowe i technika. Średni wskaźnik osiągają szkoły podstawowe i gimnazja. Dodatkowych zajęć informatycznych nie prowadzą szkoły policealne, niewiele licea profilowane i licea ogólnokształcące. Tabela 14: Wykorzystanie zasobów komputerowych na dodatkowych zajęciach informatycznych. szkół godzin Średnia l. godz. oddziałów/grup uczniów gimnazjum 86 190 2,21 152 2516 liceum ogólnokształcące 18 5 0,28 4 57 liceum profilowane 5 4 0,80 8 137 szkoła podstawowa 117 257 2,20 263 3651 szkoła policealna 3 0 0,00 0 0 technikum 25 122 4,88 42 835 zasadnicza szkoła zawodowa 9 48 5,33 6 46 Ogółem 263 626 2,38 475 7242 Oprócz obowiązkowych i dodatkowych zajęć informatycznych szkoły prowadzą pozalekcyjne zajęcia z wykorzystaniem zasobów komputerowych. Najczęściej z wykorzystaniem zasobów komputerowych szkoły realizowane są zajęcia pozalekcyjne: koło informatyczne; koła przedmiotowe (matematyczne, biologiczne, przyrodnicze, historyczne, itp.); koła redakcyjne (młodych redaktorów, redakcja szkolnej gazetki, itp.); koła zainteresowań (plastyczne, muzyczne, ekologiczne, kluby europejskie, młodych detektywów, itd.); redakcja strony internetowej; koła językowe; koła multimedialne (filmowe, radiowe, grafiki komputerowej, itp.); zajęcia dydaktyczno wyrównawcze; zajęcia przygotowujące do sprawdzianów, egzaminów zewnętrznych; kawiarenka internetowa; zajęcia informatyczne w klasach I III szkoły podstawowej; zajęcia świetlicy środowiskowej; zajęcia prowadzone z wykorzystaniem platformy e learningowej. 15
Szczegółowe obciążenie sprzętu komputerowego na zajęciach pozalekcyjnych pokazuje tabela 15. Tabela 15: Wykorzystanie zasobów komputerowych na zajęciach pozalekcyjnych. szkół godzin Średnia l. godz. oddziałów/grup uczniów gimnazjum 86 208 2,45 178 2286 liceum ogólnokształcące 18 25 1,39 20 238 liceum profilowane 5 0 0,00 0 0 szkoła podstawowa 117 441 3,77 333 3814 szkoła policealna 3 0 0,00 0 0 technikum 25 73 2,92 31 368 zasadnicza szkoła zawodowa 9 5 0,56 4 25 Ogółem 263 752 2,87 566 6731 Dodatkowo szkoły wykorzystują zasoby do innych działań: szkolenia rady pedagogicznej w ramach WDN; warsztaty informatyczne dla rodziców; projekty realizowane przez szkołę (Socrates Comenius, projekty współfinansowane z EFS, inne); otwarta pracownia informatyczna; posiedzenia rady pedagogicznej; zajęcia dla uczniów w czasie przerw w zajęciach lekcyjnych (ferie zimowe); praca własna nauczycieli; prowadzenie elektronicznego dziennika lekcyjnego; przygotowania do udziału uczniów w konkursach zewnętrznych; prowadzenie preorientacji zawodowej; innowacje pedagogiczne (e-learning). 16
Wykorzystanie zasobów komputerowych na innych zajęciach i formach przedstawia tabela 16. Tabela 16: Wykorzystanie zasobów komputerowych na innych zajęciach i formach. szkół godzin Średnia l. godz. oddziałów/grup uczniów gimnazjum 86 358 4,16 204 2745 liceum ogólnokształcące 18 13 0,72 10 162 liceum profilowane 5 4 0,80 2 60 szkoła podstawowa 117 422 3,61 275 5584 szkoła policealna 3 1 0,33 1 0 technikum 25 61 2,44 36 294 zasadnicza szkoła zawodowa 9 7 0,78 7 25 Ogółem 263 866 3,29 535 8870 Najczęściej zasoby komputerowe wykorzystywane są w gimnazjach, szkołach podstawowych i technikach. Niepokoi niski wskaźnik w szkołach ponadgimnazjalnych, mimo dobrego przygotowania nauczycieli do pracy w zakresie TIK. 17
IV Wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. Przeprowadzone badania ankietowe miały także na celu sprawdzenie w jakim stopniu technologia informacyjna i komunikacyjna wykorzystywana jest na zajęciach edukacyjnych innych niż informatyczne. Tabela 17 wskazuje na stopień wykorzystania pracowni komputowych oraz mobilnego zestawu multimedialnego (laptop i projektor) do prowadzenia poszczególnych zajęć edukacyjnych. Z przedstawionych danych wynika, że 2,16% zajęć odbywa się z wykorzystaniem sprzętu komputerowego, a 4,13 % z wykorzystaniem MZM. Przy ocenie wymienionych wskaźników zasadnym jest wskazanie na specyfikę poszczególnych typów szkół. Tabela 17: Wykorzystanie pracowni komputerowych i MZM na różnych przedmiotach w stosunku do ogólnej liczby godzin % liczby % liczby godzin w godzin w godzin z godzin z godzin pracowni pracowni wykorzyst wykorzyst szkół ogółem komputero komputero aniem aniem wej wej MZM MZM gimnazjum 86 470481 6192 1,32% 17614 3,74% liceum ogólnokształcące 18 115893 1105 0,95% 9413 8,12% liceum profilowane 5 15017 530 3,53% 2276 15,16% szkoła podstawowa 117 439155 8255 1,88% 11484 2,62% szkoła policealna 3 1694 795 46,93% 292 17,24% technikum 25 241274 10565 4,38% 11895 4,93% zasadnicza szkoła zawodowa 9 26915 883 3,28% 1104 4,10% Ogółem 263 1310429 28325 2,16% 54078 4,13% Najwięcej zajęć z wykorzystaniem pracowni komputerowych odbywa się w szkołach policealnych 46,93 %, natomiast wykorzystanie MZM kształtuje się na poziomie 17,24%. Jest to zrozumiałe ze względu na specyfikę prowadzonego tam kształcenia. Młodzież i dorośli zdobywają wykształcenie techniczne, a nabycie uprawnień w większości zawodów na poziomie technika wiąże się z koniecznością pracy z komputerem. W szkołach policealnych 46,93% wszystkich zajęć realizowanych jest w pracowniach komputerowych, a 17,24 % z wykorzystaniem MZM. I znów tutaj należy stwierdzić, że uczniowie i nauczyciele realizujący zajęcia ogólnozawodowe, podczas których mają dużo 18
zadań opartych na pracy z programami komputerowymi, chętnie korzystają z tych możliwości także na innych przedmiotach. W pozostałych typach szkół wykorzystanie pracowni komputerowych i MZM pozostaje na niższym poziomie, dotyczy to zwłaszcza liceów ogólnokształcących, w których zajęcia realizowane z wykorzystaniem zasobów pracowni komputerowych wynoszą tylko 0,95% wszystkich zajęć edukacyjnych. W pozostałych szkołach wskaźnik wykorzystania sprzętu oscyluje wokół 2 lub 4%. Częściej nauczyciele wykorzystują MZM, wskaźniki % są nieco wyższe od poprzednich. Bardzo ciekawym zagadnieniem jest także zróżnicowanie wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej na poszczególnych zajęciach edukacyjnych w podziale na typy szkół. Tabele od 18 do 24 prezentują szczegółowe dane wykorzystania zasobów komputerowych w szkołach na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne. W gimnazjach zdecydowanie częściej nauczyciele wykorzystują podczas zajęć MZM niż prowadzą lekcje w pracowni komputerowej. Wśród przedmiotów prym wiedzie technika, chemia, fizyka, muzyka, plastyka, biologia. Tabela 18: Gimnazja - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 Przedmiot % liczby % liczby godzin godzin godzin z godzin w z godzin w pracowni wykorzystaniem pracowni wykorzystaniem ogółem komputerowej MZM komputerowej MZM Biologia 20682 262 1,3% 1284 6,2% Chemia 20774 135 0,6% 1608 7,7% Fizyka 20998 453 2,2% 1503 7,2% Geografia 20941 245 1,2% 947 4,5% Godzina wych. 14845 321 2,2% 895 6,0% Historia 29176 341 1,2% 1475 5,1% Język obcy inny 2178 11 0,5% 56 2,6% Język angielski 45407 1072 2,4% 1202 2,6% Język niemiecki 30723 318 1,0% 921 3,0% Język polski 65832 421 0,6% 2288 3,5% Matematyka 58165 1073 1,8% 1416 2,4% Muzyka 7777 133 1,7% 463 6,0% Plastyka 8775 155 1,8% 556 6,3% Religia 28368 248 0,9% 1164 4,1% Technika 10591 669 6,3% 1094 10,3% WOS 12708 168 1,3% 484 3,8% Wych. Fizyczne 71467 89 0,1% 237 0,3% 19
Niepokoi niski stopień wykorzystania pracowni komputerowych w liceach ogólnokształcących na innych przedmiotach. Wskaźnik oscyluje między 0,5 a 2%. Nieco lepiej wygląda wykorzystanie MZM, ponieważ są przedmioty, np. fizyka z 25% wykorzystaniem. Tym bardziej dyrektorzy liceów ogólnokształcących powinni dołożyć wszelkich starań, aby zachęcić nauczycieli do stosowania TIK w procesie edukacyjnym. Uczeń oczekuje uatrakcyjnienia toku lekcji, wizualizacji treści i nowych technik podawczych. Tabela 19: Licea ogólnokształcące - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 % liczby godzin godzin w godzin z Przedmiot godzin w pracowni pracowni wykorzysta ogółem komputerowej komputerowej niem MZM % liczby godzin z wykorzysta niem MZM Biologia 6215 143 2,3% 961 15,5% Cemia 5292 16 0,3% 248 4,7% Fizyka 5376 52 1,0% 1338 24,9% Geografia 5335 31 0,6% 957 17,9% Godzina wych. 2905 31 1,1% 200 6,9% Historia 7656 59 0,8% 912 11,9% Język obcy inny 2713 48 1,8% 54 2,0% Język angielski 19218 356 1,9% 1337 7,0% Język niemiecki 12018 41 0,3% 579 4,8% Język polski 14570 25 0,2% 565 3,9% Matematyka 11620 173 1,5% 961 8,3% Religia 5172 6 0,1% 193 3,7% Wiedza o kulturze 931 12 1,3% 116 12,5% WOS 2822 27 1,0% 497 17,6% Wych. Fizyczne 10193 0 0,0% 19 0,2% Etyka 0 0 0,0% 0 0,0% Przysposobienie obronne Podstawy przedsiębiorczości Zajęcia profilowane Przedmioty zawodowe i zajęcia praktyczne 1939 37 1,9% 171 8,8% 1918 65 3,4% 305 15,9% 0 0 0% 0 0% 0 0 0% 0 0% 20
W szkołach podstawowych średnio 4% zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputerowych, i nieco więcej z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z techniki, języków obcych, historii, muzyki, matematyki oraz podczas godzin z wychowawcą. Nieco rzadziej na języku polskim czy w nauczaniu zintegrowanym. Tabela 20: Szkoły podstawowe - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 Przedmiot % liczby % liczby godzin w godzin z godzin w godzin z godzin pracowni wykorzystaniem pracowni wykorzysta ogółem komputer MZM komputerowej niem MZM owej Godz. 3,8% Wychowawcza 9685 370 444 4,6% Historia 13953 416 3,0% 905 6,5% Język obcy inny 609 2 0,3% 37 6,1% Język angielski 33234 507 1,5% 1452 4,4% Język niemiecki 15564 686 4,4% 920 5,9% Język polski 51354 810 1,6% 1220 2,4% Kszt. 1,1% zintegrowane 136716 1488 1408 1,0% Matematyka 43581 1244 2,9% 1276 2,9% Muzyka 7261 141 1,9% 278 3,8% Plastyka 7458 142 1,9% 308 4,1% Przyroda 30637 712 2,3% 1726 5,6% Religia 35127 311 0,9% 600 1,7% Technika 9211 734 8,0% 519 5,6% Wych. Fizyczne 43241 110 0,3% 251 0,6% Cieszy fakt, że to właśnie w szkołach podstawowych nauczyciele coraz częściej sięgają w nauczaniu do nowoczesnych metod, wykorzystujących technologie informacyjne. Tym samym mają świadomość, że komputer jako nowoczesny środek dydaktyczny, pomaga wykonać szybciej, wydajniej i efektywniej postawione przed dzieckiem zadanie, do czego uczniowie są z reguły przygotowani. 21
W zasadniczych szkołach zawodowych 3,2% zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputerowych, a 4 % z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z języków obcych, fizyki, przedmiotów zawodowych i podstaw przedsiębiorczości. Najrzadziej z takich możliwości korzystają nauczyciele wychowania fizycznego i religii. Na pozostałych zajęciach odnotowuje się ok. 2 % lekcji realizowanych z wykorzystaniem możliwości sprzętu komputerowego. Tabela 21: Zasadnicze szkoły zawodowe - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 % liczby godzin godzin z godzin w Przedmiot godzin w pracowni wykorzystaniem pracowni ogółem komputerowej MZM komputerowej % liczby godzin z wykorzystaniem MZM Wych. fizyczne 4589 0 0,0% 0 0,0% Religia 1619 3 0,2% 80 4,9% Godz. wychowawcza 883 45 5,1% 22 2,5% Historia 1043 32 3,1% 78 7,5% Przysposobienie obr. 895 15 1,7% 76 8,5% Język obcy inny 114 5 4,4% 3 2,6% Język angielski 673 26 3,9% 12 1,8% Język niemiecki 1785 168 9,4% 13 0,7% Język polski 1974 8 0,4% 41 2,1% Przedmioty zawodowe i zajęcia praktyczne 8041 486 6,0% 590 7,3% Podstawy przedsiębiorczości 729 15 2,1% 58 8,0% Geografia 1194 12 1,0% 5 0,4% Fizka i astronomia 1261 61 4,8% 93 7,4% Matemtyka 1779 3 0,2% 13 0,7% 22
Tabela 22: Licea profilowane - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 % liczby godzin godzin z godzin w Przedmiot godzin w pracowni wykorzystaniem pracowni ogółem komputerowej MZM komputerowej % liczby godzin z wykorzystaniem MZM Biologia 596 0 0,0% 200 33,6% Chemia 409 190 46,5% 285 69,7% Fizyka 191 0 0,0% 16 8,4% Geografia 642 2 0,3% 209 32,6% Godz. 1,7% 1,7% wychowawcza 175 3 3 Historia 681 17 2,5% 101 14,8% Język obcy inny 0 0 0% 0 0% Język angielski 2102 80 3,8% 0 0,0% Język niemiecki 1642 72 4,4% 7 0,4% Język polski 2199 52 2,4% 128 5,8% Matematyka 649 0 0,0% 3 0,5% Podst. przedsiębiorczości 204 0 Przedm. zawodowe i zajęcia praktyczne 0,0% 250 122,5% 1707 76 4,5% 396 23,2% Przysposobienie 0,0% Obr. 257 0 192 74,7% Religia 795 0 0,0% 44 5,5% Wiedza o kulturze 93 0 0,0% 128 137,6% Wiedza o 0,0% 21,3% społeczeństwie 389 0 83 Wych. fizyczne 557 0 0,0% 0 0,0% Zajęcia profilowane 1729 38 2,2% 231 13,4% W technikach ok. 2 % zajęć edukacyjnych jest realizowanych w pracowniach komputowych, a ok. 5,5 % z wykorzystaniem MZM. Najczęściej możliwości sprzętu komputerowego wykorzystywane są na zajęciach z języków obcych, przedmiotów zawodowych, podstaw przedsiębiorczości, fizyki i biologii. Znacznie rzadziej dotyczy to zajęć z zakresu przedmiotów humanistycznych. Podobnie wygląda sytuacja z matematyką i chemią. 23
Tabela 23: Technika - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 % liczby godzin godzin z godzin w Przedmiot godzin w pracowni wykorzystaniem pracowni ogółem komputerowej MZM komputerowej % liczby godzin z wykorzystaniem MZM Biologia 6148 5 0,1% 510 8,3% Chemia 6045 16 0,3% 139 2,3% Fizyka 7542 122 1,6% 840 11,1% Geografia 6102 126 2,1% 408 6,7% Godz. 4866 114 2,3% 567 11,7% wychowawcza Historia 9034 97 1,1% 411 4,5% Język obcy inny 3643 118 3,2% 52 1,4% Język angielski 23146 387 1,7% 770 3,3% Język niemiecki 20929 253 1,2% 191 0,9% Język polski 21862 4 0,0% 1053 4,8% Matematyka 15978 59 0,4% 153 1,0% Podst. przedsiębiorczości Przedm. zawodowe i zajęcia praktyczne 3149 120 3,8% 431 13,7% 65447 8927 13,6% 5360 8,2% Przysposobienie obronne 3540 10 0,3% 352 9,9% Religia 11985 30 0,3% 215 1,8% Technika 0 0 0% 0 0% Wiedza o kulturze 2014 0 0,0% 190 9,4% Wiedza o społeczeństwie 3807 53 1,4% 191 5,0% Wych. fizyczne 25775 0 0,0% 62 0,2% Najrzadziej z takich możliwości korzystają nauczyciele religii, języka polskiego. Na pozostałych zajęciach odnotowuje się ok. 1,5 % lekcji realizowanych z wykorzystaniem możliwości sprzętu komputerowego. 24
W szkołach policealnych najczęściej możliwości te wykorzystywane są na zajęciach typowo zawodowych. Tabela 24: Szkoły policealne - wykorzystanie TIK na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 % liczby godzin godzin z godzin w Przedmiot godzin w pracowni wykorzystaniem pracowni ogółem komputerowej MZM komputerowej % liczby godzin z wykorzystaniem MZM Etyka 0 0 0% 0 0% Język angielski 0 0 0% 0 0% Matematyka 0 0 0% 0 0% Podstawy przedsiębiorczości 0 0 Przedmioty zawodowe i zajęcia praktyczne 1649 795 0% 48,2% 0 292 0% 17,7% Badania wykazały, że nauczyciele coraz częściej sięgają w nauczeniu innych przedmiotów niż informatyczne do wykorzystania TIK. Podsumowując, należy stwierdzić, że na niższych etapach edukacji (szkoła podstawowa, gimnazjum) najczęściej technologie informacyjne wykorzystywane są w nauczaniu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i języków obcych. Nieco rzadziej na lekcjach języka polskiego, historii, plastyce czy muzyce. W większości szkół ponadgimnazjalnych daje się zauważyć, ze w wykorzystaniu TIK dominują przedmioty specjalistyczne, zawodowe oraz ścisłe i języki obce. Niestety niepokojąco wygląda wykorzystanie TIK w liceach ogólnokształcących. W sytuacji, gdy powinnością edukacyjną nauczyciela staje się tworzenie możliwie bogatego środowiska informacyjnego ucznia, stymulowanie jego aktywności, w tym edukacyjnej, ważną rolę, odmieniającą jakość kształcenia powinien odegrać komputer, jako narzędzie modelujące procesy poznawcze, a tym samym usprawniające technikę myślenia ucznia. 25
V Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych w roku kalendarzowym 2007. Większość szkół organizuje konkursy związane z wykorzystaniem TIK. Największym zainteresowaniem uczniów cieszą się one w gimnazjach i szkołach zawodowych, także w liceach ogólnokształcących. Te etapy edukacyjne pozwalają w szczególności na sprawdzenie swoich umiejętności w porównaniu z rówieśnikami ze szkoły. Także w szkołach podstawowych uczniowie chętnie przystępują do olimpiad i konkursów informatycznych; cieszy to tym bardziej, ponieważ na tym etapie dopiero zdobywane są podstawy wiedzy i umiejętności informatycznych. Udział uczniów w konkursach i olimpiadach uzależniony jest od ich indywidualnych zainteresowań. Działalność pozalekcyjna szkoły może znacząco wspierać te zainteresowania, ale ograniczenia wynikają często z kwalifikacji nauczycieli. Przygotowanie do udziału w olimpiadach informatycznych to zadanie dla zawodowych informatyków programistów. Wskazane jest zwiększenie oferty doskonalenia nauczycieli w zakresie umiejętności nauczania algorytmiki i programowania. Oferta konkursów zewnętrznych powinna obejmować formy pisania programów edukacyjnych przez uczniów. Tabela 25: Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych - konkursy wewnątrzszkolne konkursów startujących uczniów finalistów % finalistów do startujących gimnazjum 96 1755 208 11,85% liceum ogólnokształcące 12 293 29 9,90% liceum profilowane 0 0 0 0% szkoła podstawowa 81 1524 170 11,15% szkoła policealna 0 0 0 0% technikum 31 635 49 7,72% zasadnicza szkoła zawodowa 2 23 3 13,04% Ogółem 222 4230 459 10,85% 26
% finalistów do startujących konkursy wewnętrzne 14,00% 11,85% 12,00% 9,90% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% 0,00% 11,15% 0,00% 7,72% 13,04% 10,85% Tabela 26: Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych - olimpiady i konkursy zewnętrzne startujących uczniów konkursów finalistów gimnazjum 36 292 33 11,30% liceum ogólnokształcące 13 72 19 26,39% liceum profilowane 0 0 0 0% szkoła podstawowa 26 233 19 8,15% szkoła policealna 0 0 0 0% technikum 17 211 16 7,58% zasadnicza szkoła zawodowa 0 0 0 0% Ogółem 92 808 87 10,77% % finalistów do startujących konkursy zewnętrzne % finalistów do startujących 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% 11,30% 26,39% 0,00% 8,15% 0,00% 7,58% 0,00% 10,77% Największą liczbę finalistów olimpiad i konkursów zewnętrznych mają szkoły ponadgimnazjalne i gimnazja. 27
VI Udział nauczycieli w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK w roku kalendarzowym 2007. Zwiększenie liczby komputerów w szkołach i rozwój nowych technologii powoduje konieczność stałego doskonalenia umiejętności nauczycieli. Najwięcej form dokształcania prowadzi się w technikach, gimnazjach i szkołach podstawowych, co wynika m.in. z faktu, że dopiero w ostatnich trzech latach w ramach centralnych zakupów przekazano tam znaczące ilości pracowni komputerowych i wyposażenia informatycznego bibliotek szkolnych. Doskonalenie organizowane w szkołach prowadzi się najczęściej w krótkich formach obejmujących od 2 do 6 godzin zajęć. Tabela 27: Udział nauczycieli w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK - formy wewnętrzne szkół form Średnia szkoleń na szkołę przeszkolonych nauczycieli Średni czas trwania formy gimnazjum 86 87 1,0 1303 3 liceum ogólnokształcące 18 13 0,7 174 4 liceum profilowane 5 3 0,6 62 5 szkoła podstawowa 117 121 1,0 1420 6 szkoła policealna 3 0 0,0 0 0 technikum 25 30 1,2 430 6 zasadnicza szkoła zawodowa 9 4 0,4 56 2 Ogółem 263 258 1,0 3445 4 Podstawowe zagadnienia będące przedmiotem tych szkoleń obejmują: Tworzenie prezentacji multimedialnych; Wykorzystanie pakietów biurowych do analizy wyników sprawdzianów, egzaminów i sporządzania dokumentacji szkolnej; Sposoby zastosowania mobilnego zestawu multimedialnego (MZM) w nauczaniu; Przedstawienie zasobów szkoły i możliwości ich wykorzystania w pracy (wyposażenie bibliotek, strona internetowa szkoły, stanowiska w pokoju nauczycielskim); Umiejętność obsługi oprogramowania wspomagającego zarządzanie szkołą; Korzystanie z wyposażenia uzupełniającego sprzęt komputerowy: tablica interaktywna, kamera i aparat cyfrowy, skaner, drukarka; 28
Wprowadzenie w możliwości wykorzystania pracowni komputerowych w nauczaniu wszystkich przedmiotów; Systemy elektronicznej ewidencji ocen i frekwencji oraz współpracy internetowej z rodzicami; Elektroniczny nabór do szkół; Możliwości wykorzystania TIK w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Udział nauczycieli w zewnętrznych formach doskonalenia można scharakteryzować w dwóch grupach: Formy odpłatne, które obejmują różnego rodzaju studia podyplomowe oraz kursy realizowane z uwagi na udział szkół w centralnych projektach wyposażania w pracownie komputerowe i internetowe centra informacji multimedialnej. Formy bezpłatne, to najczęściej udział w konferencjach, warsztatach i pokazach. Cenne jest wybieranie przez nauczycieli takich form, gdzie zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia uczniom bezpieczeństwa w Internecie, omawia się uzależnienia związane z TIK, możliwości rozwijania współpracy międzynarodowej szkół, poszukiwanie bezpłatnego oprogramowania wspierającego niektóre elementy procesu nauczania. Od roku zwiększa się udział w kursach dofinansowywanych przez EFS. Ten kierunek będzie się rozwijał w kolejnych latach. Formy zewnętrzne realizowane były najczęściej na 43 godzinnych spotkaniach. Tabela 28: Udział nauczycieli w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK - formy zewnętrzne Średnia szkoleń na szkołę przeszkolonych nauczycieli Średni czas trwania formy szkół form gimnazjum 86 155 1,8 413 41 liceum ogólnokształcące 18 36 2,0 99 45 liceum profilowane 5 4 0,8 19 30 szkoła podstawowa 117 214 1,8 354 39 szkoła policealna 3 4 1,3 8 23 technikum 25 71 2,8 167 81 zasadnicza szkoła zawodowa 9 15 1,7 61 36 Ogółem 263 499 1,9 1121 43 29
VII Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych i profilaktyka. Badaniem objęto również wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Najwięcej uczniów z takimi potrzebami uczęszcza do szkół podstawowych i gimnazjów. W szkołach tego typu wskaźnik wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej wynosi ponad ok. 72%. Tabela 29: Wykorzystanie TIK w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych szkół szkół mających uczniów wykorzystujących TIK o specjalnych w pracy z uczniem o szkół potrzebach specjalnych potrzebach edukacyjnych edukacyjnych gimnazjum 86 69 62 liceum ogólnokształcące 18 8 8 liceum profilowane 5 2 2 szkoła podstawowa 117 92 80 szkoła policealna 3 0 0 technikum 25 8 7 zasadnicza szkoła zawodowa 9 4 4 Ogółem 263 183 163 Z tabeli 29 wynika, że najmniej uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych uczęszcza do szkół policealnych oraz liceów profilowanych, techników i zasadniczych szkół zawodowych. Większość szkół, do których uczęszczają uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną w procesie dydaktycznym. 30
Zakres wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych ilustruje poniższy wykres. Wykorzystanie TIK w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 69 62 8 8 2 2 92 80 0 0 8 7 4 4 183 163 szkół mających uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych szkół wykorzystujących TIK w pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych W ponad 80 % szkół podejmowane są działania profilaktyczne zapobiegające uzależnieniu od komputera. Prym w tej dziedzinie wiodą gimnazja, szkoły podstawowe i technika. Zdecydowanie za mało działań w tym zakresie podejmują szkoły policealne, licea profilowane i zasadnicze szkoły zawodowe. Tabela 30: Podejmowanie przez szkołę działań profilaktycznych zapobiegających uzależnieniu od komputera. szkół prowadzących szkół działania profilaktyczne % szkół gimnazjum 86 79 91,86% liceum ogólnokształcące 18 9 50,00% liceum profilowane 5 2 40,00% szkoła podstawowa 117 100 85,47% szkoła policealna 3 0 0,00% technikum 25 18 72,00% zasadnicza szkoła zawodowa 9 4 44,44% Ogółem 263 212 80,61% 31
% szkół prowadzących działania profilaktyczne 72,00% 44,44% 91,86% 50,00% gimnazjum liceum ogólnokształcące liceum profilowane szkoła podstawowa 0,00% 85,47% 40,00% szkoła policealna technikum zasadnicza szkoła zawodowa Zagadnienia z zakresu zapobiegania uzależnieniu od komputera realizowane są najczęściej w ramach zajęć z technologii informacyjnej i informatyki oraz podczas godzin z wychowawcami. Często angażują się także pedagodzy szkolni, koordynatorzy ds. bezpieczeństwa oraz nauczyciele innych przedmiotów, którzy w ramach swoich zajęć, wykorzystują tę technologię. Powszechną formą realizacji tych działań są pogadanki, ankiety oraz zajęcia warsztatowe poświęcone tematyce uzależnienia od mediów, w tym komputera. Jako niezwykle cenną inicjatywę szkół uznać należy tworzenie autorskich programów uwzględniających działania profilaktyczne w tym zakresie. Coraz częściej szkoły problematyką uzależnienia od komputera starają się zainteresować rodziców na spotkaniach klasowych z wychowawcą. 32
VIII Współpraca z rodzicami, promocja szkoły, nadzór dyrektora. Prawie 90% szkół wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną do współpracy z rodzicami i środowiskiem. Najwięcej działań w tym zakresie podejmują technika, zasadnicze szkoły zawodowe i gimnazja. Coraz więcej szkół wdraża dzienniki elektroniczne. Wpływa to znacząco na poprawę szybkości przepływu informacji o postępach w nauce i frekwencji uczniów. Podstawową przeszkodą w korzystaniu z tej technologii jest zbyt mały dostęp rodziców do Internetu oraz niskie umiejętności obsługi komputera. Zintensyfikowania działań mających na celu zwiększenie wskaźnika wykorzystania tej technologii wymagają głównie szkoły policealne. Tabela 31: Wykorzystanie TIK we współpracy z rodzicami i środowiskiem. szkół szkół wykorzystujących TIK % szkół gimnazjum 86 77 89,5% liceum ogólnokształcące 18 15 83,3% liceum profilowane 5 4 80,0% szkoła podstawowa 117 103 88,0% szkoła policealna 3 2 66,7% technikum 25 25 100,0% zasadnicza szkoła zawodowa 9 9 100,0% Ogółem 263 235 89,4% % szkół wykorzystujących TIK we współpracy z rodzicami i środowiskiem 100,0% 100,0% 89,5% 83,3% gimnazjum liceum ogólnokształcące liceum profilowane 66,7% 88,0% 80,0% szkoła podstawowa szkoła policealna technikum zasadnicza szkoła zawodowa 33
Znaczący wpływ na poprawę przepływu informacji między rodzicami i szkołą mają szkolne strony internetowe. Stanowią one istotny element promocji w środowisku lokalnym i dostarczania bieżących informacji z życia szkoły. Duży udział w tworzeniu i aktualizacji szkolnych stron www mają uczniowie szkół policealnych, techników i liceów ogólnokształcących. Świadczy to o dobrym przygotowaniu i dobrze wykształconych umiejętnościach uczniów tego typu szkół. Skalę udziału uczniów w tworzeniu i aktualizacji szkolnych stron www przedstawia tabela 32. Tabela 32: Uczestnictwo uczniów w tworzeniu i aktualizacji szkolnej strony www. szkół w których uczniowie uczestniczą w tworzeniu stron szkół www % szkół gimnazjum 86 71 82,6% liceum ogólnokształcące 18 16 88,9% liceum profilowane 5 4 80,0% szkoła podstawowa 117 63 53,8% szkoła policealna 3 3 100,0% technikum 25 23 92,0% zasadnicza szkoła zawodowa 9 6 66,7% Ogółem 263 186 70,7% % szkół, w których uczniowie biorą udział w tworzeniu szkolnych stron www 92,0% 66,7% 82,6% 88,9% gimnazjum liceum ogólnokształcące liceum profilowane 100,0% 53,8% 80,0% szkoła podstawowa szkoła policealna technikum zasadnicza szkoła zawodowa 34
W ramach nadzoru dyrektorzy coraz częściej dostrzegają potrzebę stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w procesie dydaktycznym. Wśród najczęściej wymienianych ograniczeń w tym zakresie wskazywano utrudniony dostęp nauczycieli poszczególnych przedmiotów do pracowni komputerowej. Spowodowane jest to często niewystarczającą liczbą pracowni. W wielu szkołach stanowiska komputerowe cechują się niskimi parametrami technicznymi oraz przestarzałym oprogramowaniem. Standardowo pracownie komputerowe przystosowane są do pracy w grupach. Uniemożliwia to często wykorzystywanie TIK na zajęciach przedmiotów, na których nie przewidziano podziału na grupy. Dotyczy to głównie 10 stanowiskowych pracowni komputerowych w szkołach podstawowych i gimnazjach. Średnio 92% dyrektorów szkół poddanych badaniu, ujmuje w planie nadzoru wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej przez nauczycieli. Tabela 33: Nadzór dyrektora szkoły uwzględniający wykorzystanie przez nauczycieli TIK. szkół szkół uwzględniających nadzór TIK % szkół gimnazjum 86 80 93,0% liceum ogólnokształcące 18 17 94,4% liceum profilowane 5 4 80,0% szkoła podstawowa 117 108 92,3% szkoła policealna 3 3 100,0% technikum 25 23 92,0% zasadnicza szkoła zawodowa 9 8 88,9% Ogółem 263 243 92,4% % szkół, w których dyrektor prowadzi nadzór nad wykorzystaniem TIK 88,9% 93,0% gimnazjum 92,0% 94,4% liceum ogólnokształcące liceum profilowane 100,0% 92,3% 80,0% szkoła podstawowa szkoła policealna technikum zasadnicza szkoła zawodowa 35
Wśród problemów związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnej i komunikacyjnej najczęściej wskazywano: 1. Brak funduszy na zakup edukacyjnych programów multimedialnych do nauczania poszczególnych przedmiotów, 2. Brak środków na doskonalenie i w konsekwencji niewystarczająca liczba przygotowanych do korzystania z tej technologii nauczycieli, 3. Mała liczba mobilnych zestawów multimedialnych umożliwiających wykorzystanie TIK w dowolnym miejscu i czasie. 4. Brak w szkole stanowiska osoby koordynującej i wspierającej wdrażanie TIK, 5. Trudności w motywowaniu części kadry do wykorzystywania TIK w nauczanych przedmiotach, 6. Brak stanowiska dla osoby serwisującej oprogramowanie i sprzęt komputerowy, W ocenie dyrektorów szkół najwyższy wskaźnik wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w nauczaniu przypada na technika, szkoły podstawowe, gimnazja i licea ogólnokształcące. Tabela 34: Ocena szkoły dokonana przez dyrektora szkoły w zakresie stopnia wykorzystania TIK w nauczaniu (od 1 (min) do 6 (max) szkół Ocena dyrektora gimnazjum 86 5,35 liceum ogólnokształcące 18 5,39 liceum profilowane 5 4,40 szkoła podstawowa 117 5,59 szkoła policealna 3 4,67 technikum 25 6,36 zasadnicza szkoła zawodowa 9 4,78 Ogółem 263 5,51 36
Ocena dyrektora 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 5,35 5,39 4,40 5,59 4,67 6,36 4,78 5,51 Średnia ocena szkół w zakresie stopnia wykorzystania TIK w nauczaniu dokonana przez dyrektorów wynosi 5,51 w sześciostopniowej skali. Obecnie zadania koordynowania i wspierania nauczycieli w wykorzystaniu technologii informacyjnej i komunikacyjnej często cedowane są na nauczycieli informatyki. Forma zatrudnienia nauczycieli informatyki, dla których podstawowym obowiązkiem jest prowadzenie zajęć dydaktycznych w pełnym wymiarze sprawia, że nie mają oni możliwości wspierania innych nauczycieli w wykorzystaniu tej technologii na innych przedmiotach. Jest to nowe wyzwanie, przed którym niewątpliwie stoi polska szkoła. 37
IX Podsumowanie I. W obszarze organizacji pracy szkół: 1. W badanych szkołach średnia uczniów w oddziale wyniosła 23. Wskazuje to na brak konieczności podziału klasy na zajęciach z przedmiotów informatycznych w sporej liczbie badanych szkół. 2. Średnio w szkołach przypada ok. 12 uczniów na jeden komputer. Najsłabsza sytuacja jest w gimnazjach, szkołach podstawowych i liceach ogólnokształcących. 3. Szkoły ponadgimnazjalne osiągnęły zakładany przez MEN wskaźnik poniżej 10 uczniów na komputer, a w liceach profilowanych, zasadniczych szkołach zawodowych, technikach i szkołach policealnych jest on zdecydowanie niższy. 4. Ogó³em ¾ nauczycieli badanych szkó³ posiada umiejętność stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w praktyce szkolnej. Najsłabiej jest w liceach profilowanych, gdzie przygotowanie w zakresie TIK posiada ok. 30% nauczycieli. 5. Z Internetowego Centrum Informacji Multimedialnej (ICIM) uczniowie mogą korzystać średnio 28 godzin w tygodniu. Wskazuje to na osiągnięcie obciążenia tych ICIM zakładanego przez MEN. Jedynie w szkołach policealnych ICIM są czynne przez ok. 15 godzin tygodniowo. 6. Dyrektorzy najczęściej zgłaszali problemy związane z: 1. małą liczbą mobilnych zestawów multimedialnych, 2. kłopotami organizacyjnymi duża liczba uczniów korzystających z jednego komputera, brakiem funduszy na zakup komputerowych programów edukacyjnych, 3. brakiem środków na doskonalenie nauczycieli, 4. szybko starzejącym się sprzętem komputerowym. II. W obszarze wykorzystania zasobów komputerowych na zajęciach informatycznych podstawowych i dodatkowych, zajęciach pozalekcyjnych i innych formach oraz na zajęciach z przedmiotów innych niż informatyczne w I semestrze roku szkolnego 2007/2008. Udział uczniów w olimpiadach i konkursach informatycznych. 1. Pracownie komputerowe wykorzystywane są do nauczania przedmiotów informatycznych średnio przez ok. 16 godzin w tygodniu. Największe obciążenie pracowni ma miejsce w technikach, najmniejsze w szkołach podstawowych i liceach profilowanych. W większości szkół pozostają jeszcze 38
wolne godziny, które można przeznaczyć na realizację zajęć z innych przedmiotów. 2. Pracownie komputerowe wykorzystywane są do prowadzenia zajęć pozalekcyjnych oraz dodatkowych zajęć z przedmiotów informatycznych. Średnie obciążenie pracowni to 2,5 godzin w tygodniu. 3. W badanych szkołach w I semestrze roku szkolnego 2007/2008 średnio 3% zajęć z przedmiotów innych niż informatyczne odbyło się z wykorzystaniem komputerów znajdujących się w pracowniach komputerowych. Zdecydowany prym wiodą szkoły podstawowe i gimnazja. 4. MZM wykorzystywany był na 4,13% zajęć edukacyjnych innych niż informatyczne. Najlepiej wykorzystanie przedstawia się w szkołach ponadgimnazjalnych. W mniejszym bądź większym stopniu MZM było wykorzystywane przez nauczycieli wszystkich przedmiotów. 5. Problemy zgłaszane przez dyrektorów w obszarze wykorzystywania zasobów komputerowych to: a. opór części nauczycieli przed stosowaniem TIK w praktyce szkolnej, b. trudności w motywowaniu nauczycieli do wykorzystywania TIK, c. mała liczba MZM, d. obciążenie pracowni komputerowych zajęciami informatycznymi ogranicza możliwość wykorzystywania ich na innych zajęciach edukacyjnych. 6. Największą liczbę finalistów wewnętrznych konkursów informatycznych znajdziemy w gimnazjach i szkołach podstawowych. Wynika z tego, że szkoły te organizują najwięcej takich konkursów. 7. Największą liczbą finalistów olimpiad informatycznych oraz zewnętrznych konkursów informatycznych mają licea ogólnokształcące i gimnazja. Żadnego finalisty nie posiadają licea profilowane, zasadnicze szkoły zawodowe oraz szkoły policealne. Uczniowie tych szkół albo nie biorą udziału w takich konkursach albo nie odnoszą w nich sukcesów. III. W obszarze udziału nauczycieli w formach doskonalenia z zakresu wykorzystania TIK w roku kalendarzowym 2007. 1. We wszystkich badanych szkołach miało miejsce wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli w zakresie wykorzystania TIK. Średnio w szkołach odbyło się jedno trwające 4 godziny szkolenie. 2. Nauczyciele doskonalili się z zakresu wykorzystania TIK w formach zewnętrznych. Średnio miały miejsce 2 takie formy o czasie trwania do 43 godziny. 39
3. Organizowane przez szkoły szkolenia wewnętrzne i oferowane szkolenia zewnętrzne nie wyczerpały potrzeb szkół w zakresie doskonalenia przez nauczycieli wykorzystania TIK w praktyce szkolnej. IV. W obszarze pomocy uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych, współpracy z rodzicami, promocji szkoły oraz nadzoru dyrektora szkoły nad wykorzystaniem TIK przez nauczycieli. 1. Działania profilaktyczne zapobiegające uzależnieniu od komputera podejmuje ponad 80% badanych szkół. Najczęściej ma to miejsce w gimnazjach, szkołach podstawowych i liceach ogólnokształcących. Zdecydowanie za mało takich działań podejmują zasadnicze szkoły zawodowe i szkoły policealne. 2. TIK we współpracy z rodzicami wykorzystuje prawie 90% szkół. Najczęstszą formą jest dziennik elektroniczny oraz elektroniczna poczta. 3. W ponad ¾ badanych szkół uczniowie uczestniczyli w tworzeniu i prowadzeniu szkolnej strony internetowej. 4. W ponad 90% badanych szkół dyrektorzy w planie nadzoru uwzględnili wykorzystanie TIK przez nauczycieli. 5. W ocenie dyrektorów szkół posiadane przez szkołę zasoby komputerowe wykorzystywane są dobrze. 6. Najczęstsze problemy związane z wykorzystaniem TIK to: a. zbyt mało lub brak MZM, b. niewielkie fundusze przeznaczone na zakup oprogramowania edukacyjnego, c. niechęć nauczycieli do wykorzystywania TIK w praktyce szkolnej, d. brak stanowiska osoby koordynującej i wspierającej TIK w szkole, e. duże obciążenie nauczycieli informatyki sprawami administrowania siecią, naprawami sprzętu, itp., f. problemy organizacyjne duża liczebność grup, dostęp do pracowni, do MZM. 40