Strategia rozwoju Gminy Choroszcz na lata 2002-2015

Strategia rozwoju Gminy Choroszcz na lata 2002-2015

Szanowni Państwo! Strategia Rozwoju Gminy Choroszcz została przygotowana z myślą o naszych mieszkańcach i podmiotach gospodarczych prowadzących swoją działalność na terenie gminy. Intencją wiodącą, najogólniej określając, była idea, aby mieszkańcom naszej gminy żyło się lepiej i wygodniej, a podmioty gospodarcze miały w gminie przyjaznego partnera. Strategia określiła główne kierunki działań i zasadnicze cele o charakterze społecznym i gospodarczym. Gmina Choroszcz posiada, z racji swojego sąsiedztwa z Białymstokiem, bardzo sprzyjające warunki wielokierunkowego rozwoju. Dodatkowym atutem jest jej położenie na europejskiego szlaku korytarza transportowego Via Baltica. Niezaprzeczalną szansą w rozwoju gospodarczym i społecznym jest położenie przy jednym z najważniejszych szlaków komunikacyjnych pomiędzy wschodem i zachodem na trasie Białystok-Warszawa. Przedłożona Strategia Rozwoju Gminy Choroszcz do 2015 roku została przygotowana przez władze gminy przy bardzo dużym współudziale mieszkańców gminy, radnych, przedstawicieli środowisk gospodarczych, organizacji społecznych i instytucji samorządowych. Ten wspólny wysiłek powinien w przyszłości zaowocować jak najlepszymi rezultatami. Powstanie tak ważnego dla gminy dokumentu angażującego tak wiele osób i instytucji pozwala twierdzić, że będzie on służył dobrze dla dobra gminy i jej mieszkańców. Burmistrz Jerzy Ułanowicz 1

Spis treści I. Wstęp... 3 I.1. Cel opracowania strategii horyzont czasowy... 4 I.2. Metodologia opracowania strategii rozwoju... 4 I.3. Organizacja prac nad strategią rozwoju... 7 I.4. Nawiązanie do koncepcji rozwoju województwa i kraju... 9 II. Diagnoza stanu istniejącego... 11 II 1. Lokalizacja Choroszczy w układzie przestrzennym województwa, kraju... 11 II 2. Analiza sytuacji Choroszczy i obszarów wiejskich w układzie sferowym... 15 II.2.1. Sfera infrastruktury społecznej... 15 II.2.2. Sfera infrastruktury technicznej... 24 II.2.3. Sfera gospodarcza... 28 II.3 Analiza SWOT...38 II.4. Mierniki... 43 III Finanse... 48 III.1. Uwarunkowania... 48 III 2. Analiza struktury dochodów i wydatków miasta i gminy Choroszcz... 52 III 3. Prognoza dochodów... 55 III 4. Prognoza wydatków... 56 IV. Misja i cele strategii rozwoju... 58 IV.1. Misja rozwoju... 58 IV 2 Cele strategiczne I rzędu... 58 IV 3 Cele strategiczne II rzędu... 59 V. Programy strategii rozwoju... 61 V.1. Program rozwoju gospodarczego gminy... 62 V.2. Program rozwoju infrastruktury technicznej, ochrony środowiska... 68 V.3. Program rozwoju infrastruktury społecznej.... 74 V.4. Program współpracy i promocji oraz zarządzania realizowaną strategią gminy.... 78 VI Warianty strategii... 80 VI.1 Periodyzacja okresów rozwojowych... 80 VI.2 Scenariusze rozwoju... 81 VI.3 Zadania strategii rozwoju... 86 VI.4 Środki finansowe strategii rozwoju... 87 VI.5 Warianty strategii rozwoju... 88 2

I. Wstęp Dokonujące się przemiany społeczne i gospodarcze we współczesnym świecie powodują, że tempo niesionych przez nie zmian i dokonującego się rozwoju gospodarczego jest różne w różnych regionach świata. Prowadzi to do nierównomiernego rozwoju i powstania centrów rozwoju charakteryzujących się dużą dynamiką rozwojową i peryferii, które nie nadążają za tempem rozwoju centrów. Między centrami i peryferiami rozciąga się duży obszar przejściowy. Sytuacja taka prowadzi do coraz większych dysproporcji rozwojowych. O tempie rozwoju decydują różne czynniki charakterystyczne dla poszczególnych obszarów i trudno jest wskazać jednoznacznie, że to te, a nie inne czynniki. Można stwierdzić, że wszystkie one opierają się na bardzo dużym skumulowaniu wiedzy ludzkiej zmaterializowanej w nowoczesnych technologiach i produktach. We współczesnym świecie nie można zdać się na ślepy przypadek i na bycie niesionym przez dokonujące się trendy rozwojowe. Jak pokazuje praktyka, aby przyspieszyć rozwój swojej gminy, powiatu, województwa, kraju trzeba wychodzić naprzeciw zachodzącym trendom rozwojowym. Wychodzić im naprzeciw można poprzez kreowanie przez administrację samorządową gminy odpowiednich warunków do wyzwalania wszelkiego rodzaju aktywności społecznej i gospodarczej mieszkańców. Władza lokalna wybierana przez ogół uprawnionych do tego mieszkańców, ciesząca się, w dużej mierze, poparciem społeczeństwa stwarza warunki do przyspieszenia rozwoju swojego terenu. Od jej pomysłowości i stosowanych niekonwencjonalnych rozwiązań zależy, czy obszar przez nią zarządzany będzie miejscem kumulowania czynników rozwojowych, czy stanie się obszarem regresu. Praktyka działań tego typu pokazuje, że rozwijają się przede wszystkim te społeczeństwa i te społeczności gminne, które potrafią programować swoją przyszłość, wiedzą, jakie cele chcą osiągnąć i potrafią wytyczyć drogę do ich osiągnięcia. Zainicjowane zmiany ustrojowo-gospodarcze w Polsce przybliżają kraj do rozwiązań występujących w rozwiniętych krajach demokratycznych Europy Zachodniej. Dokonane w ostatnim okresie reformy umocniły samorząd terytorialny w systemie zarządzania krajem. Stwarzając tym samym coraz bardziej solidne fundamenty nowego systemu. Umocnienie się procedur samorządności na najniższym poziomie administracji owocuje kreowaniem warunków do rozwoju przedsiębiorczości, rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej adekwatnej do potrzeb i możliwości W toczącej się rywalizacji samorządów gminnych na arenie kraju wygrają te, które możliwie najszybciej opanują umiejętność dobrego zarządzania i gospodarowania posiadanymi zasobami ludzkimi, przyrodniczymi i finansowymi. Umiejętne gospodarowanie oznacza podejmowanie działań efektywnych ekonomicznie, czyli zapewniających maksymalizację zainwestowanych środków, skutecznych ekologicznie, a więc zapewniających maksymalne tempo rozwoju przy minimalizacji obciążenia środowiska przyrodniczego oraz aktywnych społecznie, a więc przynoszących wzrost jakości życia możliwie jak największej części lokalnej społeczności. Dokonujące się procesy integracyjne z Unią Europejską wymuszają wzrost gospodarności, która jest immanentną cechą wszystkich rozwiniętych krajów Europy Zachodniej. Gminom cechującym się dużą gospodarnością będzie łatwiej pozyskać środki z programów pomocowych i rozwojowych Unii Europejskiej. Celem Strategii zrównoważonego rozwoju gminy Choroszcz do 2015 roku jest możliwie najpełniejsze rozpoznanie uwarunkowań rozwojowych gminy oraz sformułowanie i skorelowanie ich z oczekiwaniami mieszkańców gminy i na podstawie tego określenie oczekiwanych kierunków rozwoju. 3

I.1. Cel opracowania strategii horyzont czasowy Sprostanie nadchodzącym wyzwaniom przyszłości przez władze gminy Choroszcz wymaga podejmowania długofalowych działań o charakterze strategicznym. Cechą charakterystyczną obecnej rzeczywistości jest stale wzrastająca złożoność wszelkich procesów, zjawisk występujących oraz brak ich długookresowej stabilności, a także poszerzający się zakres uczestnictwa społeczeństwa w procesach decyzyjnych i rozwojowych. W warunkach Polski nałożyła się na to również przyśpieszona transformacja ustrojowa, co wiązało się z całkowitą zmianą systemu społeczno-politycznego, zdecydowanym wzrostem udziału sektora prywatnego w gospodarce narodowej, odejściem od centralnego planowania oraz podporządkowaniem władz samorządowych lokalnym społecznościom. Wszystko to spowodowało, że wprost niezbędna stała się potrzeba harmonijnego, uporządkowanego kształtowania przyszłości przez władze lokalne. Zachodzące przemiany polityczno-ustrojowe i gospodarcze zmuszają władze Chroszczy do poszukiwania odpowiedzi na pytanie: jak działać w nadchodzącej przyszłości, aby przyspieszyć rozwój społeczno-gospodarczy swojej gminy wykorzystując optymalne czynniki wzrostu w zmieniających się warunkach. Przy opracowaniu strategii rozwoju poszukiwano odpowiedzi na pytanie jak powinna wyglądać gmina Choroszcz w 2015 roku, jak powinna być rozwinięta gospodarka, jak powinno wyglądać środowisko przyrodnicze i jaki powinien być osiągnięty poziom życia mieszkańców?. Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie, władze podjęły decyzję o opracowaniu strategii rozwoju, która jest najważniejszym programem działania zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku. Celem opracowanej strategii zrównoważonego rozwoju Choroszczy jest przyspieszenie rozwoju gminy, a w konsekwencji podniesienie poziomu życia mieszkańców. Aby to osiągnąć, trzeba tak zarządzać wszystkimi (finansowymi, ludzkimi, materialnymi itp.) zasobami Gminy, aby maksymalnie je wykorzystać przy realizacji określonych celów oraz wypływających z nich strategicznych zadań realizacyjnych, czyli konkretnych wieloletnich planów inwestycyjnych. Opracowanie i przyjęcie strategii rozwoju to tylko wstęp do zmiany sposobu zarządzania gminą. Chodzi o wdrożenie procedur zarządzania strategicznego oraz zaangażowanie lokalnej społeczności w ten proces. Niniejsza strategia została opracowana do roku 2015 i cechuje się (dającymi się wyróżnić) dwoma podokresami. Podokresy te zostały wyróżnione ze względu na toczące się procesy negocjacyjne Polski o członkostwo w Unii Europejskiej i związane z tym zachodzące zmiany w ustawodawstwie prawnym i w warunkach funkcjonowania samorządu terytorialnego. Pierwszy podokres zdeterminowany jest przez starania Polski o przyjęcie w poczet członków Unii Europejskiej, czyli okres przedakcesyjny objąć on może lata do 2006 roku. Drugi wyróżniony podokres będzie cechował się przynależnością do struktur Unii Europejskiej i będzie obejmował lata od 2006 roku do 2015 roku, czyli do końca opracowanej strategii rozwoju. I.2. Metodologia opracowania strategii rozwoju Przy opracowaniu strategii rozwoju Choroszczy przyjęto kilka fundamentalnych zasad. Pierwszą z nich, która legła u podstaw tworzonej strategii była zasadą uspołecznienia procesu jej powstawania. Zasada ta przełożyła się na przyjęte rozwiązania organizacyjne w ramach opracowania strategii rozwoju. Drugą zasadą była zasada konsensusu przy pracy zespołów problemowych. Znajdowała ona swoje odzwierciedlenie w metodzie wypracowywania wspólnych stanowisk przez zespoły problemowe. 4

Opracowując strategię rozwoju przestrzegano zasady, aby władzom gminy nie przypisać roli centralnego planisty w warunkach samodzielności i niezależności różnych podmiotów działających na terenie gminy. Zasadę pomocniczości stosowano w trzech głównych obszarach. Po pierwsze - do wspomagania w gminie przedsięwzięć będących w gestii jednostek działających na terenie gminy i niezależnych od władz gminy. Po drugie - do działań pozostających w bezpośredniej gestii województwa, państwa np. rozwój układu drogowego, specjalistycznej opieki medycznej, itp. Po trzecie - do podjęcia działań oddolnych nakierowanych na instytucje państwowe i europejskie, które mają wpływ na rozwój lokalny i regionalny. Kolejną zasadą przestrzeganą przy opracowaniu tejże strategii była zasada kreatywności i innowacyjności spojrzenia na uwarunkowania. Kreatywne podejście oparte na znajomości istniejących uwarunkowań formalno-prawnych daje możliwość określenia własnej drogi rozwoju dostosowanej do specyficznych uwarunkowań rozwoju gminy. Przy opracowaniu strategii założono, że powinna być ona zgodna ze schematem SMART. Oznacza to, iż wyznaczone strategią cele muszą być specyficzne (Specific), mierzalne (Measurable), uzgodnione (Agreed), wykonalne (Real) oraz określone w czasie (Timed). Opracowana strategia rozwoju zawiera cele strategiczne pierwszego rzędu, które zostały rozwinięte w celach bardziej szczegółowych drugiego rzędu. Zadania zawarte w strategii rozwoju służą realizacji zakreślonych celów strategicznych. Cele strategiczne wraz z zadaniami stanowią podstawę do sformułowania programów rozwojowych na poziomie gminy. Przyjętą procedurę opracowania strategii rozwoju obrazuje poniższy schemat: Realizacja opracowanej strategii rozwoju będzie przebiegać w trzech zasadniczych etapach: I etap - planowanie strategiczne, II etap - zarządzanie strategiczne, III etap - monitorowanie realizowanej strategii. 5

Etapy te są wzajemnie ze sobą powiązane i oddziałują na siebie modyfikująco. Tak skonstruowany model pozwala na planowanie strategiczne na poziomie gminy z uwzględnieniem dynamiki przemian zachodzących w jej otoczeniu. Opracowanie strategii zostało poprzedzone analizą obecnej sytuacji występującej na terenie gminy Choroszcz oraz w powiecie białostockim, a także w całym województwie i kraju. Dokonano oceny oddziaływania aktualnych uwarunkowań - wewnętrznych i zewnętrznych. Do najważniejszych elementów składowych opracowanej strategii należą: diagnoza stanu istniejącego wraz z dokonaną analizą możliwości rozwoju, określenie kierunków i priorytetów rozwoju, sformułowanie celów strategii rozwoju oraz zadań realizacyjnych. Analizując możliwości rozwoju, brano pod uwagę uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne. Uwarunkowania te będą oddziaływały dodatnio i ujemnie na rozwój gminy przez cały czas realizacji opracowanej strategii. Określając uwarunkowania rozwoju, analizowano trendy rozwojowe i scenariusze rozwoju gminy Choroszcz. 6

Planowanie strategiczne objęło pięć etapów: 1. Diagnoza uwarunkowań rozwoju dokonana w ujęciu uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju. 2. Określenie celów strategicznych realizowanych w ramach strategii rozwoju z uwzględnieniem wyników analizy i możliwości ich realizacji w zależności od zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. 3. Określenie sposobów realizacji przyjętych celów strategii poprzez zadania. 4. Uzgodnienie interesów poszczególnych grup społeczno-zawodowych i terytorialnych. 5. Projekcja montażu środków finansowych na realizację uzgodnionych celów i zadań. Podsumowując, należy stwierdzić, iż w przyjętej metodologii opracowania strategii rozwoju można wyróżnić następujące podstawowe etapy prac: analiza uwarunkowań zewnętrznych rozwoju gminy Choroszcz, (szanse, zagrożenia rozwojowe obecne i potencjalne) analiza uwarunkowań wewnętrznych rozwoju gminy Choroszcz, (mocne i słabe strony obecne i potencjalne) ocena dziedzin życia społeczno-gospodarczego istotnych dla rozwoju, sformułowanie celów strategicznych I rzędu, sformułowanie celów strategicznych II rzędu, (cele strategiczne II rzędu są rozwinięciem celów strategicznych I rzędu) sformułowanie zadań strategicznych realizacyjnych w ramach celów II rzędu, które służą realizacji celu II rzędu i I rzędu; przy formułowaniu zadania podano następujące parametry: nazwa zadania, opis istniejącej sytuacji, oczekiwany efekt po realizacji zadania, czas realizacji zadania w latach, szacowane nakłady finansowe na realizację zadania, instytucje, organizacje realizujące zadania) sformułowanie wariantów strategii rozwoju rekomendacja wariantu zalecanego do realizacji. I.3. Organizacja prac nad strategią rozwoju Przyjęte założenia metodologiczne określiły rozwiązania organizacyjne. Przy pracach nad strategią rozwoju Choroszczy przyjęto zasadę planowania partnerskiego opartego na osiąganiu konsensusu przy podejmowaniu decyzji. Integralnie była ona związana z zachowaniem otwartości przygotowywanych koncepcji rozwojowych, co zwiększyło społeczną akceptację proponowanych rozwiązań. Przyjęto również model poglądowy oparty na czterech elementach: społeczeństwie, środowisku gospodarczym, położeniu geograficznym, środowisku przyrodniczym. 7

Prace nad strategią zostały zorganizowane zgodnie z poniższym schematem Schemat 1 Organizacji prac nad strategią rozwoju RADA MIEJSKA KOMISJE RADY MIEJSKIEJ ZARZĄD MIEJSKI Powiat Białostocki Gminy Ościenne KOMITET KOORDYNACYJNY Zespół Problemowy ds. Rolnictwa Zespół Problemowy ds. Infrastruktury Społecznej Referaty Urzędu Miejskiego Pełnomocnik ds. Strategii Rozwoju Zespół ds. Opracowania Strategii Rozwoju Zespół Problemowy ds. Infrastruktury Technicznej Zespół Problemowy ds. Rozwoju Gospodarczego 8

Schemat 2 Model poglądowy strategii rozwoju Opracowanie strategii zostało poprzedzone analizą obecnej sytuacji występującej na terenie miasta i gminy Choroszczy oraz w województwie i kraju. Dokonano oceny oddziaływania aktualnych uwarunkowań - wewnętrznych i zewnętrznych. Najważniejszymi elementami składowymi opracowanej strategii była diagnoza stanu istniejącego wraz z dokonaną analizą możliwości rozwoju, określenie kierunków i priorytetów rozwoju, sformułowanie celów strategii rozwoju i zadań realizacyjnych z określonymi środkami na ich realizację i czasem realizacji. Do opracowania "Strategii rozwoju Choroszczy" powołano Komitet Koordynacyjny Strategii Rozwoju, który powołał branżowe zespoły problemowe strategii rozwoju. Tak ukształtowana struktura organizacyjna stworzyła układ funkcjonalnych wzajemnych powiązań między poszczególnymi elementami struktury organizacyjnej a referatami Urzędu Miejskiego oraz Radą Miejską. W przyjętej strukturze organizacyjnej Zespoły Problemowe i Komitet Koordynacyjny były wzajemnie ze sobą powiązane, a praca każdego z nich oddziaływała na pracę pozostałych ogniw struktury. Opracowana strategia rozwoju, aby była skutecznie realizowana, musi być nierozerwalnie powiązana z zarządzaniem strategicznym. Nawet najlepiej opracowana strategia jest bezużyteczna, jeżeli nie znajdą się ludzie, którzy będą ją realizować poprzez zarządzanie strategiczne. Etap realizacji strategii jest najtrudniejszym do wykonania w praktyce. Niesie on dla gminy i jej urzędników szereg wyzwań i trudności. I.4. Nawiązanie do koncepcji rozwoju województwa i kraju Opracowana strategia rozwoju gminy Choroszcz jest zgodna z kierunkami rozwoju województwa podlaskiego, powiatu białostockiego i zapisami dokumentów o charakterze strategii rozwoju przygotowanymi dla Polski. Wiodącą ideą strategii gminy Choroszcz i województwa jest dążenie do poprawy warunków życia mieszkańców i do ochrony środowiska przyrodniczego przed skutkami działalności gospodarczej człowieka. Rozwój aktywności mieszkańców gminy Choroszcz założony 9

jako generalna zasada koresponduje z założeniami przyjętymi w strategii rozwoju województwa. Stawianie na samorozwój i aktywność mieszkańców przyjęto jako generalną zasadę korespondującą z założeniami przyjętymi w strategii rozwoju województwa. Umiejscowienie w centrum podejmowanych działań mieszkańców województwa przez władze samorządowe szczebla wojewódzkiego spowodowały, że wszelkie działania inicjowane w polityce prorozwojowej realizowanej w województwie muszą wychodzić naprzeciw tej generalnej zasadzie. Strategia gminy Choroszcz, podobnie jak zapisy tego typu dokumentów opracowanych dla Polski, kładzie duży nacisk na podniesienie ogólnego wykształcenia społeczeństwa, które poprzez system edukacji uzyska lepszy dostęp do wiedzy i nowoczesnych rozwiązań technologii i organizacji pracy. Ograniczenie bezrobocia, uznanego za najważniejszy problem do rozwiązania w sferze społecznej przez mieszkańców w zrealizowanych badaniach statystycznych, pokrywa się m.in. z zaleceniami zawartymi w dokumencie opracowanym przez Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus" przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Szeroko rozumiana edukacja, bezpieczeństwo publiczne i wzrost gospodarczy to najważniejsze czynniki przyszłego rozwoju. Opracowana strategia rozwoju Choroszczy jest pierwszym tego typu dokumentem, który powstał przy dużym udziale społeczeństwa i różnych organizacji oraz instytucji działających na terenie gminy. Opracowana strategia jest nakierowana na przyszłość, na przełamywanie niekorzystnych trendów i wykorzystywanie sprzyjających czynników rozwoju gminy. 10

II. Diagnoza stanu istniejącego II 1. Lokalizacja Choroszczy w układzie przestrzennym województwa, kraju II.1.1. Sytuacja administracyjna i osadnicza gminy Położenie i podział administracyjny gminy. Miasto i gmina Choroszcz położone są w środkowej części województwa podlaskiego oraz zachodniej części powiatu białostockiego przy ważnym szlaku komunikacyjnym Warszawa Białystok i wchodzą w skład aglomeracji białostockiej. Od wschodu gmina graniczy z miastem i gminą Białystok oraz gminą Juchnowiec, od południa z gminami Łapy i Turośń Kościelna, od zachodu z gminami Kobylin Borzymy i Sokoły, od północy z gminą Tykocin i Dobrzyniewo Kościelne. Wskazać przy tym należy, że zachodnia granica biegnie bagienną doliną Narwi, wśród labiryntu wodnego polskiej Amazonii Narwiańskiego Parku Narodowego. Powierzchnia gminy wynosi około 164 km 2 w tym miasta 16,8 km 2 i obejmuje miasto Choroszcz, oddalone ok. 11 km od stolicy województwa Białegostoku, które jest siedzibą władz gminy oraz 34 wsie, którymi są: Babino, Barszczewo, Czaplino, Kolonia Czaplino, Dzikie, Dzikie Kolonia, Gajowniki, Izbiszcze, Jeroniki, Klepacze, Konowały, Kościuki, Krupniki, Kruszewo, Łyski, Mińce, Ogrodniki, Oliszki, Pańki, Porosły, Kolonia Porosły, Rogówek, Rogowo, Rogowo Kolonia, Rogowo Majątek, Ruszczany, Sienkiewicze, Śliwno, Turczyn, Zaczerlany, Zaczerlany Kolonia, Złotoria, Żółtki i Żółtki Kolonia. Większymi skupiskami ludności w gminie są wsie: Klepacze 945 mieszkańców, Złotoria 767 mieszkańców, Barszczewo 396 mieszkańców, Krupniki 364 mieszkańców, Porosły 350 mieszkańców, Pańki 345 mieszkańców, Żółtki 335 mieszkańców, Łyski 334 mieszkańców, Izbiszcze 305 mieszkańców, Rogowo 233 mieszkańców, Kruszewo 232 mieszkańców. W pozostałych miejscowościach zamieszkuje od 17 do 196 osób. Układ przestrzenny gminy przedstawia załącznik Nr 1, zaś miasta Choroszcz załącznik Nr 2. Dzieje osadnictwa na terenie gminy Choroszcz. Początki trwałego osadnictwa na terenie gminy Choroszcz należy datować na VII w. W Rogowie zachowały się z tego okresu dwa kurhany, prawdopodobnie pochodzenia jaćwieskiego. W IX X w w okolicach Choroszczy znajdowało się centrum kultu starosłowiańskiego. Wymieniana jest Babia Góra z kultem Światowida oraz Święte Gaje. W XIII w znajdowało się w okolicach Izbiszcz grodzisko średniowieczne prawdopodobnie pochodzenia mazowieckiego. Pierwsze źródła pisane mówią o granicy mazowieckiej i litewskiej wytyczonej w 1385 r i przebiegającej wzdłuż rzeki Rogówki do Przełajnej Góry i dalej, rzeką Czaplinianką do Narwi. Istnieje zapis z 1393 r o zniszczeniu zamku mazowieckiego w Złotorii przez Litwinów lub Krzyżaków. Z 1437 r pochodzą pierwsze nadania tych ziem. Michał Zygmuntowicz, książę litewski nadał dziedzinę Rogowo dla Stanisława Ostosza i Mikołaja Mynia oraz puszczę choroszczańską dla Piotra z Gumowa.. Po tym okresie powstały pierwsze wsie na terenie gminy, w tym m.in. Kruszewo. Osiedlali się w nim Mazowszanie z grodu tykocińskiego i Rusini z grodu suraskiego. Powstało w ten sposób mieszane osadnictwo pod względem etnicznym, społecznym i religijnym. Świadczą o tym dzisiejsze nazwy wsi pochodzenia: mazowieckiego np. Rogowo, ruskiego np. Ruszczany, litewskiego np. Oliszki. W 1459 r powstała pierwsza parafia rzymsko-katolicka w Choroszczy. W 1507 r król Zygmunt Stary na wniosek Iwana Chodkiewicza nadaje prawa miejskie dla Choroszczy. Z połowy XVI w pochodzą pierwsze wzmianki o osadnikach żydowskich. Choroszcz stanowiła wówczas centrum okolicznych dóbr, a trakty łączyły ją ze znaczniejszymi ośrodkami Podlasia. W 1569 r po przyłączeniu województwa podlaskiego do Korony, Chodkiewicz nie zgadza się na włączenie swoich dóbr do Korony. Choroszcz stanowiła enklawę województwa trockiego Wielkiego 11

Księstwa Litewskiego w granicach Korony aż do III rozbioru Polski. W 1654 r Stefan Mikołaj Pac sprowadza do Choroszczy zakon dominikanów, którzy przyczynili się do rozwoju miasta. W XVIII w Choroszcz przeszła w ręce Branickich, którzy wybudowali tu letnią rezydencję, ufundowali nowy kościół i klasztor. Po rozbiorach teren ten znalazł się w zaborze pruskim, a po 1807 r w zaborze rosyjskim. Po 1834 r po wprowadzeniu granicy celnej na Narwi zaczynają powstawać pierwsze zakłady przemysłowe w Choroszczy, Złotorii i Żółtkach. Na przełomie XIX XX w fabryka sukna i kortów Moesów zatrudniała blisko 2000 osób, w tym również pochodzenia niemieckiego. Nastąpił szybki rozwój tych ziem, zahamowany później przez I i II wojnę światową. W trakcie działań wojennych miały miejsce znaczące migracje ludności pochodzenia ruskiego oraz eksterminacja ludności żydowskiej. W czasach nowożytnych Choroszcz jako miasto i gmina znalazła się w województwie białostockim, a następnie podlaskim. Dziedzictwo historyczne. O dziedzictwie historycznym tych ziem świadczą liczne zabytki pochodzące z kręgu różnych kultur. Do najstarszych należy zaliczyć kurhany z VII w w Rogowie, pochodzenia jaćwieskiego. Wielką wartość historyczną stanowi Babia Góra z repliką posągu Światowida z X w, miejsce kultu starosłowiańskiego. Z okresu średniowiecza zachowało się kilka cmentarzysk m.in. w Rogowie, Ruszczanach, Pańkach, Kościukach, Izbiszczach.. Do naszych czasów nie przetrwały zamki w Złotorii, pod Śliwnem, a po zamku Chodkiewiczów w Choroszczy pozostała jedynie nazwa ulicy Zamkowej. Dziedzictwem historycznym po Chodkiewiczach jest do dzisiaj zachowana granica administracyjna miasta. Zróżnicowanie etniczne pierwotnego osadnictwa przetrwało do dzisiaj w nazwach wsi pochodzenia mazowieckiego (polskiego), ruskiego (białoruskiego, ukraińskiego), litewskiego. Kolejne cenne zabytki pochodzą z okresu XVIII w i związane są głownie z Choroszczą. Wartościowym dziedzictwem historycznym jest układ urbanistyczny miasta pochodzący z XVI-XIX w. Składa się na niego sieć prostokątnych ulic, wychodzących z prostokątnego rynku (pierwotnie trapezowego). Najlepiej zachowana jest południowo-wschodnia pierzeja rynku. Znajduje się tu zabytkowy zespół klasztorny z poł. XVIII w fundacji Branickich: plebania, kościół, klasztor podominikański, kostnica, ogrodzenie. Najlepiej zachowany jest kościół rozbudowany o nawy boczne na początku XX w. Posiada on barokowy wystrój oraz współczesne malowidła wykonane pod kierunkiem prof. Wiktora Zina. W kościele znajduje się relikwiarz Św. Kandyda z IV w sprowadzony przez dominikanów. Spuścizną historyczną po Dominikanach, oprócz klasztoru, są Jarmarki Dominikańskie, największa impreza promocyjna miasta. W byłym klasztorze mieścić się będzie Muzeum Archidiecezji Białostockiej, co przyczyni się niewątpliwie do promocji miasta. Rewaloryzacji poddany zostanie również Rynek 11 Listopada z Pomnikiem Niepodległości. Przedłużeniem układu urbanistycznego jest ul. Branickiego z zabudową mieszkalną z XIX XX w. Stanowi ona barokową oś kompozycyjną wychodzącą od kościoła w kierunku zespołu pałacowego Branickich. W skład układu urbanistycznego wchodzi również ul. Lipowa z zabudową mieszkalną z XIX XX w i cerkwią z XIX w, dawnym kirkutem. Cennym zabytkiem jest zespół pałacowy Branickich tj. pałac na wodzie w otoczeniu parku z kanałami i sadzawkami, w którym aktualnie mieści się muzeum wnętrz pałacowych oraz oficyna z XVIII w. W okresie późniejszym tj. w XIX w, kiedy właścicielami pałacu byli Moesowie, wybudowano stajnie i kuźnię wchodzące obecnie w skład całego założenia. Do naszych czasów nie zachowały się pawilony oraz mała architektura w parku. Mimo upływu trzech wieków miejsce to uważane jest za jedne z najlepiej zachowanych założeń barokowych w Polsce. W przyszłości powinno doczekać się rewaloryzacji. Nierozerwalnie związane było z pobliskim Białymstokiem, gdzie mieściła się główna rezydencja Branickich. 12

Unikalnym zgrupowaniem zabytków jest zespół fabryki sukna i kortów Moesa, obecnie użytkowany przez szpital psychiatryczny. Zachowane budynki pofabryczne powstały pod koniec XIX i na początku XX w. Są przykładem dynamicznego rozwoju przemysłu w XIX w w ramach białostockiego okręgu przemysłowego. Wskazane byłoby w przyszłości wydzielenie jednego z budynków na muzeum przemysłu, które byłoby kolejną atrakcją miasta. O dziedzictwie historycznym świadczą również liczne pomniki na terenie gminy. Do bardziej wartościowych należy zaliczyć pomniki z okresu powstań narodowych 1831 r w Żółtkach i 1863r (Szubienica). Świadczą one o patriotyzmie lokalnej społeczności. Inne pomniki upamiętniają tragiczne wydarzenia I i II wojny światowej. Świadectwem dziedzictwa historycznego są również cmentarze. W okolicach Choroszczy zachowały się cmentarze średniowieczne. Występują również cmentarze różnych wyznań dwa kirkuty żydowskie, cmentarz ewangelicko luterański. Przykładem ekumenizmu jest sąsiedztwo cmentarzy: rzymsko katolickiego i prawosławnego. Zachowały się również pomniki cmentarze z I wojny światowej żołnierzy niemieckich i rosyjskich. Opieka nad tymi miejscami dobrze świadczy o lokalnej społeczności. Ponadto na terenie gminy zachowało się jeszcze sporo przykładów drewnianego budownictwa ludowego. Są to drewniane domy mieszkalne i budynki gospodarcze z początku XX w. Często spotykane są również krzyże przydrożne, kute, osadzone w głazach z końca XIX w, charakterystyczne tylko dla tych okolic. Interesującym krzyżem jest krzyż prawosławny we wsi Zaczerlany upamiętniający zamach na cara Aleksandra III. Rozmieszczenie ludności na terenie gminy i jej zróżnicowanie Na koniec 2000 r ludność gminy Choroszcz wynosiła 12 276 i od 1995 r wzrosła tylko o 4 osoby. W mieście Choroszcz zamieszkuje obecnie 41 % ludności gminy, pozostałe 59 % to ludność wiejska. Liczbę ludności w latach 1995 2000 na terenie miasta i gminy Choroszcz przedstawia poniższa tabela. Tabela 1 Struktura ludność miasta i gminy Choroszcz Jednostka terytorialna Lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Miasto Choroszcz 5132 5153 5121 5136 5027 5054 Mężczyźni 2483 2528 2498 2508 2449 2484 Kobiety 2649 2625 2623 2628 2578 2570 Sołectwa 7140 7123 7149 7181 7198 7222 Mężczyźni 3527 3528 3536 3547 3564 3582 Kobiety 3613 3595 3613 3634 3634 3640 Ogółem 12272 12276 12270 12317 12225 12276 Mężczyźni 6010 6056 6034 6055 6013 6066 Kobiety 6262 6220 6236 6262 6212 6210 Odnotowywany spadek liczby mieszkańców miasta jest bardzo równomierny i wynosi średnio około 1,5 % rocznie. Natomiast obserwuje się niewielki wzrost ludności wiejskiej; należy stwierdzić, że ten wzrost następuje ze względu na położenie niektórych wsi w pobliżu miasta Białystok. W najbliższych latach tendencja wzrostu liczby mieszkańców na wsi znacznie wzrośnie. Wskaźnik zaludnienia w gminie Choroszcz wynosi 75 osób na km 2. W gminie Choroszcz na 100 mężczyzn przypada 102 kobiety, w tym, w mieście Choroszcz, na 100 mężczyzn przypada 102 kobiety, a na terenach wiejskich na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet. 13

Tabela 2 Struktura ludności według wieku miasta i gminy Choroszcz Grupy wiekowe Lata 1995 1996 1997 1998 1999 0-4 Miasto 307 288 279 289 295 Wieś 493 470 447 414 383 5-9 Miasto 369 373 363 350 347 Wieś 566 541 542 528 533 10-14 Miasto 487 468 446 409 396 Wieś 584 607 601 604 600 15-19 Miasto 513 499 506 504 465 Wieś 518 507 539 557 592 20-29 Miasto 830 870 468 898 927 Wieś 980 1002 987 1015 999 30-39 Miasto 677 665 668 670 640 Wieś 979 449 960 958 952 40-49 Miasto 939 939 937 939 863 Wieś 801 469 908 944 959 50-59 Miasto 481 491 536 576 571 Wieś 676 653 640 645 648 60-64 Miasto 171 203 187 193 218 Wieś 327 320 324 324 341 65 lat i więcej Miasto 358 357 331 338 305 Wieś 1216 1205 1201 1192 1191 Z poniższej tabeli wynika, że wielkość przyrostu naturalnego w mieście i gminie Choroszcz ma charakter wyraźnie skokowy i waha się od 109 do + 32 osób. Pomimo tak wahających się wielkości przyrostu naturalnego w latach 1995 2000 r jest on stabilny i nie widać tendencji do znacznego wzrostu lub spadku liczby ludności. Tabela 3 Wielkość przyrostu naturalnego miasta i gminy Choroszcz Jednostka terytorialna Lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Ogółem +28 +4-6 +47-92 +51 Miasto +13 +21-32 +15-109 +27 Wieś +15-17 +26 +32 +17 +24 Dodatkowy ważny element w analizie demograficznej gminy Choroszcz stanowią migracje, czyli wędrówkowe ruchy ludności o charakterze napływowym lub odpływowym. W liczbach bezwzględnych saldo napływu i odpływu migracji w mieście Choroszcz z roku na rok zmniejsza się, natomiast na obszarach wiejskich w ostatnich latach wzrosło do +59. Nie są to jednak odchylenia ani zbyt wielkie, ani tym bardziej niepokojące 14

Tabela 4 Wielkość migracji na obszar miasta i gminy Choroszcz Napływ migracyjny Odpływ migracyjny Saldo razem R o k mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem Miasto Choroszcz 1995 348 315 663 32 20 52 +611 1996 338 287 625 30 32 62 +563 1997 311 270 581 38 37 75 +506 1998 299 279 578 29 28 57 +521 1999 238 239 477 94 55 39 +383 Obszar wiejski 1995 55 52 107 44 53 97 +10 1996 53 40 93 54 53 107-14 1997 64 44 108 52 48 100 +8 1998 68 51 119 42 31 73 +46 1999 85 57 142 41 42 83 +59 Podsumowując sytuację demograficzną gminy można stwierdzić, że nie dostrzega się w niej żadnych tendencji i zjawisk niepokojących. Natomiast należy zaznaczyć, że istnieją warunki sprzyjające rozwojowi demograficznemu, a mianowicie: bliskie położenie przy m. Białystok, dobre warunki komunikacyjne, walory przyrodnicze i kulturowe, w przyszłości przebiegający szlak komunikacyjny szybkiego ruchu Warszawa Białystok, dobre warunki do rozwoju budownictwa mieszkaniowego jednorodzinnego. II 2. Analiza sytuacji Choroszczy i obszarów wiejskich w układzie sferowym Ważnym czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie miasta i gminy Choroszcz i na warunki życia mieszkańców jest poziom rozwoju i funkcjonowania trzech sfer, w obszarze których funkcjonuje gmina. Na obszary te składa się sfera infrastruktury społecznej, technicznej i rozwoju gospodarczego. Wzajemne ich przenikanie się w obszarach swojego oddziaływania powoduje, że występuje zjawisko harmonizacji odnotowywanych procesów rozwojowych. II.2.1. Sfera infrastruktury społecznej Sfera ta obejmuje szereg obszarów życia codziennego, w których zaspokojenie potrzeb ma istotny wpływ na komfort życia mieszkańców gminy. Sfera ta tworzy szeroko rozumiany klimat do rozwoju gospodarczego i do wnoszenia różnego rodzaju innowacji istotnych przy wytyczaniu nowych kierunków rozwoju. Oświata i wychowanie w gminie. A. Przedszkole samorządowe Od 1991 r. organem prowadzącym przedszkole jest gmina, natomiast nadzór pedagogiczny sprawuje Kuratorium Oświaty w Białymstoku. Placówka funkcjonuje w dwóch obiektach: w Choroszczy przy ul. Powstania Styczniowego 4 oraz w Filii w Łyskach. 15

Tabela 5 Dane przedszkola samorządowego Placówka Nauczyciele Oddziały Dzieci Przedszkole Samorządowe w Choroszczy ul. Powstania 12 6 193 Styczniowego 4 Filia Przedszkola w Łyskach 1 1 16 Ogółem 13 7 209 Liczba nauczycieli, oddziałów i dzieci wg stanu na koniec marca 2001 r. Tabela 6 Dzieci w przedziałach wiekowych Placówka 3 lata 4 lata 5 lat 6 lat Razem Przedszkole Samorządowe w Choroszczy ul. Powstania 30 34 33 96 193 Styczniowego 4 Filia Przedszkola w Łyskach - - 6 10 16 Razem 30 34 39 106 209 B. Publiczne szkoły podstawowe Rada Miejska w Choroszczy przejęła z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1996 r. prowadzenie szkół podstawowych na terenie gminy. Od momentu przejęcia szkół nastąpiła radykalna poprawa warunków nauczania w tych placówkach. Dokonano remontów dachów w Kruszewie, Rogowie, Złotorii, zmieniono kotłownie z węglowej na olejową w Złotorii i Barszczewie zaś w Rogowie na gazową oraz dokonano szeregu mniejszych prac remontowych. Zbudowano boiska do gry w koszykówkę i siatkową w Rogowie, Złotorii, Barszczewie i Kruszewie natomiast w Choroszczy do piłki ręcznej i koszykowej. Stosownie do Uchwały Rady Miejskiej w Choroszczy Nr.VI/52/99 z dniem 13.03.1999 r. powołano Gimnazjum w Choroszczy. W związku z trudną sytuacją lokalową podjęto decyzję o budowie nowej szkoły gimnazjum, której koszt budowy szacowany jest na ok. 6 mln zł. Ostateczne oddanie obiektu z 18 salami lekcyjnymi i zapleczem technicznym przewidywane jest w 2002 r. Warunki lokalowe wymuszają jednak konieczność oddania do użytku przynajmniej ośmiu sal lekcyjnych z dniem 1 września 2001 r. W trosce o rozwój fizyczny uczącej się młodzieży zachodzi również potrzeba budowy pełnowymiarowej hali sportowej, której dotkliwy brak odczuwa się w aktualnej sytuacji. Ogółem w 52 oddziałach w pięciu szkołach podstawowych na terenie gminy uczyło się 864 uczniów uczonych przez 79 nauczycieli. Średnio na jeden oddział przypadało 16,6 uczniów a na jednego nauczyciela zatrudnionego średnio przypadało 10,9 uczniów. W gimnazjum w jednym oddziale było średnio 24,3 uczniów, a na jednego nauczyciela uczącego przypadało średnio11,7 uczniów. Tabela 7 Wykaz publicznych szkół funkcjonujących na terenie gminy na koniec marca 2001 r. L.p. Szkoła Stopień Liczba Nauczycieli Uczniów Oddziałów 1 Szkoła Podstawowa w Choroszczy, ul. Powstania O VI 38 596 24 Styczniowego 4 2 Szkoła Podstawowa w Rogowie O - VI 11 64 7 3 Szkoła Podstawowa w Kruszewie O VI 10 62 7 4 Szkoła Podstawowa w Barszczewie O VI 11 58 7 5 Szkoła Podstawowa w Złotorii O VI 9 84 7 6 Gimnazjum I -II 25 292 12 Razem 104 1156 64 W strukturze wydatków na utrzymanie szkół widać systematyczny wzrost wydatków ponoszonych na ten cel przez budżet gminy. Nakłady te wzrosły z 12,4% w 1996 roku do po- 16

ziomu 33,0% w 2000 roku. Wydatki na utrzymanie zerówek w całym okresie utrzymują się na zbliżonym poziomie procentowym i wynoszą ok. 2% ogólnych wydatków. W 2000 roku wzrósł do poziomu 3,4% procentowy udział wydatków na dowożenie uczniów. Obserwuje się również wzrost udziału w strukturze wydatków dotacji spoza budżetu gminy, które w 2000 roku stanowiły 12,7% ogólnych wydatków. Wzrost ich jest powodowany prowadzonymi przez gminę inwestycjami. Tabela 8 Wydatki na utrzymanie szkół w latach 1996-2000. Lp. Pozycja Wyszczególnienie Lata 1996 1997 1998 1999 2000 1 Subwencja Ogółem 1 879 869 2 183 409 2 511 433 3 561 773 2 835 629 oświatowa w tym; szkolna 1 879 869 2 183 409 2 511 433 3 561 773 2 835 629 2 Dotacja 7 978-6 829 81 015 660 119 3 Dotacje z Ogółem 268 359 421 109 602 561 844 016 1 718 109 budżetu gminy w tym: na szkoły 161 772 309 815 472 912 681 358 1 436 912 na zerówki 61 189 54 258 61 835 74 680 105 252 na dowożenie 45 398 60 036 67 814 87 978 175 945 uczniów Ogółem wydatki 2 156 206 2 607 518 3 120 823 4 486 804 5 213 857 Koszt nauki jednego ucznia ponoszony przez gminę w 2000 roku różnie się kształtował w zależności od szkoły. Najniższy koszt odnotowano w szkole w Choroszczy 2 226 zł na ucznia a najwyższy w szkole podstawowej w Barszczewie 5 852 zł. Jest to różnica o ponad 263%. Średni koszt kształcenia jednego ucznia na terenie gminy wynosił 4 592 zł i był wyższy od wskaźnika dla kraju. W szkole podstawowej w Barszczewie odnotowano 2,5 średniego wskaźnika krajowego, tylko w szkole w Choroszczy wskaźnik ten kształtował się poniżej jedności i wyniósł 0,97. Tabela 9 Koszt kształcenia 1 ucznia w 2000r. w poszczególnych szkołach. Lp. Szkoła Koszt Wskaźnik do średniej krajowej 1 Szkoła Podstawowa w Choroszczy 2 226 0,97 wraz z gimnazjum 2 Szkoła Podstawowa Kruszewo 5 395 2,35 3 Szkoła Podstawowa Rogowo 4 961 2,16 4 Szkoła Podstawowa Złotoria 4 526 1,97 5 Szkoła Podstawowa Barszczewo 5 852 2,55 Razem 22 960 1,00 Istniejące placówki szkolne będą wymagały dalszego dostosowania do potrzeb i możliwości finansowych gminy. Spadek ilości dzieci w wieku szkolnym będzie wymuszał podejmowanie działań dostosowawczych w sieci placówek szkolnych. C. Biblioteki. Na terenie gminy Choroszcz funkcjonuje Biblioteka Publiczna w Choroszczy oraz dwie filie: w Barszczewie i Klepaczach. Filia w Klepaczach mieści się w budynku OSP, filia w Barszczewie w budynku prywatnym. Biblioteka Publiczna mieści się w strukturze Miejsko Gminnego Centrum Kultury w Choroszczy. Biblioteka Publiczna posiada dwa oddziały: dla dzieci i dla dorosłych. Aktualnie stan księgozbioru wynosi ogółem 34 697 woluminów, w tym: w Choroszczy 16 477, oddział dla dorosłych 10 100, oddział dla dzieci 6 377, w Barszczewie 12 713, 17

w Klepaczach 5 507. Prenumerowanych jest 16 tytułów czasopism bieżących. Z księgozbioru korzysta około 900 czytelników, w tym: w Choroszczy 524 w Barszczewie 232 w Klepaczach 133 Rocznie dokonuje się ponad 30 tysięcy wypożyczeń książek. W roku 2000 miało miejsce 31 247 wypożyczeń, w tym: w Choroszczy 20 667 w Barszczewie 5 163 w Klepaczach 5 417 Biblioteka Publiczna w Choroszczy posiada jeden z najwyższych w województwie wskaźnik wypożyczeń na jedną osobę, który wynosi około 35 woluminów w roku. Rocznie dokonuje się systematycznych zakupów nowych książek. W 2000 r zakupiono 237 woluminów na kwotę 4 376 zł. Mimo nowych zakupów księgozbiór maleje ze względu na selekcję księgozbioru. Zakupiony został program do komputeryzowania biblioteki. W perspektywie należałoby zakupić dwa komputery i dokonać pełnej komputeryzacji biblioteki, stworzyć bazy katalogu i czytelni, z wykorzystaniem środków multimedialnych z dostępem do internetu. D. Kultura i sztuka. Działalność kulturalną na terenie gminy Choroszcz koordynuje Miejsko Gminne Centrum Kultury, powołane w 1993 r z połączenia Gminnego Ośrodka Kultury i Biblioteki Publicznej. Skoncentrowanie kadry i środków finansowych przyczyniło się do rozwoju kultury w gminie. Aktualnie zatrudnienie w M-G CK wynosi 7,3 etatu i zmniejszyło się o 2 etaty. Corocznie organizowanych jest ponad 100 imprez. Oprócz działalności kulturalnej M-G CK zajmuje się promocją gminy, prowadzi informację turystyczną, działalność wydawniczą, turystyczną, sportową. Do stałych form działalności M-G CK należy: 9 10 festynów rocznie w różnych miejscowościach gminy 4 koncerty z Cyklu Cztery Pory Roku w Pałacu Branickich 4 spotkania autorskie w ramach Salonu Literackiego 4 wystawy w Galerii U Moesa 4 obchody świąt narodowych 4 imprezy turystyczne 2 konkursy recytatorskie 1 konkurs piosenki Do najwybitniejszych wydarzeń kulturalnych należą obchody Dni Choroszczy organizowane od 20 lat oraz Jarmark Dominikański największa impreza promocyjna miasta. W ramach M-G CK działa 80 Drużyna Harcerska oraz sekcja tańca nowoczesnego. Od 2001r rozpoczęła działalność świetlica socjoterapeutyczna. Prowadzone są indywidualne zajęcia muzyczne, biblioteczne i komputerowe. M-G CK wspiera również działalność dwóch zespołów ludowych Narwianek z Kruszewa i Klepaczanek z Klepacz. Corocznie zespoły występują na kilkunastu imprezach, w tym poza terenem gminy. Powstał również Zespół Muzyki Etnicznej grający na instrumentach afrykańskich i australijskich. M-G CK jest wydawcą lokalnej Gazety w Choroszczy. Wydaje również tomiki poezji miejscowych autorów. Ukazał się także przewodnik turystyczny Polska Amazonia i Informator Turystyczny Miasta i Gminy Choroszcz. Wydanych zostało 10 000 widokówek rozprowadzanych na targach turystycznych. Przygotowano i wydrukowano Kalendarz Imprez Spływ Kajakowy Narwią dla Stowarzyszenia Gmin Górnej Narwi. Opracowano foldery dla miast Choroszczy, Tykoci- 18

na, Suraża. Na własnym sprzęcie komputerowym drukowanych jest corocznie 1 000 zaproszeń, wizytówek i dyplomów. Prowadzone są usługi ksero. W planach jest wydanie Legend Nadnarwiańskich J. Koronkiewicza, widokówek z akwarelami A. Waczyńskiego, Przewodnika Turystycznego dla Rowerzystów. M-G CK prowadzi Centrum Informacji Turystycznej i Kulturalnej dla całej doliny Górnej Narwi. Przy M-G CK powstała również Lokalna Organizacja Turystyczna zarządzająca turystyką w sposób typowy dla krajów Unii Europejskiej. Organizowane są spływy kajakowe, rajdy rowerowe i piesze, zawody na orientację. Wyznakowane zostały przez gminę szlaki rowerowe i piesze ze środków pozabudżetowych. Oznakowane zostały miejsca krajoznawcze na terenie gminy. Od 2001 r M-G CK nadzoruje Ludowy Klub Sportowy Narew w Choroszczy, a jednocześnie udostępnia pomieszczenia dla piłkarzy oraz pomaga przy organizacji meczów piłkarskich, zawodów wędkarskich i turniejów szachowych. M-G CK w Choroszczy współpracuje z kilkoma stowarzyszeniami na terenie gminy i poza nią, m.in. z Towarzystwem Przyjaciół Choroszczy, Stowarzyszeniem Honorowych Dawców Krwi, Ruchem Abstynencko Trzeźwościowym, Kołem Wędkarskim, PTTK. E. Opieka zdrowotna. W zakresie lecznictwa podstawowego otwartego wspomagającą placówką jest Samodzielny Publiczny Terenowy Zakład Opieki Zdrowotnej w Białymstoku gdzie są zlokalizowane poradnie specjalistyczne. Podstawowa opieka zdrowotna na terenie miasta i gminy Choroszcz jest zabezpieczona poprzez: 1. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MEDICUS s.c, - który działa od 1 stycznia 2001 r. a powstał w wyniku sprywatyzowania dawnej Przychodni Rejonowej. Reforma służby zdrowia zniosła rejonizację i każdy ma prawo wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jest to placówka wiodąca pełnoprofilowa z podstawowymi poradniami obejmująca swymi usługami ok.6,5 tys. mieszkańców z Choroszczy i okolicznych wsi, która jest czynna w godz.8.00-19.00 w dni powszednie oraz w soboty w godz.8.00-15.00,przy następującej obsadzie w poszczególnych poradniach: poradnia ogólna- 2 lekarzy internistów posiadających specjalizację II stopnia z medycyny ogólnej i rodzinnej, 2 pielęgniarki, w tym jedna środowiskowa, dwie poradnie stomatologiczne w poradniach pracuje dwóch lekarzy i dwie pomoce dentystyczne, poradnia dla dzieci personel poradni to 1 lekarz pediatra,2 pielęgniarki, w tym jedna zajmuje się higieną szkolną i przedszkolną w ramach podstawowego zatrudnienia, poradnia dla kobiet poradnia obejmuje opieką profilaktyczno-leczniczą kobiety z rejonu miasta i gminy Choroszcz. Zatrudniony jest jeden lekarz i pielęgniarka, położna. Czynna jest raz w tygodniu. 2. Prywatne gabinety tj. poradni ogólnej internistycznej i gabinet stomatologiczny, działające w dawnym Ośrodku Zdrowia w Barszczewie świadczące usługi medyczne w podstawowym zakresie dla mieszkańców okolicznych wsi. 3.Kontraktowe Gabinety Lekarskie funkcjonujące w istniejących budynkach Wiejskiego Ośrodka Zdrowia w Konowałach i Złotorii prowadzone są przez pielęgniarkę i jednego lekarza w ramach prywatnej praktyki lekarskiej opartej na podkontrakcie z Samodzielnym Publicznym Terenowym Zakładem Opieki Zdrowotnej w Białymstoku w gabinetach są świadczone podstawowe usługi medyczne. 4.Mieszkańcy wsi Klepacze korzystają z usług medycznych w Miejskim Zespole Opieki Zdrowotnej w Białymstoku co jest podyktowane względami komunikacyjnymi. Należy stwierdzić, iż sieć placówek na obszarze gminy Choroszcz jest wystarczająca. Odległość do poradni specjalistycznych waha się w granicach od 12-17 kilometrów. Na terenie miasta działają dwa prywatne punkty usług aptecznych tj. 19