KLIMAT SPOŁECZNY. Streszczenie sprawozdania. Specjalny Eurobarometr 315. Przygotowanie maj czerwiec 2009 Publikacja styczeń 2010.

Transkrypt

1 MONITOR EUROPEJSKI KLIMAT SPOŁECZNY Streszczenie sprawozdania Przygotowanie maj czerwiec 2009 Publikacja styczeń 2010 Specjalny Eurobarometr 315 Klimat społeczny Badanie przeprowadzone przez TNS Opinion & Social na zlecenie Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Badanie przeprowadzone przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Komunikacji Społecznej 62

2 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Spis treści WPROWADZENIE I METODOLOGIA...64 NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI SYTUACJA OSOBISTA Ogólna sytuacja życiowa Miejsce zamieszkania Osobista sytuacja zawodowa Sytuacja finansowa gospodarstw domowych SYTUACJA OGÓLNA Sytuacja gospodarcza Sytuacja dotycząca zatrudnienia Koszty życia Zaopatrzenie w energię po przystępnych cenach Dostęp do mieszkań po przystępnych cenach Sposób zarządzania administracją publiczną Ochrona socjalna i integracja społeczna Usługi w zakresie opieki zdrowotnej Świadczenia emerytalne i rentowe Świadczenia dla bezrobotnych Relacje między osobami z różnych środowisk kulturowych Sposób radzenia sobie z nierównościami i ubóstwem...84 Trzy połączone wskaźniki dotyczące klimatu społecznego...85 ZAŁĄCZNIK

3 MONITOR EUROPEJSKI WPROWADZENIE I METODOLOGIA Ponad rok od największego kryzysu gospodarczego współczesnej epoki sprawy dotyczące stanu europejskiej rzeczywistości społecznej stają się coraz bardziej palące. Coraz większe zainteresowanie zaczął budzić wpływ kryzysu gospodarczego na poziom zadowolenia z życia Europejczyków, równość i spójność społeczną, jak też na zadowolenie z życia osobistego obywateli. Z tego względu cel Unii Europejskiej, jakim jest poprawa jakości życia wszystkich jej obywateli, zyskuje na znaczeniu. To badanie zajmuje się bezpośrednią oceną reakcji polityków na problemy takie jak recesja, imigracja czy bezrobocie, by wymienić niektóre. Niniejsze streszczenie sprawozdania skupia się na kluczowych wnioskach i głównych konkluzjach. Aby zapoznać się z pełną analizą, należy sięgnąć do samego sprawozdania. Sprawozdanie to bada klimat społeczny w Europie z trzech perspektyw. Są to: 1. Opinie respondentów na temat ich sytuacji osobistej. Nacisk położony tu zastał na zadowolenie obywateli z życia i inne ogólne wskaźniki jakości ich osobistej codziennej sytuacji. 2. Odbiór ogólnej sytuacji. Głównie chodzi tu o opinie respondentów na temat ogólnych wskaźników składających się na warunki socjalne w krajach europejskich, łącznie z takimi elementami, jak: zatrudnienie, warunki mieszkaniowe czy postrzeganie sytuacji gospodarczej. 3. Ostatnia perspektywa bada odczucia Europejczyków na temat ochrony socjalnej i włączenia społecznego. Głównymi elementami są tu opinie Europejczyków o polityce emerytalnej i polityce zatrudnienia, jak też o nierówności czy różnorodności kulturowej. Dziedziny te analizowane są z perspektywy czasu, mianowicie poprzez pytanie respondentów o ich zadowolenie z bieżącej sytuacji, o oczekiwania na nadchodzący rok oraz o ocenę minionych pięciu lat. Przygotowano 4 zestawy pytań dotyczące tych spraw oraz zastosowano 2 typy punktacji. Pierwszy, dotyczący zadowolenia z bieżącej sytuacji, został wykorzystany w dwóch zestawach pytań QA1 i QA2. Pierwotna punktacja oznacza średnią opinii dla każdego kraju, mierzoną w skali od 10 do +10, co oznacza odpowiednio najniższy i najwyższy stopień zadowolenia. Chociaż pojedyncze liczby dają nam dobry przegląd ogólnej sytuacji, to również upraszczają ewentualny bardziej złożony obraz pojedynczej punktacji. Na przykład punktacja bliska 0 mogłaby opisywać sytuację, gdzie prawie połowa respondentów jest bardzo niezadowolonych i połowa bardzo zadowolonych, ale także mogłaby oznaczać dużą i zrównoważoną liczbę odpowiedzi średnich. Druga punktacja została zastosowana do pytań QA3 i QA4 w celu zbadania oczekiwań co do nadchodzących dwanastu miesięcy oraz do oceny ostatnich pięciu lat. Użyty tu został prosty schemat typu lepiej-gorzej. Punktacja wyliczana jest jako różnica punktów procentowych między odsetkiem odpowiedzi lepiej (QA3)/poprawa (QA4) a odsetkiem odpowiedzi gorzej (QA3)/pogorszenie (QA4). W przeciwieństwie do pierwszej punktacji, wyjaśnionej powyżej, ocena lepiej-gorzej mierzy 64

4 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE tylko równowagę między pozytywnymi i negatywnymi odczuciami. Zazwyczaj duży odsetek respondentów odpowiadających, że nic się nie zmieni lub nie zmieniło czy osób odpowiadających nie wiem, jest w tej skali zamaskowany, co należy postrzegać jako pomiar tego, jaka opinia przeważa w danym kraju. Jeśli chodzi o traktowanie niedoskonałości reprezentatywności próbek, to wszystkie rezultaty tego badania ważone są zgodnie ze standardowymi socjo-demograficznymi charakterystykami. Wyniki dla średniej UE ważone są odpowiednio do wielkości kraju w celu zapewnienia właściwej reprezentacji opinii publicznej w UE. * * * Rezultaty niniejszego sprawozdania pochodzą ze specjalnego Eurobarometru 315 przeprowadzonego przez TNS Opinion & Social network w dniach od 25 maja do 17 czerwca 2009 r. Wszystkie wywiady zostały przeprowadzone bezpośrednio (twarzą w twarz) w mieszkaniach respondentów oraz w ich języku ojczystym. Metodologia jest zgodna z tą, jakiej używa się w standardowych badaniach Eurobarometru kierowanych przez Generalną Dyrekcję Komisji Europejskiej ds. Komunikacji (wydział Opinia publiczna i monitorowanie mediów). Nota techniczna o sposobie przeprowadzania wywiadów stanowi załącznik do tego sprawozdania; zawarte są w niej metody przeprowadzania wywiadów oraz przedziały ufności. W niniejszym sprawozdaniu nazwy krajów oznaczono ich oficjalnymi skrótami i wyszczególniono poniżej. SKRÓTY UE27 Unia Europejska 27 państw członkowskich NW/BO Nie wiem / Brak odpowiedzi BE Belgia BG Bułgaria CZ Republika Czeska DK Dania DE Niemcy EE Estonia EL Grecja ES Hiszpania FR Francja IE Irlandia IT Włochy CY Republika Cypru* LT Litwa * Cypr w całości jest jednym z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej. Jednakże Acquis communautaire nie obowiązuje w tej części kraju, która nie jest kontrolowana przez rząd Republiki Cypru. Ze względów praktycznych tylko wywiady przeprowadzane w części kraju kontrolowanej przez rząd Republiki Cypru zostały ujęte w kategorii CY oraz zawarte w średniej UE27. 65

5 MONITOR EUROPEJSKI LV Łotwa LU Luksemburg HU Węgry MT Malta NL Niderlandy AT Austria PL Polska PT Portugalia RO Rumunia SI Słowenia SK Słowacja FI Finlandia SE Szwecja UK Wielka Brytania MK** Była Jugosłowiańska Republika Macedonii HR Chorwacja TR Turcja * * * Strona internetowa Eurobarometru znajduje się pod następującym adresem: Chcielibyśmy w tym miejscu podziękować wszystkim respondentom, którzy poświęcili czas i wzięli udział w tym sondażu. Bez ich aktywnego udziału nie byłoby możliwe przeprowadzenie tego studium. NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI W niniejszym sprawozdaniu przedstawione są trzy aspekty obecnego klimatu społecznego: sytuacja osobista, sytuacja ogólna oraz ochrona socjalna i integracja społeczna. W większości krajów europejskich zdecydowana większość respondentów zgłasza stosunkowo wysoki stopień zadowolenia ze swej sytuacji osobistej. W istocie, w porównaniu z innymi aspektami klimatu społecznego, respondenci najbardziej pozytywnie oceniają swoją sytuację osobistą. Europejczycy są dość zadowoleni z obecnej sytuacji, w szczególności jeśli chodzi o warunki mieszkaniowe i życia, wperspektywie następnych dwunastu miesięcy również optymistycznie postrzegają te kwestie. Dotyczy to również respondentów, którzy wyrazili negatywne opinie o rozwoju tych dziedzin w poprzednich pięciu latach. Jednak inny obraz pojawia się w ocenie sytuacji ogólnej, którą respondenci określają jako dużo mniej satysfakcjonującą, zwłaszcza jeśli chodzi o koszty utrzymania, sytuację gospodarczą czy zatrudnienie. Opinia publiczna jest też pesymistyczna co do nadchodzącego roku tu oceny negatywne ** Kod tymczasowy, który w żaden sposób nie decyduje o ostatecznej nazwie kraju, która zostanie ustalona w wyniku toczących się obecnie negocjacji w ONZ. 66

6 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE są liczniejsze niż oceny pozytywne prawie we wszystkich krajach europejskich. Zmiany w tych aspektach życia codziennego w ciągu ostatnich pięciu lat postrzegane są w podobnie negatywny sposób. Dominujące wśród Europejczyków jest też przekonanie, że ogólna sytuacja raczej się pogorszyła, niż poprawiła od roku Europejczycy mają różne opinie na temat ochrony socjalnej i włączenia społecznego. Podczas gdy mieszkańcy niektórych krajów deklarują znaczne zadowolenie z obecnej sytuacji, inni wykazują duże niezadowolenie, co szczególnie dotyczy zapewnienia emerytur oraz zasiłków dla bezrobotnych. W całej Europie dominują negatywne oczekiwania i oceny: większość respondentów twierdzi, że wiąże swoje zadowolenie ze sposobami zajmowania się niwelowaniem nierówności i biedy, jak też przewiduje dalsze pogorszenie relacji między ludźmi pochodzącymi z różnych kultur w przyszłym roku. Pierwszym obrazem, jaki wyłania się z tych odpowiedzi, jest różnorodność: względnie wysoki stopień zadowolenia z własnej sytuacji osobistej respondentów kontrastuje z ich bardzo negatywnym postrzeganiem sytuacji ogólnej. Biorąc pod uwagę obecne okoliczności, obawy co do społeczno- -ekonomicznej sytuacji są zgodne z oczekiwaniami, natomiast bardziej niepokojący jest niski poziom zadowolenia z głównych dziedzin polityki społecznej oraz bardzo negatywne oceny dotyczące rozwiązywania spraw z zakresu tej polityki. Innym ważnym wnioskiem są podziały geograficzne, które obserwuje się we wszystkich trzech częściach tego studium. Ogólnie rzecz biorąc, respondenci w krajach północnych i Beneluksu deklarują o wiele wyższy poziom zadowolenia niż ci zamieszkujący kraje śródziemnomorskie i kraje Europy Wschodniej i Środkowej. Respondenci z krajów Europy Północnej i Zachodniej zdają się również mieć wyższe oczekiwania na nadchodzący rok w porównaniu z mieszkańcami regionów południowych i wschodnich. Ta sama sytuacja dotyczy oceny rozwoju w minionych pięciu latach. Respondenci w wielu krajach uważają, że lepiej było w 2004 r., jednak wielu badanych z krajów Europy Wschodniej i Południowej trwało przy swoim szczególnie negatywnym nastawieniu wobec zmian w ostatnich latach. Inną ciekawą obserwacją jest korelacja na poziomie kraju między tym, jak respondenci oceniają obecną sytuację, a tym, czego się spodziewają w nadchodzącym roku. Biorąc pod uwagę wcześniej zaznaczone podziały geograficzne, rezultaty te mogą wskazywać na rozwój sytuacji w niepokojącym kierunku. Ogólnie rzecz biorąc, kilka najlepiej prosperujących państw członkowskich notuje największy poziom zadowolenia z bieżącej sytuacji oraz w największym stopniu oczekuje pozytywnych zmian w najbliższej przyszłości. Z drugiej strony parę biedniejszych państw członkowskich znajdujących się na samym końcu, jeśli chodzi o stopień zadowolenia, jednocześnie plasuje się wśród najmniej optymistycznych w kwestii nadchodzących zmian we wszystkich dziedzinach objętych sondażem. Perspektywa ta może być jedynie odzwierciedleniem tymczasowego braku zadowolenia związanego z recesją, ale zarazem wskazywać też na rosnący rozłam, gdyż kraje mające dobre warunki socjalne czynią postępy, akraje o gorszych warunkach socjalnych pozostają coraz bardziej w tyle. 67

7 MONITOR EUROPEJSKI 1. SYTUACJA OSOBISTA Dział ten opisuje zadowolenie z życia obywateli oraz inne wskaźniki ich osobistej sytuacji. Badanie obejmuje 4 zestawy pytań, które mają pomóc ustalić opinie Europejczyków w tej kwestii 1. Ocena obecnej sytuacji przez respondentów, doświadczenia obejmujące ostatnie pięć lat oraz oczekiwania na następne dwanaście miesięcy są prezentowane punkt po punkcie Ogólna sytuacji życiowa Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Większość respondentów w krajach europejskich jest dość zadowolona ze swojego życia (średnia UE +3,2). Trzy kraje skandynawskie oraz Niderlandy wykazują największy stopień zadowolenia, ze średnimi wartościami od +5,9 do +8 (ostatnia punktacja dotyczy Danii). Negatywne oceny pochodzą od respondentów z Rumunii ( 0,2), Grecji ( 0,6), Węgier ( 0,8) i Bułgarii ( 1,9), wszyscy bardzo nisko oceniają swoje zadowolenie z życia. Chociaż, nie bez wyjątków, widoczny jest podział geograficzny między krajami północnymi a wschodnimi Europy, to w krajach wschodnich odnotowano dużo niższe oceny. Niewielkie zadowolenie z życia pojawia się też w licznych krajach śródziemnomorskich, podczas gdy respondenci zamieszkujący kraje zachodniej Europy wydając się być bardziej zadowoleni. Przechodząc do oceny przez respondentów stopnia zadowolenia z życia w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat, to średnia UE wynosi 3 punkty procentowe, co oznacza, że przeciętnie Euro- 1 QA1 Czy ogólnie jesteś zadowolony, dość zadowolony, nie bardzo zadowolony czy w ogóle nie zadowolony ze swego życia? QA2 Jak oceniasz obecną sytuację: 1) okolicy, w której mieszkasz, 2) twoją osobistą sytuację zawodową, 3) sytuację finansową twojego gospodarstwa domowego; QA3 Czego się spodziewasz w ciągu następnych dwunastu miesięcy; czy będą lepsze, gorsze czy takie same, jeśli chodzi o? 1) twoje życie ogólnie, 2) okolicę, w której mieszkasz, 3) twoją osobistą sytuację zawodową, 4) sytuację finansową twojego gospodarstwa domowego; QA4 Porównując obecny stan z sytuacją sprzed pięciu lat, czy powiedziałbyś, że się ona poprawiła, pogorszyła czy pozostała taka sama jak była, jeśli chodzi o? 1) twoje życie ogólnie, 2) okolicę, w której mieszkasz, 3) twoją osobistą sytuację zawodową, 4) sytuację finansową twojego gospodarstwa domowego. 68

8 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE pejczycy odczuwają, iż ich zadowolenie z życia nieco się pogorszyło. Odpowiedzi ze Szwecji (+41), Danii (+37) i Finlandii (+27) wskazują na największą odczuwalną poprawę, natomiast bardzo negatywna punktacja pochodzi od respondentów z Węgier ( 54), Bułgarii ( 33) i Portugalii ( 29). W każdym z trzech krajów kandydujących odnotowano negatywną punktację, każda z nich wypada dużo poniżej średniej UE. W opisie oczekiwań Europejczyków w zakresie ich zadowolenia z życia w perspektywie dwunastu miesięcy badana jest różnica między respondentami odpowiadającymi lepiej a odpowiadającymi gorzej. Punktacja indeksu lepiej/gorzej dla średniej UE wynosi +10 (na skali od 100 do +100), co oznacza, że Europejczycy częściej oczekują, iż ich zadowolenie z życia poprawi się w ciągu następnych dwunastu miesięcy. Trzy kraje z największymi oczekiwaniami co do poprawy sytuacji to Szwecja (+37), Dania (+27) i Wielka Brytania (+23). Kraje zajmujące miejsca na drugim końcu skali to Węgry ( 28), Bułgaria ( 9) i Łotwa ( 7). Znaczne zróżnicowanie pojawia się wśród trzech krajów kandydujących: Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (+13) wykazuje o wiele wyższy stopień optymizmu niż Turcja ( 2) i Chorwacja ( 10) Miejsce zamieszkania Doświadczenia Oczekiwania Obecnie W porównaniu z zadowoleniem z życia respondenci są bardziej zadowoleni z miejsca zamieszkania (średnia UE 4,2). Na szczycie listy znajduje się Szwecja (+7,6), za nią Irlandia (+6,3), Belgia, Niderlandy i Finlandia (po +6,1). Na samym dole skali znajdujemy ponownie Węgry (+1,9), Grecję (+1,7) i Bułgarię (+1), jednakże w żadnym kraju nie odnotowano negatywnej punktacji. Podział geograficzny, widoczny w poprzednich pytaniach, jest również widoczny tutaj. Respondenci zamieszkujący kraje Europy Północnej i Zachodniej są o wiele bardziej skłonni do wyższej oceny swojego miejsca zamieszkania niż ci mieszkający w krajach południowych i wschodnich. Mimo iż wszystkie trzy kraje kandydujące mają średnią poniżej średniej UE, to żaden nie wykazuje niezadowolenia. 69

9 MONITOR EUROPEJSKI W pytaniach o porównanie obecnej sytuacji dotyczącej miejsca zamieszkania z ich odbiorem tej sytuacji pięć lat temu otrzymujemy średnią UE (+5); wskazuje ona, że sytuacja się poprawiła. Jednak podział na kraje pokazuje ogromne różnice w ramach UE. Respondenci z Estonii (+23), Irlandii (+19) i Polski (+18) dają najbardziej pozytywne oceny, natomiast respondenci z Grecji ( 23), Węgier ( 19) i Słowenii ( 13) mają najbardziej negatywne opinie. Kraje kandydujące są również podzielone w tej kwestii: większa liczba respondentów z Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (+6) i Turcji (+2) uważa, że sytuacja raczej się poprawiła niż pogorszyła. Z drugiej strony liczba respondentów z Chorwacji ( 11), którzy uważają, że warunki w ich bliskim otoczeniu się pogorszyły, jest większa niż liczba osób, które uważają, że sytuacja poprawiła się w ciągu ostatnich pięciu lat. Biorąc pod uwagę oczekiwania Europejczyków na nadchodzący rok, można zauważyć, że pozytywne oczekiwania przeważają nad negatywnymi (średnia UE +5). Francja, Hiszpania (po +14) i Szwecja (+13) są krajami z największą liczbą optymistycznych respondentów w porównaniu z negatywnymi. Respondenci z negatywnymi oczekiwaniami na nadchodzący rok przeważają nad tymi z pozytywnymi oczekiwaniami, głównie na Węgrzech ( 13), w Grecji ( 11) i Austrii ( 6). Znaczne rozbieżności pojawiają się ponownie wśród krajów kandydujących, respondenci z Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (+19) i Turcji (+7) deklarują więcej pozytywnych niż negatywnych oczekiwań, natomiast respondenci z Chorwacji ( 3) skłaniają się do przewidywania pogorszenia ich zadowolenia z miejsca zamieszkania w nadchodzącym roku Osobista sytuacja zawodowa Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Przechodząc do opinii Europejczyków na temat ich osobistej sytuacji zawodowej, obserwuje się mniej pozytywny odbiór niż w przypadku poprzednich dziedzin. Średnia UE wynosi jedynie +1,4, a respondenci z siedmiu krajów UE są przeciętnie niezadowoleni ze swojej sytuacji zawodowej. Tutaj również respondenci z krajów skandynawskich, oprócz Luksemburga i Niderlandów, wydają się być najbardziej zadowoleni; Dania ma największy stopień zadowolenia, z wynikiem +5,1. 70

10 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Z drugiej strony liczne kraje Europy Środkowej podają negatywne oceny. Respondenci z Węgier są najbardziej niezadowoleni, z punktacją 3. Wszystkie trzy kraje kandydujące notują niezadowolenie z osobistej sytuacji zawodowej, a respondenci z Turcji ( 2,5) oceniają sytuację najbardziej negatywnie. Negatywna punktacja mocno przeważa pozytywną, jeśli chodzi o ocenę zmian osobistej sytuacji zawodowej w ciągu ostatnich pięciu lat. Średnia UE wynosząca 5 pokazuje, że liczba Europejczyków, którzy uważają, że sytuacja się pogorszyła, jest większa niż tych, którzy dają pozytywne oceny. Jednak kilka krajów UE notuje względnie dużą liczbę osób, które uważają, że sytuacja się poprawiła. Tak jest w przypadku Danii i Szwecji (po +21) oraz Niderlandów (+13). Respondenci z Litwy ( 46), Węgier ( 41) i Słowenii ( 24) dużo wyraźniej skłaniają się do twierdzenia, że ich osobista sytuacja zawodowa pogorszyła się. W każdym z trzech krajów kandydujących odpowiedzi negatywne przeważają nad ocenami pozytywnymi: Była Jugosłowiańska Republika Macedonii 19, Turcja i Chorwacja po 26. Europejczycy pytani o ocenę oczekiwań dotyczących ich osobistej sytuacji zawodowej na nadchodzący rok, wyrażają ogólne oczekiwanie, że sytuacja ta będzie lepsza. Średnia UE +6 oznacza, że pozytywne oczekiwania pojawiają się o kilka punktów procentowych częściej niż negatywne. Jednak podział na kraje odsłania znaczące różnice. W Szwecji (+20), Danii (+18) i Francji (+15) o wielu więcej respondentów oczekuje, że ich osobista sytuacji zawodowa poprawi się, niż tych, którzy myślą, iż się pogorszy. Natomiast respondenci na Węgrzech ( 27), Litwie ( 24), w Grecji i na Słowacji (po 10) są średnio najbardziej pesymistyczni, jeśli chodzi o ich sytuację zawodową w przyszłym roku. Wśród krajów kandydujących sytuacja najmniej źle przedstawia się w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 1), podczas gdy Turcja ( 15) i Chorwacja ( 12) notuje znaczną przewagę oczekiwań negatywnych Sytuacja finansowa gospodarstw domowych Doświadczenia Oczekiwania Obecnie 71

11 MONITOR EUROPEJSKI Obraz sytuacji dotyczącej finansów gospodarstw domowych przypomina ten dotyczący osobistej sytuacji zawodowej: niska średnia UE (+1,2), a względnie wysoki stopień zadowolenia wśród krajów północnych kontrastuje z niezadowoleniem we wschodnich i południowych państwach członkowskich. W istocie, podział geograficzny jest szczególnie widoczny w finansach gospodarstw domowych Europejczyków. Kraje śródziemnomorskie i Europy Środkowej wypadają poniżej średniej UE, natomiast respondenci ze Skandynawii i krajów Beneluksu wykazują względnie wysoki stopień zadowolenia. Najbardziej niezadowoleni są respondenci na Węgrzech ( 3,2), w Bułgarii ( 2,5) i Rumunii ( 0,9). Przechodzimy teraz do oceny finansów gospodarstw domowych przez respondentów w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat. Średnia UE ( 15) pokazuje, że więcej ludzi jest zdania, że ich sytuacja finansowa uległa pogorszeniu. Jednak jest kilka krajów, gdzie opinie są odwrotne, zwłaszcza w Szwecji i Danii (po +18), jak też w Niderlandach (+17). Największą liczbę negatywnych ocen zanotowano wśród Węgrów ( 69), Bułgarów ( 42) i Greków ( 40). W krajach kandydujących respondenci również deklarują, że sytuacja się pogorszyła, najwięcej negatywnych ocen odnotowano w Chorwacji ( 42). Liczba respondentów UE spodziewających się poprawy jest taka sama jak tych, którzy oczekują pogorszenia sytuacji finansowej swego gospodarstwa domowego w przyszłym roku (punktacja 0). W Szwecji (+15), Francji (+12) i Hiszpanii (+10) oceny pozytywne przeważają nad negatywnymi. Odwrotne proporcje obserwuje się na Węgrzech ( 48), w Grecji ( 23) i Bułgarii ( 21), gdzie dużo większa liczba respondentów oczekuje raczej pogorszenia niż poprawy. Proporcja jest negatywna w krajach kandydujących, z których najgorsza sytuacja jest w Chorwacji ( 21). 2. SYTUACJA OGÓLNA Po przeglądzie osobistych aspektów europejskiego klimatu społecznego przechodzimy do opinii respondentów na temat sytuacji gospodarczej i społecznej w ich krajach. Badaniem objęto sześć dziedzin 2 życia, zbierając opinie Europejczyków w sprawie zadowolenia i niezadowolenia z: sytuacji gospodarczej i zatrudnienia, kosztów utrzymania, dostępności energii po przystępnej cenie, mieszkania oraz sposobu zarządzania administracją publiczną. 2 QA2 Jak oceniasz obecną sytuację w każdej z następujących dziedzin? 5. Koszty życia, 8. Dostępność energii po przystępnej cenie, 9. Dostępność mieszkań po przystępnej cenie, 10. Sposób zarządzania administracją publiczną, 11. Sytuacja gospodarcza, 14. Sytuacja zatrudnienia; QA3 Jakie są twoje oczekiwania na następne dwanaście miesięcy; czy będzie lepiej, gorzej czy tak samo, jeśli chodzi o? 6. Koszty życia, 9. Jak dostępna jest energia w (nazwa kraju), 10. Dostępność mieszkań w (nazwa kraju); 11. Ocena funkcjonowania administracji publicznej, 12. Sytuacja gospodarcza, 15. Sytuacja zatrudnienia w (nazwa kraju); AQ4 W porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat temu, czy oceniasz, że sytuacja się poprawiła, pogorszyła, jest taka sama, jeśli chodzi o? 6. Koszty życia, 9. Dostępność energii w (nazwa kraju), 10. Dostępność mieszkań w (nazwa kraju), 11. Sposób zarządzania administracją publiczną, 12. Sytuacja gospodarcza, 15. Sytuacja zatrudnienia w (nazwa kraju). 72

12 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE 2.1. Sytuacja gospodarcza Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Ponieważ badanie było prowadzone w czasie kryzysu gospodarczego, nie dziwi fakt, że respondenci wyrażali niezadowolenie z sytuacji gospodarczej w ich kraju (średnia UE 4,1). Zdecydowana większość, bo 23 państwa członkowskie, wyraziła niezadowolenie, a największy odsetek niezadowolonych zanotowano na Łotwie ( 8,3), na Węgrzech ( 7,3), w Irlandii ( 6,5) i Grecji (6,2). Z drugiej strony respondenci w Danii (+2,4) skłaniają się do wyrażania zadowolenia, podobnie jak respondenci z Luksemburga (+1,4), Cypru (+0,4) i Niderlandów (+0,1), chociaż w mniejszym stopniu. Respondenci z trzech krajów kandydujących również negatywnie postrzegają sytuację gospodarczą najbardziej niezadowoleni są mieszkańcy Chorwacji ( 6,8), ale mieszkańcy Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii ( 6,6) i Turcji ( 4,1) też wypadają poniżej średniej UE. Respondenci pytani o ocenę sytuacji gospodarczej w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat, w większości oceniają, że się pogorszyła. Średnia UE jest niska i wynosi 72, a wszystkie kraje europejskie notują negatywne oceny, które są silniejsze niż pozytywne odczucia. Najmniej ocen negatywnych jest w Polsce ( 29) i Danii ( 37), natomiast najliczniejsze negatywne opinie znajdujemy na Węgrzech ( 88), w Hiszpanii i na Łotwie ( 82). Wśród trzech krajów kandydujących jedynie respondenci z Chorwacji ( 76) postrzegają zmiany w ciągu ostatnich pięciu lat bardziej pesymistycznie, niż wynosi średnia UE, bardziej pozytywne są opinie z Byłej Republiki Jugosłowiańskiej Macedonii ( 58) i Turcji ( 41). Jeśli chodzi o oczekiwania na przyszły rok, to punktacja UE 26 wskazuje na dość dużą przewagę ocen negatywnych. W najmniejszym stopniu występują one w Szwecji ( 8), Danii ( 10) i Polsce ( 12). Respondenci z Węgier ( 60), Grecji ( 56) i Republiki Czeskiej ( 54) najczęściej deklarują negatywne oczekiwania. Trzy kraje kandydujące są równie pesymistyczne. Respondenci z Chor- 73

13 MONITOR EUROPEJSKI wacji ( 53) i Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii ( 39) mają oczekiwania co do sytuacji gospodarczej w przyszłym roku poniżej średniej UE, jedynie respondenci w Turcji ( 24) są nieco bardziej pozytywnie nastawieni Sytuacja dotycząca zatrudnienia Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Obywatele Europy wyrażają ogromne niezadowolenie z sytuacji na rynku pracy w ich krajach (średnia UE 4,4). Najniższy poziom niezadowolenia zanotowano na Łotwie ( 7,2), w Irlandii ( 6,8) i Estonii ( 5,8), ale złe oceny podawali też respondenci 25 państw członkowskich. Jedynie odpowiedzi z Niderlandów i Danii pokazują stopień zadowolenia netto z obecnej sytuacji w ich kraju. Wprawdzie podział geograficzny nie jest zbyt wyraźny, ale w dalszym ciągu zauważamy tendencję krajów Europy Wschodniej i Południowej do niższej punktacji niż w krajach Europy Północnej. Respondenci z trzech krajów kandydujących dają bardzo niepokojące oceny. Obywatele Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii ( 7,7) są najbardziej niezadowoleni, natomiast zadowolenie w dwóch pozostałych krajach kandydujących jest na poziomie lub poniżej średniej UE. Obywatele pytani o ocenę sytuacji na rynku pracy w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat, udzielają w większości negatywnych odpowiedzi we wszystkich krajach europejskich i kandydujących (średnia UE 70). Najwięcej negatywnych odpowiedzi udzielono w Hiszpanii ( 89), we Francji ( 86) i na Węgrzech ( 83). Najmniej negatywnych odpowiedzi udzielono w Polsce ( 33) i Danii ( 49). Respondenci z krajów kandydujących również w większości są zdania, że sytuacja dotycząca zatrudnienia się pogorszyła, chociaż w różnym stopniu: najbardziej niezadowoleni są respondenci w Chorwacji ( 71), natomiast w Turcji ( 41) negatywne opinie są mniej liczne. 74

14 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Oczekiwania Europejczyków na przyszły rok są dość negatywne. Średnia UE ( 35) wskazuje, że liczba osób oczekujących poprawy sytuacji dotyczącej zatrudnienia jest dużo mniejsza niż osób spodziewających się dalszego pogorszenia. Najbardziej ponury obraz pojawia się na Węgrzech ( 59), Słowacji ( 55), w Niemczech, Irlandii i Niderlandów (po 53). Najbardziej pozytywne oczekiwania prezentują respondenci z Polski ( 18), Szwecji i Hiszpanii (po 20) ale nawet w tych krajach ogólne oczekiwania co do sytuacji dotyczącej zatrudnienia na nadchodzący rok są negatywne. W krajach kandydujących, oczekiwania są również negatywne i wahają się między 23 w Turcji do 50 w Chorwacji Koszty utrzymania Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Ogólnie respondenci nie są zadowoleni z wysokich kosztów utrzymania (średnia UE 3). W zdecydowanej większości, w 22 krajach UE, przeważa niezadowolenie w tej kwestii, a najbardziej negatywne poglądy zanotowano w Grecji i na Węgrzech (po 6,1), na Łotwie ( 5,9) i w Bułgarii ( 5,8). W kilku krajach średnia punktacja jest pozytywna ale niezbyt wysoka, są to: Szwecja (+1,9), Niderlandy i Dania (po +1,4). Negatywne oceny przeważają również w krajach kandydujących, wśród których najbardziej niezadowoleni są mieszkańcy Chorwacji ( 6,9). Europejczycy pytani o porównanie obecnych kosztów życia z sytuacją sprzed pięciu lat w większości deklarują, że sytuacja ta się pogorszyła. Średnia UE ( 71) wskazuje, że ogromna większość respondentów odczuwa pogorszenie sytuacji związanej z kosztami utrzymania. Negatywne oceny są najmniej liczne w Szwecji ( 34), Danii ( 42) i na Litwie ( 45), a największy odsetek wzrostu kosztów utrzymania pojawia się na Węgrzech ( 89), we Francji ( 87) i w Słowenii ( 83). Trzy kraje kandydujące również notują wzrost kosztów życia, najwyższy w Chorwacji ( 80), najniższy w Turcji ( 41). Oczekiwania Europejczyków na nadchodzący rok są podobnie złe, z punktacją na poziomie 39. Żaden kraj europejski nie odnotował więcej oczekiwań pozytywnych niż negatywnych. Oczeki- 75

15 MONITOR EUROPEJSKI wanie negatywnych zmian jest ponownie najsilniejsze na Węgrzech ( 73), ale negatywne oczekiwania są szczególnie powszechne w Republice Czeskiej ( 65) i na Cyprze ( 61). Oceny respondentów z krajów kandydujących są również niezbyt optymistyczne, ale żaden z nich nie oczekuje pogorszenia w takim stopniu jak Węgry Zaopatrzenie w energię po przystępnych cenach Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Respondenci w głównej mierze wyrażali niezadowolenie z zaopatrzenia w energię po przystępnych cenach. Średni wynik dla UE jest niski i wynosi 2,2, przy czym w zdecydowanej większości 18 krajów dominuje niezadowolenie. Przewagę nastrojów zadowolenia odnotowano wyłącznie w ośmiu krajach UE: Estonii (+3,8), Republice Czeskiej i na Łotwie (w obu krajach +3,2), w Hiszpanii (+1,7) i Danii (+1,1), które wyróżniają się pod tym względem, przy nieznacznie tylko pozytywnym wyniku w Niderlandach (+0,3), Austrii i Szwecji (+0,1). Najwyższy poziom niezadowolenia odnotowano wśród respondentów na Węgrzech i w Bułgarii (w obu 5,9). Respondenci z wielu krajów regionu Morza Śródziemnego, włącznie z Grecją ( 5), Maltą ( 4,9) i Cyprem ( 4,4), także wyrażali znaczne niezadowolenie z cen energii. Co ciekawe, respondenci z dwóch krajów bałtyckich (Estonia +3,8 i Łotwa +3,2) wskazywali stosunkowo wysoki poziom zadowolenia w tej kwestii, podczas gdy respondenci z Litwy byli niezadowoleni ( 3,7). A zatem postrzeganie przez respondentów cen energii może się znacznie różnić nawet na stosunkowo nieodległych geograficznie obszarach. Ankietowanych poproszono także o ocenę obecnego zaopatrzenia w energię po przystępnych cenach w porównaniu do ich postrzegania tych cen sprzed pięciu lat. Przy średnim wyniku w UE 76

16 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE wynoszącym 55, wśród Europejczyków przeważało odczucie, że sytuacja się pogorszyła. Podobnie było co do oczekiwań w kwestii zaopatrzenia w energię po przystępnych cenach tylko w Estonii (+12) i w Hiszpanii (+6) liczba respondentów przekonanych, że przystępność energii poprawiła się jest większa niż respondentów przekonanych, że sytuacja pod tym względem się pogorszyła. Sytuację odwrotną można obserwować we wszystkich pozostałych krajach członkowskich, a zwłaszcza na Węgrzech ( 88), na Litwie ( 78), w Niemczech i Bułgarii (po 74). Negatywne oceny także przeważają wśród respondentów w krajach kandydujących przy dużym kontraście między umiarkowanymi odczuciami w Turcji ( 27), a zdecydowanie negatywną ocena w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 67). Większość Europejczyków spodziewa się, że dostępność energii po przystępnych cenach w przyszłym roku będzie się pogarszać (średnia UE 28). Tylko wśród respondentów z Hiszpanii (+11) i Estonii (+1) liczba respondentów przekonanych, że przystępność energii poprawi się, jest większa niż respondentów przekonanych, że sytuacja się pogorszy. Odwrotna sytuacja wystąpiła na Węgrzech ( 70), w Bułgarii ( 48) i na Litwie ( 47), gdzie negatywne oczekiwania znacząco przeważyły pozytywne. Podobnie niskie wskaźniki dotyczyły państw kandydujących, z najwyższym wynikiem w Turcji ( 21) i z najniższym w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 52) Dostęp do mieszkań po przystępnych cenach Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Opinie Europejczyków dotyczące dostępu do mieszkań po przystępnych cenach są zbliżone do opinii na temat cen energii. Jednakże w tym przypadku poziom zadowolenia jest nawet niższy, przy średnim wyniku unijnym wynoszącym tylko 3,1. 77

17 MONITOR EUROPEJSKI Raczej umiarkowanie zadowoleni są respondenci w Szwecji i Estonii (w obu +1,1), Danii (+0,9), Niemczech i na Łotwie (w obu +0,7). Z drugiej strony znaczne niezadowolenie przeważa wśród respondentów na Cyprze ( 7,5), w Bułgarii ( 6,4), na Litwie ( 5,6), w Rumunii ( 5,4), Hiszpanii ( 5,3) i na Węgrzech ( 5,1). Niezadowolenie jest także wyrażane w trzech krajach kandydujących. Respondenci proszeni o porównanie obecnej dostępności mieszkań po przystępnych cenach z sytuacją sprzed pięciu lat wskazują, że sytuacja raczej się pogorszyła ( 55 p.), niż poprawiła. Pozytywne oceny przeważają tylko w państwach bałtyckich, a więc na Łotwie (+4) i w Estonii (+2). Ogólne poczucie, że dostępność mieszkań zmniejszyła się w ciągu ostatnich pięciu lat, przeważa zwłaszcza na Cyprze ( 92), na Węgrzech ( 83) i w Belgii ( 72). Duży procent respondentów, zdaniem których sytuacja się pogorszyła, odnotowano także w krajach kandydujących, a zwłaszcza w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 49). Jeśli chodzi o oczekiwania na przyszły rok, większa liczba Europejczyków spodziewa się pogorszenia sytuacji w zakresie dostępności mieszkań, niż spodziewa się poprawy (średnia UE wynosi 22). Niewielka przewaga pozytywnych oczekiwań nad negatywnymi wystąpiła na Łotwie (+1), podczas gdy zdecydowanie negatywne oczekiwania odnotowano na Węgrzech ( 68), Cyprze ( 49) i w Grecji ( 43). Podobnie w krajach kandydujących pesymistyczne oczekiwania są tam powszechne, zwłaszcza w Chorwacji, z najwyższym negatywnym wynikiem ( 32) Sposób zarządzania administracją publiczną Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Poziom zadowolenia Europejczyków ze sposobu zarządzania przez krajową administrację publiczną jest relatywnie niski (średnia UE 1,2 p.). Najbardziej pozytywne opinie wyrazili respondenci z Danii (+1,6 p.), Estonii, Luksemburga i Szwecji (wszystkie po +1,5 p.). 78

18 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Średnio respondenci z 18 krajów UE wyrazili niezadowolenie ze sposobu funkcjonowania administracji publicznej, z najniższym wynikiem odnotowanym na Łotwie i w Grecji (w obu 5 p.), w Irlandii ( 4 p.), Rumunii ( 3,6 p.) we Włoszech ( 3,2 p.) i Portugalii ( 3,1 p.). W każdym z trzech krajów kandydujących respondenci wyrazili niezadowolenie ze sposobu, w jaki działa administracja publiczna. Respondenci w Chorwacji są prawie tak niezadowoleni jak respondenci z Łotwy i Grecji ( 4,9 p.), podczas gdy w mniejszym stopniu niezadowoleni są respondenci w Turcji ( 2,2) i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 2,8 p.). Negatywne oceny przeważały także w szacunkach porównawczych, w których respondenci oceniali obecne funkcjonowanie administracji publicznej w porównaniu ze sposobem, w jaki postrzegali sytuację przed pięcioma laty. Tylko dwa kraje UE odnotowały przewagę ocen pozytywnych Estonia (+4 p.) i Luksemburg (+1 p.). Negatywne wyniki przeważają także w ocenie respondentów poproszonych o porównanie obecnej sytuacji z okresem sprzed pięciu lat. Najbardziej krytyczne oceny przemian w ostatnich pięciu latach zaobserwowano w Irlandii ( 47), na Łotwie ( 45) i na Węgrzech ( 42). W krajach kandydujących odnotowano negatywne wyniki, zwłaszcza w Chorwacji ( 38). Zdecydowanie negatywne oceny uzyskiwano także, gdy respondentów pytano o ich oczekiwania co do nadchodzącego roku. Średni unijny wynik to 11, co wskazuje, że Europejczycy oczekują raczej pogorszenia niż poprawy sposobu zarządzania przez administrację publiczną. Spośród wszystkich państw członkowskich UE tylko respondenci z Luksemburga (+3) byli skłonni liczyć na poprawę w tej dziedzinie w najbliższym roku. Najbardziej pesymistyczne nastroje wystąpiły w Grecji ( 35 p.), na Węgrzech ( 32) i w Irlandii ( 24). Znaczne zróżnicowanie opinii odnotowano w krajach kandydujących, jako że respondenci z Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (+3) oczekują poprawy sytuacji, podczas gdy respondenci z Chorwacji ( 21) spodziewają się jej pogorszenia. 3. Ochrona socjalna i integracja społeczna Trzecim tematem specjalnej edycji Eurobarometru były odczucia Europejczyków w odniesieniu do ochrony socjalnej i integracji społecznej. Respondentom zadano pytania w pięciu zestawach 3 3 QA2 Jak oceniasz obecną sytuację w poniższych dziedzinach? 2. Opieka zdrowotna w (nazwa kraju), 3. Świadczenia emerytalne w (nazwa kraju), 3, 4. Świadczenia dla bezrobotnych w (nazwa kraju), 6. Relacje w (nazwa kraju) między ludźmi z różnych środowisk kulturowych, religijnych czy narodowości, 7. Sposoby radzenia sobie z ubóstwem i nierównościami w (nazwa kraju); QA3 Jakie są Pani/Pana oczekiwania na następne dwanaście miesięcy; czy będą one lepsze, gorsze czy takie same jeśli chodzi o? 3. System opieki zdrowotnej w (nazwa kraju), 4. Wynagrodzenie w (nazwa kraju), 5. Świadczenia dla bezrobotnych w (nazwa kraju), 7. Relacje w (nazwa kraju) między ludźmi z różnych środowisk kulturowych, religijnych czy narodowości, 8. Sposoby radzenia sobie z nierównościami, które mogą prowadzić do ubóstwa w (nazwa kraju); QA4 Czy w odniesieniu do powiedziałbyś, ze w porównaniu do sytuacji sprzed pięciu lat sytuacja poprawiła się/ pogorszyła/ pozostała bez zmian? 3. System opieki zdrowotnej w (nazwa kraju), 4. Świadczenia emerytalne w (nazwa kraju), 7. Relacje w (nazwa kraju) między ludźmi z różnych środowisk kulturowych, religijnych czy narodowości, 8. Sposoby radzenia sobie z nierównościami, które mogą prowadzić do ubóstwa w (nazwa kraju). 79

19 MONITOR EUROPEJSKI w celu zbadania opinii publicznej w Europie w kwestiach dotyczących opieki zdrowotnej, zaopatrzenia emerytalnego, zasiłków dla bezrobotnych, relacji między ludźmi wywodzącymi się ze środowisk odmiennych kulturowo i religijnie oraz sposobów, jakimi zwalcza się nierówności i ubóstwo Usługi w zakresie opieki zdrowotnej Doświadczenia Oczekiwania Obecnie Opinie Europejczyków na temat opieki zdrowotnej są podzielone przy średniej unijnej 1,3, wskazującej na niski poziom ogólnego zadowolenia. Podczas gdy respondenci w 16 państwach członkowskich UE wyrazili ogólne zadowolenie, respondenci z pozostałych 11 państw członkowskich nie czują się usatysfakcjonowani poziomem opieki zdrowotnej. Najbardziej niezadowoleni są respondenci z Bułgarii ( 3,4), Grecji ( 3,1) i Rumunii ( 3). Negatywne oceny opieki zdrowotnej przeważały także wśród respondentów na Węgrzech ( 2,1), Łotwie ( 1,8), w Irlandii i Polsce ( 1,7). Kraje Beneluksu znalazły się na przeciwległym końcu skali z wynikami wykazującymi wyższy poziom zadowolenia, gdzie rezultat dla Belgii to +5,5. Respondenci z Austrii (+4,7), Zjednoczonego Królestwa (+4,3) i krajów skandynawskich są również stosunkowo zadowoleni z opieki zdrowotnej. Także tutaj rysuje się wyraźnie podział geograficzny, zgodnie z którym w krajach Europy Zachodniej odnotowuje się znacznie wyższy poziom zadowolenia z opieki zdrowotnej niż w krajach Europy Wschodniej i Południowej. Respondenci zostali także proszeni o porównanie stanu bieżącego opieki zdrowotnej z sytuacją sprzed pięciu lat. Średni unijny wynik ( 27 p.) wskazuje, że Europejczycy skłaniają się do poglądu, że sytuacja raczej się pogorszyła, niż poprawiła. W niektórych krajach większa liczba respondentów uważa, że poziom opieki zdrowotnej w ostatnich pięciu latach się poprawił, co dotyczy Cypru (+18), Luksem- 80

20 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE burga (+12) i Hiszpanii (+10). Respondenci w Niemczech ( 62), na Węgrzech ( 61) i Irlandii ( 47) uważają, że poziom usług zdrowotnych zdecydowanie się pogorszył. Negatywne oceny dominują także w krajach kandydujących, chociaż respondenci zarówno w Turcji ( 5), jak i w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 9), w porównaniu z respondentami w UE, mniej krytycznie postrzegają rozwój sytuacji w tej dziedzinie w ciągu ostatnich pięciu lat. Respondenci w krajach europejskich wykazują dość zróżnicowane oczekiwania na najbliższe dwanaście miesięcy. W większości krajów odpowiedzi zawierające negatywne oczekiwania przeważają nad odpowiedziami, w których spodziewano się poprawy sytuacji. Dotyczy to zwłaszcza odpowiedzi respondentów z Niemiec ( 41), Węgier ( 37), Łotwy i Irlandii (po 35 p). Jednakże wyniki dla wielu krajów wykazują przewagę pozytywnych oczekiwań, włącznie z Hiszpanią (+13), Cyprem (+8) i Maltą (+6). Jeśli chodzi o kraje kandydujące, wśród respondentów w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (+6) przeważają opinie, że w ciągu najbliższych dwunastu miesięcy nastąpi poprawa w dziedzinie opieki zdrowotnej. Z drugiej strony w Chorwacji ( 25) i Turcji ( 4) przeważająca liczba respondentów przewiduje pogorszenie poziomu opieki zdrowotnej Świadczenia emerytalne i rentowe Doświadczenia Oczekiwania Obecnie W opiniach respondentów przeważają nastroje niezadowolenia ze świadczeń emerytalnych i rentowych (ze średnią unijną 1), jako że w większości państw UE (18) uznano je za niesatysfakcjonujące. Zdecydowanie negatywne odczucia odnotowano w Grecji ( 4,5), Bułgarii ( 4,7), Portugalii ( 4,3), Rumunii ( 3,9), na Węgrzech ( 3,6). Z drugiej strony respondenci z krajów Beneluksu, Skandynawii, Austrii i Malty wykazali szczególnie wysoki poziom satysfakcji z poziomu świadczeń emerytalnych i rentowych, z bardzo wysokim poziomem zadowolenia w Luksemburgu (+4,6). 81

21 MONITOR EUROPEJSKI Odpowiedzi odnoszące się do poziomu satysfakcji ze świadczeń emerytalnych i rentowych także wykazują zróżnicowanie geograficzne respondenci z krajów Beneluksu i Skandynawii są zadowoleni, podczas gdy respondenci z państw członkowskich południowej i środkowej części UE oraz krajów kandydujących okazali się raczej niezadowoleni z wysokości tych świadczeń. Wynik z w trzech krajach kandydujących był poniżej średniej unijnej z najwyższym poziomem niezadowolenia wśród respondentów w Chorwacji ( 5,6). Respondenci w większości krajów europejskich negatywnie ocenili świadczenia emerytalne i rentowe w porównaniu z sytuacją sprzed pięciu lat. Oceny te były szczególnie negatywne na Węgrzech ( 64), Grecji ( 55) i w Niemczech ( 49). Odpowiedzi pozytywne dominowały wśród respondentów w Estonii (+36), na Cyprze (+30) i Luksemburgu (+1). W trzech krajach kandydujących przeważały oceny negatywne, ze szczególnie dużą liczba osób niezadowolonych w Chorwacji ( 51). W oczekiwaniach Europejczyków co do świadczeń emerytalnych i rentowych w przyszłym roku dominują negatywne odczucia (średni wynik unijny 23), jako że tylko respondenci z Cypru (+7) spodziewają się pozytywnych zmian. Szczególnie pesymistyczne opinie wystąpiły na Węgrzech ( 57), w Niderlandach ( 46) i w Niemczech ( 41). W krajach kandydujących oczekiwania respondentów co do świadczeń emerytalnych i rentowych w nadchodzących dwunastu miesiącach były pesymistyczne, ale zarówno Była Jugosłowiańska Republika Macedonii ( 2), jak i Turcja ( 20) zanotowały wynik powyżej średniej unijnej. Z drugiej strony wśród respondentów z Chorwacji ( 36) odnotowano wysoki poziom nastrojów pesymistycznych Świadczenia dla bezrobotnych Doświadczenia Oczekiwania Obecnie 82

22 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Europejczycy są raczej niezadowoleni ze świadczeń dla bezrobotnych (średnia unijna 1,2), ze szczególnie negatywnym wynikiem zanotowanym w Grecji ( 5,3), a także w Bułgarii ( 5), Rumunii ( 4,3) i na Węgrzech ( 4,2). Respondenci z krajów Beneluksu, Austrii (+3,1) i Danii (+2,4) wykazali stosunkowo wysoki poziom zadowolenia. Respondenci zapytani o ocenę zmian w świadczeniach dla bezrobotnych przez ostatnie pięć lat przeważnie uważali, że sytuacja uległa pogorszeniu (średnia unijna 30). Najmniej krytyczne odpowiedzi odnotowano na Cyprze (+10) i w Estonii ( 1). Przekonanie, że sytuacja pogorszyła się w ciągu ostatnich pięciu lat, było najsilniejsze na Węgrzech ( 54), w Szwecji ( 50) i Grecji ( 48). We wszystkich trzech państwach kandydujących zanotowano negatywną punktację indeksu lepiej- -gorzej, z najbardziej krytycznymi odpowiedziami w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii i Chorwacji (w obu 32). Oczekiwania respondentów w każdym kraju UE w odniesieniu do świadczeń dla bezrobotnych na przyszły rok były raczej pesymistyczne (średnia unijna 21). Negatywne przewidywania dominują zwłaszcza na Węgrzech ( 50), Łotwie ( 46) i w Estonii ( 43). Brak równowagi między pozytywnymi a negatywnymi odpowiedziami jest najmniej wyraźny na Cyprze ( 4) i Malcie ( 8) oraz w Rumunii i Danii (po 11). Negatywny wynik odnotowano również w trzech krajach kandydujących, z najbardziej negatywnymi oczekiwaniami dominującymi w Chorwacji ( 30). 3.4 Relacje między osobami z różnych środowisk kulturowych Doświadczenia Oczekiwania Obecnie W kwestii stopnia zadowolenia Europejczyków z relacji z osobami z odmiennych środowisk kulturowych i religijnych, różnice wewnętrzne w granicach jednego kraju są niewielkie (porównując z innymi danymi badania klimatu społecznego). Średnia unijna sytuuje się na poziomie 0,3, z wynikiem bliskim zeru w niektórych krajach, wykazując brak jakiejś dominującej opinii, pozy- 83

23 MONITOR EUROPEJSKI tywnej bądź negatywnej. Respondenci z Luksemburga (+2,5) są najbardziej zadowoleni z relacji między różnymi wspólnotami, podczas gdy respondenci z Grecji ( 1,7) wyrazili najbardziej krytyczne opinie. W trzech krajach kandydujących wynik także był zbliżony do zera; w przypadku respondentów z Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (+0,6) wskazywał pewne zadowolenie z relacji z osobami z odmiennych środowisk kulturowych i religijnych, podczas gdy respondenci z Chorwacji ( 0,8) i Turcji ( 1,2) okazali się w niewielkim stopniu niezadowoleni. Przechodząc do pytania, czy respondenci postrzegają zmiany w relacjach między osobami z różnych środowisk kulturowych i religijnych na przestrzeni ostatnich pięciu lat, pozytywną punktację indeksu lepiej-gorzej odnotowano jedynie w przypadku respondentów z Polski (+5) i Cypru (+3). Respondenci ze wszystkich krajów UE skłonni są uznać, że sytuacja się pogorszyła, zwłaszcza w Austrii ( 44), na Węgrzech ( 43), w Słowenii i Niderlandach (w obu 41). W przypadku krajów kandydujących pozytywna punktacja indeksu wystąpiła w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (+7), podczas gdy negatywną odnotowano w Turcji ( 18) i Chorwacji ( 16). Przewidywania Europejczyków co do przyszłego roku są raczej negatywne, ze średnią unijną ( 11), wskazującą, że liczba osób spodziewających się pogorszenia sytuacji jest większa niż liczba osób oczekujących poprawy. Dotyczy to zwłaszcza Niderlandów ( 35), Republiki Czeskiej ( 33) i Austrii ( 32). Z drugiej strony optymizm przeważa wśród respondentów w Rumunii (+5), Polsce (+3) i Estonii (+2). Optymistyczne przewidywania co do relacji między osobami z różnych środowisk kulturowych i religijnych w przyszłym roku są najsilniejsze w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (+10). Jednakże w pozostałych krajach kandydujących dominują pesymistyczne przewidywania; w Chorwacji 9, w Turcji Sposoby radzenia sobie z ubóstwem i nierównościami Doświadczenia Oczekiwania Obecnie 84

24 DOKUMENTY I MATERIA Y RÓD OWE Bardzo duża liczba Europejczyków zapytanych o odczucia co do sposobów zwalczania nierówności i ubóstwa wyraziła niezadowolenie (średnia unijna 2). Tylko respondenci z Luksemburga (+0,9) i Niderlandów (+0,3) nieznacznie skłaniają się do zadowolenia, ale wskaźniki te są bardzo niskie. W Szwecji i Finlandii zanotowano wyniki bliskie zeru. Respondenci w pozostałych krajach członkowskich wyrazili niezadowolenie, przy bardzo negatywnych ocenach wyrażonych przez respondentów na Łotwie ( 5,2), Węgrzech ( 5), w Grecji ( 4,7) i Bułgarii ( 4,6). W trzech krajach kandydujących także odnotowano niezadowolenie, zwłaszcza w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 4,7). Zaobserwowano wyraźny podział geograficzny między bardziej niezadowolonymi respondentami z Europy Wschodniej i Południowej, a w mniejszym stopniu niezadowolonymi respondentami z północnej części Europy. Europejczycy zdecydowanie są zdania, że jeśli chodzi o ubóstwo i nierówności, w ciągu następnych pięciu lat sytuacja się pogorszy (średnia unijna 27). Kraje, w których respondenci najbardziej krytycznie oceniają sytuację, to Węgry ( 67), Grecja ( 49) i Słowenia ( 48); najbardziej pozytywne ogólnie odpowiedzi zebrano na Malcie ( 3) i w Luksemburgu ( 4). Odpowiedzi, jakich udzielili respondenci z trzech krajów kandydujących, również wykazują przewagę ocen negatywnych, z wynikiem w Turcji ( 26) sytuującym się powyżej średniej unijnej. Również jeśli chodzi o najbliższe dwanaście miesięcy, Europejczycy nie są optymistami: średni wynik w UE 18 wskazuje na dominację negatywnych oczekiwań. Jedyny kraj, w którym odnotowano pozytywną punktację indeksu lepiej-gorzej, to Malta (+2). Ogromną przewagę negatywnych odpowiedzi zaobserwowano na Węgrzech ( 54), następnie na Słowenii ( 31) i w Niemczech ( 30). Punktacja była również bardzo niska w krajach kandydujących, z których tylko w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii ( 17) odnotowano wynik powyżej średniej unijnej. TRZY POŁĄCZONE WSKAŹNIKI KLIMATU SPOŁECZNEGO Celem poniższego rozdziału jest przedstawienie w skrócie bieżącej sytuacji w trzech dziedzinach badanych w raporcie, a mianowicie: 1) sytuacja osobista, 2) sytuacja ogólna, 3) ochrona socjalna i integracja społeczna. W celu zapewnienia wszechstronnego przeglądu klimatu społecznego w Europie wyliczono średni wynik dla każdej dziedziny, poprzez zestawienie wyników dla wszystkich pytań zawartych w każdym dziale tematycznym. Poniższa tabela prezentuje ogólne rezultaty dla bieżącej sytuacji w każdej dziedzinie. Miejsce kraju w tabeli zależy od ogólnej średniej punktacji indeksu we wszystkich trzech dziedzinach 4. Respondenci zdecydowanie bardziej pozytywnie oceniają swoją sytuację osobistą (średnia unijna +3,5) niż sytuację w pozostałych analizowanych dziedzinach. W pierwszej dziedzinie zawarto pytania dotyczące ogólnej oceny przez respondentów ich warunków życia, otoczenia miejsca zamieszkania, sytuacji zawodowej i finansowej ich gospodarstwa domowego. 4 Porównaj Wprowadzenie i metodologia dla przypomnienia, jak skonstruowano punktacje indeksu. Ogólne umiejscowienie w tabeli zależy od średniej punktacji indeksu dla trzech analizowanych dziedzin. 85