Dwa ważne zagadnienia

Transkrypt

1 Artur Kołakowski Wyzwania i zagrożenia w leczeniu i terapii nastolatka z ADHD Dwa ważne zagadnienia ADHD Nastolatek UFF! Co wiemy o naszych podopiecznych? Po pierwsze skupiamy się na diagnozie. Jest strasznie. Do końca podstawówki było dobrze, ale teraz chciałabym mego syna zabić. Trzy podstawowe grupy objawów ADHD Jakie są objawy u nastolatków? Nadruchliwość Nadmierna impulsywność Zaburzenia uwagi Nastolatki i dorośli zazwyczaj skażą się na zaburzenia koncentracji i utrzymywania uwagi Jak pokazują liczne długoterminowe badania nad ADHD nadruchliwość i impulsywność słabnie z wiekiem Wyrasta się z niepokoju ciała, ale pozostaje niepokój ducha. R. Barkley 5 1

2 Triada ADHD ADHD obraz kliniczny adolescenci Nadruchliwość Impulsywność koncentracja Czynnik ochronny Inteligencja? Wiek poczucie niepokoju wewnętrznego niska samoocena frustracja, gniew odkładanie na później nauka w szkole zdezorganizowana trudności w nauce nie może samodzielnie pracować słabe kontakty z grupą rówieśniczą ryzykowne zachowania brak dbałości o własne bezpieczeństwo (zranienia, wypadki) konfikty z prawem zachowanie nie ulega zmianie na skutek nagrody lub kary Greenhill LL. J Clin Psychiatry 1998;59(Suppl 7): ADHD obraz kliniczny - studenci ADHD obraz kliniczny dorośli słaby time management i organizacja słabe wyniki w nauce niepokój Funkcjonowanie w środowisku często komplikują stany współistniejące: uzależnienia depresja 1. Heiligenstein E, et al. J Am Coll Health 1999;47: Heiligenstein E, et al. J Am Coll Health 1995;43: trudności w koncentacji, roztargnienie niepokój słaba pamięć zaburzenia emocjonalne, frustracja, zły humor słabe planowanie i organizacja niskie osiągnięcia w sferze zawodowej czy naukowej Faraone SV, et al. Biol Psychiatry 2000;48:9-20. trudności w dokończeniu rozpoczętej czynności współistniejące zaburzenia problemy rodzinne wypadki samochodowe zachowanie bez zasad Nieustanna praca głowy Osoby z ADHD często skażą się na to, że ich mózg pracuje za szybko, a myśli zmieniają się z taka prędkością, że wypowiadając się gubią wątek Mają trudności z wyłapaniem i spisaniem myśli automatycznych Inni mają tak, że nawet jak odpoczywają to odczuwają gonitwę myśli Brak organizacji Osoby z ADHD są bardzo słabe jeśli chodzi o planowanie zadań i wydarzeń Nie potrafią ustawić swoich obowiązków, zadań i przyjemności w odpowiednim porządku Nie potrafią nadawać struktury codziennym zadaniom np. w odpowiedniej sekwencji wykonać poranną toaletę Ich świat jest wielkim chaosem: mają trudności w przeprowadzeniu takich czynności jak prządki domowe, przygotowanie posiłku, wyjście do szkoły o odpowiedniej godzinie 2

3 Problem z nastawieniem Brak hamowania Ale po co To jest głupie Ja na pewno tego nie zrobię Chodzi tutaj o pewną opozycyjną postawę u osób z ADHD Czy znacie Państwo anegdotę o żabie i skorpionie? Słabe hamowanie na poziomie werbalnym i behawioralnym Nie potrafią opanować impulsu mówienia tego, co im właśnie przyszło do głowy bezmyślnie ranią innych Trudności z opanowaniem złości krzyk na innych, czasem nawet zniszczenie czyjejś własności Depresja obawa przed samobójstwem Opuszczenie domu a ADHD W domu często rodzice nadają strukturę codziennemu życiu. Zastanówmy się jak zmieni się funkcjonowanie młodego dorosłego po wyjeździe na studia do innego miasta w kwestii codziennej rutyny i planowania. Każdy dzień jest nowym wyzwaniem Planowanie Organizacja Struktury Budowanie codziennej rutyny Trudności z generalizacją informacji Pseudefektywność (Ratey) robię wiele rzeczy, ale nie te, które są obecnie potrzebne. Nadmiar / Niedomiar zachowań Zachowania w nadmiarze Gra na komputerze Allegro zamiast pracy / nauki Zachowania w niedoborze Kontakty socjalne Uczenie, utrwalanie wiedzy Wykazuje mało inicjatywy, ma lęk przed porażką Nie wszystkie problemy wiążą się z objawami osiowymi ADHD Objawy osiowe Wyuczona bezradność Zaburzenia koncentracji Kłopoty z planowaniem Na pewno mi Kłopoty z rutyną się nie uda Brak motywacji Nie muszę bo mam ADHD Taki już jestem, jak ci się nie podoba to sobie zmień. 3

4 Schematy w ADHD Poznawczo behawioralny model ADHD Safren 2005 Schemat niepowodzenia Schemat braku wiary we własne siły Nie udało mi się osiągnąć tego, czego ode mnie się oczekiwało Nie mogę poradzić sobie z własnym życiem Poczucie wadliwości jestem niedorobiony Historia: Niepowodzeń Braku osiągnięć Problemów towarzyskich Negatywne myśli i przekonania (negatywne myślenie o sobie + niska samoocena) Objawy osiowe: zaburzenia uwagi; nadruchliwość impulsywność Zaburzenia nastroju: depresja; poczucie winy lęk złość Trudności w stosowaniu strategii kompensacyjnych: organizacji zadań planowania (np. listy) zarządzanie zadaniami odkładanie na później unikanie Upośledzenie funkcjonowania Po drugie myślimy o leczeniu i terapii Wskazówki do przekazania zaraz po diagnozie Diagnoza i leczenie są warunkiem koniecznym do uzyskania poprawy. Materiały psychoedukacyjne, lista lektur Informacje na temat warsztatów umiejętności rodzicielskich Informacje o terapii dla dziecka Informacje na temat miejsca i terminów spotkań grup wsparcia Opinia lub orzeczenie do szkoły 4

5 ADHD jest rozpoznaniem medycznym i psychologicznym. W praktyce oznacza to, że dziecko ze zdiagnozowanym zespołem nadpobudliwości psychoruchowej znajduje się w tej samej grupie, w której są uczniowie z cukrzycą, jeżdżący na wózkach inwalidzkich z powodu niesprawności ruchowej, słabo widzący czy mający problemy związane z dysleksją czy dysgrafią. Dziecko z ADHD ma trudności w szkole nie dlatego, że jest niegrzeczne, ale z powodu swoich objawów, które są czymś niezależnym od jego woli. Ćwiczenie Spróbujmy wyobrazić sobie, że mamy dziecko z dużą wadą wzroku. Jednak z jakiegoś powodu nie rozpoznajemy u niego wady wzroku i nie kupujemy mu okularów. Uważamy, że wszystko w jego postępowaniu to złośliwość lub celowe złe zachowanie. Mija 10 lat Jak nasz bohater będzie wtedy funkcjonował? Pułapki prawidłowego leczenia ADHD 1. Przewlekłość zaburzenia 2. Powikłania 3. Kiedy dziecko ma objawy, a kiedy strzela focha? 4. Konieczność wprowadzenia terapii w różne środowiska dziecka. 5. Postawa rodziców i nauczycieli wobec przewlekłej choroby dziecka 6. Odszkołowanie terapii 7. Życie poza diagnozą. Leczenie przewlekłego zaburzenia Zmienia się cel leczenia Nie jest nim wyleczenie pacjenta, ale jego jak najlepsze funkcjonowanie, podobne do rówieśników oraz chronienie go przed pojawianiem się powikłań. Leczenie przewlekłego zaburzenia Zmienia się czas leczenia. W przypadku chorób przewlekłe wpływających na funkcjonowanie pacjenta i których objawów nie możemy zlikwidować (typowym modelem takiej choroby może być np. cukrzyca I typu) leczenie musi być kontynuowane praktycznie przez cały czas. Pacjent, jego rodzice, psycholog czy lekarz muszą mieć świadomość, że w momencie wycofania terapii (farmakoterapii, psychoterapii) objawy zazwyczaj powracają, powodując pogorszenie funkcjonowania oraz możliwość pojawiania się powikłań. 1. Kołakowski: Zaburzenia zachowania GWP. 5

6 Powikłania ADHD Główne grupy problemów u dziecka z ADHD Złe relacje z rówieśnikami Odrzucenie społeczne Objawy osiowe: Zaburzenia uwagi Nadruchliwość Nadmierna impulsywność Zaburzone relacje rodzinne Maltretowanie fizyczne (bezsilność) Maltretowanie psychiczne (brak akceptacji) Większe ryzyko rozwodu rodziców Funkcjonowanie szkolne znacznie poniżej możliwości powiększając się zaległości Model zaburzeń zachowania oraz zaburzeń współistniejących wg Loebera i wsp. (2000) modyfikacja I Objawy vs. celowe zachowania ODD Depresja Conduct Disorder Uzależnienia Antisocial personality disorder Niepożądane Dzień tygodnia Objaw ADHD zachowanie Przykłady Po kilku powtórzeniach Za każdym razem wchodzi w reaguje na polecenie. dyskusję, negocjuje. Jeśli wie, jakie są zadane Stara się przeforsować swoje Nadruchliwość / Impulsywność Poniedziałek lekcje z pomocą robi je. warunki w każdej sprawie. Zaburzenia koncentracji? Wczesne dzieciństwo Okres dorastania Początek dorosłości Wybór metody pracy w zależności od zakwalifikowania trudnego zachowania DGN ODD Agresja Leczenie podstawowego rozpoznania Budowanie pozytywnej atmosfery / reparenting Chwalenie Zasady i konsekwencje Pochwały, nagrody Strategie radzenia sobie z agresją impulsywną Trening zastępowania agresji Ekosytemy funkcjonowania dziecka mikrosystem (ja jako osoba) mezosystem (rodzina, przyjaciele, osoby znaczące) egzosystem (środowisko - np. szkoła, osiedle) makrosystem (mity społeczne, kultura) 35 6

7 Terapia ADHD obszary problemowe Zaburzenia uwagi Nastolatki to także brak motywacji Nadruchliwość Nadmierna impulsywność Dziecko z ADHD Inne zaburzenia Niedojrzałość społeczna Rodzina Problemy rodzinne i małżeńskie Problemy samych rodziców Szkoła Trudności i niepowodzenia szkolne Negatywne relacje nauczyciel - uczeń Rówieśnicy Negatywne relacje z rówieśnikami M. Doepfner 2000 Brak wiary w możliwości = unikanie porażek z: Psychologia motywacji, GWP Przejawy unikania porażki nieudzielanie się - nieuczestniczenie w zajęciach wysiłek pozorowany - zamiast dążyć do osiągnięcia sukcesu skupiamy się na unikaniu kary zwlekanie - odkładanie na ostatnią chwilę, pozwala wytłumaczyć porażkę brakiem czasu zawyżona poprzeczka - nadmierne aspiracje, prowadzą do gwarantowanej porażki; lęk przed wysiłkiem, zaniechanie nauki szkolna pięta Achillesa - strach przed odpuszczonymi egzaminami nie podważa osobistego poczucia wartości tak bardzo jak przyznanie się przed samym sobą do niezdolności osiągnięcia dobrych wyników. 7

8 Postawa rodziców i nauczycieli wobec przewlekłej choroby dziecka Warto zastanowić się jak można reagować na to że dziecko miesiącami i latami ma objawy ADHD. Czym są relacje? Relacje odgrywają istotną role w życiu każdego człowieka. To dzięki relacjom: kształtuje się nasze poczucie własnej wartości, rozwija się osobowość, zachodzi proces socjalizacji zaspakajane są nasze potrzeby. O znaczeniu relacji w rodzinie Dobre relacje między rodzicami wpływają pozytywnie na dorastanie dzieci. Wbrew pozorom, nawet niewielki konflikt może zakłócić poczucie bezpieczeństwa u dzieci. Teoria więzi 1. Poczucie bezpieczeństwa 2. Akceptacja i docenienie emocji 3. Rozsądne stawianie granic

9 Budowanie prawidłowej więzi z dzieckiem: Dziecko czuje się zachęcane, zmotywowane, doceniane, Czuje się akceptowane takie jakie jest, W trudnych sytuacjach wie, że ma się do kogo zwrócić, Nie musi ukrywać swoich uczuć i emocji, Podczas przeżywania silnych emocji wie, że nie jest samo, że ma osobę która pomoże mu przejść przez wszelkie trudności, Jest osoba, która doradzi, nie krytykuje za pomyłki, Dziecko czuje się ważne i akceptowane, przez osoby mu szczególnie bliskie. Budowanie nieprawidłowej więzi Rodzic nie odpowiada na potrzeby dziecka Nie reaguje na nie emocjonalnie (brak ciepła) Nie okazuje uczuć lub robi to w sposób chaotyczny i nie adekwatny Nie docenia sukcesów Błędy rodzicielskie Kocham cię tylko wtedy gdy jesteś posłuszny Jak się złościsz jesteś okropny Kocham cię za to co robisz, a nie jaki jesteś Akceptacja definicja wg Przetacznikowej Akceptacja to najważniejsza z pozytywnych postaw, a jej przeciwieństwem jest odrzucenie Akceptacja to przyjmowanie drugiego człowieka (dziecka) w zasadzie takim, jakim ono jest, ze wszystkimi jego zaletami i wadami. Nie oznacza to jednak, że bezkrytycznie przyjmujemy wszystkie zachowania ludzi. Powinniśmy zawsze reagować, kiedy ktoś narusza godność drugiego człowieka, łamie obowiązujące prawo czy ustalone zasady. Innymi słowy akceptujemy człowieka takim, jakim jest, jednakże nie akceptujemy jego negatywnych zachowań. Przetacznikowa, M. (1986). Psychologia wychowania. W: M. Przetacznikowa, Z. Włodarski, Psychologia wychowawcza, Warszawa: PWN, s Postawa rodziców (nauczycieli) wobec choroby przewlekłej Postawa rodziców (nauczycieli) wobec choroby przewlekłej Szymańska i Szymanik-Grzelak (2005) wskazują trzy możliwe postawy rodziców wobec przewlekłej choroby dziecka: akceptacja i tolerancja, kiedy dorośli wierzą, że ich dziecko nie jest w stanie kontrolować objawów i chcą mu pomóc w lepszym funkcjonowaniu, Szymańska, U., Szymanik-Grzelak, H. (2005). Moczenie mimowolne i zanieczyszczanie się. W: T. Wolańczyk, J. Komender (red.), Zaburzenia emocjonalne i behawioralne, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. 9

10 Postawa rodziców (nauczycieli) wobec choroby przewlekłej Postawa rodziców (nauczycieli) wobec choroby przewlekłej ambiwalencja, gdy dorośli uważają, że dziecko nie jest w stanie wyćwiczyć pełnej kontroli nad objawami, lecz jednocześnie są zdziwieni, że dziecko tak mało stara się tę kontrolę osiągnąć, odrzucenie i nietolerancja, kiedy rodzice są zdania, iż dziecko tak naprawdę potrafi kontrolować objawy na przykład ADHD, potępiają i winią dziecko, gdy ma kłopoty z koncentracją czy nadmierną ruchliwością, uważają je za leniwe, traktują ADHD jako wyraz nieposłuszeństwa. O stawianiu dziecku granic Czym właściwie są te granice? Przykłady granic: takie które chronią nasze myśli i uczucia, decydujące o dystansie jaki chcemy zachować w stosunku do innych osób, związane z naszą cielesnością tzw. fizyczne, intelektualne, emocjonalne - przeżywanie naszych uczuć, duchowe związane z tym w co wierzymy. O stawianiu dziecku granic Granice to umiejętność dbania o innych oraz o siebie samego z zachowaniem zasad szacunku i poszanowaniem godności. Stawiamy dziecku granice, ponieważ to buduje w nim poczucie bezpieczeństwa, daje wiedzę jak poruszać się w swoim najbliższym otoczeniu, a w konsekwencji także i w świecie. Na bazie tych doświadczeń kształtuje się ich poczucie własnej wartości, kompetencji i samodzielności. Doświadczenia przyczyniające się do niskiego poczucia własnej wartości [za Melanie Fenell] Wczesne doświadczenia: systematyczne karanie zaniedbywanie lub znęcanie się niepowodzenia w spełnianiu oczekiwań rodziców niepowodzenia w spełnianiu oczekiwań rówieśników przynależność do rodziny lub grupy osób wyśmiewanych lub odrzucanych przez innych brak pochwał czy pozytywnych wzmocnień bycie gorszym w domu bycie gorszym w szkole 10

11 Style wychowawcze, a kształtowanie się zaburzeń osobowości wg Millona Styl autorytarny Styl permisywny Zaniedbanie lub odrzucenie Wychowanie pełne miłości i konsekwentne Osoba jest podporządkowana mając świadomość czyjejś siły, a nieprzyjazny i groźny w obliczu słabości. Osoba nie poddaje się kontroli Agresywny bandzior Brak cech zaburzeń osobowości Wskazówki dla rodziców Ucz dziecko, że możesz rozmawiać z nim tylko wtedy gdy jest spokojne Unikaj nadmiernych reakcji pamiętaj, ze Twoje dziecko bardziej niż ty lubi skrajne stany emocjonalne Wybieraj, które bitwy chcesz stoczyć. Unikaj walk o władzę zamiast tego stwórz rozsądne granice i konsekwencje za ich przekraczanie. Bądź konsekwentny Znajdź czas i siłę na pozytywne kontakty z dzieckiem Mamo, nie jesteś moim szefem!!! Pamiętaj, że twoje dziecko ma pewne potrzeby zastanów się czy ta wojna jest potrzebna Ucz dziecko aprobowanych zachowań w sytuacji domowych sporów Tak będziesz swoim szefem jeśli chodzi o ubrania, które nosisz w domu. Pozwól na wybór - Na rodzinne spotkanie wolisz założyć czerwoną czy niebieską sukienkę Zawsze mówmy tak Tato chcę mercedesa. Dobrze. Sprawdź ile kosztuje. Potem policzymy jak długo będziesz musiał oszczędzać swoje kieszonkowe. Zawsze mówmy tak Nie będę z Tobą robić lekcji jestem już duży. Dobrze. Będziesz robił sam lekcje ze wszystkich przedmiotów, z których masz minimum czwórki. Zawsze mówmy tak Nie będę z Panem gadać. Ja chcę tylko te tabletki. Dobrze. Abym mógł Ci wypisać receptę musimy porozmawiać mam taką listę obowiązkowych pytań. 11

12 Pamiętaj o duchu, a nie literze prawa Zamiast: Nie możesz włączyć komputera do czasu aż odrobisz lekcje taką mamy zasadę Można powiedzieć: Co możesz zrobić aby móc włączyć komputer. Pokaż dziecku, że ma choć część kontroli nad sytuacją: Możesz zrobić lekcje i grać na komputerze lub zrezygnować z gry na komputerze. Możesz pozwolić mu mieć ostatnie słowo. Jeśli zignorujesz negatywny komunikat dziecka i pozwolisz mieć mu ostatnie słowo, a ono wróci do pracy to kto wygrał? Nie możesz kazać mi nic robić Masz rację. Jedyną osobą, która może kontrolować twoje zachowanie jesteś ty. Mam nadzieję, że podejmiesz właściwą decyzję. Pamiętaj, że jeśli wybierzesz nieaprobowane przeze mnie zachowanie poniesiesz konsekwencje. Zachowania dorosłego, które będą nasilały walkę o władzę Straszenie Negatywne, bardzo emocjonalne komunikaty Publiczna konfrontacja z dzieckiem (widzowie) Szybka, nieprzemyślana rekacja Przekupstwo Przekonywanie, namawianie Poniżanie, zwłaszcza przy innych Zachowania dorosłego, które będą zmniejszały walkę o władzę Ustal zasady i daj możliwość wyboru Z góry ustal konsekwencje i przestrzegaj ich egzekwowania Uważnie wysłuchaj przed podjęciem decyzji Mów stanowczo i spokojnie Trudne sytuacje staraj się rozwiązywać bez widowni Staraj się przerwać trudną sytuację, zanim zrobi się zbyt gorąco. Zasady negocjowalne i nienegocjowalne 12

13 Odszkołowanie terapii Odszkołowanie terapii Rodzina Szkoła Rówieśnicy Zrównoważone życie Russel Barkley: ADHD, podjąć wyzwanie. Kalendarz i notatnik Korzystanie z kalendarza i notatnika to podstawa bycia zorganizowanym. Wielu dorosłych, z którymi pracowaliśmy początkowo jest negatywnie nastawiona do tej strategii, jednak z czasem okazuje się, że dzięki takiemu sposobowi działania udaje im się nie dopuścić do powstawania wielu problemów, zaczynają też odnosić sukcesy. Oczywiście samo prowadzenie kalendarza czy notatnika nie rozwiąże ich problemów jest jednak sporym krokiem do przodu. Opierając się na programie Stevena Safrena zachęcamy naszych pacjentów do prowadzenia zarówno kalendarza, jak i notatnika. Kalendarz Notatnik Będzie on Twoim kluczowym narzędziem do zarządzania czasem. Będziesz tu zapisywać spotkania i przepisywać zadania do zrobienia z twojej listy (z notatnika) ważne by wpisywać je w konkretny dzień i na konkretną godzinę Będziesz tu zapisywać wszystkie ważne informacje, wskazówki jak dostać się w dane miejsce, ważne telefony wraz z nazwiskiem i dodatkową informacją czego dotyczą, wszystkie informacje z twojej poczty e- mail i poczty głosowej w telefonie itp. To będzie też miejsce, gdzie będziesz sporządzać listy zadań do zrobienia. Zasady planowania (notatnik) Notatnik ma zastąpić wszystkie luźne karteczki Kartki się gubią i tracimy dużo czasu na szukanie ich Wizytówki i ważne informacje na kartkach przepisuj od razu do notatnika Wszystkie wiadomości umieszczaj w notatniku Ważne wiadomości pozostawione na twojej poczcie głosowej umieszczaj w notatniku jako zadania do zrobienia Nie wyrzucaj swojego notatnika kiedy jest pełen będzie w przyszłości mógł odtworzyć ważne wiadomości 13

14 Zasady planowania (notatnik) Spotkania zapisuj w notatniku Wizytówki i karteczki łatwo zgubić Notatnik musi zawierać Listę rzeczy do zrobienia Listę rzeczy do zrobienia robimy według wskazówek Listę rzeczy do zrobienia przeglądamy codziennie i jeśli to konieczne uzupełniamy ją Jeśli w listę rzeczy do zrobienia wkradnie się bałagan przepisz ją! Lista rzeczy do zrobienia Ludzie z ADHD podejmują się robienia bardzo wielu rzeczy, niewiele jednak z tych rzeczy kończą. Dzieje się tak dlatego, że często nie wybierają zajęć, to raczej zajęcia (wpadając im w oczy) wybierają ich. W konsekwencji ludzie kończą zadania, które są przyjemne lub takie, które wydają im się pilne, ale w rzeczywistości nie należą do kategorii ważne. Długookresowo taka sytuacja może okazać się problematyczna, bo ADHDowcy mimo, że robią wiele rzeczy nie mają poczucia, że ważne sprawy posuwają się do przodu. Zacznijmy od oceny ważności zadania: Unikaj tworzenia idealnego systemu Zadania A: Zadania o najwyższej wadze. Oznacza to, że są ważne i muszą być wykonane, w krótkim terminie (czyli dziś albo jutro). Zadania B: Zadania o średniej wadze, lub takie które można wykonać w dłuższym terminie. Tu będziemy też plasować zadania, które są ważne i wykonanie ich trzeba podzielić na klika etapów. Zadania C: Zadania o najniższej wadze. Mogą być bardziej atrakcyjne lub łatwe do wykonania. Niektórzy ludzie chcą mieć idealny system zarządzania czasem i zadaniami. Tym samym wpadają w pułapkę odkładania a to jest rezultat braku jakiego kolwiek systemu zarządzania czasem i zadaniami. Jeśli nie możesz się zdecydować na najlepszy system, wybierz ten który jest najprostszy. Zwykły kalendarz i notatnik. Pamiętaj, że od jednorazowego zastosowania kalendarza nic się nie zmieni. Około trzech miesięcy zajmuje przyzwyczajenie się do stosowania kalendarza. Kalendarz ADHD-owca Życie poza diagnozą Koło, podzielone na dwanaście miesięcy Dorysowane pory roku Zaznaczone święta i ważne inne wydarzenia. Można zrobić podobne koła dotyczące pracy w tygodniu. Tydzień ma siedem dni i każdy z nim ma inny kolor Zaznaczamy stałe wydarzenia. Podobnie będzie z miesiącem np. 20 zacznij myśleć o rachunkach 14

15 Dorosły z ADHD może dobrze funkcjonować... Bardzo dziękuję za uwagę...jeśli znajdzie niszę, w której wykorzysta swoją pomysłowość, poszukiwanie nowości, nadmiar energii, może osiągnąć sukces jako lekarz, dziennikarz, makler, sprzedawca, 1/3 dorosłych z ADHD zakłada własną firmę po trzydziestce 15