piętro regla dolnego ( m npm) porastał kiedyś las bukowo jodłowy z domieszka jawora, jarzębiny i świerka. Rabunkowe wyręby w XIX w i równie

Transkrypt

1 PARKI NARODOWE W Polsce istnieją następujące formy ochrony przyrody: 1. Parki narodowe 2. Rezerwaty przyrody 3. Parki krajobrazowe 4. Obszary chronionego krajobrazu 5. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 6. Ochrona środowiska przez uznanie za pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny, zespół przyrodniczo krajobrazowy. System obszarów chronionych jest to układ przestrzennie powiązanych ze sobą terenów parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Podstawowym celem tworzenia obszarów chronionych jest: Ochrona zasobów przyrody przed ich degradacją i dewastacją Stworzenie odpowiednich warunków zapewniających rozwój poszczególnych gatunków roślin i zwierząt Zapewnienie równowagi przyrodniczej w skali kraju i jego regionach Zapewnienie różnorodności biologicznej w obrębie gatunku i pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów Ochrona osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej, rzadkich gatunków flory i fauny, rozwoju szaty roślinnej Utrzymanie korzystnych stosunków klimatycznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych Celem tworzenia obszarów chronionych jest także ekologiczna osłona terenów zdewastowanych; częściowo niwelują one zanieczyszczenie środowiska oraz zapewniają warunki wypoczynku. PARK NARODOWY to chroniony obszar przyrody o powierzchni 1000 ha obejmujący jeden lub więcej ekosystemów wcale lub niewiele przekształconych przez człowieka. Przedstawia on szczególną wartość przyrodniczą, naukowa, dydaktyczną, historyczną, kulturową, turystyczną i krajoznawczą. Wyróżnia się w nich dwa podstawowe rodzaje ochrony: ścisłą (eliminującą całkowicie ingerencję człowieka) i częściową (dopuszczającą jedynie celową ingerencję przywracającą naturalny stan. Obecnie w Polsce istnieją 23 parki narodowe. Zajmują one ha co stanowi 1% powierzchni całego kraju. Mimo niedużej powierzchni reprezentują one wysokie walory przyrodnicze, dorównujące normom światowym. W najbliższym czasie przewiduje się utworzenie Mazurskiego i Turnickiego Parku Narodowego, a w latach następnych Jurajskiego, Suwalskiego, Knyszyńskiego i innych. Istniejące w Polsce parki narodowe chronią przyrodę i krajobraz najważniejszych regionów geograficznych: Wybrzeże Bałtyku Woliński i Słowiński Pojezierze Wigierski, Drawieński, Biebrzański, Wielkopolski

2 Niż środkowoeuropejski Kampinoski, Białowieski, Poleski Wyżyny południowe Ojcowski i Roztoczański Stare góry Karkonowski i Świętokrzyski Młode góry Tatrzański, Babiogórski, Pieniński, Bieszczadzki i Magurski O utworzeniu parku narodowego decyduje Rada Ministrów na podstawie przepisów znowelizowanej w 2000 r. ustawy o ochronie środowiska z 1991 r., która za najważniejszą formę ochrony przyrody uznaje parki narodowe. Park narodowy może uzyskać status o znaczeniu międzynarodowym, określony konwencjami międzynarodowymi lub uchwałami organizacji międzynarodowych. Może być włączony do listy Światowego Dziedzictwa Ludzkości, jak Białowieski Park Narodowy, bądź uznany za światowy rezerwat biosfery jak np. parki: Babiogórski, Tatrzański, Słowiński, Karkonoski, Kampinoski, Bieszczadzki. Parki narodowe obejmują zwykle tereny duże. Najmniejszy z naszych parków Ojcowski ma około 16 km2, jeden z największych Kampinoski około 360 km2. Niestety nawet tam tylko niewielka część jest objęta ochroną ścisłą, w Parku Ojcowskim jedna czwarta, w Kampinoskim zaledwie ósma ogólnej powierzchni parku. W Tatrzańskim Parku Narodowym, gdzie sytuacja jest najlepsza, ścisłej ochronie podlega niewiele więcej niż połowa terenu parku. W krajach większych parki narodowe tez są większe. Najstarszy park narodowy świata założony w 1872 r. Yellostone w stanie Wyoming w USA ma powierzchnię km2. W Afryce park narodowy Serengeti w Tanzanii ma około km2. Park narodowy Krugera w RPA jeden z najstarszych założony w 1926 r. ma około km2. Oczywiście im park większy, tym lepiej, ale najważniejsze jest, aby granice parku obejmowały całość zasięgu chronionych populacji. Na przykład w sawannach afrykańskich zwierzęta kopytne odbywają dalekie wędrówki wraz z przesuwaniem się sfery deszczowej. Znane są zwłaszcza wędrówki niezliczonych stad antylop gnu. W zasadzie w parkach narodowych przyroda powinna być pozostawiona sama sobie, bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Niestety nie zawsze to jest możliwe, a nieraz budzi zajadłe spory. Po pierwsze nawet w parkach narodowych jest wiele terenów już mocno zniszczonych albo zmienionych przez działalność człowieka. Ich powrót do stanu pierwotnego samymi tylko siłami natury trwałby setki lat, o ile w ogóle byłby możliwy. Siły natury nie mogą na przykład usunąć obcych gatunków, które rozpanoszyły się w naszej przyrodzie, jak na przykład klon jesionolistny a spośród ssaków drapieżnych jenot. W Tatrach

3 piętro regla dolnego ( m npm) porastał kiedyś las bukowo jodłowy z domieszka jawora, jarzębiny i świerka. Rabunkowe wyręby w XIX w i równie rabunkowy wypas owiec zniszczyły ten las niemal doszczętnie. Dziś na jego miejscu rosną prawie wyłącznie monotonne świerczyny, często sztucznie sadzone. Potrzeba dziesięcioleci pracy i cierpliwości mądrego człowieka, zanim lasy tatrzańskie odzyskają swój dawny wygląd. Miejscami, jak w osławionej Dolinie Jaworzynki, owce wyskubały roślinność do gołej ziemi, a glebę zniszczyły racicami. Zostały tylko nagie kamienie tam, gdzie kiedyś rósł las. Mamy do wyboru: czekać kilkaset lat na wyniki działania naturalnej sukcesji, albo pomóc przyrodzie zalesieniem. Jest to zresztą bardzo trudne zadanie w środowisku aż tak zniszczonym. Próbując pomóc przyrodzie trzeba jednak zauważyć trudno dostrzegalną granicę między pomocą a poprawianiem przyrody. Jest też i drugi powód, dla którego interwencja jest nie tylko dopuszczalna, ale nawet konieczna. Nasze parki narodowe są zbyt małe i zbyt licznie odwiedzane przez turystów, aby można było ich przyrodę uchronić od zniszczenia bez pewnych zabiegów technicznych. W Pieninach trzeba było miejscami pobudować chodniki i schodki z balustradami, bo tylko wtedy można liczyć na to, że obok chodnika pozostanie nienaruszona górska łąka lub naturalne runo leśne. W przeciwnym razie zamiast łąki mielibyśmy tylko zdeptane klepisko. Gdyby nie ustawić koszy na śmieci, całe Pieniny byłyby wkrótce przykryte równomierną warstwą papierków od słodyczy, torebek plastikowych i puszek po coca coli. Problem turystów w parkach narodowych jest trudny a u nas jest bardzo palący. Parki narodowe są własnością całego narodu i powinny mu służyć. Nie należy jednak mylić pojęć, park narodowy to nie jest rodzaj Parku wypoczynku i kultury ani parku miejskiego, ani lunaparku. Park narodowy jest odpowiednikiem muzeum. Podobnie jak w muzeum wystawianie zbiorów na widok publiczny to tylko jedna z jego funkcji, nie jedyna, a może nawet nie najważniejsza. Żaden muzealnik przy zdrowych zmysłach nie da na wystawę eksponatów, które mogłyby wskutek tego ulec zniszczeniu Jego pierwszym obowiązkiem jest zachować te skarby dla przyszłych pokoleń. Głównym celem rezerwatów i parków narodowych jest ochrona przyrody i temu celowi muszą wszystkie inne zostać podporządkowane. W Sanach Zjednoczonych w wielu parkach narodowych oszacowano, jaka jest największa liczba turystów, którzy mogą rocznie odwiedzić dany park bez zagrożenia jego przyrody. W tych parkach wystawia się corocznie stałą i nieprzekraczalną liczę kart wstępu, które następnie rozlosowuje się między wszystkich chętnych. U nas pierwsza próba wprowadzenia biletów wstępu do Tatrzańskiego Parku Narodowego w cenie podobnej do ceny biletu tramwajowego, wywołała falę protestów i oburzenia jako zamach na nasze podstawowe prawa. Protestujący nie potrafili jednak spojrzeć dalej niż na dzień dzisiejszy. Park narodowy nie jest własnością tylko tej części narodu, która dzisiaj chce iść do niego bez biletu. Jest on również własnością tej części narodu, która przyjdzie na świat za lat dwadzieścia, pięćdziesiąt i więcej. Jest własnością twoich dzieci, wnuków i prawnuków. W ubogich krajach, na przykład w Afryce, parki narodowe stały się źródłem dochodów dewizowych. Turyści z krajów bogatych chętnie płacą za przejażdżkę po parku narodowym, za oglądanie i fotografowanie zwierząt. Te dochody powodują, że miejscowa ludność i władze łatwiej przyjmują ideę parków narodowych, dostrzegają, że park narodowy to nie tylko ziemia, a zwierzęta to nie tylko mięso. To bardzo dobrze, ze dzięki tak prowadzonym parkom narodowym rosną szansę na zachowanie pierwotnej fauny. Pozostają jednak wątpliwości, czy fauna, której stałym składnikiem są karawany turystycznych samochodów, jest nadal zupełnie pierwotną fauną. Park narodowy podobnie jak muzeum jest też pracownią naukową, w której prowadzi się badania posiadanych zbiorów. Naturalnych pierwotnych terenów jest bardzo mało. Tymczasem w miarę gromadzenia wiedzy o funkcjonowaniu żywej przyrody zdajemy sobie coraz częściej sprawę z wielości prawideł jeszcze nie znanych. A bez wątpienia istnieją też

4 zjawiska i problemy, których jeszcze nawet nie przeczuwamy, nie domyślamy się ich istnienia. Jeżeli mają zostać odkryte i zbadane, musimy przechować choćby fragmenty przyrody w całej jej złożoności. Informacje turystyczne i dydaktyczne Park narodowy Szlaki Liczba L.p. turystycz ne [km] turystó w [tys.] Goście muzeum [tys.] Liczba ścieżek dydaktycz nych Periodyk 1. Babiogórski 52, ,0 1 _ Parki Narodowe 2. Białowieski 24, ,1 _ i Rezerwaty Przyrody 3. Biebrzański 490,7 54 _ 3 _ 4. Bieszczadzki 206, ,8 9 Roczniki Bieszczadzkie 5. "Bory Tucholskie" 107,0 20 _ 1 _ 6. Drawieński 77,0 25 _ 2 _ 7. Gorczański 74,0 45 _ 8 _ 8. Gór Stołowych 100, ,0 2 Szczeliniec 9. Kampinoski 357, ,9 1 Puszcza Kampinoska 10. Karkonoski 112, ,1 8 _ 11. Magurski 75,0 40 _ 12. Narwiański _ 5 4,0 1 _ 13. Ojcowski 23, ,5 2 Prądnik 14. Pieniński 34, ,2 Pieniny - przyroda i _ człowiek 15. Poleski 78,0 9 7,3 5 _ 16. Roztoczański 53, ,6 7 _ 17. Słowiński 140, ,8 5 _ 18. Świętokrzyski 41, ,9 1 _ 19. Tatrzański 245, ,0 1 Tatry 20. "Ujście Warty" Wielkopolski 87, ,9 3 Morena 22. Wigierski 190,0 60 7,4 4 Wigry 23. Woliński 44, ,4 5 Klify RAZEM 2 612, , LITERATURA: Powyższą tabelę opracowano na podstawie: Rocznik statystyczny RP 2000, GUS Warszawa 2000; Mamy dwa nowe parki narodowe, "Przyroda Polska" 8/96; Obszary chronione w Polsce, 1996, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa wyd.2.

5 Co się ostatnio zmieniło w parkach narodowych, "Parki Narodowe", 1997, nr 4. Czarny W.,Czaja R.: Białe szaleństwo. PRZYRODA POLSKA 2002 nr 2 s.30 Drewniak S.: Pomniki, rezerwaty przyrody, parki narodowe. PRZYRODA POLSKA 1984 nr 3 s Gutowski J.M.: Co chronić w parkach narodowych ekosystemy czy drzewostany? AURA 2000 nr 12 s.24 Mamy dwa nowe parki narodowe: Bory Tucholskie i Narwiański Park Narodowy. PRZYRODA POLSKA 1996 nr 8 s Michalik S.: Parki narodowe w makroregionie południowo-wschodnim. AURA 2000 nr 5 s Nasadka M.: Rezerwaty biosfery. POZNAJ SWÓJ KRAJ 2001 nr 10 s.7 Parki narodowe. PRZYRODA POLSKA 1992 nr 2 s.4-7 Parki narodowe stan faktyczny. PRZYRODA POLSKA 1995 nr 5 s.8-9 Parki narodowe w Polsce. AURA 1994 nr 5: dodatek ekologiczny nr 16 Parki narodowe: wykaz i charakterystyka. RAJ 1996 nr 1 s Ptaszycka-Jackowska D.,Baranowska-Janota M.,Korzeniak G.: Plany dla parków narodowych. AURA 1993 nr 4 s.9-11 Szary A.: Monitoring szaty roślinnej w parkach narodowych i rezerwatach. AURA 1998 nr 1 s.6-7 Trzaskowski S.: Zagrożone dziedzictwo. POZNAJ SWÓJ KRAJ 1989 nr 2 s Tyralska-Wojtycza E.: Polskie parki narodowe. AURA 1999 nr 6: dodatek ekologiczny, s.6-7 Wolfran K.: Parki narodowe w Zielonych płucach Polski. PRZYRODA POLSKA 1987 nr 11 s.3-5 Wójcik R.: Parki narodowe w monitoringu środowiska przyrodniczego. AURA 1997 nr 4 s.10 Zygielski J.: Jak uprawiać turystykę w parkach narodowych. PRZYRODA POLSKA 1982 nr 1-5 s.14-18

6 Scenariusz lekcji biologii w klasie trzeciej Parki narodowe w Polsce CELE: Po zajęciach uczniowie powinni: znać nazwy i rozmieszczenie polskich parków narodowych, znać zwierzęta i rośliny charakterystyczne dla wybranych parków, zainteresować się pięknem polskiej przyrody, dostrzegać zależności między pięknem przyrody ojczystej a inspiracją twórczą, mieć poczucie odpowiedzialności za stan środowiska i zachować go dla przyszłych pokoleń, dokonywać wyboru i oceny wartości. METODY FORMY PRACY: Praca w małych grupach, z całą klasą, słoneczko, poszukiwanie informacji w tekście źródłowym, recytacja wierszy, pogadanka, tworzenie schematów z rozsypanki wyrazowej, słuchanie muzyki. POMOCE DYDAKTYCZNE: fragmenty filmów video: Kwaśne deszcze, W Tatrzańskim Parku Narodowym, W Puszczy Białowieskiej ilustracje zwierząt, roślin i krajobrazu pochodzące z różnych gazet, materiały źródłowe dotyczące parków narodowych, mapa fizyczna Polski, poezja polskich poetów dotycząca piękna naszej przyrody, Piosenki opiewające piękno polskiej przyrody. CZAS TRWANIA ZAJĘĆ: 1 godzina lekcyjna UCZESTNICY: Uczniowie klasy trzeciej. PRZEBIEG ZAJĘĆ FAZA PRZYGOTOWAWCZA 1. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji. a) pogadanka na temat form ochrony przyrody w Polsce zobrazowana schematem (schemat przyczepiony magnesami do tablicy w trakcie wypowiedzi uczniów)

7 FAZA REALIZACYJNA 1. Podanie tematu lekcji. 2. Praca indywidualna uczniów z materiałem źródłowym, dotyczącym ogólnych informacji o parkach narodowych. Materiał pomocniczy Samodzielna interpretacja definicji parku narodowego. 4. Wskazanie przez uczniów celów tworzenia parków narodowych. 5. Poznanie nazw i rozmieszczenia wszystkich parków narodowych w Polsce: Każdy uczeń posiada emblemat jednego parku narodowego i przy pomocy mapy lub atlasu ustala lokalizację parku. Uczniowie za pomocą magnesów przyczepiają w odpowiednie miejsce mapy konturowej Polski symbole parków narodowych, Uczniowie ustalają ilość parków narodowych w Polsce. 6. Praca w grupach 2 osobowych objaśnienie dla poszczególnych zespołów. Każda z grup zapoznaje się z charakterystyką innego parku narodowego na podstawie materiałów źródłowych. Zespoły dobierają odpowiednie ilustracje obrazujące krajobraz, zwierzęta i rośliny występujące w danym parku narodowym oraz fragment utworu poetyckiego, mówiącego o jego przyrodzie. Materiał pomocniczy 2. Uczniowie przyklejają na arkusz papieru z zaznaczonym konturem Polski i lokalizacją danego parku dobrane przez siebie ilustracje, informacje oraz fragment utworu poetyckiego w taki sposób, aby tworzyły kolaż. W tym czasie nauczyciel odtwarza z magnetofonu piosenki, których treścią jest piękno przyrody ojczystej. 7. Uczniowie typują grupy, które jako pierwsze mają prezentować swoje prace i charakteryzować dany park narodowy. 8. Utrwalenie pojęcia rezerwat biosfery. 9. Prezentacja grup. 10. Rozmowy z uczniami na temat zachowania się w parkach narodowych. FAZA PODSUMOWUJĄCA 1. Praca indywidualna uczniowie wklejają do zeszytu instrukcję dotyczącą zachowania w parku narodowym. 2. Utrwalenie wiadomości zdobytych na lekcji. 3. Zgaduj zgadula Zgadnij jaki to park? 4. Zadanie pracy domowej. 5. Ocena uczniów. Opracowała: Aldona Rosa

8 MATERIAŁ POMOCNICZY 1. Parki narodowe są najwyższą formą ochrony przyrody. W Polsce obejmują one tereny o powierzchni nie mniejszej niż ha, odznaczające się typowym dla określonego regionu układem warunków przyrodniczych elementów: szaty roślinnej, świata zwierząt, ukształtowania terenu, krajobrazu. Tworzone są w celu zachowania w nie zmienionym stanie najbardziej cennych fragmentów naszej przyrody dla przyszłych pokoleń i potrzeb nauki. Parki narodowe służą też turystyce kwalifikowanej oraz stanowią źródło inspiracji twórczej i tym samym element kultury narodowej. Są ważnym elementem rozwoju gospodarki chroniąc zasoby genowe tkwiące w naturalnej przyrodzie. W parkach narodowych tylko część powierzchni znajduje się pod całkowita ochroną, jako tzw. rezerwaty ścisłe, wyłączone z jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Na pozostałych terenach prowadzi się ograniczone zabiegi gospodarcze. Parki Narodowe są powoływane na podstawie ustawy o ochronie przyrody, a zatwierdzone odpowiednią uchwałą Rady Ministrów. MATERIAŁ POMOCNICZY 2. Adam Asnyk Limba Wysoko na skały zrębie Limba iglastą koronę, Nad ciemne zwiesiła głębie, Gdzie lecą wody spienione. Edwin Herbert Różowe wydmy Falom morza podobne, lecz znieruchomiałe, Zastygłe w tym bezruchu, co pamięta burze, O, wydmy ukochane, których czar nas urzekł, Jakże zmienne jesteście, choć na pozór białe! Jan Maria Gisges Lato w Karkonoszach Mroki niby dziad kościelny gasi drzew świeczniki I oto twoje oczy wraz z gwiazdami wschodzą, W dźwięki świat się zmienia, głosy w lesie brodzą, Wiatr tańczy po wierzchołkach i księżycach jak miki. Kazimierz Przerwa Tetmajer Martwa puszcza

9 Cichy i ciemny bór. Gdzieniegdzie rdzawy Mech się rozściela wśród pożółkłej trawy. Głęboka, głucha, jednostajna puszcza, W którą konarów sieć mocno splątana Promieni słońca przez gąszcz nie dopuszcza. Jak okiem sięgnąć, drzewa, drzewa, drzewa. Tadeusz Hollender Moje Polesie Jeszcze wrócę, wrócę do was lasy Zagubione w zagajnikach ścieżki, Osmolone bursztynowym czasem, Pnie ogromne, zwaliste i ciężkie. Adam Asnyk Fale Na morza wzdętej toni Wciąż fala falę goni, Wzbierając z szumem pędzi, Srebrzystą falą wrząca, W podskokach się roztrąca Na ostatniej skał krawędzi; Jerzy Harasymowicz Broniuszyc Bieszczady Czernieje kadłub gór spalonych Stado wilków w rekwijach się ćwiczy Pod nogami wiatr rozwiewa stare księgi Pisane czerwonym patykiem cyrylicy... Janina Brzozowska Wschód ze szczytu Babiej Góry Zginął w blask ostatni ślad mroków, Ziemia leży nisko u mych stóp Całą przestrzeń żądnymi dali wzrokiem Mogę zdobyć: morze sinych gór.