10 (80) Październik 2005

Transkrypt

1 10 (80) Październik 2005 LEASING ALTERNATYWA DLA KREDYTU BANKOWEGO WYWIADOWNIA GOSPODARCZA ANIOŁOWIE BIZNESU ALTERNATYWNE ŹRÓDŁO KAPITAŁU DLA PRZEDSIĘBIORCÓW BEZPIECZNY KOSMETYK PROJEKTY EUROPEJSKIE Biuletyn dla małych i średnich firm

2 tel.: faks: tel.: faks: tel.: faks: EIC PL-414 przy Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. ul. Włocławska 167 tel.: faks: EIC PL-405 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ul. Pańska 81/ tel.: faks: tel.: faks: tel.: faks: tel.: faks: tel.: faks: EIC PL-418 Euro Info Centre w Opolu ul. Damrota 4, II p., pok tel./fax: tel.: biuro@eic.opole.pl tel.: faks: tel.: faks: tel.: faks: tel./faks: euroinfo@spp.org.pl

3 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Od redakcji Spis treści Szanowni Czytelnicy, w październikowym numerze Biuletynu zapraszamy przede wszystkim do lektury raportu na temat barier administracyjnych polskiej przedsiębiorczości. Raport został przygotowany przez FIAS na zlecenie Ministerstwa Gospodarki; koncentruje się na podstawowych problemach przedsiębiorców, które wynikają z ich codziennej działalności. Raport zawiera również wytyczne, które mogą się stać podstawą usprawnienia działań polskiej administracji, co na pewno przełoży się na lepsze funkcjonowanie naszej gospodarki. Ponadto prezentujemy duży blok dotyczący finansowania MSP, ze szczególnym uwzględnieniem leasingu oraz modnego ostatnio tematu business angels czyli prywatnych inwestorów lokujących swoje fundusze bezpośrednio w przedsięwzięciach innych przedsiębiorców. Zapraszamy również do pierwszego z cyklu artykułów, które będziemy tworzyć dla Państwa razem ze Związkiem Banków Polskich. Arkadiusz Lewicki w ramach otwarcia cyklu przedstawi Państwu bankowy punkt widzenia na finansowanie dotacji z kredytu. Ponadto prezentujemy dwie europejskie inicjatywy, których partnerami mogą być przedsiębiorcy projekt EUREKA oraz IPR-Helpdesk. Unia Europejska oferuje przedsiębiorcom nie tylko dotacje z funduszy strukturalnych, ale też inne atrakcyjne formy wsparcia działań związanych przede wszystkim z rozwojem nowych technologii, które przybliżymy Państwu w tym oraz kolejnych numerach Biuletynu. Życzymy miłej lektury. Redakcja LEASING ALTERNATYWA DLA KREDYTU BANKOWEGO CZĘSTO PRZEDSIĘBIORCY SIĘGAJĄ PO LEASING DOPIERO W MOMENCIE, GDY BANK ODMAWIA KREDYTU. NIESŁUSZNIE, GDYŻ LEASING OFERUJE ZNACZNIE NIŻSZE KOSZTY FINANSOWANIA INWESTYCJI WYWIADOWNIA GOSPODARCZA JAK DZIAŁA, ILE KOSZTUJE I CZY WARTO Z NIEJ KORZYSTAĆ RUBRYKA ZWIĄZKU BANKÓW POLSKICH ANIOŁOWIE BIZNESU ALTERNATYWNE ŹRÓDŁO KAPITAŁU DLA PRZEDSIĘBIORCÓW POD MODNYM OSTATNIO TERMINEM BUSINESS ANGELS UKRYWA SIĘ REALNA POMOC KAPITAŁOWA DLA FIRM. KORZYŚCI PŁYNĄCE ZE WSPÓŁPRACY Z TAKIMI FORMAMI INWESTOWANIA W PRZEDSIĘBIORSTWA SĄ DUŻE, NIEMNIEJ JEDNAK NIOSĄ I KOSZTY, DO KTÓRYCH POLSCY PRZEDSIĘBIORCY NIE SĄ PRZYZWYCZAJENI BEZPIECZNY KOSMETYK PROJEKTY EUROPEJSKIE WALKA O RYNEK INACZEJ BUDUJĄ STRATEGIĘ WALKI O UDZIAŁ W RYNKU PRZEDSIĘBIORSTWA NISZOWE, A INACZEJ DUŻE SPÓŁKI O REGIONALNYM LUB GLOBALNYM ZASIĘGU DZIAŁANIA PYTANIE DO PRAWNIKA AKTUALNOŚCI I WYDARZENIA OFERTY WSPÓŁPRACY Redaktor naczelna: Anna Sarzyńska tel.: A_sarzynska@parp.gov.pl Zespół: Michał Polański Mariusz Bibik Adres redakcji: Euro Info Centre przy PARP ul. Pańska 81/83, Warszawa tel.: faks: produkcja MARLEX Sp. z o.o. nakład: 3200 egz. Re dak cja nie zwra ca ma te ria łów nieza mó wio nych oraz za strze ga so bie pra wo do ich zmia ny i re da go wa nia. Uwa gi i ko men ta rze pro si my kie ro wać na ad res: biu le tyn_eic@co fund.org.pl Wszyst kie tek sty za war te w Biu le ty nie Eu ro In fo mo gą być prze dru ko wy wa ne wy łącznie po uzy ska niu zgo dy re dak cji. Za in te re so wa nych sub skryp cją pro si my o kon takt z najbliższym Eu ro In fo Cen tre. Okładka: Artur Hojny październik 2005, nr 10 (80) 3

4 Gdy chodzi o pieniądze LEASING ALTERNATYWA DLA KREDYTU BANKOWEGO Krzysztof WĄSOWSKI Leasing 1 stanowi najczęściej pierwszą rozważaną możliwość finansowania zewnętrznego przedsiębiorstwa wobec kredytu bankowego. Zupełnie niesłusznie jest on często brany pod uwagę dopiero w momencie uzyskania odmownej decyzji kredytowej. Leasing jest pełnowartościowym sposobem finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa obok nie tylko kredytu bankowego, ale i innych zewnętrznych źródeł finansowania. Ze względu na swoją specyfikę w wielu przedsięwzięciach może się okazać źródłem najbardziej optymalnym z punktu widzenia potrzeb i interesów przedsiębiorstwa, tj. wyborem najtańszym, najkorzystniejszym ze względu na kwestie podatkowe, najefektywniejszym z punktu widzenia zarządzania płynnością firmy etc. Istota leasingu Leasing jest specyficzną formą nabywania majątku trwałego (maszyn do produkcji, pojazdów etc.) i w rzadszych wypadkach nieruchomości 2. Polega on na tym, że wynajmujący (nazywany leasingobiorcą, korzystającym, ang. lessee) uzyskuje prawa do użytkowania określonych obiektów stanowiących własność drugiej strony umowy (nazywanej leasingodawcą, udostępniającym, ang. lessor) w zamian za określone opłaty wnoszone cyklicznie na jej rzecz. Istotą leasingu jest zatem czasowe przekazanie przedmiotu leasingu przez jeden podmiot drugiemu w zamian za uzyskiwanie okresowych (najczęściej miesięcznych) płatności z tego tytułu. Leasingobiorca uzyskuje dostęp do środków trwałych bez konieczności ich zakupu i tym samym znacznego obciążania środków własnych. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje leasingu: operacyjny i finansowy 3. Leasing operacyjny Leasing operacyjny (bieżący, eksploatacyjny, ang. operating lease, operational lease, rent) dotyczy sytuacji, kiedy umowa zawarta jest zazwyczaj na czas krótszy od ekonomicznego życia obiektu. W praktyce jest to najczęściej okres od dwóch do pięciu lat. W takim wypadku opłaty wnoszone przez leasingobiorcę na rzecz leasingodawcy są najczęściej niższe od rynkowej wartości obiektu, a po wygaśnięciu czasu trwania umowy obiekt jest zwracany. Jest on potem często leasingowany następnemu klientowi. Ogranicza to w pewien sposób liczbę przedmiotów, które mogą być przedmiotem takiej umowy. Z punktu widzenia leasingobiorcy rozwiązanie takie jest najczęściej stosowane w sytuacji, gdy w procesie produkcyjnym lub inwestycyjnym potrzeba użycia danego obiektu występuje nieregularnie lub niezwykle rzadko (unika się wtedy tzw. kosztów bezczynności ). W ramach leasingu operacyjnego ostatnio zaczęto wyróżniać również tzw. leasing mokry (ang. wet leasing) oraz leasing suchy (ang. dry leasing). W ramach leasingu mokrego leasingodawca poza udostępnieniem danego przedmiotu świadczy dodatkowe usługi polegające na jego utrzymaniu, a niekiedy i prawidłowej eksploatacji (np. zapewnia personel, paliwo, pełen serwis w siedzibie klienta itp.). Leasing taki jest bardzo złożony i dotyczy np. samolotów, statków lub floty samochodowej. Ze względu na skalę przedsięwzięć przedsiębiorcy z sektora MSP najczęściej korzystają jednak z leasingu suchego, który ogranicza się wyłącznie do przekazania leasingowanego obiektu i scedowania całej odpowiedzialności za jego prawidłową eksploatację i wykorzystywanie na leasingobiorcę. Transakcja dokonana w ramach leasingu operacyjnego ma najczęściej charakter bezpośredni (ang. direct lease). Oznacza to, że leasingodawca (tj. strona udostępniająca przedmiot) jest jednocześnie jego producentem. Taka transakcja leasingowa z punktu widzenia producenta jest alternatywna wobec gotówkowej i kredytowej formy dystrybucji produkowanych dóbr. Leasing finansowy Drugą metodą leasingowania jest tzw. leasing finansowy (nazywany też niekiedy kapitałowym, ścisłym lub właściwym, ang. finance lease, financial lease). W jego wypadku czas użytkowania przedmiotu przez leasingobiorcę zazwyczaj pokrywa się z ekonomicznym czasem zużycia obiektu (czyli czasem zupełnej utraty przez niego wartości) lub jest zbliżony do okresu jego gospodarczej używalności. Opłaty wnoszone na rzecz leasingobiorcy, poza marżą, pokrywają w całości wartość użytkowanego przedmiotu. Leasingobiorca często po wygaśnięciu umowy leasingowej otrzymuje tzw. opcję wykupu (zakup obiektu za niewielką kwotę) lub automatycznie staje się właścicielem używanego sprzętu albo nieruchomości. W odróżnieniu do schematu leasingu operacyjnego leasing finansowy ma najczęściej charakter pośredni (ang. indirect lease). Oznacza to, że w transakcji występują 4 październik 2005, nr 10 (80)

5 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Gdy chodzi o pieniądze przynajmniej trzy podmioty, tj. podobnie jak w leasingu bezpośrednim leasingobiorca i producent (rozumiany jako strona udostępniająca przedmiot) oraz podmiot pośrednio finansujący transakcję (w tym wypadku leasingodawca). Tym pośrednikiem finansowym w Polsce najczęściej bywają banki, firmy ubezpieczeniowe lub wyspecjalizowane firmy finansowe zajmujące się wyłącznie obsługiwaniem transakcji leasingowych (w dalszej części artykułu omówimy szczegółowo polski rynek leasingowy). Transakcja przeprowadzana w formie leasingu pośredniego finansowana jest nie przez producenta, ale przez pośrednika finansowego, który nabywa przedmiot leasingu od producenta i przekazuje go leasingobiorcy. Przy większych transakcjach leasingu pośredniego często występuje jeszcze czwarta strona, tj. bank lub inna instytucja kredytowa, która refinansuje leasingodawcę (mówimy wtedy o tzw. leasingu lewarowym). Ze względu na skalę finansowania transakcje tego typu rzadko dotyczą jednak przedsiębiorstw z sektora MSP. Którą formę wybrać leasing czy kredyt? Leasing operacyjny, jak wspomnieliśmy, sprawdza się najlepiej w wypadkach, gdy w procesie produkcyjnym lub inwestycyjnym potrzeba użycia danego obiektu występuje nieregularnie lub niezwykle rzadko. Należy pamiętać, że leasing operacyjny dotyczy wyłącznie sytuacji, kiedy producent potrzebnego nam dobra jest skłonny je wyleasingować i odstąpić od klasycznej transakcji sprzedaży (gotówkowej, kredytowej lub w formie leasingu finansowego). Warto w tym miejscu wspomnieć o tzw. korzyściach bilansowych leasingu operacyjnego. Korzystając z takiej formy leasingu, nie powiększamy wartości aktywów bilansowych. Wpływa to na korzystny wizerunek sytuacji majątkowej firmy np. poprzez pozytywne przełożenie na kształtowanie się wskaźnika ROA (ang. return on assets stosunek zysku do sumy bilansowej). Mokry leasing to wymaganie od leasingodawcy dodatkowych usług na rzecz przedmiotu Samochody są produktem najczęściej leasingowanym przez polskich przedsiębiorców Foto: Artur Hojny Foto: Artur Hojny Nieco inaczej wygląda sprawa z leasingiem finansowym. Nie stanowi on tak naprawdę alternatywy dla leasingu operacyjnego, lecz dla klasycznych zakupów kredytowych lub zakupów za środki pochodzące z innych źródeł zewnętrznych. Kalkulacja opłacalności zakupu majątku trwałego w formie leasingu finansowego lub przy wykorzystaniu kredytu bankowego odbywa się przede wszystkim przez porównanie wielkości potencjalnych rat leasingowych z kosztami obsługi ewentualnego kredytu oraz po uwzględnieniu potencjalnych korzyści podatkowych. Istnieją jednak sytuacje (np. brak odpowiedniej zdolności kredytowej), kiedy przedsiębiorstwo skazane jest w procesie inwestycyjnym na korzystanie z usług firm leasingowych. Leasing jest również niezwykle atrakcyjny dla nowo powstałych firm, które zazwyczaj w pierwszym etapie działalności nie mają szans na pozyskanie finansowania kredytowego. Generalnie, transakcje leasingowe cieszą się dużą popularnością ze względu na wymierne korzyści o charakterze podatkowym 4. Decyzja przedsiębiorcy co do sfinansowania inwestycji w formie kredytu bankowego lub leasingu zawsze powinna zostać poprzedzona indywidualną analizą warunków ich przyznania. W praktyce przy mniejszych i standardowych zakupach środków trwałych zawarcie umowy leasingu jest zdecydowanie prostsze niż umowy o kredyt inwestycyjny. Procedura uzyskania finansowania, która zostanie szerzej omówiona w kolejnym paragrafie, jest krótsza i klient jest zobowiązany przedstawić zdecydowanie mniej dokumentów. Nie trzeba również wykazywać zdolności kredytowej, co jak wspomniano, utrudnia dostęp do kredytu firmom znajdującym się w słabej kondycji finansowej lub rozpoczynającym działalność gospodarczą. październik 2005, nr 10 (80) 5

6 Gdy chodzi o pieniądze Kredyt bankowy jednak bywa niekiedy w praktyce tańszy w obsłudze. Ponadto bank będzie zdecydowanie bardziej skłonny sfinansować z kredytu inwestycyjnego używane środki trwałe lub projekty zindywidualizowane beneficjentów. Związane jest to z możliwością zbycia leasingowanych obiektów stanowiących najczęściej główne albo jedyne zabezpieczenie transakcji leasingowej. Jeżeli przedmiotem umowy jest np. samochód, to sprzedanie go na rynku nie stanowi dla wierzyciela większego problemu. Natomiast gdy w drodze leasingu ma zostać sfinansowana np. nietypowa linia produkcyjna montowana w fabryce klienta, to dla leasingodawcy nie jest to już atrakcyjna transakcja. Zaoferowane warunki, jeżeli w ogóle firma zdecyduje się na transakcję leasingową, nie będą raczej stanowiły opłacalnej alternatywy dla kredytu bankowego. Procedury leasingowe Większość funkcjonujących w Polsce firm leasingo- wych zasadniczo stosuje dwa tryby rozpatrywania wniosków i zawierania umów leasin- gowych: standardowy o r a z uproszczony. Tryb standardowy przypomina nieco badanie zdolności kredytowej przez bank (często zresztą nazywa się ten proces badaniem zdolności leasingowej). Wniosek analizuje się, podobnie jak przy finansowaniu kredytowym, zarówno pod względem formalnoprawnym (sprawdza się dokumentację prawną firmy), jak i ekonomiczno-finansowym (na podstawie sprawozdań finansowych, tj. bilansu, rachunku zysków i strat, oraz rachunku przepływów pieniężnych). Przy bardziej złożonych i kosztownych przedsięwzięciach (np. zakup specjalistycznej linii technologicznej) sprawdzany jest również biznesplan i studium wykonalności przedsięwzięcia. Generalnie tryb rozszerzony stosowany jest przez firmy leasingowe wobec nowo powstających firm lub nowych klientów. Dotyczy on najczęściej sprzętu specjalistycznego i trudno zbywalnego. Przeciętny okres rozpatrywania wniosku wynosi, podobnie jak przy kredycie inwestycyjnym, 7-14 dni. Zdecydowanie bardziej atrakcyjny dla przedsiębiorcy jest jednak tryb uproszczony, z którym analiza kredytowa, zarówno pod względem złożoności, jak i czasochłonności, nie może już konkurować. Stosowany jest on przede wszystkim wobec przedsiębiorstw już współpracujących z daną firmą leasingową oraz wobec podmiotów działających długo na rynku. Jeśli chodzi o przedmiot leasingu, dotyczy on najczęściej jednej z najbardziej pożądanych z punktu widzenia firm leasingowych transakcji, tj. leasingowania samochodów, transportu ciężkiego, sprzętu budowlanego, wózków widłowych, sprzętu medycznego, różnego rodzaju maszyn i urządzeń tzw. ogólnego zastosowania (głównie w branżach stolarskiej, poligraficznej, obróbki metali oraz tworzyw sztucznych). Leasing lewarowy zakłada udział w transakcji instytucji pośredniczącej W trybie uproszczonym liczba niezbędnych dokumentów, które przedsiębiorca musi dostarczyć, jest bardzo ograniczona. Leasingodawca zazwyczaj zadowala się zbadaniem, czy nadwyżka finansowa wypracowywana przez przedsiębiorcę umożliwi mu regularną spłatę rat leasingowych. Zastosowanie trybu uproszczonego w transakcji leasingowej skraca okres rozpatrywania wniosku do kilku dni. Nierzadkie są też przypadki firm, które są w stanie podpisać umowę i dostarczyć np. środek transportu w ciągu 24 godzin od momentu złożenia wniosku przez przedsiębiorstwo. Jeżeli zatem w procesie inwestycyjnym przedsiębiorstwa czynnikiem kluczowym jest czas, trudno będzie znaleźć na rynku atrakcyjną alternatywę dla leasingu. Zastosowanie procedury standardowej lub uproszczonej rzutuje również często w zasadniczy sposób na jeden z istotniejszych parametrów umowy leasingowej, tj. wkład własny leasingobiorcy (nazywany jest on niekiedy czynszem inicjalnym). Generalnie wymagany wkład własny, tj. udział środków własnych przedsiębiorcy, kształtuje się w przedziale 5-45% wartości leasingowanych przedmiotów. W większości wypadków (dotyczących trybu prostego) nie przekracza on jednak 10%. Jest to zdecydowanie korzystniejsza proporcja niż stosowana np. przy kredycie inwestycyjnym, gdzie wymagany wkład własny wynosi najczęściej ok % wartości inwestycji. W przypadkach dotyczących jednak trybu standardowego wymagany wkład własny jest zdecydowanie wyższy i przy bardzo nietypowych i złożonych transakcjach leasingu może sięgnąć górnego pułapu wspomnianego przedziału, tj. 45%. W większości transakcji leasingowych zawieranych w ramach trybu uproszczonego nie stosuje się specjalnych źródeł zabezpieczeń wobec leasingodawcy. Należy pamiętać, że leasingowane środki trwałe należą do firm leasingowych, co oznacza, że ewentualna windykacja jest skuteczna i szybka. Jeżeli występuje jednak konieczność zabezpieczeń, najczęściej ograniczają się one do wystawienia weksla przez przedsiębiorcę. Nieco bardziej złożona jest kwestia zabezpieczeń umowy leasingowej przy transakcjach zawieranych w ramach trybu standardowego. Zastosowane mogą być praktycznie wszystkie zabezpieczenia stosowane przy udzielaniu kredytów inwestycyjnych. Polski rynek leasingowy czyli co i gdzie można leasingować oraz jak optymalnie wybrać leasingodawcę? Łączna wartość netto środków trwałych (ruchomości) przekazanych w Polsce w leasing w I półroczu 2005 roku wyniosła około 6,6 miliarda złotych 5. Rynek leasingowy rozwija się niezwykle dynamicznie i stale notuje nawet kilkudziesięcioprocentowe wzrosty (w skali roku w poszczególnych kategoriach). Najbardziej popularne w Polsce jest leasingowanie środków transportu (w tym samochodów osobowych), choć udział tej kategorii w całkowitej puli leasingowanych przedmiotów systematycz- 6 październik 2005, nr 10 (80)

7 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Gdy chodzi o pieniądze nie spada. Dla odmiany dynamicznie rośnie udział maszyn i urządzeń, co niewątpliwie świadczy o wzroście aktywności inwestycyjnej polskich przedsiębiorców. Niewielki udział komputerów i środków biurowych w ogólnej puli wyleasingowanych przedmiotów może wynikać z faktu, że technologie komputerowe i biurowe są często leasingowane bezpośrednio przez firmy informatyczne, a te, jako niewyspecjalizowane w leasingu, nie są uwzględniane w większości dostępnych w kraju statystyk. Szczegóły dotyczące udziału poszczególnych kategorii leasingu na polskim rynku przedstawiono na wykresie nr 1. W związku ze wspomnianym dynamicznym rozwojem rynku leasingowego w Polsce dobór optymalnego partnera do transakcji leasingowej nie powinien przedsiębiorcy nastręczać w praktyce większych trudności. Jeśli chodzi o leasing operacyjny (najczęściej bezpośredni) znalezienie odpowiedniego partnera jest stosunkowo proste. Musi to być naturalnie producent sprzętu, który spełnia nasze wymagania techniczne i finansowe. Jeżeli chodzi jednak o leasing finansowy (najczęściej pośredni), przedsiębiorca ma większe pole manewru. Szczególnie kiedy staje przed bardzo częstą koniecznością wyboru pomiędzy leasingiem finansowym a klasycznym kredytem bankowym. Decyzja nie jest jednak bardzo trudna, ponieważ większość firm leasingowych zajmujących się leasingiem finansowym działa w naszym kraju w ramach grup kapitałowych tworzonych z dużymi bankami. Oznacza to, że doradcy finansowi zajmujący się klientem w banku są dobrze zorientowani zarówno w ofercie kredytowej, jak i leasingowej danej grupy, co pozwala im obiektywnie wskazać klientowi optymalną formę finansowania przedsięwzięcia (w takim wypadku nie występuje naturalnie żaden konflikt interesów). Generalnie z wyborem firmy leasingowej sytuacja ma się podobnie, jak przy poszukiwaniu najatrakcyjniejszej oferty kredytowej. Firma w pierwszej kolejności powinna się zgłosić do swojego doradcy bankowego z zapytaniem, czy jej bank nie zajmuje się również działalnością leasingową. Jeżeli uzyska odpowiedź odmowną, warto zwrócić się z zapytaniem ofertowym do kilku większych firm leasingowych o ogólnopolskim zasięgu działania. Uzyskane od nich informacje zwrotne będzie zdecydowanie łatwiej porównać, Wykres nr 1 Szacunkowy udział poszczególnych kategorii leasingu w całości portfela leasingowego w I półroczu 2005 roku (wartości w mln zł) środki transportu drogowego maszyny i urządzenia przemysłowe środki transportu kolejowego, powietrznego i wodnego komputery i sprzęt biurowy inne środki trwałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Związku Przedsiębiorstw Leasingowych; niż ma to miejsce w wypadku zapytań o cenę i warunki uzyskania kredytu. Warto zgłosić się również do jednej z firm zajmujących się pośrednictwem leasingowym. Mają one podpisane umowy z wieloma firmami leasingowymi i pomogą wybrać taką, która oferuje warunki optymalne dla danego przedsiębiorstwa. Najczęściej nie wiąże się to z dodatkowymi opłatami dla zainteresowanej firmy, ponieważ pośrednicy współpracują na zasadzie prowizyjnej z firmami leasingowymi 6. Dla pewnego rozeznania w rynku i ułatwienia ewentualnego wyboru w tabeli nr 1 przedstawiamy dziesięć największych i tym samym najbardziej doświadczonych firm leasingowych działających w Polsce. Tabela ma naturalnie charakter orientacyjny i nie wyczerpuje ogromnych możliwości wyboru partnera na niezwykle konkurencyjnym rynku leasingowym w naszym kraju. Leasing w kontekście projektów dofinansowanych z funduszy strukturalnych Co do zasady raty leasingowe są uznawane za koszt kwalifikowany przy realizacji projektów inwestycyjnych (zakup majątku trwałego) dofinansowanych ze środków strukturalnych 7. Kwestie te reguluje precyzyjnie zasada nr 10: leasing zawarta w podstawowym rozporządzeniu traktującym o kwalifikowalności kosztów, tj. Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 448/2004 z dnia 10 marca 2004 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1685/2000 ustanawiające szczegółowe zasady wprowadzenia rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w sprawie kwalifikowania Tabela nr 1. Dziesięć największych spółek leasingowych w Polsce w połowie 2005 r. Lp. Spółka Udział w rynku Europejski Fundusz Leasingowy 13,85% 2 BRE Leasing 13,17% 3 Raiffeisen Leasing Polska 9,63% 4 BPH Leasing 6,31% 5 BZ WBK Leasing 5,73% 6 BEL Leasing 5,53% 7 ING Lease (Poland) 5,44% 8 SG-Equipment Leasing 4,05% 9 Pekao Leasing 3,70% 10 Volksbank Leasing 3,62% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Związku Przedsiębiorstw Leasingowych; październik 2005, nr 10 (80) 7

8 Gdy chodzi o pieniądze wydatków związanych z projektami współfinansowanymi z Funduszy Strukturalnych i uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1145/2003. Zgodnie z zasadą nr 10 refundowane mogą być tylko części rat leasingowych pomniejszone o koszty obsługi leasingu, tj. podatku, marży finansującego, odsetek od refinansowania kosztów, kosztów ogólnych oraz opłat ubezpieczeniowych. Refundacja w takim wariancie przebiega w analogiczny sposób jak przy trybie refundowania kosztów projektu niefinansowanego w formie leasingu, tj. na podstawie faktur lub innych dowodów księgowych potwierdzających opłacenie na rzecz leasingodawcy rat leasingowych. Należy zwrócić uwagę, że częściowa refundacja rat leasingowych może mieć miejsce wyłącznie w okresie trwania realizacji projektu, a ten jest ograniczony poprzez obecny okres programowania ( ). W praktyce oznacza to, że ostatnia rata może zostać zrefundowana przed końcem roku 2008, co w naturalny sposób ogranicza długość trwania umów leasingowych i wydłuża w praktyce czas trwania projektu beneficjenta 8. Studium przypadku Leasing znalazł zastosowanie we wspieraniu sektora małych i średnich przedsiębiorstw m.in. we Włoszech (regiony: Abruzja, Sycylia, Sardynia, Kalabria oraz Kampania). Komisja Europejska, rząd Włoch oraz włoskie władze regionalne utworzyły fundusz leasingowy, który umożliwia subsydiowanie umów zawieranych przez instytucje finansowe oferujące umowy leasingowe przedsiębiorstwom działającym w ww. regionach. Wkład każdego z trzech partnerów finansujących fundusz leasingowy w regionie Abruzja wygląda następująco: Komisja Europejska 55,25%, rząd Włoch 29,75%, władze regionalne 15%. Programem objęto leasingowanie głównie maszyn i wyposażenia. Preferencyjność korzystania z usług leasingowych, które są objęte programem, polega na tym, że 10% wartości leasingowanego przedmiotu jest pokrywane z utworzonego funduszu. Ponadto przy wyliczaniu rat leasingowych stopę rynkową pomniejsza się o 3 pkt. proc. Grupę docelową beneficjentów określono jako sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Komisja Europejska 55,25% Poza dopuszczalnością leasingu w projektach inwestycyjnych współfinansowanych z funduszy strukturalnych Komisja Europejska wspiera również rozwój rynku leasingowego w poszczególnych państwach wspólnoty. Tego typu wsparcie polega najczęściej na dokapitalizowaniu istniejących na rynku towarzystw leasingowych lub tworzeniu przez KE wraz z władzami centralnymi i regionalnymi danego kraju członkowskiego nowych funduszy leasingowych. Dokapitalizowane lub nowo utworzone podmioty mają statutowy obowiązek finansowania w formie leasingu najczęściej małych i średnich przedsiębiorstw na preferencyjnych warunkach. Preferencje te w większości wypadków polegają na tym, że część środka trwałego jest sfinansowana z grantu unijnego, a przy wyliczaniu rat leasingowych zasilanie kapitałowe (wkłady finansowe) subsydia rząd Włoch 29,75% fundusz leasingowy instytucje finansowe Usługi leasingowe (preferencyjne warunki) sektor małych i średnich przedsiębiorstw (ang. SMEs, small and medium enterprises) władze regionalne 15% Źródło: Guide to financial engineering techniques. Used by the Commission in the context of regional policy; dla przedsiębiorcy uwzględnia się niższą od rynkowej stopę procentową. Tego typu wsparcie instytucjonalne ma w założeniach ułatwić sektorowi małych i średnich przedsiębiorstw dostęp do źródeł finansowania inwestycji w majątek trwały. Wsparcie cieszy 1 Słowo leasing pochodzi od angielskiego wyrażenia lease oznaczającego najem lub dzierżawę. W prawie anglosaskim te pojęcia nie są zresztą w ogóle rozróżniane. 2 W związku z tym, że leasing nieruchomości stanowi zaledwie około 10% wszystkich transakcji zawieranych w Polsce i w małym zakresie dotyczy przedsiębiorstw z sektora MSP, nie będzie on w tym artykule omawiany. 3 Przedstawiana w artykule klasyfikacja leasingu na leasing operacyjny i finansowy oraz kilka innych użytecznych kategorii nie wyczerpuje naturalnie wszystkich możliwości podziału. Jeśli chodzi o systematykę transakcji leasingowych, to podobnie jak w każdym złożonym schemacie finansowania jest ona niezwykle rozbudowana. Istnieje kilkadziesiąt odmian leasingu (np. czysty, pełny, norweski, tendencyjny, zwrotny etc.). Uznaliśmy jednak, że w artykule wprowadzającym w tematykę leasingu próba przytoczenia rozbudowanej klasyfikacji zajęłaby zbyt dużo miejsca i spowodowała niepotrzebne zamieszanie pojęciowe. Czytelników zainteresowanych głębiej problematyką leasingu odsyłamy do literatury fachowej. 4 Kwestie związane z korzyściami podatkowymi z tytułu umowy leasingowej zależą ściśle od jej sformułowania i przedmiotu leasingu (chodzi głównie o dopuszczalne stawki amortyzacyjne). Nieco upraszczając, do kosztów uzyskania przychodu w przypadku leasingu operacyjnego można zaliczyć raty leasingowe (pomniejszone o podatek VAT), a w leasingu finansowym część rat leasingowych (pomniejszonych o podatek VAT) wraz z amortyzacją przedmiotu. 5 Wszystkie przytaczane dane liczbowe pochodzą ze statystyk i raportów Związku Przedsiębiorstw Leasingowych dostępnych na stronie: Najtaniej i najszybciej można dotrzeć do takich firm przez Internet np. poprzez wstawienie w wyszukiwarce słów pośrednictwo leasingowe. 7 W praktyce w sektorze MSP dotyczy to przedsięwzięć realizowanych w ramach działań 2.3; 2.2.1; 2.4 SPO WKP oraz działania 3.4 ZPORR. 8 Należy zwrócić uwagę, że dodatkowe przepisy krajowe niekiedy istotnie uszczegóławiają cytowane rozporządzenie unijne. Np. w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 sierpnia 2004 r. w sprawie udzielania pomocy przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach SPO WKP określono, że wydatkiem kwalifikującym się do objęcia wsparciem w zakresie inwestycji jest m.in. ( 9, pkt 1.2): zapłata rat kapitałowych z tytułu leasingu nowych środków trwałych prowadzącego do przeniesienia własności tych środków na korzystającego, z wyłączeniem leasingu zwrotnego. W praktyce zapis oznacza, że z możliwości finansowania w drodze leasingu wyłączono używane środki trwałe oraz ograniczono zawieranie umów do leasingu finansowego. 8 październik 2005, nr 10 (80)

9 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Współpraca gospodarcza się szczególnym zainteresowaniem wśród mniejszych podmiotów, które nie mają zdolności kredytowej lub nowo powstających firm, które nie mogą wykazać się historią kredytową i nie są w stanie przedstawić wiarygodnych źródeł zabezpieczenia kredytu. Przykład organizacji i działania tego typu wsparcia w formie utworzenia funduszu leasingowego zaprezentowano w ramce. W obecnym okresie programowania (lata ) nie przewidziano jednak w Polsce tworzenia tego typu funduszy. Stanowią one jednak ciekawą alternatywę dla wsparcia bezpośredniego przedsiębiorców i ich utworzenie jest rozważane w ramach przygotowywania nowych programów operacyjnych na lata Tworzenie funduszy leasingowych mogłoby się znaleźć w przyszłości w ramach priorytetu dotyczącego wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu obok działań już obecnych w programie związanym ze wzmocnieniem przedsiębiorczości (SPO WKP), polegających na wspieraniu i tworzeniu funduszy poręczeniowych, pożyczkowych i kapitału zalążkowego. Leasing jest ekonomiczną alternatywą dla innych źródeł finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych i wyłącznie w taki sposób powinien być przez przedsiębiorców traktowany. Każdorazowa decyzja o wyborze źródła finansowania projektu powinna zostać poprzedzona szczegółową analizą kosztów i korzyści. W artykule staraliśmy się podkreślić, że nie może się ona jednak ograniczać wyłącznie do porównania, np. w wypadku alternatywy w postaci kredytu inwestycyjnego, wysokości oprocentowania i prowizji oraz wysokości ewentualnych rat leasingowych. Należy bezwzględnie rozważyć również potencjalne korzyści podatkowe, bilansowe, aspekty związane z koniecznością przedstawienia zabezpieczeń oraz możliwością swobodnego dostępu do określonych dóbr inwestycyjnych. Wyłącznie bowiem kompleksowa analiza potencjalnych kosztów i korzyści transakcji leasingowej umożliwi przedsiębiorcy podjęcie racjonalnej z ekonomicznego punktu widzenia decyzji inwestycyjnej i tym samym przełoży się na ogólny poziom rentowności jego działania. Krzysztof Wąsowski Departament Integracji Europejskiej i Finansowania Handlu PKO BP S.A. SPRAWDŹ SWOJEGO KONTRAHENTA Anna CZULEC Pewna firma z branży spożywczej nawiązała na targach kontakt z odbiorcą z Niemiec. Perspektywy współpracy rysowały się bardzo obiecująco. Pierwsza dostawa, o wartości ponad euro, miała zostać wysłana do Niemiec na początku września. Kontroler finansowy, obawiając się jednak o zapłatę od nieznanego kontrahenta, zażądał od handlowca rzetelnego sprawdzenia firmy. Co się okazało? Firma nie widniała nawet w rejestrze przedsiębiorstw w Niemczech! Odosobniony przypadek? Okazało się, że aż 5 proc. przedsiębiorstw sprawdzanych przez jedną z wywiadowni handlowych albo nie istnieje pod wskazanym adresem, albo też z analizy zebranych danych wynika, że są one ewidentnie nieuczciwe. Do tego dochodzą firmy z problemami finansowymi, o niejasnych powiązaniach, a także takie, które mają w zwyczaju celowe opóźnianie płatności. Dla wielu firm współpraca z takimi kontrahentami oznacza utratę płynności, a nawet może prowadzić do upadłości. Jak zatem wykryć oszustów albo fakt, że przedsiębiorstwo stoi na progu bankructwa? Rady wynikające z naszej długoletniej praktyki można streścić krótko: przede wszystkim nie należy wierzyć na słowo. Przeciwnie, trzeba sprawdzać każdego potencjalnego klienta oraz bardzo starannie przygotowywać każdą umowę handlową. Nie można również przyjmować założenia, że skoro klient kilka razy zapłacił, to następnym razem również to uczyni. Zdaję sobie sprawę z tego, że łatwo udzielać takich rad, a znacznie trudniej jest je zrealizować. Dlatego w niniejszym artykule postaram się pokazać sposoby pozyskania wiarygodnych informacji o potencjalnym partnerze handlowym. Wywiadownia czy samodzielne sprawdzanie Najwygodniejszym sposobem sprawdzenia wiarygodności kontrahenta jest zlecenie przygotowania raportu wyspecjalizowanej wywiadowni handlowej. Niemal wszystkie czynności, jakie wykonuje wywiadownia, by pozyskać potrzebne dane, można również wykonać samodzielnie. Wymaga to jednak od nas pewnych nakładów, z których najważniejszy jest czas. Skąd zdobyć dane Zarówno sam zainteresowany przedsiębiorca, jak i wywiadownia handlowa mogą uzyskać wiele informacji o interesującej go firmie z dostępnych oficjalnie źródeł: rejestrów, sądów, urzędów, internetowych giełd długów, rankingów, statystyk oraz publikacji w mediach. Można również pozyskać referencje u obecnych kontrahentów przedsiębiorstwa. Ważnym źródłem danych jest też zwykle sama badana firma. Jeśli w naszym imieniu działa wywiadownia, z zasady nie informuje ona badanego przedsiębiorstwa, kto się nim interesuje. Może to uczynić jedynie na wyraźnie polecenie zleceniodawcy. Z mojego doświadczenia wynika jednak, że coraz większa część firm nie zamierza ukrywać, że to na ich potrzeby wykonywane jest badanie. Przyjmują, że to normalna procedura i wręcz sami mówią potencjalnym partnerom lub klientom, że będą poddani analizie wywiadowni. W wywiadowni zebrane z wielu źródeł dane są przetwarzane i analizowane przez specjalistów, którzy oceniają firmę na wielu płaszczyznach. Proponują też pułap kredytu kupieckiego, czyli kwotę, do jakiej handel z odroczonym terminem płatności z badaną firmą wywiadownia uważa za bezpieczny. Czego warto się dowiedzieć o kontrahencie W standardowym raporcie wywiadowni zamawiający znajdzie opis organizacyjno- -prawnej i finansowej sytuacji badanej firmy oraz ocenę jej wiarygodności. Zawartość merytoryczną stanowią przede wszystkim: dane rejestrowe (forma prawna, adresy działalności, kapitał, struktura własności, prawo reprezentacji, kierownictwo, przedmiot działalności), informacje o sytuacji finansowej (wypłacalności, dyscyplinie płatniczej, doświadczeniach windykacyjnych, obecności w rejestrach długów, danych bilansowych, wskaźnikach ekonomicznych), zatrudnieniu, firmach związanych z przed- październik 2005, nr 10 (80) 9

10 Współpraca gospodarcza siębiorstwem, które jest przedmiotem zainteresowania wywiadowni, kierunkach importu i eksportu, historii, rozpoczętych inwestycjach. Szczególnie w przypadku małych przedsiębiorstw, których dane finansowe mogą być niedostępne, polecam wizytę w interesującej nas firmie. Daje ona możliwość weryfikacji na miejscu rzeczywistego istnienia przedsiębiorstwa, rodzaju deklarowanej przez kontrahenta działalności, wielkości firmy i danych dotyczących między innymi jej otoczenia, lokalizacji, powierzchni, zakresu oferowanych usług, środków transportu, urządzeń, towarów, jak i innych interesujących nas informacji. Na taką wizytę możemy wysłać chociażby naszego przedstawiciela han dlowego. Na nasze zlecenie przeprowadzi ją również wywiadownia. Cena jednostkowa standardowego raportu handlowego wywiadowni na temat firmy polskiej wynosi około 250 zł. W przypadku rocznej umowy z wywiadownią kwota ta ulega zmniejszeniu stosownie do wartości kontraktu. Wówczas raport o firmie z Polski będzie kosztować od 100 do 220 zł. Ceny raportów zagranicznych, w zależności od kraju, mogą mieć podobne ceny lub stanowić ich kilkakrotność. Pozostałe usługi oraz ich ceny różnią się w zależności od wywiadowni. Często nie wystarczy jednak jednorazowe sprawdzenie firmy. Wywiadownia daje możliwość bieżącego monitorowania kontrahenta. Firmę można monitorować pod wieloma względami, np. wypłacalności, dyscypliny płatniczej, obrotu, zmian w strukturze własności, zmian w wysokości proponowanego maksymalnego kredytu kupieckiego. W przypadku firm, które już zalegają nam z płatnościami, albo takich, przy których zastanawiamy się nad złożeniem Autor: J. Radziejowski sprawy do sądu, warto Sieciowe wywiadownie gospodarcze mają komórki w wielu państwach zbadać, czy będziemy mieli z czego przeprowadzić egzekucję naszych należności. Jeśli znane nam są posiadane przez firmę nieruchomości, poprzez wgląd Na co zwracać uwagę, wybierając wywiadownię W Polsce działają cztery sieciowe międzynarodowe w księgi wieczyste w sądzie pozyskamy informacje na temat ich obecnego statusu. Intercredit, wywiadownie Creditreform, (Coface CrediFact, I znów: możemy to zrobić sami lub zlecić taką czynność wywiadowni. Przygotowany przez wywiadownię raport o nieruchomości zawiera następujące informacje: adres, numer księgi wieczystej, rodzaj nieruchomości, powierzchnię, właściciela, wszelkie obciążenia hipoteczne ciążące na nieruchomości. Dysponując takimi danymi, możemy chociażby wystąpić do sądu gospodarczego o zabezpieczenie naszych roszczeń na nieruchomości jeszcze przed końcowym rozstrzygnięciem sprawy. Dun&Bradstreet) oraz kilkanaście podmiotów krajowych (m.in.: InfoCredit, Mediatex, Infodata). Wywiadownia sieciowa, dzięki swoim międzynarodowym powiązaniom, może sprawdzić partnera handlowego praktycznie na całym świecie i przedstawić swoją rekomendację co do współpracy. Wywiadownie krajowe ograniczają się do terytorium Polski. Warto sprawdzić, jak długo wywiadownia działa na polskim rynku, a tym samym jakie ma doświadczenie i bazę danych o firmach, oraz ile osób zatrudnia, co wiąże się z jej możliwościami szybkiego pozyskania informacji z różnych miejsc w kraju. Jeśli interesują nas raporty o firmach zagranicznych, uzyskamy je tylko w sieciowej wywiadowni międzynarodowej. Tak jak już wspomniałam, teoretycznie większość danych dostarczanych przez wywiadownię o firmach w Polsce można uzyskać samodzielnie, ale nakłady czasu i środków koniecznych do ich pozyskania, a następnie opracowania, tak aby można było na ich podstawie podejmować decyzje, są zwykle dość wysokie. Niezależnie jednak od tego, czy będą Państwo samodzielnie sprawdzać kontrahentów, czy też zlecać przygotowanie raportu wyspecjalizowanej firmie zewnętrznej, podjęte działania z pewnością wpłyną na zmniejszenie ryzyka prowadzonej działalności. Kiedy warto korzystać z pomocy wywiadowni: przed podjęciem współpracy z nowym kontrahentem pozyskanie informacji na temat wiarygodności firmy sprawdzenie jej kondycji finansowej poznanie dyscypliny płatniczej jako element wspomagający negocjacje handlowe w celu weryfikacji danych organizacyjno-prawnych przy podejmowaniu decyzji o wysokości kredytu kupieckiego W trakcie trwania współpracy: okresowy nadzór nad kontraktami obarczonymi dużym ryzykiem przy rozważaniu decyzji o zwiększeniu zakresu współpracy przy zmianie limitu kredytu kupieckiego przy zmianie warunków kontraktu monitorowanie negatywnych zdarzeń sądowych przed podjęciem decyzji o sposobie windykacji należności Anna Czulec Coface Intercredit Polska anna.czulec@coface.pl 10 październik 2005, nr 10 (80)

11 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Związek Banków Polskich POMOCY SZUKAJ U BANKOWEGO DORADCY! Arkadiusz LEWICKI Unijne przepisy związane z pozyskaniem środków z funduszy strukturalnych liczą tysiące stron. Do tego trzeba doliczyć regionalne i sektorowe zróżnicowanie z pozoru podobnych reguł korzystania z programów pomocowych. Kolejnym utrudnieniem są częste zmiany w mechanizmach przyjmowania i selekcji wniosków. Bankowcy wyliczyli, że przeciętnego Kowalskiego prowadzącego małe przedsiębiorstwo, a pragnącego skorzystać z unijnych programów, samo tylko sporządzenie stosownego wniosku może kosztować co najmniej kilkadziesiąt godzin pracy i to bez żadnej gwarancji na sukces. A przecież czas to pieniądz mnożony podwójnie w najmniejszych firmach. Warto też zauważyć ryzyko, jakie, niestety, wiąże się z korzystaniem przez potencjalnego wnioskodawcę z przypadkowej firmy konsultingowej. Instytucje wdrażające programy operacyjne wielokrotnie informowały o przypadkach nierzetelności, a nawet oszustw. W pokonaniu tych problemów, jak i w uniknięciu zbędnego ryzyka z pomocą może przyjść bank. Doradcy bankowi mogą nie tylko udzielić informacji o możliwościach finansowania inwestycji z europejskim wsparciem, wstępnie stwierdzić, czy projekt ma szanse na uzyskanie unijnego dofinansowania, ale także oceniają ryzyko kredytowe, opracowują strukturę finansowania przedsięwzięcia, informują o harmonogramie i poszczególnych etapach złożonego procesu, jakiemu musi się poddać wnioskodawca, udostępniają też wykaz sprawdzonych firm konsultingowych, które mogą przygotować kompleksowo wniosek. Należy podkreślić, że bank może udzielić pomocy wnioskodawcy już na wczesnym etapie opracowania projektu. Fachowe przygotowanie pracowników bankowych, poparte niejednokrotnie praktyką związaną z przedakcesyjnymi instrumentami pomocowymi, umożliwia skuteczne zaangażowanie banku praktycznie na każdym etapie realizacji inwestycji. Przykładem bardzo cennej dla potencjalnych beneficjentów pomocy jest wsparcie związane z opracowaniem montażu finansowego projektu. Ale nie tylko gdyż generalnie całość procedury wymaga kompetentnego przewodnika. Banki wychodzą naprzeciw oczekiwaniom klienta, a więc poza tradycyjnymi sposobami doradztwa świadczonego w placówce organizują specjalne, grupowe seminaria i to zarówno w dużych miastach, jak i w małych miejscowościach, często uzupełniając w ten sposób rządową kampanię. Przykładem aktywności pogłębiającej wiedzę i przygotowanie beneficjentów dotacji, w tym doradców, są różnorodne w formie działania Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (np. cykliczne fora edukacyjne MSP) czy też Związku Banków Polskich (m.in.: Forum Korporacyjne, Forum Samorządowe, Forum Rozwoju Obszarów Wiejskich, Grupa Robocza Fundusze Strukturalne, warsztaty, poświęcone doradztwu finansowemu dla samorządowców). Warto w tym miejscu wspomnieć również o Ośrodku Doradztwa Europejskiego niezależnej od konkretnego banku jednostce, działającej pod patronatem ZBP. Tam też nie tylko banki, ale i inni uczestnicy eurofunduszowych potyczek mogą szukać pomocy w zakresie doradztwa i szkoleń. Oczywiście klient musi się liczyć z kosztami towarzyszącymi usługom bankowym. Jednak w porównaniu do podobnych bankowych produktów inwestycyjnych w przypadku projektów unijnych banki obniżyły marże i oprocentowanie, a także przyspieszyły procedury obsługi klienta. Poza tym nie sposób nie wspomnieć o korzyściach płynących ze współpracy z bankiem, które można wyliczyć na co najmniej kilku płaszczyznach. Po pierwsze współpraca z instytucją bankową wymusza na projektodawcy określony uporządkowany i odniesiony do rzeczywistości gospodarczej sposób Banki w celu przygotowania odpowiedniej obsługi inwestorów starających się o unijne dotacje przeszkoliły na własny koszt wielu doradców oczekujących na klientów zarówno w placówkach, jak i na otwartych spotkaniach z przedsiębiorcami. myślenia i przygotowania inwestycji, co ma znaczenie w czasie procesu selekcji i oceny wniosku. Po drugie koszt kapitału własnego jest z reguły wyższy od kosztów kredytu. Po trzecie każda skuteczna współpraca z bankiem wpływa pozytywnie na tworzenie tzw. historii kredytowej przedsiębiorcy, co rokuje bardziej zaawansowaną współpracę z sektorem bankowym w kolejnych przedsięwzięciach firmy. I na koniec warto przypomnieć, że przed nami perspektywa finansowa na lata z większą pulą środków do zagospodarowania przez polski biznes. Na pewno łatwiej będzie po nie sięgnąć partnerom znającym się już i sprawdzonym w układzie przedsiębiorca bank na poligonie doświadczalnym Narodowego Planu Rozwoju Bliższe informacje o bankach obsługujących inwestorów starających się o unijną dotację na: Arkadiusz Lewicki doradca ds. rozwoju rynków finansowych Związek Banków Polskich październik 2005, nr 10 (80) 11

12 Gdy chodzi o pieniądze ANIOŁOWIE BIZNESU ALTERNATYWNE ŹRÓDŁO KAPITAŁU DLA PRZEDSIĘBIORCÓW Halina WANIAK-MICHALAK Dobry pomysł na biznes i zdolności menedżerskie czasami wystarczą, aby osiągnąć sukces, co potwierdza przypadek firmy Triada, której założyciele nie mieli ani wiedzy z zakresu turystyki, ani kapitału. Niestety, większość przedsięwzięć, zwłaszcza w branży produkcyjnej, wymaga poniesienia znacznych nakładów na założenie firmy. Co więcej, na zwrot z inwestycji często trzeba czekać kilka miesięcy bądź kilka lat. Paradoksalnie, innowacyjne przedsięwzięcia gospodarcze obejmujące np. wdrożenie nowego produktu, usługi lub technologii produkcji, które w przypadku sukcesu rynkowego mogą przynieść inwestorowi kilkudziesięcioprocentowy zwrot z inwestycji, charakteryzują się bardzo wysokim ryzykiem inwestycyjnym i w rezultacie trudno jest przedsiębiorcy uzyskać na nie pożyczkę lub kredyt. W związku z powyższym przedsiębiorca decydujący się na założenie firmy oferującej nowe produkty lub usługi bądź też na realizację ryzykownej strategii rozwojowej istniejącej już firmy może wybrać jedno lub kilka z poniższych rozwiązań: rezygnację z usług, projektów prowadzonych do tej pory celem relokacji środków na inne zadania, pożyczkę od znajomych, rodziny i wykorzystanie wszystkich własnych oszczędności; dezinwestycję (sprzedaż majątku trwałego, wyjście z już rozpoczętych innych inwestycji), pozyskanie kapitału z funduszu venture capital lub od anioła(ów) biznesu. Aniołami biznesu (business angels) 1 są inwestorzy indywidualni wnoszący kapitał do spółki znajdującej się na początkowym etapie rozwoju bądź firmy wymagającej dofinansowania w celu realizacji strategii ekspansji. Oprócz dodatkowych funduszy aniołowie biznesu zapewniają firmie pomoc w zarządzaniu, tworzeniu i realizacji planów strategicznych, kształtowaniu struktury organizacyjnej. Inwestorzy ci preferują inwestycje w przedsiębiorstwa znajdujące się w promieniu kilku lub kilkunastu kilometrów od ich miejsca zamieszkania ze względu na chęć sprawowania stałej kontroli nad Współpraca z aniołami biznesu podnosi renomę firmy realizowanymi projektami. Jednakże w ostatnich czasach zauważono zmianę tego podejścia, zwłaszcza w przypadku sektorów high-tech, gdzie położenie geograficzne ma mniejsze znaczenie dla aniołów biznesu przy podejmowaniu decyzji o udostępnieniu takim firmom posiadanego kapitału. Aniołowie biznesu preferują branże, na których temat posiadają wiedzę zdobytą w wyniku własnych doświadczeń. W odróżnieniu od funduszy venture capital aniołowie biznesu angażują się w prowadzenie firmy, są inwestorem, który pełni funkcje nie tylko doradcy strategicznego, ale i menedżera. W związku z powyższym specyfika prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej może być czynnikiem utrudniającym znalezienie anioła biznesu skłonnego zainwestować w firmę swój kapitał. Większość aniołów biznesu nie ujawnia swojej aktywności, w związku z czym analiza wyników ich działań w większości oparta jest na przypuszczeniach i niepełnych informacjach. Badania 2 prowadzone na zlecenie Komisji Europejskiej w 1998 roku ujawniły, że potencjalna wartość inwestycji aniołów biznesu może wahać się pomiędzy 10 a 20 miliardami euro rocznie, podczas gdy cały rynek europejski venture capital przeznaczył na finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w 2001 roku 4,1 miliarda euro. Rynek ten jest także heterogeniczny. Przeważają inwestycje w granicach euro, ale zdarzają się także dofinansowania udzielane przez konsorcja business angels w wysokości 4-5 milionów euro. Rys.: Joanna Salwicka W obu wypadkach inwestycje te są substytucyjne dla inwestycji funduszy inwestycyjnych w przedsięwzięcia znajdujące się na początkowym etapie realizacji. W związku z powyższym znaczenie sieci business angels dla kreacji rynku finansowego dla małych i średnich firm znacznie wzrosło. Większość inwestycji europejskich aniołów biznesu jest dokonywana w wysoko rozwiniętych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Ponad 80% tych inwestycji jest realizowanych w przedsiębiorstwach na terenie Wielkiej Brytanii, Francji oraz Niemiec. Szacowana liczba aktywnych aniołów biznesu w Wielkiej Brytanii waha się w granicach tys., lokują oni w brytyjskich firmach ok. 0,8-1,6 miliarda euro rocznie, wspierając tym samym firm 3. W Niemczech 4 wielkość zainwestowanego przez business angels kapitału (2,5-5 mln euro) była o połowę niższa niż inwestycje funduszy inwestycyjnych, jednakże więcej 12 październik 2005, nr 10 (80)

13 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Gdy chodzi o pieniądze firm skorzystało z dofinansowania z nieformalnego rynku venture capital (business angels). Gdzie w Polsce znaleźć anioła W Polsce aniołowie biznesu mają pełnić rolę inwestora preferującego przedsięwzięcia znajdujące się na początkowym etapie rozwoju, przedsięwzięcia charakteryzujące się zbyt wysokim ryzykiem dla banków i funduszy venture capital oraz przedsięwzięcia wymagające znacznie niższego dofinansowania niż minimalna wysokość kapitału inwestowanego w jeden projekt przez fundusze venture capital. Zgodnie z informacjami uzyskanymi ze strony jedynej jak dotąd w Polsce sieci business angels optymalna wysokość pojedynczej inwestycji polskiego anioła biznesu będzie wynosić zł, aczkolwiek akceptowane mogą być też projekty mniej kapitałochłonne. Wszystko jest uzależnione od indywidualnych zasobów finansowych anioła biznesu. Przedsiębiorcy, którzy skorzystali z oferty business angels, podkreślają znaczenie wiedzy i umiejętności wnoszonych do firmy przez inwestora, możliwości konsultacji i uzyskania pomocy merytorycznej w każdej chwili ze względu na częstotliwość osobistych kontaktów. Jak pokazują dane uzyskane z badań w niemieckich przedsiębiorstwach, których inwestycje były współfinansowane z kapitału dostarczanego przez aniołów biznesu, inwestorzy ci spędzają w firmie od 3,5 godziny tygodniowo do ponad 8 godzin. Polscy aniołowie biznesu to przede wszystkim biznesmeni, prowadzący kiedyś własne firmy, Niewielka liczba inwestorów nie oznacza, że rynek aniołów biznesu się nie rozwija które na zaawansowanym etapie rozwoju zostały przez nich sprzedane innym inwestorom. Są to również Polacy, którzy po wielu latach emigracji wrócili do Polski z dużym kapitałem, oraz inwestorzy zagraniczni mieszkający w Polsce. Aniołowie biznesu to osoby stale poszukujące nowych wyzwań, skłonne zaakceptować wyższe ryzyko inwestycyjne przy wysokiej wymaganej stopie zwrotu. Pomimo że w polskiej sieci aniołów biznesu (Polban) zarejestrowanych jest jedynie 19 członków, szacuje się, iż w Polsce aktywnie działa ich kilkuset 5. Różnica pomiędzy funduszem venture capital a aniołem biznesu jest wyraźna. Stronami umowy zawartej przez fundusz venture Rys.: Joanna Salwicka capital i przedsiębiorcę są dwa podmioty prawne fundusz inwestycyjny oraz spółka kapitałowa, zaś w wypadku umowy pomiędzy aniołem biznesu i przedsiębiorcą osoba fizyczna i w zależności od formy organizacyjno-prawnej spółki osoby fizyczne lub osoba prawna. Oznacza to, że w pierwszym wypadku przedsiębiorca zawsze będzie musiał prowadzić rozmowy, negocjacje, przedstawiać raporty pracownikom, pełnomocnikom funduszu, którzy muszą przestrzegać statutu oraz wewnętrznych przepisów funduszu inwestycyjnego. Natomiast bezpośredni kontakt przedsiębiorcy z inwestorem, brak dodatkowych ograniczeń decyzyjnych inwestora przyczyniają się do lepszej współpracy i większej elastyczności organizacji (mniejsza biurokracja, szybszy przepływ informacji pomiędzy inwestorem i przedsiębiorcą). Ponadto, co jest również bardzo istotne, jak już wyżej zasugerowano, wysoki zwrot z inwestycji nie jest jedynym motywem anioła biznesu, aby podjąć decyzję o zainwestowaniu posiadanego kapitału w określone przedsięwzięcie gospodarcze, jest nim także możliwość aktywnego udziału w rozwoju firmy, czyli dążenie do osiągnięcia satysfakcji zawodowej. Zaletą posiadania takiego inwestora jest nawiązanie z nim bezpośredniego kontaktu Rys.: Joanna Salwicka Pozyskanie przez firmę inwestora strategicznego, czyli fundusz venture capital lub anioła biznesu, wpływa na wzrost jej wiarygodności w oczach kontrahentów oraz umożliwia pozyskanie dodatkowego kapitału z innych źródeł, np. z funduszu venture capital lub banku. Zainwestowanie przez fundusz venture capital lub anioła biznesu w daną firmę oznacza dla otoczenia firmy, że ma ona duże szanse rozwoju, jej sytuacja ekonomiczna październik 2005, nr 10 (80) 13

14 Gdy chodzi o pieniądze jest stabilna oraz że będzie stale podlegać kontroli finansowej inwestorów. Sieci aniołów biznesu Organizacjami zajmującymi się kojarzeniem partnerów biznesowych, skupiającymi aniołów biznesu i w pewnym sensie normującymi zasady rynku business angels są sieci business angels. Obecnie istnieją 193 takie organizacje, w Polsce zaś ze względu na słabo rozwinięty rynek business angels istnieje od początku 2004 roku jedna sieć aniołów biznesu PolBan. Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu 6 ma na celu między innymi poszukiwanie i wspieranie aniołów biznesu w Polsce oraz kojarzenie przedsiębiorców poszukujących znacznego dofinansowania z inwestorami indywidualnymi godzącymi się na wyższą stopę ryzyka w zamian za obietnice wysokich zysków i możliwość wpływu na przebieg danej inwestycji (ze szczególnym uwzględnieniem projektów, w których dominujące znaczenie ma kapitał intelektualny). Intensywność działania sieci business angels różni się w zależności od kraju. W Niemczech średnia liczba business angels zarejestrowanych w jednej sieci wynosiła 25, zaś liczba zawartych transakcji wynosiła 9 rocznie na jedną sieć. We Francji w jednej sieci business angels działało od 15 do 100 aniołów biznesu, zaś liczba wspieranych przez nich projektów oscylowała w granicach Podsumowanie Jednym z czynników prowadzących do wzrostu przedsiębiorczości jest łatwy dostęp do źródeł finansowania. Zdaniem autorki przyczyną niedostatecznego zainteresowania przedsiębiorców takimi formami dofinansowania, jak business angels oraz venture capital jest brak wystarczających zachęt ze strony systemu podatkowego. Drugorzędne znaczenie mają takie przeszkody, jak niechęć do utraty kontroli nad firmą lub konieczność spełnienia wielu wymogów formalnych. Pomimo zalet finansowania działalności za pomocą kapitału dostarczanego przez zewnętrznych inwestorów takich jak: pomoc merytoryczna, dofinansowanie (często w transzach), poprawa sytuacji finansowej umożliwiająca uzyskanie kapitału z innych źródeł oraz możliwość skorzystania z kontaktów biznesowych udostępnionych przez takiego inwestora, taka forma finansowania wiąże się także z zagrożeniami dla przedsiębiorcy. Nie jest to bowiem pomoc bezinteresowna. Każdy inwestor, angażując wolne środki finansowe w jakąś inwestycję, Aniołowie biznesu uważniej niż inni inwestorzy zarządzają swoimi przedsięwzięciami oczekuje wysokiej stopy zwrotu rekompensującej mu ryzyko, jakie podejmuje, nie inwestując w bezpieczne papiery wartościowe. W związku z powyższym będzie się starał po kilku latach odzyskać zainwestowany kapitał łącznie z zyskiem z tej inwestycji. Możliwa jest sprzedaż udziałów lub akcji menedżerom, ale też z powodu wzrostu wartości firmy często wchodzi w grę emisja akcji i sprzedaż akcji na giełdzie lub też odsprzedanie posiadanych udziałów innemu inwestorowi strategicznemu, na którego wybór przedsiębiorca już nie będzie miał wpływu. Pomimo potencjału, jaki tkwi w polskich inwestorach, w Polsce nie istnieje na razie nieformalny rynek venture capital, czyli business angels w takiej formie, w jakiej jest rozpoznawany w innych krajach Unii Europejskiej. Szacuje się, że w Polsce mieszka ok. 100 tys. osób dysponujących kapitałem w wysokości 1 mln zł. W związku z tym, jeżeli tylko 5 tys. spośród nich udałoby się nakłonić do zaangażowania w rozwój małych firm i projektów, można by dofinansować od 5 do 10 tys. innowacyjnych przedsięwzięć. W naszym kraju, niestety, nie tylko brakuje rozwiniętych mechanizmów rynkowych, istnieją także przeszkody w obszarze komunikacyjnym, informacyjnym oraz brak wiedzy osób zajmujących się doradztwem dla przedsiębiorców o tego typu źródle finansowania. Ponadto system podatkowy jest wciąż nieprzyjazny dla inwestorów, nie ma zachęt do lokowania środków finansowych w rozwijające się firmy, gdyż naliczany jest tylko podatek od zysków kapitałowych, a nie można kompensować strat z tego tytułu. Można by przejąć dobre przykłady z innych krajów, np. z Luksemburga, Rys.: Joanna Salwicka gdzie zyski ze sprzedaży akcji lub udziałów nie są opodatkowane pod warunkiem posiadania minimum 10% udziałów w firmie przez okres 12 miesięcy. Jednakże biorąc pod uwagę niewielkie zainteresowanie władz polskich rozwojem rynku venture capital, na takie zmiany przyjdzie jeszcze długo poczekać. Halina Waniak-Michalak Uniwersytet Łódzki Wydział Zarządzania 1 Zobacz więcej: Benchmarking business angels, Enterprise Directorate-General European Commission, Belgium Dissemination Report on the Potential for Business Angels Investment and Networks in Europe, European Business Angels Network, Mason C., Harrison R.: The Size of the Informal Venture Capital Market in the UK, Small Business Economics, Vol. 15, Issue 2, September 2000, p Stedler R. H., Peters H. H., Business Angels in Germany, University of Applied Sciences and Arts, Hannover, Juli Zatoński K., Kuszenie aniołów, CFO Magazyn Finansistów, 1 maja Op. cit. Benchmarking Business Angels, p październik 2005, nr 10 (80)

15 Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Prawo polskie BEZPIECZNY KOSMETYK Źródło: FEDERACJA KONSUMENTÓW Ustawa z dnia 30 marca 2001 roku o kosmetykach reguluje rynek tych produktów w Polsce, dostosowując go do wymagań Unii Europejskiej. Zasadniczym celem uregulowań w zakresie sektora kosmetycznego jest to, aby kosmetyki spełniające wymagania dyrektywy kosmetycznej mogły mieć nieskrępowany dostęp do rynku. Systematycznie wprowadzane zmiany w zakresie oznakowania kosmetyków podnoszą bezpieczeństwo ich stosowania. Priorytetem jest zdrowie konsumenta, a zatem musi on przed zakupem produktu otrzymać możliwie najwięcej informacji o nim. Przypomnijmy! Etykieta kosmetyku powinna zawierać trzy rodzaje danych: o producencie: podanie nazwy i adresu w UE, o produkcie: zawartość, data ważności (jeśli jest krótsza niż 30 miesięcy), wskazówki dotyczące bezpieczeństwa użytkowania, numer serii, o użytych składnikach: lista składników jest poprzedzona słowem składniki lub ingredients. Nazwy podaje się w nomenklaturze INCI (International Nomenclature Cosmetics Ingredients), substancje zapachowe lub smakowe określa się mianem parfum lub aroma, składniki umieszcza się na liście w porządku malejącym, te, których zawartość jest mniejsza niż 1%, oraz barwniki umieszcza się w dowolnej kolejności. W przypadku małych opakowań, po umieszczeniu na etykiecie stosownego znaku graficznego, niektóre informacje mogą być załączone w formie ulotki. Od 11 marca 2005 r. obowiązują nowe przepisy zawarte w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie ustalenia W zależności od okresu trwałości kosmetyki mogą być znakowane na dwa sposoby: Jeżeli kosmetyk zachowuje trwałość równą bądź krótszą niż 30 miesięcy, na opakowaniu będzie umieszczona data przydatności najczęściej w formie miesiąc/rok (np. 05/2005) wraz ze zdaniem najlepiej zużyć przed końcem. Jeżeli kosmetyk zachowuje trwałość powyżej 30 miesięcy, data przydatności nie będzie podana. Na opakowaniu pojawi się symbol OTWARTEGO Foto: Artur Hojny SŁOIKA z literą M. Oznacza to, że okres trwałości kosmetyku liczymy od listy substancji dozwolonych do stosowania w kosmetykach wyłącznie w ograniczonych ilościach, zakresu i warunków stosowania, listy barwników, substancji konserwujących i promieniochronnych dozwolonych do stosowania w kosmetykach, znaku graficznego wskazującego na umieszczenie dodatkowych informacji momentu jego pierwszego użycia i trwa on tyle miesięcy, ile wynosi liczba umieszczona obok lub w środku tego symbolu. Znak graficzny, który informuje, po jakim czasie od otwarcia opakowania kosmetyk może być stosowany bez stwarzania zagrożenia dla zdrowia użytkownika, może być przedstawiony w dowolnym kolorze oraz znaku graficznego informującego, po jakim czasie od otwarcia opakowania kosmetyk może być stosowany bez stwarzania zagrożenia dla zdrowia użytkownika. Rozporządzenie implementuje zapisy następujących dyrektyw Unii Europejskiej: 2003/ 15/WE, 2003/80/WE, 2003/83/WE, 2004/ 87/WE, 2004/88/WE, 2004/93/WE. Zmiany dotyczą: 1. okresu trwałości, 2. obecności substancji wchodzących w skład kompozycji zapachowych, które mogą powodować alergie. Nietestowanie kosmetyku na zwierzętach musi dotyczyć wszystkich jego składników październik 2005, nr 10 (80) 15

16 Prawo polskie Ile kremu uchroni nas przed poparzeniami? i wymiarach dostosowanych do wielkości opakowania. Nowe przepisy odnoszą się do standardowego używania produktu przechowywanego w normalnych warunkach, tj. temperaturze otoczenia i bez bezpośredniego oddziaływania promieni słonecznych. Niektóre produkty, o trwałości przekraczającej 30 miesięcy, nie wymagają podania okresu trwałości po otwarciu, należą do nich: próbki jednorazowe, produkty jednokrotnego użytku (np. farby do włosów), produkty zamknięte w szczelne opakowania pod ciśnieniem niemające kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym (np. aerozole) lub kosmetyki odporne na działania mikroorganizmów (mydła). obecnie używa się ogółem około dwóch tysięcy. Niektóre z nich mogą wywołać reakcje alergiczne u osób wrażliwych. Zidentyfikowano 26 takich substancji. Lista zawiera zarówno substancje syntetyczne, jak i pochodzenia naturalnego. Ich nazwy będą podawane w nomenklaturze INCI. Informacja o ich obecności będzie zamieszczona w zależności od stężenia substancji w kosmetyku. Wartości minimalne stężeń mogących wywołać alergie wynoszą 100 ppm Foto: J. Radziejowski (0,01%) dla produktów, które są spłukiwane po użyciu, np. szampony, oraz 10 ppm (0,001%) dla produktów, które pozostają na skórze, np. kremy. Zakłada się, Uwaga, deklaracja! PRODUKTY NIETESTOWANE NA ZWIERZĘTACH Dotychczasowe przepisy pozwalały producentom umieszczać na etykiecie kosmetyku dobrowolną informację, że produkt ani żaden jego składnik nie był testowany na zwierzętach. Było to jednak często tylko chwytliwe hasło reklamowe! Obecne przepisy nakładają na producenta kosmetyku obowiązek udokumentowania prawdziwości składanej deklaracji. A zatem, jeżeli na kosmetyku pojawi się informacja produkt nietestowany na zwierzętach to znaczy, że producent i jego dostawcy nie wykonywali i nie zlecali wykonywania testów tego typu na kosmetyku, jego prototypie ani żadnym z jego składników. Europejski system nadzoru nad kosmetykami opiera się na odpowiedzialności producenta za produkt znajdujący się na rynku oraz regularnej kontroli produktu kosmetycznego. Powinno to zapewnić bezpieczeństwo stosowania kosmetyków w przypadkach standardowych lub takich, które nie są standardowe, ale Lista 26 składników kompozycji zapachowych mogących powodować alergie: Amyl Cinnamal Coumarin Anise Alcohol Limonene Amylcinnamyl Alcohol Eugenol Benzyl Benzoate Linalool Benzyl Alcohol Geraniol Benzyl Cinnamate Methyl 2-Octynoate Benzyl Salicylate Hydroxycitronellal Citronellol Alpha-Isomethyl Ionone Cinnamyl Alcohol Hydroxyisohexyl 3-Cyclohexene Farnesol Carboxaldehyde Cinnamal Evernia Prunastri Extract Hexyl Cinnamal Isoegenol Citral Evenia Furfuracea Extract Butylphenyl Methylopriphional Uwaga, zapach! Bardzo ważne dla zdrowia konsumenta są informacje o składnikach kompozycji zapachowych mogących wywołać alergie. Każda z kompozycji zapachowych składa się z wielu elementów, tzw. substancji zapachowych, których że poniżej tych wartości ryzyko wywołania alergii praktycznie nie istnieje. Korzyści z tej informacji odniosą oczywiście przede wszystkim alergicy. Po zidentyfikowaniu czynnika wywołującego u nich alergię mogą zrezygnować ze stosowania określonego kosmetyku. możliwe do przewidzenia. Temu właśnie mają służyć zmiany w obowiązujących przepisach. Federacja Konsumentów 16 październik 2005, nr 10 (80)

17 Współpraca projekty europejskie Marketing Biuletyn euro info dla małych i średnich firm IPR-HELPDESK Własność intelektualna w działalności przedsiębiorstwa dr Justyna Ożegalska-Trybalska dr Dariusz Kasprzycki W rozwijającej się globalnej gospodarce opartej na konkurencyjności i wiedzy kluczową rolę odgrywają innowacyjne technologie i produkty. Sukces rynkowy coraz częściej staje się udziałem przede wszystkim tych przedsiębiorstw, które, z jednej strony, wiedzą, jak chronić własne dobra niematerialne i jak je komercjalizować, z drugiej zaś umieją korzystać zgodnie z prawem z cudzej twórczości. Z tego też względu bardzo istotna staje się znajomość zasad ochrony praw własności intelektualnej i ich gospodarczej eksploatacji. Własność intelektualna jest szerokim określeniem obejmującym kilka kategorii dóbr o zróżnicowanym charakterze. Jej istotą jest to, że odnosi się do wytworów ludzkiego umysłu (stanów faktycznych), które mają charakter niematerialny. Nie są to rzeczy, aczkolwiek zazwyczaj zostają one ucieleśnione w przedmiotach materialnych, np. jako egzemplarz powieści, urządzenie z zastosowanym wynalazkiem. Sytuacja ta powoduje wiele prawnych i gospodarczych konsekwencji. Dobra niematerialne można poddać klasyfikacji według różnych kryteriów. Najbardziej rozpowszechniony jest podział, wynikający z prawa międzynarodowego, na kategorię własności intelektualnej (sensu stricto) oraz własności przemysłowej. Do pierwszej z nich zostaną zaliczone wytwory intelektualne człowieka mające indywidualny i oryginalny charakter, czyli utwory (oraz przedmioty praw pokrewnych). Do drugiej kategorii zaliczymy dobra, których wspólną cechą jest nowatorski charakter rozwiązania (wynalazki, wzory użytkowe i wzory przemysłowe), dobra cechujące się zdolnością odróżniania towarów lub usług w obrocie (znaki towarowe, oznaczenia geograficzne) oraz oznaczenia przedsiębiorców i ich przedsiębiorstw służące do ich odróżniania na rynku (oznaczenia przedsiębiorstwa). W warunkach silnej konkurencji prawa własności intelektualnej pomagają wzmocnić pozycję przedsiębiorstw na rynku. Dzieje się tak dzięki podstawowemu mechanizmowi, na jakim oparta jest własność intelektualna, czyli wyłączności. Przedsiębiorca mający wyłączność na korzystanie z określonego dobra może samodzielnie decydować o sposobie jego komercyjnej eksploatacji, sprzedaży towarów, w których zastosowano chronione rozwiązanie, decyduje on też o tym, czy i w jakim zakresie rozszerzyć uprawnienia na osoby trzecie. Wszystkie te działania powinny też przynosić uprawnionemu przedsiębiorcy wymierne korzyści natury finansowej. Trzeba też pamiętać o tym, że prawa własności intelektualnej pozwalają chronić te dobra niematerialne, których wartość nie jest łatwa do wyceny, takie jak np. renoma przedsiębiorstwa. W świetle powyższych uwag szczególnego znaczenia nabierają inicjatywy zmierzające do wzrostu świadomości w zakresie własności intelektualnej i konkretne przedsięwzięcia, których zadaniem jest pomoc przedsiębiorcom w sprawach związanych z działalnością innowacyjną, również w kontekście ochrony takiej własności. Dobrym tego przykładem jest m.in. projekt IPR-Helpdesk, powołany do życia i w pełni finansowany przez Komisję Europejską Dyrekcję Generalną ds. Przedsiębiorczości i Przemysłu. IPR-Helpdesk cele i usługi projektu Podstawowym zadaniem IPR-Helpdesk jest zapewnienie pomocy związanej z prawami własności intelektualnej. Adresatami projektu są w głównej mierze aktualni i potencjalni uczestnicy projektów badawczo- -rozwojowych realizowanych w programach ramowych UE. Jednak szeroka formuła projektu IPR- -Helpdesk sprawia, że wiele usług, takich jak strona internetowa oraz serwis Helpline, jest dostępnych dla każdego zainteresowanego. Każda z usług oferowanych w ramach projektu jest bezpłatna. Ponadto wszystkie są oferowane w sześciu językach, w tym języku polskim, co umożliwia polskim przedsiębiorcom uzyskanie niezbędnych informacji dotyczących ochrony oraz komercyjnego wykorzystania wyników realizowanych przez nich projektów badawczo- -rozwojowych. Naturalnie pierwszorzędne miejsce w serwisach IPR-Helpdesk zajmuje tematyka 6. programu ramowego UE. W tym zakresie projekt oferuje pomoc zarówno w zakresie przygotowywania zgłoszeń projektów, jak i w fazie negocjacyjnej przy formułowaniu konkretnych postanowień dotyczących własności intelektualnej w umowach konsorcjum oraz w dalszych etapach realizacji projektu. Helpline Zasadniczą rolę w projekcie odgrywa serwis szybkich odpowiedzi Helpline umożliwiający dostęp do pierwszej pomocy w zakresie prawa własności intelektualnej w trybie pytanie odpowiedź eksperta. Serwis ten jest prowadzony w oparciu o pocztę elektroniczną. Zespół specjalistów udziela w ciągu trzech dni roboczych wyczerpujących, zrozumiałych odpowiedzi na pytania z zakresu własności intelektualnej, ze szczególnym uwzględnieniem problemów pojawiających się w ramach projektów badawczo-rozwojowych. Pytania mogą pochodzić zarówno od przedsiębiorców, jak i od osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej. Aby uzyskać odpowiedź, wystarczy przesłać pytanie na adres: ipr-helpdesk@ua.es. Strona internetowa Szeroki dostęp do informacji z zakresu własności intelektualnej oraz programów ramowych UE zapewnia strona internetowa projektu. Pod adresem można znaleźć: przewodniki, streszczenia, kompendia dotyczące wielu aspektów własności intelektualnej oraz zagadnień społeczeń- październik 2005, nr 10 (80) 17

18 Współpraca projekty europejskie przedsiębiorstwa na konkurencyjnym rynku (zwłaszcza międzynarodowym) nie może się odbywać bez uwzględnienia zagadnień praw własności intelektualnej. Znajomość zasad ochrony praw własności intelektualnej i ich komercjalizacji jest szczególnie ważna dla małych i średnich przedsiębiorstw niedysponujących wykwalifikowaną kadrą zarządzającą i wyspecjalizowaną obsługą prawną. Projekt IPR-Helpdesk został powołany m.in. w celu dostarczania pomocy właśnie takim przedsiębiorstwom. Projekt IPR-Helpdesk ma na celu aktywną ochronę praw własności intelektualnej stwa informacyjnego (w szczególności handlu elektronicznego), dokumenty dotyczące 5. i 6. programu ramowego (przewodniki, porady, kompendia oraz wzory modelowych umów konsorcjum), bogaty zbiór tekstów prawniczych na temat prawa międzynarodowego i wspólnotowego, aktualne informacje o wydarzeniach w dziedzinie własności intelektualnej. Dzięki powyższym informacjom łatwo można się dowiedzieć np., czym jest patent, jak wygląda procedura jego zdobycia i koszty, kto jest uprawniony z patentu i w jaki sposób może decydować o jego eksploatacji. Publikacje IPR- Helpdesk IPR-Helpdesk wydaje także dwumiesięcznik, zawierający artykuły autorstwa czołowych europejskich ekspertów w dziedzinie własności intelektualnej oraz specjalistów w zakresie działalności badawczo-rozwojowej i programów ramowych UE. Aby zapewnić sobie dostęp do najświeższych wiadomości i dokumentów publikowanych na stronie IPR-Helpdesk, wystarczy skorzystać z opcji subskrypcji elektronicznej (darmowy e-newsletter). Jest to dogodna forma pozyskiwania informacji o ważnych zmianach i wydarzeniach związanych z własnością intelektualną oraz informacji o nowych dokumentach na stronie IPR- -Helpdesk. Szkolenia Ponadto IPR-Helpdesk organizuje i prowadzi szkolenia adresowane do tzw. multipliers, Foto: Artur Hojny czyli organizacji zrzeszających aktualnych i potencjalnych uczestników projektów badawczo-rozwojowych lub mających z nimi kontakt. W ramach seminariów, warsztatów oraz konferencji przedstawiciele IPR-Helpdesk przekazują uczestnikom praktyczne informacje dotyczące ochrony i zarządzania własnością intelektualną, ze szczególnym uwzględnieniem reguł 6. programu ramowego UE. Uczestnicy projektu Koordynatorem projektu IPR-Helpdesk jest uniwersytet w Alicante odpowiedzialny za część projektu związaną z pracami badawczo-rozwojowymi. Analogicznie za część dotyczącą stricte praw własności intelektualnej odpowiada Instytut Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Instytut kieruje ponadto przedstawicielstwem projektu w Brukseli, które zostało stworzone w celu zapewnienia współpracy z najważniejszymi europejskimi instytucjami w dziedzinie własności intelektualnej oraz w obszarze badań, rozwoju technologicznego i innowacji. Kolejnym uczestnikiem konsorcjum jest European Research and Project Office GmbH (EURICE), spółka spin-off z uniwersytetu w Saarland, której działalność koncentruje się wokół spraw związanych z rozpowszechnianiem wiedzy o IPR-Helpdesk i pozyskiwaniem użytkowników projektu. Podsumowanie Nie ulega wątpliwości, że w globalnej, dynamicznie rozwijającej się gospodarce własność intelektualna odgrywa coraz większą rolę. Skuteczne funkcjonowanie Kontakt: Biuro projektu w Polsce Instytut Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego IPR-Helpdesk ul. Kanonicza 14, Kraków tel./faks: helpdesk@miw.miks.uj.edu.pl serwis Helpline: ipr-helpdesk@ua.es strona internetowa: Inicjatywa europejska EUREKA dla firm i uczelni Andrzej Szoszkiewicz Opis EUREKA jest inicjatywą europejską, której głównym celem jest zwiększanie konkurencyjności przemysłu europejskiego w obliczu rosnącej potęgi USA oraz państw Dalekiego Wschodu. Promuje współpracę pomiędzy partnerami z różnych państw realizującymi wspólne projekty, których efekty pozwalają zwiększać produktywność i konkurencyjność przemysłu, gospodarki i usług w skali całej Europy. EUREKA nie należy do licznych programów współfinansowanych ze wspólnej kasy Unii Europejskiej. Nie ma centralnego funduszu na finansowanie projektów, lecz działa w oparciu o narodowe fundusze. Ministerstwo Nauki i Informatyzacji utworzyło specjalny program badawczy dla polskich uczelni, jednostek naukowo- -badawczych i MSP, z którego wspierane są projekty mające status projektów EUREKI. Projektodawcy mogą się starać o dofinansowanie w wysokości do 60% planowanych kosztów. 18 październik 2005, nr 10 (80)

19 Współpraca projekty europejskie Biuletyn euro info dla małych i średnich firm Polska jest pełnoprawnym członkiem inicjatywy od 1995 roku. Dotychczas partnerzy z naszego kraju uczestniczyli w ok. 45 projektach na łączną kwotę 15,8 miliona euro. W tej chwili jest realizowanych 57 projektów, w których swój udział ma również Polska. Uczestniczy w nich 125 instytucji z naszego kraju: 54 ośrodki badawcze, 38 uniwersytetów oraz 18 małych i średnich przedsiębiorstw. Dla kogo W programie EUREKA mogą uczestniczyć: jednostki naukowe, jednostki naukowo-badawcze, firmy. państw, realizującymi wspólne projekty, których efekty pozwalają zwiększać produktywność i konkurencyjność przemysłu, gospodarki i usług w skali całej Europy. Gdzie i kiedy złożyć wniosek Wnioski są przyjmowane w sposób ciągły. Przyjmuje je: Polskie Biuro EUREKI, ul. Wspólna 1/3, pok. 566, Warszawa Warunki Podstawowym kryterium nadania projektowi statusu EUREKI jest jego innowacyjność, realna perspektywa na opracowanie i podjęcie produkcji nowego wyrobu, wdrożenie nowej technologii lub usługi oraz szansa na komercyjną sprzedaż rynkową rezultatów projektu. Pozostałe warunki: partnerzy angażują przede wszystkim własne środki i dzielą pomiędzy siebie zyski ze sprzedaży rezultatów projektów, administracje państw członkowskich EUREKI wspierają partnerów realizujących wspólne przedsięwzięcia, które są uznane za ważne dla gospodarki europejskiej, projekty powstają oddolnie na podstawie uzgodnień między partnerami, którymi mogą być instytucje naukowe i badawcze oraz firmy, małe i średnie firmy mogą uczestniczyć w programie, jeżeli wejdą w skład konsorcjum razem z wyższą uczelnią lub jednostką naukowo-badawczą, projekt jest realizowany przez co najmniej 2 partnerów z 2 różnych państw członkowskich UE. Na co można pozyskać środki z EUREKI Celem EUREKI jest wdrażanie nowych technologii, produktów lub usług w następujących dziedzinach tematycznych: medycyna i biotechnologia, komunikacja, technologie informacyjne, energia, transport, środowisko, procesy przemysłowe. Cele Podstawowym celem jest promocja współpracy pomiędzy partnerami z różnych Beneficjentami projektu EUREKA byli m.in. twórcy francuskich telefonicznych centrów obsługi klienta Punkty kontaktowe w Belgii: EUREKA Secretariat, Rue Neerveld 107, B-1200 Bruksela, tel.: , faks: , osoba do kontaktu: Catherine Simmons catherine.simmons@es.eureka.be w Polsce: Ministerstwo Nauki i Informatyzacji ul. Wspólna 1/ Warszawa 53 tel.: , , faks: osoba do kontaktu: Jerzy Tokarski jtokarski@mnii.gov.pl Przykład projektu Projekt MAIGRET czyli jak skorzystać z EUREKI Większości europejskich małych i średnich przedsiębiorców nie stać na wydanie dużych pieniędzy na badania nad nowym produktem i późniejszym jego wdrożeniem. Foto: J. Radziejowski Pieniądze na ten cel można znaleźć w 6. programie ramowym, lecz nie tylko. Nie wszyscy wiedzą o inicjatywie europejskiej EUREKA. Nie jest to jeden z unijnych programów i nie dysponuje funduszem na bezpośrednie wsparcie projektów. Ale jeżeli nie ma funduszu, to w jaki sposób może pomóc przedsiębiorcom? EUREKA nie ma własnych dotacji, lecz specjalne fundusze na ten cel przeznaczają państwa uczestniczące w inicjatywie. Trzeba jednak najpierw dostać rekomendację EUREKI, by móc starać się o dofinansowanie z narodowego funduszu. O atrakcyjności tej inicjatywy przekonało się już ok małych i średnich firm, które dzięki rekomendacji EUREKI zdobyły cenne środki na rozwój nowych produktów i usług. Pod koniec lat 90. Coheris był jedną z wielu obiecujących europejskich firm działających na polu informatyki. Przełomowym momentem w jego rozwoju była dotacja, którą przedsiębiorstwo otrzymało na projekt oprogramowania dla telefonicznych centrów obsługi klienta dla sektora finansowego, nad którym pracowało wspólnie z belgijską firmą ware Development. Firmy rozpoczęły współpracę dwa lata wcześniej i gdy projekt był na tyle zaawansowany, że mogły udowodnić, iż realizowany produkt będzie rynkowym sukcesem, wystąpiły o rekomendację EUREKI. Po jej otrzymaniu wystąpiły o dofinansowanie ze środków francuskiego i belgijskiego budżetu. ciąg dalszy na str. 21 październik 2005, nr 10 (80) 19

20 Marketing WALKA O RYNEK Katarzyna M. STASZYŃSKA Mówiliśmy już, że przedsiębiorstwa budują strategie rynkowe swoich produktów zależnie od tego, w jakiej działają branży i jakie cechy fizyczne mają faktycznie ich produkty lub jakie cechy emocjonalne mogą być im przypisane. Zależnie od branży, strategię marketingową można budować na cechach samego produktu lub na cechach jego wytwórcy. Zróżnicowanie dróg budowy strategii rynkowej zależy jednak również od pozycji producenta na rynku i jego przewag lub słabości w porównaniu z wytwórcami konkurencyjnymi w branży. Inaczej będzie budować swoją strategię rynkową niekwestionowany lider w branży, który dominuje nad konkurencją ze względu na wielkość udziałów swoich marek w rynku, a całkiem inaczej niewielki producent specjalizujący się w markach niszowych. Warto przyjrzeć się sytuacji lidera jakiejś branży. W kategorii płynów do zmywania naczyń niekwestionowanym liderem polskiego rynku przez długie lata był produkowany przez Libellę, należącą do Inco Veritas, płyn Ludwik. Jego historia, zarówno ten jej fragment, który przypada na czasy przed 1989 r., jak i ten, w którym Ludwik znalazł się na półkach sklepowych w towarzystwie wielu konkurujących ze sobą marek płynów do zmywania naczyń, jest niezmiernie interesująca z marketingowego punktu widzenia. Pozwala bowiem uświadomić sobie, że w pewnych szczególnych sytuacjach produkt może z sukcesem wejść na rynek bez żadnego wsparcia marketingowego (ale też bez żadnej konkurencji). Pozwala także pokazać, jak wyjątkowo silna marka może skutecznie bronić pozycji lidera w kategorii produktu bez angażowania narzędzi marketingowych w warunkach bardzo silnej i agresywnej konkurencji. Historia Ludwika pozwala także pokazać, jak przecenienie siły marki i zaniechanie wsparcia marketingowego dla niej może osłabić pozycję, a wręcz zagrozić istnieniu nawet najsilniejszego gracza na rynku, o wyśmienitym wizerunku i praktycznie powszechnej znajomości marki. Niektórzy czytelnicy może jeszcze pamiętają, że w czasach, kiedy półki w sklepach były na ogół puste, a kupienie niemal każdego produktu codziennego użytku graniczyło Przeznaczenie Ludwika było uniwersalne od prania wykładzin po czyszczenie samochodów z cudem, Ludwik sprzedawany był na bazarach z plastikowych kanistrów (rzadko pojawiał się w sklepach w opakowaniach). Często bywało, że płyn o charakterystycznym ciemnozielonym kolorze i miętowym zapachu, rozlewany z kanistrów do przynoszonych przez klientów butelek, konsumenci po pierwszym użyciu w domu rozpoznawali jako podrobiony. Produkcja płynów do zmywania jest podobno szalenie prosta ze względu na nieskomplikowaną kompozycję składników czynnych i używanych do zmiany ich kolorów barwników; podróbki Ludwika zdarzały się więc często. Ale sam Ludwik miał powszechnie rozpoznawaną markę, uznanie dla wysokiej jakości i niekwestionowaną pozycję lidera na pustym rynku. Kiedy polski rynek otworzył się, a półki zapełniły wieloma produktami w tej samej kategorii, mimo zachłyśnięcia się polskich konsumentów towarami zachodnimi Ludwik utrzymał swoją niekwestionowaną pozycję lidera. Wyrażała się ona w niezwykle wysokiej znajomości marki i bardzo wysokich udziałach w rynku. Tak było aż do czasu, kiedy w sklepach sieciowych pojawiły się marki własne, sklepowe. Żeby jednak zrozumieć, jak różne bywają strategie rynkowe zależnie od pozycji producenta na rynku, warto historię Ludwika prześledzić dalej. Trzeba pamiętać, że nawet wtedy, kiedy większość wprowadzonych na rynek marek płynów do zmywania reklamowano w telewizji (w owych czasach reklama bywała bardzo skutecznym narzędziem marketingowym, aczkolwiek niektórzy konsumenci sądzili, że reklamuje się tylko takie produkty, które trudno Foto: Artur Hojny sprzedać), Ludwik sprzedawał się sam, praktycznie bez żadnego wsparcia reklamowego. Narzędziami, które sprzedawały Ludwika, były siła marki i jej powszechna znajomość, niekwestionowana jakość produktu i wieloletnie nawyki konsumentów. Firmy, które weszły na rynek ze swoimi płynami do zmywania, próbowały odebrać Ludwikowi jego udziały w rynku. Robiły to na różne sposoby. Niektóre próbowały pozycjonować swoje płyny w sposób innowacyjny, podkreślając w komunikacji marketingowej takie cechy własnych marek, których Ludwik niewątpliwie nie miał: a to, że są one łagodne dla skóry rąk i jej nie wysuszają, a to, że zawierają specjalne dodatki, które gwarantują wyjątkową skuteczność w usu- 20 październik 2005, nr 10 (80)