OCENA ODDZIAŁYWANIA NA AWIFAUNĘ BUDOWY I UśYTKOWANIA PLANOWANEJ FARMY WIATROWEJ W MIEJSCOWOŚCI PODOLE, GM. BEŁśYCE, WOJ. LUBELSKIE

Transkrypt

1 OCENA ODDZIAŁYWANIA NA AWIFAUNĘ BUDOWY I UśYTKOWANIA PLANOWANEJ FARMY WIATROWEJ W MIEJSCOWOŚCI PODOLE, GM. BEŁśYCE, WOJ. LUBELSKIE Opracowanie: MAZOWIECKO-ŚWIĘTOKRZYSKIE TOWARZYSTWO ORNITOLOGICZNE mgr Marcin Łukaszewicz (biolog środowiskowy) Pionki, wrzesień 2011

2 AUTOR OPRACOWANIA: Marcin Łukaszewicz Absolwent Wydziału Przyrodniczego Akademii Podlaskiej w Siedlcach (obecnie Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny). Amatorsko i zawodowo zajmuję się badaniami ptaków od ponad 10 lat. Pracę magisterską z wyróŝnieniem napisał pod kierunkiem dr hab. Cezarego Mitrusa, dt. BudŜetu czasowego oraz wybranych aspektów ekologii Ŝerowania brodźca piskliwego Actitis hypoleucos podczas jesiennej migracji doliną środkowej Wisły. W okresie studiów przewodniczący Koła Naukowego Ornitologów. Współorganizator cyklu obozów ornitologicznych w Pawłowicach nad Wisłą ( ). Członek: Mazowiecko-Świętokrzyskiego Towarzystwa Ornitologicznego i Grupy Badawczej Ptaków Wodnych Kuling ; współpracownik: Stacji Ornitologicznej MiIZ PAN w Gdańsku (licencja zezwalająca na chwytanie i obrączkowanie ptaków), OTOP-u (uczestnik projektu MPPL od 2009 r.). W latach pracownik Działu Przyrody Muzeum im. J. Malczewskiego w Radomiu. Autor kilkunastu publikacji naukowych i kilku wystąpień na krajowych konferencjach, uczestnik projektów badawczych o skali regionalnej jak i ogólnopolskiej. Koordynator regionu Mazowsze w programie Monitoringu Zimujących Ptaków Wodnych, prowadzonego przez OTOP na zlecenie GIOŚ, będącego częścią Państwowego Monitoringu Środowiska. Od roku 2011 wiceprezes Mazowiecko-Świętokrzyskiego Towarzystwa Ornitologicznego. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 2

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP.4 2. PARAMETRY PLANOWANEJ FARMY WIATROWEJ OPIS TERENU I CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO.5 4. SZCZEGÓŁOWE OKREŚLENIE MIEJSCA PLANOWANEJ INWESTYCJI W ODNIESIENIU DO OBSZARÓW NATURA ZAŁOśENIA I METODYKA MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego Badani natęŝenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki Badania w protokole MPPL Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych Nasłuchynocne METODYKA OCENY ODDZIAŁYWANIA NA AWIFAUNĘ WYNIKI MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO Ogólna charakterystyka awifauny w cyklu rocznym Przeloty wiosenne Okres lęgowy Polęgowe koczowania Przeloty jesienne Zimowanie Podsumowanie wyników ze wszystkich okresów fenologicznych Wykorzystanie przestrzenie powietrznej przez ptaki Waloryzacja awifauny Wykaz gatunków kluczowych w tym gatunków gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Porównanie danych uzyskanych w trakcie badań z danymi referencyjnymi dla pozostałych obszarów w kraju PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA PLANOWANEJ INWESTYCJI NA PTAKI OPIS PRZEWIDYWANYCH DZIAŁAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA PTAKI OKREŚLENIE WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA FORMY OCHRONY PRZYRODY WNIOSKI KONCOWE PROPOZYCJA RODZAJU I SKALI MONITORINGU POREALIZACYJNEGO INWESTYCJI LITERATURA I WYKORZYSTANA DOKUMENTACJA DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA 95 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 3

4 1. WSTĘP Wraz z szybkim tempem kurczenia się ograniczonych zasobów paliw kopalnych wzrasta zainteresowanie nowymi, niekonwencjonalnymi źródłami energii. Próby wykorzystania na szeroką skalę promieni słonecznych, wiatru czy wody są,,naturalną odpowiedzią ludzkości na coraz większe zapotrzebowanie na energię. W tym aspekcie szczególne znaczenie ma energetyka wiatrowa, wykorzystująca nieograniczone zasoby siły eolicznej, będąc jednym z najdynamiczniej rozwijających się sektorów energetyki opartej na źródłach odnawialnych. W ostatnich latach w Polsce, a takŝe w rejonie województwa lubelskiego dostrzegany jest dynamiczny wzrost liczby projektowanych i realizowanych elektrowni wiatrowych, a nawet farm liczących kilkadziesiąt urządzeń. Rejon lubelski leŝy w szerokiej strefie intensywnych zjawisk wiatrowych, które zapewniają stabilizację i efektywność funkcjonowania takich urządzeń. Polska przystępując do Unii Europejskiej i jednocześnie chroniąc klimat przed globalnym ociepleniem, zobowiązała się stopniowo zastępować swoją energetykę opartą na węglu, na przyjazne środowisku technologie. Mimo jednak szeregu przyjaznych czynników w technologiach związanych z budową elektrowni wiatrowych (,,czysta energia, redukcja dwutlenku węgla oraz innych trujących gazów do atmosfery), wpływ projektowanych farm moŝe mieć bardzo negatywny wpływ na środowisko. Do grupy niekorzystnych czynników środowiskowych naleŝą te związane ze zmianą architektury krajobrazu oraz zwiększoną śmiertelnością ptaków i nietoperzy. Największym zagroŝeniem dla środowiska i przyrody ze strony elektrowni wiatrowych (co poparto wieloletnimi obserwacjami podobnych urządzeń w zachodniej Europie) jest śmiertelność ptaków przelatujących w zasięgu pracujących śmigieł najmocniej naraŝonych na kolizję z przeszkodą. Okazuje się, Ŝe tylko w samych Niemczech ginie w ten sposób kilkanaście tysięcy ptaków głównie wodno-błotnych oraz drapieŝnych. Wiatraki czy farmy wiatraków stawiano tam nie zwaŝając na trasy przelotów czy miejsca koncentracji rzadkich gatunków. Innym niebezpieczeństwem ze strony siłowni wiatrowych jest degradacja krajobrazu, która Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 4

5 dokonuje się, gdy lokalizacja 40 EW o wysokości 160 m znajduje się na przedpolu widokowym turystycznej miejscowości, na wzgórzach czy w dolinie rzecznej. Ruch ramion wiatraków emituje hałas, który równieŝ moŝe negatywnie odbijać się na zdrowiu mieszkańców czy płoszyć zwierzęta. Odpowiednia lokalizacja pozwala do minimum ograniczyć efekt szkodliwego oddziaływania, który wywierają farmy wiatrowe na środowisko naturalne, natomiast nieodpowiednie jej umiejscowienie z duŝym prawdopodobieństwem przyczyni się do strat w postaci martwych lub okaleczonych ptaków. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie oceny oddziaływania planowanej inwestycji wiatrowej na awifaunę. Ocenę tę przeprowadzono na podstawie danych zebranych w trakcie trwania przedinwestycyjnego monitoringu ornitologicznego, prowadzonego na terenie przewidzianym pod budowę farmy wiatrowej oraz na obszarach z nim sąsiadujących. 2. PARAMETRY PLANOWANEJ FARMY WIATROWEJ Przedsięwzięcie polega na budowie 11 turbin wiatrowych (ulokowanych w 3 grupach po 6, 4 i 1 szt. - oddalonych o ok. 1,5 km) o mocy nie większej niŝ 3 MW kaŝda i wysokości maksymalnej wieŝy ok. 110 do 140 m, przy średnicy wirnika max 120 m (Ryc. 3.) Obszar planowanej farmy elektrowni wiatrowych zajmuję powierzchnie ok. 4 km OPIS TERENU I CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Fizjografia terenu. Opisywany obszar zlokalizowany jest w województwie lubelskim w zachodniej części powiatu lubelskiego, w gminie BełŜyce, pomiędzy miejscowościami BełŜyce i Podole. Gmina miejsko-wiejska BełŜyce obejmuję powierzchnię 134 km 2, gęstość zaludnienia wynosi 104 os./km 2. W skład gminy wchodzą 23 sołectwa. Miejscowości usytuowane są w zasięgu następujących jednostek fizyczno-geograficznych Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 5

6 (Kondracki 1998): Prowincja: WyŜyny Polskie; Podprowincja: WyŜyna Lubelsko- Lwowska; Makroregion: WyŜyny Lubelskie; Mezoregion: Równina BełŜycka. Urzeźbienie tej części WyŜyny Lubelskiej jest słabo wyraźne, wysokości względne niewielkie, zbocza łagodnie nachylone. Równina BełŜycka wznosi się na wysokości ponad 200 m n.p.m. NajwyŜszy punkt znajduje się na południe od drogi z Radawca DuŜego do BełŜyc i osiąga 237,7 m n.p.m. Klimat. BełŜyce leŝą w regionie klimatycznym wschodniomałopolskim (Woś, 1999), który kształtują głównie masy powietrza polarno-morskiego i polarnokontynentalnego. Występuje tutaj stosunkowo mała liczba dni z pogodą umiarkowanie ciepłą. Średnia roczna temperatura (dla Lublina, ok. 20 km na E) wynosi 8,1 C, z najcieplejszym lipcem (18,7 C) i najchłodniejszym styczniem (-3,0 C). Opad jest bardzo nieregularny. Roczne sumy opadów rejestrowane w zlewni Bystrzycy w latach wahały się od 350 do 850 mm. Średnia wielkość ewapotranspiracji wynosi ok. 455 mm; w półroczu zimowym (XI-V) paruje ok. 105 mm, a w letnim (V-X) 350 mm. Okres wegetacyjny trwa dni w roku. Na podstawie analizy wietrzności Polski (Lorenc 1996) rejon planowanej inwestycji znajduje się w strefie II/III korzystnej/dość korzystnej ze względu na warunki energetyczne wiatru. Podobnie jak w całej Polsce, w obszarze inwestycji zaznacza się podwyŝszona częstość wiatru z kwadrantu zachodniego z wyraźnym udziałem wiatru z kwadrantu południowego, a dokładniej z kierunku południowozachodniego. Szata roślinna. Obszar charakteryzuje się słabym uprzemysłowieniem i niską lesistością (23,48 km 2-17,5%). Kompleksy leśne zwykle nie tworzą zwartych powierzchni większych niŝ 100 ha. NajbliŜej turbin w odległości minimalnej 1,3 km na E (pomiędzy Wojcieszynem a Radawcem DuŜym) znajdują się rozczłonowane zadrzewienia. Zajmują powierzchnię odpowiednio: 55,2 ha oraz 2,63 km 2, wiek tego drzewostanu rzadko przekracza 80 lat, a potencjalną roślinność naturalną stanowi przede wszystkim kontynentalny bór mieszany Querco-Pinetum. Jest to rejon typowo rolniczy (106,86 km 2 79,75%), będący fragmentem duŝego regionu rolniczego o korzystnych naturalnych warunkach dla jego rozwoju na urodzajnych glebach. PrzewaŜają kilku lub kilkunastohektarowe indywidualne Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 6

7 gospodarstwa rolne o profilu ogólnorolniczym. Występują gleby brunatne bardzo dobre (RII) i średnio dobre (RIIIa) kompleksu przydatności rolniczej pszennego dobrego. Biorąc pod uwagę podziału kraju na jednostki geobotaniczne (Matuszkiewicz 2008) teren zaliczamy do: Działu Mazowiecko-Poleskiego, Poddziału Mazowieckiego, Krainy WyŜyny Lubelskiej, Okręgu WyŜyny Lubelskiej, Podokręgu BełŜyckiego (E.4.1.c). Planowana inwestycja połoŝona jest na gruntach rolnych - stanowiących mozaiką pól, zadrzewień śródpolnych i zakrzaczeń. Intensywna produkcja rolna obejmuje zasadniczo uprawy: zbóŝ, rzepaku, kukurydzy, roślin okopowych i krzewów owocowych (wiśni, malin i aroni). Poza uŝytkami rolnymi, które mają największy udział w strukturze, występują takŝe fragmenty sadów. W zadrzewieniach przydroŝnych dominuje lipa drobnolistna, klon zwyczajny, jarząb pospolity oraz jesion pensylwański. Flora jest charakterystyczna dla agrocenoz i cechuje się niewielkim bogactwem gatunkowym. Składa się z gatunków pospolitych w duŝej mierze kenofitów (epekofitów), brak naturalnej roślinności zastąpiony został zbiorowiskami towarzyszącymi człowiekowi i polom uprawnym. Dominującą rolę odgrywają zbiorowiska chwastów upraw na Ŝyznych drobnoziarnistych glebach obojętnych lub słabo zasadowych: Zespół: Lamio-Veronicetum Polita; Zespół: Spergulo- Chrysanthemetum segeti; Zespół: Galinsogo-Setarietum. Na badanym obszarze nie stwierdzono dotychczas gatunków roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny. Nie wykazano równieŝ innych dziko występujących gatunków roślin objętych ochroną prawną czy rzadko spotykanych w regionie i kraju. Hydrologia. Zgodnie z wydzieleniami zawartymi w Atlasie hydrogeologicznym Polski teren ten naleŝy do regionu lubelsko-podlaskiego (IX) makroregionu centralnego. Cały obszar znajduje się w obrębie GZWP 406 Zbiornik Niecka Lubelska. Zbiornik ten dotyczy piętra kredowego i stanowi obszar wymagający wysokiej (OWO) i najwyŝszej ochrony (ONO). Opisywany obszar połoŝony jest w zlewni Wieprza oraz dorzeczu Wisły. Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta, ciekiem drenującym teren inwestycji jest rzeka KręŜniczanka, lewobrzeŝny dopływ Bystrzycy. Koryto rzeki znajduje się w odległości ok. 1,2-1,5 km na południe od planowanej inwestycji. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 7

8 KręŜniczanka płynie wąską doliną, najpierw w kierunku NE, a następnie zmienia kierunek na SE w miejscowości Babin przyjmuje dopływ spod Radawca. Wody rzeki KręŜniczanki w punkcie kontrolnym KręŜnica Jara (ok. 13 km na wschód od BełŜyc) charakteryzowały się w 2008 roku (wg badań stanu ekologicznego wód, WIOŚ): -umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym w punkcie; -poniŝej dobrego stanem fizykochemicznym w punkcie; -dobrym stanem biologicznym w punkcie. Monitoring jakości wód płynących w latach w punkcie kontrolnym KręŜnica Jara sklasyfikował wody KręŜniczanki jako IV klasa wody niezadowalającej jakości. Brak na analizowanym obszarze oraz w pobliŝu większych zbiorników wodnych (zarówno naturalnych jak i sztucznych) a takŝe rozleglejszych obszarów łąkowych. W minimalnej odległości ok. 0,8 km w pobliŝu miejscowości Matczyn przepływa bezimienny ciek wodny uchodzący do KręŜniczanki w Jaroszewicach. W jego wąskiej dolinie typem potencjalnej fitocenozy są łęgi olszowo-jesionowe Fraxino-Alnetum (Matuszkiewicz 2009). Krajobraz. Na obszarze gminy łagodne ukształtowanie terenu i mała lesistość powoduje, Ŝe krajobraz ma charakter rozległych, antropogenicznych delikatnie sfalowanych panoram rolniczych. Teren planowanej inwestycji przecinają linie średniego i wysokiego napięcia rozchodzące się promieniście od GPZ w BełŜycach 4. SZCZEGÓŁOWE OKREŚLENIE MIEJSCA PLANOWANEJ INWESTYCJI W ODNIESIENIU DO OBSZARÓW NATURA 2000 (w promieniu 30 km) Miejsce planowanej inwestycji nie jest połoŝone na terenie Ŝadnego obszaru znajdującego się obecnie w sieci Natura 2000 oraz Ŝadnego obszaru zaproponowanego do włączenia w tej sieci. NajbliŜszym obszarem objętym ochroną w ramach sieci Natura 2000 jest Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Opole Lubelskie (PLH060054) połoŝony w województwie lubelskim i powiecie opolskim ( Znajduje się na zachód od planowanych turbin wiatrowych, a minimalna odległość od granic tego obszaru wynosi 20 km. Zgodnie z Kryteriami wyboru schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej części sieci Natura 2000, obiekt uzyskał 14 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 8

9 punktów, co dało podstawy do włączenia go do sieci Natura W ostoi znajduje się kolonia rozrodcza gatunku nietoperza wymienianego w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej - nocek duŝy Myotis myotis. Jest to druga co do wielkości kolonia rozrodcza gatunku w regionie licząca 270 samic. Obszar obejmuje zarówno miejsce kolonii jak i okoliczne Ŝerowiska. Ze względu na lokalizacje (budynek Liceum Ogólnokształcącego w Opolu Lubelskim wybudowany w XVII w. jako pałac Lubomirskich) ochronę moŝna połączyć z edukacją. Pozostałe przedstawione obszary (Tab. 2) mieszczą się w zakresie odległości między km wokół planowanej inwestycji (Ryc. 2). Tylko jeden spośród nich to Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Małopolski Przełom Wisły (PLB140006), którego granica rozpoczyna się ok. 30 km na zachód (Ryc. 1) od skrajnych turbin FW Podole. Ten chroniony obszar, obejmuje odcinek doliny Wisły między Józefowem a Kazimierzem. Charakterystyczne dla niego są wysokie brzegi, meandry i liczne wyspy o róŝnym charakterze. Ryc.1. Fragment ostoi Małopolski Przełom Wisły (najbliŝszy OSOP) znajdujący się ok. 30 km od planowanej inwestycji. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 9

10 W ostoi stwierdzono co najmniej 14 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (Tab. 1.), 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK).Jest to waŝna ostoja rybitwy białoczelnej i rybitwy rzecznej, takŝe jedno z nielicznych w kraju stanowisk lęgowych ostrygojada. Biorąc pod uwagę równieŝ stwierdzenia gatunków migrujących, najeŝy uznać to miejsce za waŝną ostoja dla ptaków wodno-błotnych w kraju. Tabela 1. Lista stwierdzonych gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409 EWG na obszarze Natura 2000 Małopolski Przełom Wisły (na podstawie formularza SDF). Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 10

11 Pozostałe przedstawione obszary powołane zostały w celu ochrony róŝnorodnych cennych siedlisk przyrodniczych. Tabela 2. Obszary chronione w ramach sieci Natura 2000 połoŝone w promieniu do 30 km od planowanej inwestycji. Formy ochrony: SOOS Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk, OSOP Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków. Lp. Nazwa ostoi Forma ochrony Kod Najmniejsza odległość i kierunek Powierzchnia (ha) 1. OPOLE LUBELSKIE SOOS PLH km W 2 724,4 Wartość przyrodnicza W ostoi znajduje się kolonia rozrodcza nietoperza z gatunku - Nocek duŝy Myotis myotis wymienianego w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Jest to druga co do wielkości kolonia rozrodcza gatunku w regionie licząca cn. 270 samic. Występuje tu równieŝ dość liczna populacja Mroczka późnego Eptesicus serotinus. Ostoja chroni miejsce koloni oraz okoliczne Ŝerowiska. 2. BYSTRZYCA JAKUBOWICKA SOOS PLH km NE 456,2 Wartość przyrodnicza Jest to waŝna ostoja staroduba łąkowego Ostericum palustre (rzadka roślina z rodziny selerowatych) z wysoką liczebnością, jedną z najwyŝszych w województwie. Ponadto obszar jest waŝnym siedliskiem dla populacji czterech gatunków motyli z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Liczebność ich populacji równieŝ naleŝy do największych w województwie lubelskim. Na terenie obszaru znajduje się ponadto stanowisko kumaka nizinnego. Obszar ostoi pokryty jest przez sześć rodzajów siedlisk z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Największe znaczenie mają tu łąki zmiennowilgotne i niŝowe łąki uŝytkowane ekstensywnie, będące siedliskiem staroduba łąkowego, a ponadto murawy kserotermiczne. 3. PŁASKOWYś NAŁĘCZOWSKI SOOS PLH km NW 1080,7 Wartość przyrodnicza Zbocza i dna wąwozów porasta grąd lipowo-grabowy, z licznymi gatunkami grzybów i roślin naczyniowych objętych w Polsce ochroną prawną. Lokalnie występuje teŝ świetlista dąbrowa. Szczególnie cennym elementem tej ostoi są wapienne groty w Bochotnicy - unikatowe stanowisko geologiczne o randze europejskiej (modelowo wykształcona strefa kontaktu mastrychtu dolnego i górnego) oraz ostoja nietoperzy. Jest to jedna z 20 największych kolonii zimowych nietoperzy w Polsce, a największa znana na Lubelszczyźnie (14 gatunków). Miejsce zimowania 4 gatunków nietoperzy z Załącznika II Dyrektywy Rady Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 11

12 92/43/EWG. Obiekt ma takŝe znaczenie kulturowe, jako pamiątka dawnego sposobu eksploatowania kamienia na tym terenie. W skład ostoi wchodzi teŝ wybitnie cenny odcinek doliny rzeki Bystrej (rzeka ta naleŝy do krainy pstrąga i lipienia), z zespołami stawów i wilgotnych, wielogatunkowych, ekstensywnie uŝytkowanych łąk. Łącznie zidentyfikowano tu 6 siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 13 gatunków z Załącznika II. 4. ŚWIDNIK SOOS PLH km E 122,8 Wartość przyrodnicza Jest to najliczniejsza z 7 zwartych kolonii susła perełkowanego w Polsce. 5. PRZEŁOM WISŁY W MAŁOPOLSCE SOOS PLH km W 15116,4 Wartość przyrodnicza Dolina Wisły jest jedną z niewielu w Europie duŝych rzek, zachowanych w stanie względnie naturalnym. Dolina na tym odcinku ma charakter przełomu i posiada unikalne walory krajobrazowe. Stwierdzono tu 10 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (24% powierzchni) oraz 21 gatunków z Załącznika II tej Dyrektywy. Obszar obejmuje fragment ostoi ptaków wodno - błotnych o randze europejskiej (IBA E 63), waŝnej zarówno dla gatunków lęgowych jak i migrujących. W "Paneuropejskiej strategii ochrony róŝnorodności biologicznej i krajobrazowej" Dolina Wisły została zaliczona do 10 systemów rzek Europy, którym nadano priorytet ochrony naturalnych walorów. UwaŜana jest za korytarz ekologiczny rangi europejskiej. 6. MAŁOPOLSKI PRZEŁOM WISŁY OSOP PLB km W 6972,8 Wartość przyrodnicza Występuje co najmniej 14 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). WaŜna ostoja rybitw - białoczelnej i rzecznej, jedno z nielicznych w kraju stanowisk lęgowych ostrygojada. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł białogrzbiety (PCK), mewa czarnogłowa, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa rzeczna, szablodziób, batalion (PCK), krwawodziób, mewa pospolita, ostrygojad (PCK) i rycyk; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje płaskonos, nurogęś i zimorodek. WaŜna ostoja dla ptaków wodnobłotnych. Wszystkie ww. obszary znajdują się w znacznej odległości (>20 km) od miejsca planowanej lokalizacji farmy wiatrowej. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 12

13 Ryc. 2. Rozmieszczenie Obszarów Natura 2000 względem planowanej inwestycji w gm. BełŜyce (w promieniu do 30 km), A - Opole Lubelskie, B - Bystrzyca Jakubowicka, C - PłaskowyŜ Nałęczowski, D - Świdnik, E - Przełom Wisły w Małopolsce, F - Małopolski Przełom Wisły. 5. ZAŁOśENIA I METODYKA MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO ZałoŜenia monitoringu przedrealizacyjnego zostały przygotowane zgodnie z Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (PSEW 2008) rekomendowanymi m.in. przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej oraz Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Biorąc pod uwagę charakterystykę terenu, na którym planowana jest budowa elektrowni wiatrowych, zdecydowano się na wybór podstawowej ścieŝki monitoringu obejmującej 33 kontrole (badania transektowe liczebności ptaków i badania natęŝenia wykorzystania przestrzeni powietrznej). Dodatkowo przeprowadzono obserwacje według protokołu MPPL (2 kontrole), cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych (2 kontrole), liczenie sukcesu lęgowego bociana białego (1 kontrola) i nasłuchy wieczorno/nocne (3 kontrole). W okresie zimowym skontrolowano obszar Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 13

14 farmy i strefę buforową (do 2 km turbin) w celu wykrycia ew. duŝych zgrupowań ptaków krukowatych. Na kaŝdej kontroli notowano czas i godziny prowadzenia obserwacji oraz warunki pogodowe: zachmurzenie, opad, wiatr i temperaturę (w st. C ), stosując do tego celu podstawową skale: (Z) Zachmurzenie: 0 - niebo bezchmurne, lub pojedyncze chmury, 1 - niebo zachmurzone maksymalnie w połowie, 2 - niebo zachmurzone pow. 50%, 3 - niebo całkowicie zachmurzone. (O) Opad: 0 - brak opadów, 1- mŝawka/niewielki opad śniegu, 2 - regularny deszcz/śnieg, 3 - ulewa/nawałnica. (W) Wiatr: 0 - brak wiatru, lub ledwie odczuwalny, 1- lekki powiew, 2 - wiatr, 3 - silny wiatr. Do obserwacji uŝywano lornetek o parametrach 10x42 i 10x50. W terenie posługiwano się mapą topograficzną w skali 1:25000 oraz wydrukami map satelitarnych terenu (ortofotomapy, mapy rastrowe). Badania terenowe prowadzili: Marcin Łukaszewicz oraz Mariusz Molęda i Adrian Szafrański uzupełniająco. Monitoring przedrealizacyjny trwał jeden rok z uwzględnieniem wszystkich okresów fenologicznych. Wykaz poszczególnych dat kontroli i charakterystykę prac przedstawia tabela 3. Zakres badań objął cztery moduły: 5.1 Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego Ich celem było pozyskanie danych dotyczących składu gatunkowego i liczebności awifauny występującej na terenie planowanej inwestycji, a takŝe zmienności tych parametrów w ciągu roku. Na powierzchni przyszłej farmy wiatrowej wyznaczono 3 transekty o łącznej długości ok. 5 km (Ryc. 3). Transekty wyznaczono tak, aby przebiegały w pobliŝu planowanych turbin wiatrowych i objęły środowiska reprezentatywne dla obszaru farmy. Zostały one poprowadzone po śródpolnej Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 14

15 drodze oraz miedzach. Zaplanowano i wykonano łącznie 33 kontrole kaŝdego transektu, w ciągu całego roku, z nieco większą częstotliwością w okresie przelotów. Kontrole transektów prowadzono w godzinach porannych i w róŝnej kolejności. Przejście pojedynczego transektu zajmowało zazwyczaj od 40 min. do 1 godziny. W tym czasie notowane były wszystkie ptaki widziane lub słyszane równieŝ (nierozpoznane do gatunku) wraz z informacją o ich lokalizacji w momencie pierwszego stwierdzenia. Zapisu obserwacji dokonywano w notatniku. Lokalizacja ptaków przyporządkowywana była do jednej z czterech wyróŝnionych kategorii: 1- ptaki obserwowane w strefie do 25 m od linii transektu po obu jego stronach 2- ptaki obserwowane w strefie od 25 do 100 m od linii transektu po obu jego stronach 3- ptaki obserwowane w odległości ponad 100 m od linii transektu po obu jego stronach, wraz z ptakami widzianymi lub słyszanymi poza granicami potencjalnej farmy wiatrowej L- ptaki w locie, obserwowane w dowolnej odległości od linii transektu 5.2 Badania natęŝenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki Celem tych badań było oszacowanie natęŝenia przelotów w przestrzeni powietrznej, zarówno lokalnych jak i długodystansowych oraz poznanie zmienności tych parametrów w ciągu roku. Szczególnie waŝne jest to dla gatunków o duŝym prawdopodobieństwie kolizji takich jak ptaki drapieŝne, gęsi, itp. Na potrzeby monitoringu ornitologicznego - jako powierzchnie próbne - wyznaczono 3 stacjonarne punkty obserwacyjne (Ryc. 3), połoŝone w takich miejscach aby obserwator mógł widzieć moŝliwie największy obszar. Znajdowały się one moŝliwie blisko planowanych lokalizacji turbin wiatrowych. Na kaŝdym z punktów przeprowadzono łącznie 33 kontrole (kaŝda trwająca min. 1h na punkcie) w ciągu całego roku, jednakŝe z większą częstotliwością w okresie przelotów. Ptaki liczono notując zarówno gatunek, liczbę osobników poszczególnych stad, kierunek przelotu ptaków jak i wysokość, na której się one poruszały. Jeśli nie było moŝliwe dokładne Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 15

16 policzenie ptaków w stadzie, liczebność szacowano np. 10, 70, 100, itp. Większe stada jednogatunkowe dokładnie przeglądano z uwagi na moŝliwość występowania innych gatunków. Przy analizie kierunku przelotu uwzględniono wyłącznie ptaki przemieszczające się w wyraźnie określonym kierunku (np. pominięto ptaki krąŝące czy często zmieniające kierunek lotu). Do określenia kierunku lotu stosowano ośmiostopniową skalę określając następujące kierunki: E, SE, S, SW, W, NW, N, NE. Do określenia pułapu wysokości lotu poszczególnych ptaków przyjęto trzystopniową skalę określająca wysokość (w stosunku do pracy śmigieł): 1. Ptaki obserwowane na wysokości poniŝej 50 m nad poziomem gruntu (poniŝej pracy śmigła) 2. Ptaki obserwowane na wysokości m nad poziomem gruntu ( strefa kolizyjna - strefa pracy śmigła) 3. PowyŜej 200 m nad poziomem gruntu (powyŝej pracy śmigła) 5.3 Badania w protokole MPPL Ich celem było poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków w okresie lęgowym. Taki standard metodyczny jest stosowany na wielu innych powierzchniach w całym kraju (program Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych) i pozwala na dokładne porównanie wartości awifauny okresu lęgowego w relacji do danych referencyjnych reprezentatywnych dla sytuacji ogólnopolskiej. Na terenie farmy wiatrowej wyznaczono jedną powierzchnie próbną. W tym przypadku stanowi ona kwadrat o boku długości 1 km, w obrębie którego wytyczone są 2 równoległe transekty o długości 1 km kaŝdy, oddalone od siebie ok. 500 m. W trakcie sezonu lęgowego przeprowadzono dwie kontrole wyznaczonej powierzchni. Zgodnie z metodyką Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (Chylarecki et. al. 2006) termin wczesnego liczenia pokrywał się ze szczytem aktywności lęgowej gatunków osiadłych. Liczenie późnowiosenne przeprowadzono w terminie zakładającym przylot na lęgowiska najpóźniejszych migrantów. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 16

17 W trakcie tych badań zapisywano wszystkie ptaki (osobniki) widziane i słyszane w trakcie przemarszu transektami. Ptaki notowano w podziale na cztery kategorie, odnoszące się do ich lokalizacji w momencie ich pierwszego stwierdzenia. 5.4 Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych Celem tego badania jest oszacowanie liczebności i rozmieszczenia gatunków rzadkich, średniolicznych oraz gatunków o duŝych rozmiarach ciała. W szczególności chodzi o ptaki szponiaste, bociany, Ŝurawie, łabędzie. Badanie to prowadzone jest na obszarze przewidzianym pod planowaną inwestycję i na obszarach znajdujących się w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Na potrzeby monitoringu prowadzonego na badanym obszarze, powierzchnię próbną stanowił obszar farmy wraz z buforem 2 km wokół niego. W ramach monitoringu wykonano 2 kontrole całości obszaru podlegającego badaniom monitoringowym oraz liczenie sukcesu lęgowego bocian białego. Prowadzono kontrole nocne, ukierunkowane na wykrycie gatunków reprezentujących chruściele oraz sowy. Dodatkowo zbierano obserwacje oportunistyczne przy okazji innych badań Nasłuchy nocne W określonych terminach przeprowadzono kontrole nocne z wykorzystaniem stymulacji głosowej obejmującej gatunki o nocnej aktywności. Dotyczyło to: chruścieli (głównie derkacz), przepiórki i sów. Nasłuchów i stymulacji dokonano w wytypowanych siedliskach najbardziej potencjalnych dla przedstawicieli ww. gatunków ptaków (fragmenty kośnych łąk, pastwisk, uprawy zbóŝ, skraje lasów, zadrzewienia śródpolne aleje drzew i parki). Wykryte stanowiska nanoszono na mapę. W metodyce przyjęto, Ŝe stanowisko lęgowe to terytorium w ramach którego, stwierdzono pewne, prawdopodobne lub moŝliwe gniazdowanie ptaków reprezentujących poszczególne gatunki. Według standardów obserwacji atlasowych Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 17

18 (Sikora i in. 2007) za gniazdowanie moŝliwe uwaŝa się: pojedyncze ptaki obserwowane w siedlisku lęgowym, jednorazowa obserwacje śpiewającego samca, obserwacje rodziny z lotnymi młodymi. Za gniazdowanie prawdopodobne uwaŝa się: parę ptaków w okresie i siedlisku lęgowym, zajęte terytorium lęgowe, kopulację lub toki, odwiedzanie miejsca nadającego się na gniazdo, niepokój sugerujący bliskość gniazda, budowa gniazda. Za gniazdowanie pewne uznawano: znalezione nowe gniazdo lub skorupy jaj, gniazdo wysiadywane, gniazdo z jajami, gniazdo z pisklętami odwodzenie od gniazda młodych, nielotne lub słabo lotne pisklęta, ptaki dorosłe z pokarmem lub odchodami piskląt. Wyniki kontroli nanoszono na mapy ternu. Tabela 3. Zakres prowadzonych prac terenowych wraz z datą i warunkami pogodowymi w dniu kontroli. OKRESY FENOLOGICZNE OKRES LĘGOWY POLĘGOWE KOCZOWANIA MIGRACJA JESIENNA ZIMOWANIE DATA KONTROLI ZAKRES WYKONYWANYCH PRAC WARUNKI POGODOWE 23-kwi-2011 transekty i punkty Z-2, O-1,W-0,T kwi-2010 cenzus gatunków rzadkich i średniolicznych Z-1, O-0,W-1,T maj-2010 transekty i punkt, MPPL Z-3, O-0,W-1,T maj-201 transekty i punkt Z-1, O-0,W-0,T maj-2010 cenzus gatunków rzadkich i średniolicznych Z-0, O-0,W-0,T maj-2010 transekty i punkt, nocne liczenia chruścieli, sów Z-2, O-0,W-1,T cze-2010 transekty i punkt, MPPL Z-0, O-0,W-0,T cze-2010 transekty i punkty, nocne liczenia chruścieli, sów Z-2, O-2,W-0,T cze-2010 transekty i punkt Z-1, O-1,W-1,T lip-2010 transekty i punkt, gniazda i sukces bociana białego Z-0, O-0,W-0,T lip-2010 transekty i punkty Z-1, O-1,W-1,T lip-2010 transekty i punkty Z-2, O-1,W-0,T sie-2010 transekty i punkty Z-1, O-1,W-1,T sie-2010 transekty i punkty Z-2, O-0,W-1,T sie-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-1,T wrz-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-1,T wrz-2010 transekty i punkty Z-1, O-0,W-1,T wrz-2010 transekty i punkty Z-1, O-0,W-1,T wrz-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-2,T paź-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-3,T paź-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-2,T paź-2010 transekty i punkty Z-1, O-0,W-1,T lis-2010 transekty i punkty Z-3, O-0,W-0,T-5 23-lis-2010 transekty i punkty Z-3, O-1,W-2,T-5 07-gru-2010 transekty i punkty Z-2, O-1,W-1,T-6 19-gru-2010 transekty i punkty Z-0, O-0,W-1,T-5 05-sty-2011 transekty i punkty Z-1, O-0,W-0,T-6 24-sty-2011 transekty i punkty, Z-2, O-0,W-1,T-2 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 18

19 MIGRACJA WIOSENNA kontrola ew. koncentracji krukowatych w buforze 05-lut-2011 transekty i punkty Z-2, O-0,W-0,T(-4) 21-lut-2011 transekty i punkty Z-0, O-0,W-0,T(-2) 04-mar-2011 transekty i punkty Z-0, O-0,W-2,T(-1) 15-mar-2011 transekty i punkt Z-3, O-0,W-0,T-3 27-mar-2011 transekty i punkt oraz nocna stymulacja sów Z-2, O-1,W-1,T-4 05-kwi-2011 transekty i punkty Z-1, O-0,W-0,T-6 16-kwi-2011 transekty i punkty Z-0, O-0,W-0,T-15 Okresy fenologiczne - ramy czasowe: okres lęgowy IV 2 VI 3, polęgowe koczowanie VII-VIII, migracja jesienna IX-XI, zimowanie XII-II, migracja wiosenna III-IV METODYKA OCENY ODDZIAŁYWANIA NA AWIFAUNĘ W celu przeprowadzenia oceny oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na awifaunę wykonano waloryzację ornitologiczną terenu na którym planowana jest realizacja przedsięwzięcia. Wyniki waloryzacji uzyskane na podstawie danych z rocznego monitoringu ornitologicznego pozwoliły na przybliŝone określenie liczebności składu gatunkowego awifauny lęgowej na badanym obszarze oraz jego porównanie do innych obszarów Polski. W ramach oceny oddziaływania na awifaunę szczególną uwagę zwrócono na występowanie gatunków kluczowych o znaczeniu unijnym z załącznika I i II Dyrektywy Ptasiej oraz rzadkich, nielicznych i średniolicznych gatunków ptaków. Przy ocenie przedsięwzięcia na ptaki brano pod uwagę występowanie, skład gatunkowy awifauny, jej liczebność oraz status występowania na badanej powierzchni. Dla gatunków kluczowych oceniano moŝliwość wystąpienia efektu odstraszającego i utraty siedliska oraz moŝliwość wystąpienia kolizji z planowanymi w projekcie wiatrowym 11 turbinami. Ten ostatni parametr prognozowany był z uŝyciem tzw. opcji Procent wolumenu przelotu (Chylarecki 2011), która zakłada, Ŝe liczba kolizji jest funkcją zmiennych zewnętrznych i zaleŝy ściśle od natęŝenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki. Prognozowana liczba kolizji w tym przypadku to procent wszystkich ptaków lecących na wysokości rotora. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 19

20 Ryc. 3. Rozmieszczenie transektów i punktów na terenie planowanej farmy wiatrowej. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 20

21 7. WYNIKI MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO Wyniki ornitologicznego monitoringu przedrealizacyjnego zaprezentowane zostały zarówno w postaci zbiorczej jak i w podziale na poszczególne okresy fenologiczne, aby zobrazować zmiany składu gatunkowego i liczebności awifauny w ciągu roku. Podział na poszczególne okresy fenologiczne jest w pewnym sensie umowny dla jednych gatunków trwa juŝ okres lęgowy a inne jeszcze migrują. Określając granice czasowe okresów fenologicznych starano się uwzględnić m.in. natęŝenie migracji, stąd teŝ autor zdecydował się na poniŝej przedstawiony podział. 7.1 Ogólna charakterystyka awifauny w cyklu rocznym NiezaleŜnie od miejsca obserwacji we wszystkich okresach fenologicznych na terenie planowanej inwestycji i najbliŝszej okolicy stwierdzono co najmniej 97 gatunków ptaków (Tab. 4), spośród których do lęgowych zaliczono 67 gatunków (w kategorii pewne 31 gat., prawdopodobne 22 gat. a moŝliwe 14 gat.) Największą róŝnorodnością wykazał się okres lęgowy, kiedy podczas wszystkich rodzajów liczeń stwierdzono obecność łącznie 73 gatunków. Tabela 4. Zestawienie wszystkich stwierdzonych gatunków ptaków na powierzchni badawczej (alfabetycznie). Zastosowane w tabeli skróty: MW migracja wiosenna, OL okres lęgowy, SL status lęgowości na powierzchni: A gniazdowanie moŝliwe, B gniazdowanie prawdopodobne, C gniazdowanie pewne, KP koczowania polęgowe, MJ migracja jesienna, Z zimowanie, X stwierdzona obecność. Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska MW OL SL KP MJ Z 1. baŝant Phasianus colchicus X X 2. białorzytka Oenanthe oenanthe X A X 3. błotniak stawowy Circus aeruginosus X A X X 4. błotniak łąkowy Circus pygargus X - X 5. bocian biały Ciconia ciconia X X C X 6. bogatka Parus major X X C X X X 7. brzegówka Riparia riparia X 8. cierniówka Sylvia communis X C X 9. czajka Vanellus vanellus X X C X X 10. czapla siwa Ardea cinerea X X Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 21

22 11. czeczotka Carduelis flammea X 12. czubatka Lophophanes cristatus X X 13. czyŝ Carduelis spinus X X X 14. derkacz Crex crex X C 15. dudek Upupa epos X B X 16. dymówka Hirundo rustica X X C X X 17. dzięcioł czarny Dryocopus martius X X B 18. dzięcioł duŝy Dendrocopos major X X C X X X 19. dzięcioł zielony Picus viridis X A X 20. dzięciołek Dendrocopos minor X A 21. dzwoniec Carduelis chloris X X B X X 22. gajówka Sylvia borin X B 23. gawron Corvus frugilegus X X A X X X 24. gąsiorek Lanius collurio X C X 25. gęś białoczelna Anser albifrons X X 26. gęś zboŝowa X 27. gil Pyrhula pyrhula X X 28. grubodziób Coccothraustes coccothraustes X X - X 29. grzywacz Columba palumbus X X C X X 30. jarzębatka Sylvia nisoria X B X 31. jastrząb Accipiter gentilis X X 32. jemiołuszka Bombycilla garrulus X 33. jerzyk Apus apus X A X 34. kapturka Sylvia atricapilla X X C X X 35. kawka Corvus monedula X X A X X X 36. kobuz Falco subbuteo X A X 37. kopciuszek Phoenicurus ochruros X X C X X 38. kos Turdus merula X X C X X X 39. kowalik Sitta europea X X 40. krogulec Accipiter nissus X X A X X 41. kruk Corvus corax X X B X X X 42. krzyŝówka Anas platyrhynchos X X X 43. kukułka Cumulus canorus X - X 44. kulczyk Serinus serinus X B X 45. kuropatwa Perdix perdix X C X X X 46. kwiczoł Turdus pilaris X X B X X X 47. lerka Lullula arborea X X C X 48. łabędź niemy Cygnus olor X X 49. łozówka Acrocephalus palustris X B X 50. makolągwa Carduelis cannabina X X C X X X 51. mazurek Passer montanus X X C X X X 52. mewa typ Larus typ srebrzysta argentatus X 53. modraszka Cyanistes caeruleus X X B X X X 54. muchołówka szara Muscicapa striata X C X 55. mysikrólik Regulus regulus X X 56. myszołów Buteo buteo X X B X X X 57. myszołów włochaty Buteo lagopus X X 58. oknówka Delichon urbicum X C X X Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 22

23 59. ortolan Emberiza hortulana X C 60. paszkot Turdus viscivorus X X 61. pełzacz leśny Certhia familiaris X X X 62. piecuszek Phylloscopus trochilus X B X 63. piegŝa Sylvia curruca X C X 64. pierwiosnek Phylloscopus collybita X X B X X 65. pleszka Phoenicurus phoenicurus X B 66. pliszka siwa Motacilla alba X X C X X 67. pliszka Ŝółta Motacilla flava X X C X X 68. pokląskwa Saxicola rubetra X C X X 69. pokrzywnica Prunella modularis X 70. potrzeszcz Emberiza calandra X X B X X 71. potrzos Emberiza schoeniclus X - X 72. przepiórka Coturnix coturnix X C X 73. pustułka Falco tinnunculus X A X 74. raniuszek Aegithalos caudatus X X 75. rudzik Erithacus rubecula X B X 76. sierpówka Sreptopelia decaocto X C X X X 77. sikora uboga Poecile palustris X 78. skowronek Alauda arvensis X X C X X 79. słowik szary Luscinia luscinia X B 80. sroka Pica pica X X C X X X 81. srokosz Lanius excubitor X X C X 82. sójka Garrulus glandarius X X C X X X 83. strzyŝyk Troglodytes troglodytes X A X 84. szpak Sturnus vulgaris X X C X X 85. szczygieł Carduelis carduelis X X B X X X 86. śmieszka Larus ridibundus X X X 87. śpiewak Turdus philomelos X X B X 88. świergotek drzewny Anthus trivialis X X A X 89. świergotek łąkowy Anthus pratensis X X B X 90. trznadel Emberiza citrinella X X C X X X 91. uszatka Asio otus X A 92. wilga Oriolus oriolus X B X 93. wrona siwa Corvus cornix X X A X X X 94. wróbel Passer domesticus X C X X X 95. zaganiacz Hippolais icterina X A 96. zięba Fringilla coelebs X X B X 97. Ŝuraw Grus grus X X 98. drapieŝne nieoz. Falconiformes sp. X X X 99. gęsi nieoz. Anser sp. X 100. wróblowe nieoz. Passeriformes sp. X X X X X RAZEM 97 gatunków Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 23

24 7.1.1 Przeloty wiosenne Do przelotów wiosennych zaliczono okres od początku marca do połowy kwietnia. W tym czasie wykonano 5 kontroli na punktach i transektach oraz nocne wabienie sów w końcu marca w okresie zwiększonej aktywności szukanych gatunków. Liczenia na transektach W ciągu przelotów wiosennych, podczas 5 kontroli terenowych na transektach stwierdzono łącznie 675 osobniki naleŝące do 30 gatunków (Tab. 5). Najliczniejszymi gatunkami (pogrubiono je w tabeli) były: skowronek 201 os., co stanowi blisko 30% całości zgrupowania, szpak 106 os (blisko 16%) oraz kwiczoł 78 os. ( ok. 12%). W przeliczeniu na 1 kontrole/1 km transektu w tym okresie stwierdzono 27 os. Nie oznaczono do konkretnego gatunku 12 os. (1,77%) z grupy wróblowych. Tabela 5. Ptaki stwierdzone na transektach w okresie przelotów wiosennych w okolicach BełŜyc. Skróty uŝyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu, U% - udział procentowy poszczególnych gatunków. Lp. Gatunek N N/km/k U% 1 bogatka 6 0,24 0,88 2 czajka 21 0,84 3,11 3 dymówka 5 0,20 0,74 4 dzięcioł duŝy 5 0,20 0,74 5 dzięcioł zielony 2 0,08 0,29 6 dzwoniec 3 0,12 0,44 7 gawron 20 0,80 2,96 8 gęś białoczelna 25 1,00 3,70 9 grzywacz 40 1,60 5,92 10 kawka 7 0,28 1,04 11 kopciuszek 2 0,08 0,29 12 kos 3 0,12 0,44 13 kruk 8 0,32 1,18 14 kwiczoł 78 3,12 11,55 15 łabędź niemy 3 0,12 0,44 16 makolągwa 4 0,16 0,59 17 mazurek 10 0,40 1,48 18 modraszka 5 0,20 0,74 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 24

25 19 myszołów 8 0,32 1,18 20 pliszka siwa 5 0,20 0,74 21 potrzeszcz 21 0,84 3,11 22 skowronek 201 8,04 29,8 23 sroka 4 0,16 0,59 24 srokosz 5 0,20 0,74 25 sójka 12 0,48 1,77 26 szpak 106 4,24 15,7 27 śmieszka 5 0,20 0,74 28 świergotek łąkowy 8 0,32 1,18 29 trznadel 21 0,84 3,11 30 zięba 20 0,80 2,96 31 wróblowe nieozn. 12 0,48 1,77 RAZEM ,0 100 Liczenia na punktach W czasie kontroli na punktach obserwacyjnych w okresie przelotów wiosennych zaobserwowano 891 ptaków naleŝących do 38 gatunków (Tab. 6.). Dominantami zgrupowania (pogrubiono je w tabeli) były: skowronek z ponad 28% udziałem, szpak 132 os. ok. 15% oraz gęś białoczelna 80 os. (ok. 9%). Nie oznaczono w tym okresie do gatunku 15 os. gęsi przelatujących na wysokim pułapie (1,68% całości zgrupowania) oraz ptaki wróblowe 8 os. (0,89%). W przeliczeniu na 1 punkt w ciągu godziny notowano średnio 59,4 ptaki. Tabela 6. Ptaki obserwowane na punktach w okresie przelotów wiosennych w okolicy BełŜyc. Skróty uŝyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, U% - udział procentowy poszczególnych gatunków. Pułap (patrz pkt. 5.2) Lp. Gatunek N N/h/P U% Pułap 1 bocian biały 3 0,20 0, bogatka 11 0,73 1, czajka 35 2,33 3,93 1,2 4 czapla siwa 2 0,13 0, czyŝ 10 0,66 1, dymówka 7 0,46 0,78 1,2 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 25

26 7 dzięcioł czarny 1 0,06 0, gawron 10 0,66 1,12 1,2 9 gęś białoczelna 80 5,33 8, grubodziób 5 0,33 0, grzywacz 40 2,66 4, jastrząb 1 0,06 0, kapturka 3 0,20 0, kos 5 0,33 0, kowalik 4 0,26 0, krogulec 3 0,20 0,34 1,2 17 kruk 7 0,46 0,78 1,2 18 krzyŝówka 9 0,60 1, kwiczoł 62 4,13 6, lerka 8 0,53 0, makolągwa 7 0,46 0,78 1,2 22 modraszka 5 0,33 0, myszołów 14 0,93 1,57 1,2,3 24 pełzacz leśny 2 0,13 0, pierwiosnek 8 0,53 0, pliszka siwa 5 0,33 0, pliszka Ŝółta 3 0,20 0, potrzeszcz 31 2,06 3,48 1,2 29 skowronek ,8 28,3 1,2 30 sroka 5 0,33 0, szpak 132 8,80 14,8 1,2 32 szczygieł 9 0,60 1, śpiewak 3 0,20 0, świergotek łąkowy 10 0,66 1,12 1,2 35 trznadel 15 1,00 1, wrona siwa 8 0,53 0,89 1,2,3 37 zięba 43 2,86 4,82 1,2 38 Ŝuraw 10 0,66 1,12 2,3 39 gęsi nieozn. 15 1,00 1, wróblowe nieozn. 8 0,53 0,89 2 RAZEM ,4 100 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 26

27 7.1.2 Okres lęgowy W okresie od połowy kwietnia do końca czerwca przyjętym jako okres lęgowy wykonano 7 kontroli terenowych na transektach i punktach. Ponadto w okresie tym przeprowadzono 2 liczenia na powierzchni MPPL, 2 kontrole całości obszaru farmy wraz ze strefą buforową o szerokości 2 km oraz nasłuchy nocne. Podczas tych kontroli liczone i kartowane były wszystkie ptaki wykazujące zachowania lęgowe. Liczenia na transektach W okresie 7 kontroli terenowych na transektach stwierdzono łącznie ptaków naleŝących do 47 gatunków (Tab. 7). Najliczniejszymi gatunkami (pogrubiono je w tabeli) były: skowronek 257 os., co stanowi ok. 20% wszystkich obserwowanych osobników, szpak 203 os. (16% udziału w zgrupowaniu) oraz dymówka 112 os. blisko 9% udział. Zagęszczenie najliczniejszego skowronka - wyniosło 7,34 os. 1kontrola/1km. Nie udało się oznaczyć do gatunku 15 os. z grupy wróblowych (1,18% udział). Tabela 7. Ptaki stwierdzone na transektach w okresie lęgowym w okolicach BełŜyc. Skróty uŝyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu, U% - udział procentowy poszczególnych gatunków. Lp. Gatunek N N/km/k U% 1 białorzytka 3 0,10 0,24 2 błotniak stawowy 5 0,14 0,39 3 bocian biały 17 0,48 1,34 4 bogatka 9 0,26 0,71 5 cierniówka 22 0,63 1,74 6 dudek 3 0,10 0,24 7 dymówka 112 3,20 8,85 8 dzięcioł duŝy 3 0,10 0,24 9 dzięcioł czarny 2 0,10 0,16 10 dzwoniec 10 0,30 0,79 11 gajówka 5 0,14 0,39 12 gawron 64 1,83 5,05 13 gąsiorek 12 0,34 0,95 14 grzywacz 86 2,50 6,79 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 27

28 15 kapturka 10 0,28 0,79 16 kawka 25 0,71 1,97 17 kopciuszek 4 0,11 0,31 18 kos 10 0,28 0,79 19 krogulec 2 0,10 0,16 20 kruk 7 0,20 0,55 21 kulczyk 5 0,14 0,39 22 kuropatwa 8 0,23 0,63 23 kwiczoł 68 1,94 5,37 24 lerka 2 0,10 0,16 25 łozówka 5 0,14 0,39 26 makolągwa 18 0,50 1,42 27 mazurek 11 0,31 0,87 28 modraszka 3 0,10 0,24 29 myszołów 15 0,43 1,18 30 ortolan 11 0,31 0,87 31 pliszka siwa 20 0,57 1,58 32 pliszka Ŝółta 63 1,80 4,97 33 pokląskwa 10 0,28 0,79 34 potrzeszcz 16 0,46 1,26 35 przepiórka 12 0,34 0,95 36 pustułka 3 0,10 0,24 37 sierpówka 8 0,23 0,63 38 skowronek 257 7,34 20,3 39 sójka 5 0,14 0,39 40 sroka 17 0,48 1,34 41 szpak 203 5,80 16,0 42 świergotek drzewny 3 0,10 0,24 43 trznadel 22 0,63 1,74 44 wilga 7 0,20 0,55 45 wrona siwa 16 0,45 1,26 46 wróbel 23 0,66 1,82 47 zięba 9 0,26 0,71 48 wróblowe nieozn. 15 0,43 1,18 RAZEM ,2 100 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 28

29 Liczenia na punktach W czasie kontroli na punktach obserwacyjnych w okresie lęgowym zaobserwowano w okolicach BełŜyc ptaków naleŝących do 39 gatunków (Tab. 8). Części ptaków nie udało się oznaczyć do gatunku (10 os. - 1,21%) z powodu zbyt duŝej odległości z jakiej je obserwowano (ptaki wróblowate). Najliczniejszymi ptakami (pogrubiono je w tabeli) obserwowanymi na punktach były: szpak 185 os. (blisko 23% wszystkich obserwowanych ptaków), skowronek 138 os. (ok. 17%) oraz dymówka 98 os. (ok. 12%). Dość wysoki udział uzyskał równieŝ kwiczoł. W przeliczeniu na 1 punkt w ciągu godziny notowano średnio 39,5 os. Tabela 8. Ptaki obserwowane na punktach w okresie lęgowym w okolicy BełŜyc. Skróty uŝyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, U% - udział procentowy poszczególnych gatunków. Pułap (patrz pkt. 5.2) Lp. Gatunek N N/h/P U% Pułap 1 błotniak łąkowy 2 0,09 0,24 1,2 2 błotniak stawowy 4 0,19 0, bocian biały 6 0,28 0,72 1,2 4 bogatka 5 0,24 0, czajka 15 0,71 1,81 1,2 6 dzięcioł duŝy 1 0,05 0, dzwoniec 3 0,14 0, dymówka 98 4,66 11,8 1,2 9 gawron 32 1,52 3,86 1,2 10 gąsiorek 18 0,86 2, grubodziób 3 0,14 0, grzywacz 46 2,19 5,55 1,2 13 jerzyk 11 0,52 1, kawka 12 0,57 1,45 1,2 15 kobuz 2 0,09 0, kruk 7 0,33 0,84 2,3 17 kukułka 2 0,09 0, kwiczoł 59 2,81 7,12 1,2 19 makolągwa 9 0,43 1, mazurek 7 0,33 0, modraszka 5 0,24 0,60 1 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 29

30 22 muchołówka szara 2 0,09 0, myszołów 14 0,66 1,68 1,2,3 24 oknówka 5 0,24 0,60 1,2 25 pliszka siwa 7 0,33 0, pliszka Ŝółta 27 1,28 3, pokląskwa 2 0,09 0, sierpówka 2 0,09 0, skowronek 138 6,57 16,6 1,2 30 sójka 6 0,28 0, sroka 8 0,38 0, szczygieł 14 0,66 1, szpak 185 8,81 22,3 1,2 34 śmieszka 20 0,95 2,41 1,2 35 świergotek łąkowy 5 0,24 0,60 1,2 36 trznadel 14 0,66 1, wilga 6 0,28 0,72 1,2 38 wróbel 12 0,57 1, zaganiacz 5 0,24 0, wróblowe nieozn. 10 0,48 1,21 1,2 RAZEM ,5 100 Badania w protokole MPPL Przeprowadzono 2 krotne liczenia w kwadracie i metodą MPPL, zlokalizowanym bezpośrednio na terenie inwestycji (05 maja tzw. wczesne i 08 czerwca późne ). Kontrole wykazały występowanie 27 gatunków ptaków. Najliczniejszym gatunkiem był skowronek (33,3% wszystkich zanotowanych ptaków). Wyniki z obu kontroli przedstawiono w tabeli zbiorczej (Tab. 9). Tabela 9. Lista gatunków i liczebność ptaków stwierdzonych podczas liczeń w standardzie MPPL. Lp. Gatunek Liczebność Udział 1 błotniak stawowy 1 0,55 2 bogatka 4 2,18 3 cierniówka 5 2,73 4 dymówka 20 10,9 5 gawron 3 1,64 6 gąsiorek 2 1,09 Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 30

31 7 grzywacz 8 4,37 8 kapturka 2 1,09 9 kawka 5 2,73 10 kruk 2 1,09 11 kukułka 1 0,55 12 łozówka 2 1,09 13 makolągwa 3 1,64 14 myszołów 2 1,09 15 pierwiosnek 2 1,09 16 pliszka siwa 3 1,64 17 pliszka Ŝółta 18 9,84 18 pokląskwa 2 1,09 19 potrzeszcz 5 2,73 20 sierpówka 2 1,09 21 skowronek 61 33,3 22 szpak 15 8,19 23 świergotek łąkowy 3 1,64 24 trznadel 4 2,18 25 wilga 1 0,55 26 wróbel 5 2,73 27 zięba 2 1,09 RAZEM Kontrola obszaru farmy i strefy buforowej oraz liczenia gniazd bociana białego Na obszarze planowanej farmy wiatrowej oraz w strefie 2 km od turbin wiatrowych wykonano dwie kontrole pod kątem wyszukania ptaków wykazujących zachowania lęgowe z określonych grup (ptaki o znacznych rozmiarach ciała, ptaki z Zał. I Dyrektywy Ptasiej, pozostałe nieliczne). Stanowiska (Ryc. 4) ustalono w oparciu o powyŝsze kontrole oraz obserwacje z punktów i transektów. Gąsiorek Lanius collurio łącznie stwierdzono 21 par tego gatunku. Lerka Lullula arborea 3 śpiewające samce. Ortolan Emberiza hortulana 9 śpiewających samców. Błotniak łąkowy Circus pygargus 1 os. (samiec) obserwowany na NE od Zosina. Jarzębatka Sylvia nisoria dorosły osobnik dwukrotnie obserwowany w okolicy Zosina. Dzięcioł czarny Dryocopus martius odzywające się osobniki rejestrowano w kompleksie na północ od Wojcieszyna. Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne Strona 31