Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy wiatrowej w rejonie Pakosławia

Transkrypt

1 Z08 Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Opracował: Nikodem Mazur... Na zlecenie: Agren. Zakład inżynierii środowiska. Leszek Długokęcki. Komorowo 19a Wrocław, styczeń 2014

2 Spis treści 1. Wstęp Teren badań Metodyka Wyniki Zimowanie Gęsi Anser spp Ptaki wróblowe Ptaki szponiaste Inne grupy systematyczne Wędró wka wiósenna Ptaki wróblowe Gęsi Anser spp Ptaki szpóniaste Inne grupy systematyczne Pópulacja lęgówa Wyniki liczen MPPL Migracja jesienna Ptaki szponiaste Ptaki wróblowe Gęsi Anser spp. i czajki Vanellus vanellus Gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej Przegląd stwierdzónych gatunkó w ptakó w Ocena oddziaływania Sezon lęgowy Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

3 5.1.1 Oddziaływanie na gatunki wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej Oddziaływanie na ptaki krajobrazu rolniczego Oddziaływania na ptaki związane z zadrzewieniami Oddziaływanie na ptaki związane z zabudową wiejską i miejską Migracja wiosenna Migracja jesienna Zimowanie Wpływ na obszary Natura Ocena śmiertelności Oddziaływania skumulowane Podsumowanie wyników i działania zapobiegawcze Wnioski Propozycja monitoringu porealizacyjnego Literatura Załączniki Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

4 Spis załączników Załącznik I Położenie planowanej FW Pakosław na tle obszarów Natura 2000 Załącznik II Powierzchnia badawcza planowanej FW Wiatrowej Pakosław Załącznik III Mapa planowanych i istniejących inwestycji wiatrowych w pobliżu FW Pakosław

5 1. Wstęp Niniejszy raport obejmuje całoroczny monitoring ptaków na terenie planowanej farmy wiatrowej w pobliżu miejscowości Pakosław w powiecie rawickim, województwo wielkopolskie. Jego celem jest określenie oddziaływania planowanej farmy wiatrowej na awifaunę. 2. Teren badań Obszar planowanej farmy wiatrowej Pakosław, umiejscowiony jest w następujących regionach fizjograficznych: megaregion Pozaalpejska Europa Środkowa; prowincja Niż Środkowoeuropejski; podprowincja Niziny Środkowopolskie; makroregion Nizina Południowowielkopolska; mezoregion Wysoczyzna Kaliska (Kondracki 2002). Teren obserwacji położony jest na północny zachód od Pakosławia w południowej części województwa wielkopolskiego. Leży na wysokości bezwzględnej ok. 100 m n.p.m. Obszar badań położony był na terenie otwartym, gdzie dominował krajobraz rolniczy. Uprawy stanowiły ponad 95% powierzchni. Wśród pól przeważały zboża, rzepak oraz kukurydza. Inwentaryzowany teren był ubogi w zadrzewienia, nie było lasów użytkowanych gospodarczo. Obszar badań obejmował dwa niewielkie, przedzielone szosą skupiska drzew (ok. 3 ha), będące pozostałością łęgów. Stanowiły one najbogatsze siedliska, pod względem liczby stwierdzanych gatunków ptaków. Stwierdzono niewielką liczbę drzew i krzewów w szpalerach nasadzonych wzdłuż pól. W zachodniej części obszaru była jedna, niewielka remiza śródpolna, składająca się z młodych sosen Pinus sylvestris. Ugory i łąki stanowiły margines. Na terenie badań znajdowały się niewielkie strugi, pełniące rolę cieków odwadniających. W centralnej części obszaru, znajdowały się trzy małe zbiorniki wodne, o łącznej powierzchni poniżej 1 ha. W odległości ok. 3 km od terenu badań, znajduje się Zalew Pakosław. Jest to płytki zbiornik wodny o powierzchni 28 ha i maksymalnej głębokości ok. 2 m. Powstał w 2010 roku. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

6 3. Metodyka Badania były prowadzone zgodnie z metodyką zaproponowaną w publikacji: Wytyczne w zakresie oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (PSEW 2008). Częściowo opierano się o dane z projektu Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (Chylarecki 2011). Niniejszy raport obejmuje wyniki prac terenowych prowadzonych od do Badania obejmowały pięć modułów: 1. metoda transektowa, obejmująca inwentaryzację wszystkich gatunków na całym terenie. Dodatkowo w dniach , , przeprowadzono kontrole wieczorno nocne. Na transektach dokonywano nasłuchu derkacza Crex crex i gatunków z rodzaju Locustella. Dla sów, na wybranych punktach odległych od siebie o ok. kilometr prowadzano stymulację głosową oraz nasłuch; 2. kontrole na wyznaczonych punktach obserwacyjnych; 3. cenzus gatunków kluczowych, prowadzony także w dniach kontroli na transektach oraz poza nimi (np. dużych gatunków ptaków narażonych na kolizje i gniazda bocianów); 4. metoda wykorzystywana w badaniach prowadzonych w ramach Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL). Za teren badań (Załącznik I) uznano teren o powierzchni około 4 km 2 wokół obszaru, na którym zlokalizowana ma być farma wiatrowa. Przez cały okres monitoringu liczono ptaki przebywające na terenie z wykorzystaniem metody transektowej. Wytyczono transekt (9,5 km) obejmujący różne typy siedlisk (pole, zadrzewienia) zlokalizowanych na badanym obszarze. W promieniu 2 km od terenu badań, wyznaczono tzw. bufor, gdzie prowadzono dodatkowe obserwacje, w celu wykrycia cennych siedlisk i stanowisk rzadkich gatunków ptaków, które mogą zalatywać na teren inwestycji. Badania terenowe były przedłużane na godziny popołudniowe. Ponadto notowano ptaki na punktach obserwacyjnych. Poza planowymi kontrolami, w okolicznych miejscowościach, przeprowadzono poszukiwania gniazd bociana białego Ciconia ciconia. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

7 Listę i przebieg kontroli dziennych przedstawia Tabela 1. Odbyło się łącznie 31 kontroli (31 dziennych, trzy kontrole nocne z nasłuchami). Na badanej powierzchni spędzono w sumie 250 godzin (140 godzin na transekcie i 110 godzin na punktach obserwacyjnych). Przejście transektu zajmowało średnio ok. 4,5 godzin. Na każdą kontrolę przypadło średnio 3,5 godziny spędzonych na punktach obserwacyjnych. Warunki pogodowe określano na podstawie następujących kryteriów: siłę wiatru określano według skali Beauforta; zachmurzenie określano w skali od 0 do 5, gdzie 0 to niebo bezchmurne, a 5 to zachmurzenie całkowite; temperatura mierzona o godzinie 9.00, opady klasyfikowano na podstawie ich rodzaju i natężenia. W okresie lęgowym liczebność ptaków lęgowych i zagęszczenie zostały określone przy pomocy liczeń MPPL (Chylarecki i in. 2009). Dla ptaków lęgowych w obrębie badanej powierzchni status lęgowości (Tabela 3 i 4) przyjęto na podstawie Polskiego Atlasu Ornitologicznego (Sikora i in. 2007): Kategoria A gniazdowanie możliwe Pojedyncze ptaki obserwowane w siedlisku lęgowym Jednorazowa obserwacja ptaka śpiewającego lub odbywającego loty godowe Obserwacja rodziny (jeden ptak lub para) z lotnymi młodymi Kategoria B gniazdowanie prawdopodobne Para ptaków obserwowana w siedlisku lęgowym Śpiewający lub odbywający loty godowe samiec stwierdzony co najmniej przez dwa dni w tym samym miejscu lub równoczesne stwierdzenie wielu samców w siedlisku lęgowym danego gatunku Kopulacja, toki Odwiedzanie miejsca nadającego się na gniazdo Głosy niepokoju sugerujące bliskość gniazda lub piskląt Plama lęgowa (u ptaka trzymanego w ręku) Budowa gniazda lub drążenie dziupli Kategoria C gniazdowanie pewne Odwodzenie od gniazda lub młodych (udawanie rannego) Gniazdo nowe lub skorupy jaj z danego roku Gniazdo wysiadywane Ptaki z pokarmem dla młodych lub z odchodami piskląt Gniazdo z jajami Gniazdo z pisklętami Młode zagniazdowniki nielotne lub słabo lotne, lub podloty gniazdowników poza gniazdem Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

8 Zarówno na transekcie, jak i punktach obserwacyjnych, liczono wszystkie widziane i słyszane gatunki ptaków (jeżeli było to możliwe określano płeć i wiek) uwzględniając zachowanie każdego osobnika, kierunek i wysokość lotu. Pułap wysokości podzielono na trzy kategorie, biorąc pod uwagę dane techniczne turbin: 1) A od 0 do 80 m poniżej zasięgu pracy rotora 2) B od 80 do 200 m wysokość pracy rotora 3) C powyżej 200 m powyżej zasięgu pracy rotora Przy opracowaniu wyników zgodnie z zaleceniami PSEW (2008) szczególną uwagę poświęcono ptakom potencjalnie najbardziej narażonym na niekorzystny wpływ elektrowni wiatrowych, czyli tzw. gatunkom kluczowym: Gatunki wskazane w Art. 4(1) DP i wymienione w załączniku 1 DP; Gatunki wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001); Gatunki SPEC (Species of European Conservation Concern) w kategorii 1-3 (BirdLife International 2004); Gatunki objęte strefową ochroną miejsc występowania; Gatunki o rozpowszechnieniu lęgowym <10% (ocenianym w siatce kwadratów 10x10 km; Sikora i in. 2007); Gatunki o liczebności krajowej populacji <1000 par lęgowych. Tabela 1. Rozkład kontroli przeprowadzonych na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław Data (2013 r.) Liczba godzin na transekcie Liczba godzin na PO Temperatura C Wiatr Opady Zachmurzenie Widoczność brak 5 dobra , brak 5 dobra brak 2 dobra ,5 2 brak 5 dobra brak 5 dobra brak 4 dobra deszcz słaby, przel. 5 dobra brak 0 bardzo dobra brak 3 dobra brak 2 bardzo dobra Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

9 brak 5 dobra brak 5 dobra brak 5 dostateczna brak 2 bardzo dobra , brak 2 bardzo dobra brak 2 bardzo dobra silny, przelotny 4 dostateczna brak 2 bardzo dobra brak 0 bardzo dobra brak 2 bardzo dobra , deszcz słaby, przel. 5 dostateczna brak 1 bardzo dobra , brak 2 bardzo dobra brak 5 dobra brak 0 bardzo dobra brak 4 dobra deszcz słaby, przel. 5 dostateczna brak 5 dobra brak 5 dobra brak 5 dobra brak 5 dobra 4. Wyniki 4.1 Zimowanie W miesiącach tzw. zimy klimatologicznej, czyli grudzień styczeń luty, zanotowano niewielką liczebność ptaków, co jest typowe dla tego okresu (Walasz 2000). Zarejestrowano łącznie 1654 stwierdzeń ptaków z 27 gatunków. Najliczniejszą grupą ptaków były wróblowe (54% wszystkich obserwacji, Rysunek 1). Dominującymi taksonami były: gęś Anser spp. (705 osobników), mazurek Passer montanus (254 stwierdzenia), wróbel Passer domesticus (100 stwierdzeń), makolągwa Linaria cannabina (97 stwierdzeń) i potrzeszcz Emberiza calandra (86 stwierdzeń). Większość stwierdzeń, dotyczyła ptaków przelotnych i koczujących. Liczebność ulegała wahaniu, wynikało to ze zmiennych warunków pogodowych. Utrzymująca się pokrywa śnieżna i dłuższy okres mrozu pojawiły się w styczniu. Śnieg utrzymywał się przez większą część miesiąca. Stada gęsi obserwowane były tylko w locie, nie stwierdzono ich Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

10 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy postoju. Oprócz cennej bazy żerowiskowej, jaką stanowiły sterty nawozu, znajdujące się w pobliżu zabudowań, na terenie badań nie stwierdzono stanowisk zimowiskowych. Wyniki obserwacji wszystkich gatunków (całodniowe i z punktów obserwacyjnych) przedstawia Rysunek 2 i 3. blaszkodziobe wróblowe drapieżne inne 2% 1% 43% 54% Rysunek 1. Procentowy udział poszczególnych grup ptaków w okresie zimowania na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław (n= 1654) I 29.I 09.II 24.II 05.XII 20.XII Rysunek 2. Obserwacje na transekcie i punktach w okresie zimowym, wyrażone liczbą osobników na godzinę (n= 1654). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

11 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy I 29.I 09.II 24.II 05.XII 20.XII Rysunek 3. Obserwacje na punktach w okresie zimowym, wyrażone liczbą osobników na godzinę (n= 313) Gęsi Anser spp. Stada gęsi o tej porze roku złożone są z gęsi zbożowej Anser fabalis i gęsi białoczelnej Anser albifrons. (Dyrcz i in. 1991). Pojawiające się w Polsce gęsi zbożowe i białoczelne gniazdują w tajdze oraz tundrze północnej Europy i północno-zachodniej Syberii (Madsen et al. 1999). Polska pełni ważną rolę dla obu tych gatunków w okresie wędrówek i zimowania, leżąc na trasie corocznych wędrówek na zimowiska, położonych w zachodniej Europie. Zlokalizowane najbliżej planowanej inwestycji noclegowiska gęsi, wykorzystywane w okresie zimowym to znajdujące się w Dolinie Baryczy: Stawy Jamnik (maksymalna liczebność ptaków ), Stawy Ruda Żmigrodzka (maksymalna liczebność ptaków 5 000), Stawy Radziądz (maksymalna liczebność ptaków ) (Ławnicki i in. 2012). Dokonano 705 stwierdzeń gęsi Anser spp. Były to głównie ptaki przelotne, nie stwierdzono żerowania na terenie badań. W czasie pierwszych trzech kontroli liczebność stad utrzymywała się na stałym, niskim poziomie. Najwięcej gęsi zaobserwowano dziewiątego lutego, a najmniej 24 lutego (Rysunek 4.). W grudniu 2013 roku nie dokonano stwierdzeń osobników z tej grupy. Większość gęsi leciała na wysokości kolizyjnej (Rysunek 5.). Przelot odbywał się głównie w kierunku północnym i północno-wschodnim (Rysunek 6.). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

12 n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy I 29.I 09.II 24.II Rysunek 4. Liczba osobników na transekcie i punktach w okresie zimowym (n=705). 0 m - 80 m 80 m m powyżej 200 m 13% 9% 78% Rysunek 5. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez gęsi w okresie zimowym (n= 705). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

13 W NW N NE E SW SE S Rysunek 6. Kierunek przelotu gęsi w okresie zimowym (n= 705) Ptaki wróblowe Passeriformes stanowiły najliczniejszą grupę ptaków na badanym terenie. W okresie objętym tym raportem zanotowano 604 stwierdzeń z 15 gatunków. W tej grupie ptaków dominował mazurek (254 stwierdzenia), wróbel Passer domesticus (100 stwierdzeń), makolągwa Linaria cannabina (97 stwierdzeń), trznadel Emberiza citrinella (86 stwierdzenia) i potrzeszcz Emberiza calandra (58 stwierdzeń) (Rysunek 7.). Łącznie stanowiły blisko 60% wróblowych. Aż 117 osobników, stanowiły ptaki wróblowe, które nie zostały oznaczone do rodzaju ani gatunku. Nie obserwowano gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Nie stwierdzono żadnego osobnika lecącego na pułapie planowanych turbin. Miejscem najczęstszych stwierdzeń wróblowych, były skupiska drzew w centralnej części badanego terenu (przy miejscowości Ostrobudki). Miejsce to było cenną bazą pokarmową dla ptaków z rodziny łuszczaków (Fringillidae) i trznadlowatych (Emberizidae), ze względu na roślinność zielną. W zagajnikach, czyże Spinus spinus żerowały na owocostanach olszy (tzw. szyszeczkach). Widywano tam także sroki Pica pica i sójki Garrulus glandarius (prawdopodobnie osiadłe osobniki). Nie stwierdzono intensywnego przelotu, a obserwacje z powierzchni badawczej dotyczyły głównie ptaków koczujących i zimujących. Wszystkie stwierdzone gatunki Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

14 n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy obserwowano poniżej wysokości kolizyjnej. Duża część taksonów (mazurki, wróble, dzierlatki Galerida cristata) związana była głównie z zabudową wiejską i jej okolicami Rysunek 7. Liczebność najczęściej stwierdzanych ptaków wróblowych w okresie zimowania (n= 764) Ptaki szponiaste W okresie prowadzenia badań terenowych, dokonano 30 stwierdzeń ptaków szponiastych z czterech gatunków (Rysunek 8.). Najczęściej notowano myszołowa Buteo buteo (21 stwierdzeń). Pozostałe gatunki obserwowane były sporadycznie: bielik Haliaeetus albicilla (trzy stwierdzenia), myszołów włochaty Buteo lagopus (jedno stwierdzenie), krogulec Accipiter nisus (jedno stwierdzenie). Bielik jest jedynym stwierdzonym w tym okresie gatunkiem wymienionym w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Jego przelot nie był intensywny. Trzy ptaki widziane były w locie, nie stwierdzono żerowania. Prawdopodobnie były to przelotne osobniki, zimujące w Dolinie Baryczy. Obserwacja krogulca została dokonana w pobliżu zabudowy. Liczba stwierdzonych szponiastych była niewielka a większość ptaków poruszała się poniżej wysokości kolizyjnej (Rysunek 9.), bądź czatowała na drzewach bądź ziemi. Wskazuje to, że terenie inwestycji nie znajduje się na ważnym zimowisku szponiastych, ani nie leży na trasie przelotów, charakterystycznych dla niektórych gatunków o tej porze roku. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

15 n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy 6 myszołów bielik krogulec myszołów włochaty I 29.I 09.II 24.II 05.XII 20.XII Rysunek 8. Ptaki szponiaste stwierdzone na terenie badań w okresie zimowym (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 30). 0 m - 80 m 80 m m 10% 90% Rysunek 9. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki szponiaste, na terenie planowanej FW Pakosław (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 21) Inne grupy systematyczne Dnia 21 lutego dokonano obserwacji stadka kuropatw Perdix perdix, które prawdopodobnie żerowały na terenie badań. 31 stycznia odnotowano cztery grzywacze Columba palumbus. Ptaki te rzadko zimują na terenie kraju, a ich obserwacje w tym terminie poza granicami miast należą do rzadkości. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

16 n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy 4.2 Wędrówka wiosenna W okresie wiosennej migracji, tj. od marca do kwietnia zanotowano łącznie 4132 ptaki z 51 gatunków. Najliczniej stwierdzane były: stada złożone z gęsi zbożowej Anser fabalis, gęsi białoczelnej Anser albifrons, gęgawy Anser anser (łącznie 1973 osobniki); skowronek Alauda arvensis (810 osobników); potrzeszcz Emberiza calandra (274 osobniki); szpak Sturnus vulgaris (237 osobników). Najliczniejszą grupą ptaków były wróblowe. Liczebność poszczególnych grup ptaków w konkretnych dniach kontroli przedstawia Rysunek 10. Szczyt przelotu przypadł na pierwszą dekadę marca. Od kwietnia liczba wędrownych ptaków stopniowo malała, co wiązało się z początkiem okresu lęgowego (Rysunek 10.). Średnia intensywność przelotu wynosiła ok. 53 osobniki na godzinę (Rysunek 12.). W trakcie wędrówki wiosennej zanotowano duże zgrupowanie migrujących gęsi, prawdopodobnie związane z noclegowiskami w Dolinie Baryczy (Ławicki i in. 2012). Większość ptaków poza gęsiami Anser spp., poruszała się w kierunku wschodnim i północno-wschodnim poniżej wysokości kolizyjnej (Rysunek 14 i 15). wróblowe blaszkodziobe szponiaste inne III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 10. Liczebność poszczególnych grup ptaków w okresie migracji wiosennej na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław (n= 4132). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

17 os./h n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Rysunek 11. Najliczniejsze gatunki ptaków w okresie migracji wiosennej na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław (dane z transektów i punktów obserwacyjnych) (n= 3897) III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 12. Intensywność przelotu wszystkich gatunków na transekcie i punktach obserwacyjnych, wyrażone liczbą osobników na godzinę (n= 4132, średnia 53,85 os./h). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

18 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 13. Intensywność przelotu wszystkich gatunków na punktach obserwacyjnych, wyrażone liczbą osobników na godzinę (n= 1057). 0 m - 80 m 80 m m 5% 95% Rysunek 14. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki z wyłączeniem gęsi (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 4132). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

19 W NW N NE E SW SE S Rysunek 15. Kierunek przelotu ptaków, z wyłączeniem gęsi (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 87) Ptaki wróblowe Zanotowano 1947 stwierdzeń ptaków wróblowych z 32 gatunków. Najliczniejsze były: skowronek Alauda arvensis (810 osobników); potrzeszcz Emberiza calandra (274); szpak Sturnus vulgaris (237 osobników), wróbel Passer domesticus (87 stwierdzenia). Wróble i dzierlatki Galerida cristata, mimo że obserwowane w relatywnie dużych ilościach, były związane niemal wyłącznie z osiedlami ludzkimi i nie były obserwowane w okolicach planowanych turbin. Jest to naturalne w krajobrazie wiejskim. Natężenie przelotu skowronka w czasie większości kontroli było na średnim lub niskim poziomie. Dnia 30 marca zaobserwowano szczyt przelotu, wynoszący blisko 70 osobników na godzinę (Rysunek 16.). Skowronki były obserwowane na niewielkich wysokościach, zwykle kilka metrów nad ziemią. Nie zaobserwowano wyraźnego przelotu pliszki żółtej Motacilla flava. Na terenie badań stwierdzono migrację świergotków Anthus spp. Dnia 30 marca zaobserwowano łącznie 40 osobników tego gatunku. Ptaki wróblowe bardzo rzadko wykorzystywały przestrzeń powietrzną na wysokości od 80 m do 200 m. Na wysokości kolizyjnej dokonano zaledwie pięć stwierdzeń kruka Corvus corax. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

20 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 16. Natężenie przelotu skowronka Alauda arvensis (n= 810; średnia= 19,7) wyrażone w ilości osobników na godzinę w okresie migracji wiosennej Gęsi Anser spp. Stada gęsi o tej porze roku złożone są z gęsi zbożowej Anser fabalis i gęsi białoczelnej Anser albifrons. (Dyrcz i in. 1991). Obecność gęgawy Anser anser w stadach migrujących gęsi o tej porze roku jest wątpliwa (Smyk i Wuczyński, materiały konferencyjne). Pojawiające się w Polsce gęsi zbożowe i białoczelne gniazdują w tajdze oraz tundrze północnej Europy i północno-zachodniej Syberii (Madsen i in. 1999). Polska pełni ważną rolę dla obu tych gatunków w okresie wędrówek i zimowania, leżąc na trasie corocznych wędrówek na zimowiska położone w zachodniej Europie. Zlokalizowane najbliżej planowanej inwestycji noclegowiska gęsi, wykorzystywane w okresie wiosennych migracji, to znajdujące się w Dolinie Baryczy: Stawy Jamnik (maksymalna liczebność ptaków ), Stawy Ruda Żmigrodzka (maksymalna liczebność ptaków 5 000), Stawy Radziądz (maksymalna liczebność ptaków ) (Ławnicki i in. 2012). Stwierdzono łącznie 1973 osobniki gęsi. Średnia intensywność przelotu w okresie wiosennym wynosiła ok. 82 osobniki na godzinę (Rysunek 18). Szczyt przelotu zaobserwowano w dwóch kontrolach w połowie i pod koniec marca (ok osobników każdego dnia) (Rysunek 17.). Na wysokości kolizyjnej stwierdzono 60% gęsi (Rysunek 19.). Większość ptaków leciała w kierunku północnym i wschodnim (Rysunek 20.). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

21 n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy W tym okresie dokonywano również kontroli na terenie planowanej farmy wiatrowej Jutrosin. Granice obu terenów badań dzieli odległość mniej niż czterech kilometrów. Często obserwacje na sąsiednich terenach prowadzone były w niewielkich odstępach czasowych, czasami dzień po dniu. Zdarzało się, że notowane wyniki były rozbieżne. Przykładowo, 12 marca w okolicy Jutrosina zanotowano łącznie 100 osobników gęsi, natomiast dwa dni później w okolicy Pakosławia przelot wynosił 912 osobników w trakcie całej kontroli. Z kolei 30 marca dla planowanej FW Pakosław wykazano 1000 osobników, a dzień później na FW Jutrosin zaledwie 115 osobników. W obu przypadkach niewielki dystans czasowy, między dwoma kontrolami, dawał różnicę bliską rzędu wielkości. Wskazuje to na dużą nierównomierność przelotu gęsi, których wędrówki mogą być silnie uzależnione od warunków pogodowych i innych czynników I 29.I 09.II 24.II 14.III 30.III 06.IV Rysunek 17. Natężenie przelotu gęsi Anser spp. podczas zimowej i wiosennej migracji, wyrażone w liczbie osobników (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 2677). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

22 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy I 29.I 09.II 24.II 14.III 30.III 06.IV Rysunek 18. Natężenie przelotu gęsi Anser spp. podczas zimowej i wiosennej migracji, wyrażone w liczbie osobników na godzinę (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 2677, średnia= 51,7). 0 m - 80 m 80 m m powyżej 200 m 5% 35% 60% Rysunek 19. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez gęsi w okresie wiosennym (n= 981). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

23 800 N NW NE W 0 E SW SE S Rysunek 20. Kierunek przelotu gęsi w okresie wiosennym (n= 1973) Ptaki szponiaste Liczba stwierdzeń ptaków szponiastych w okresie migracji wiosennej wyniosła 50. Myszołowy Buteo buteo stanowiły 15 stwierdzeń (30% obserwacji), błotniaki stawowe Circus aeruginosus (cztery stwierdzenia), bielik Haliaeetus albicilla (cztery stwierdzenia). Inne dwa gatunki notowane były sporadycznie: krogulec Accipiter nisus (jedno stwierdzenie), pustułka Falco tinnunculus (jedno stwierdzenie) (Rysunek 21.). Do gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej należał błotniak stawowy i bielik. W okresie migracji wiosennej natężenie przelotu myszołowa, wyrażone w liczbie przelatujących osobników na godzinę osiągnęło maksymalną wartość poniżej jednego osobnika na godzinę, co jest wynikiem niskim. Średnie natężenie przelotu myszołowa, z całego okresu wiosennych obserwacji wynosiło tylko 0,36 osobnika na godzinę (Rysunek 22). Większość stwierdzonych szponiastych stanowiły osobniki miejscowe lub koczujące, które nie wykazywały tendencji do lotu w określonym kierunku. Pozostałe, przemieszczały się głównie w kierunku północno-zachodnim, południowym i południowo-zachodnim (Rysunek 23). Natężenie wiosennego przelotu błotniaka stawowego nad terenem badań, było na niskim poziomie, średnie natężenie przelotu wyniosło zaledwie 0,01 osobnika na godzinę. Nie stwierdzono osobników tego gatunku na wysokości kolizyjnej. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

24 os.-h n os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Dokonano 15 stwierdzeń myszołowów i czterech stwierdzeń bielika na wysokości kolizyjnej. Pozostałe gatunki leciały tylko poniżej zasięgu planowanych turbin myszołów błotniak stawowy bielik krogulec drzemlik III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 21. Zestawienie obserwacji ptaków szponiastych w poszczególnych dniach okresu wiosennego (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 25). 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, III 30.III 06.IV 14.IV 24.IV Rysunek 22. Natężenie przelotu myszołowa Buteo buteo podczas wiosennej migracji, wyrażone w liczbie osobników na godzinę (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 15). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

25 0 m - 80 m 80 m m 24% 76% Rysunek 23. Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki szponiaste w okresie wiosennym (n= 25). W NW 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 N NE E SW SE S Rysunek 24. Kierunek przelotu ptaków szponiastych w okresie wiosennym (n= 9) Inne grupy systematyczne Dnia 14 marca, zaobserwowano stado 25 żurawi Grus grus. W czasie kolejnej kontroli, widziano już tylko dwa ptaki. Prawdopodobnie były to osobniki przelotne, których duże, wiosenne zgrupowania znajdują się w Dolinie Baryczy (głównie na Stawach Żmigrodzkich). Dokonano dwóch stwierdzeń bociana białego Ciconia ciconia. Żuraw i bocian są wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Pod koniec marca i na początku kwietnia, zaobserwowano przelot grzywacza Columba palumbus o niewielkim natężeniu (łącznie 55 osobników). W Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

26 marcu i kwietniu zaobserwowano przelatujące stadka mewy śmieszki Chroicocephalus ridibundus łącznie 52 osobniki. Zanotowano także 23 czajki Vanellus vanellus. 4.3 Populacja lęgowa W okresie od maja do lipca 2013 roku, na badanym terenie dokonano 3068 indywidualnych stwierdzeń osobników z 55 gatunków ptaków, z czego 47 to taksony lęgowe (status lęgowości A, B lub C, vide Metodyka). Pierwsze liczenie według metodyki MPPL, przeprowadzono w kwietniu. Między innymi na podstawie danych z całego transektu z tego miesiąca określano też liczbę śpiewających samców, stanowisk, par lęgowych. Najliczniej obserwowane gatunki to: szpak Sturnus vulgaris (1607 stwierdzeń, głównie stadka nielęgowych osobników), skowronek Alauda arvensis (70-90 śpiewających samców i 413 stwierdzeń), potrzeszcz Emberiza calandra (15-25 par lęgowych, 391 stwierdzeń), wróbel Passer domesticus (279 stwierdzeń), mazurek Passer montanus (275 stwierdzeń), dymówka Hirundo rustica (203 stwierdzeń). Są to typowe gatunki dla obszarów rolniczych, pokrywających teren inwestycji (Tryjanowski et al. 2009). Spis gatunków lęgowych przedstawiają Tabele 3 i 4. Na terenie badań znajdowały się rewiry lęgowe trzech par myszołowa Buteo buteo i jedno prawdopodobne gniazdo. Regularnie stwierdzano także błotniaka stawowego Circus aeruginosus (możliwe terytorium jednej pary w buforze, brak gniazda). Na terenie inwestycji stwierdzono gniazdowanie jednego gatunku z wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, gąsiorka Lanius collurio (trzy stanowiska lęgowe). Dokonano także sześciu stwierdzeń bociana białego Ciconia ciconia. Listę stanowisk bociana białego, w promieniu ośmiu kilometrów od terenu inwestycji przedstawia Tabela 2. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

27 Tabela 2. Lista stanowisk bociana białego Ciconia ciconia w odległości ośmiu kilometrów od planowanej inwestycji. miejscowość Przybliżona odległość od ter. badań uwagi Pakosław 2 jedno zajęte gniazdo Zaorle gniazdo zajęte 6 gniazdo z trzema młodymi Pomocno 4,8 jedno młode Katarzynowo 7,5 zajęte gniazdo Śląskowo 5,6 cztery młode Jutrosin 3 dwa gniazda, jedno czynne z dwoma młodymi Dubin 2,3 jedno czynne gniazdo Według wiarygodnych relacji okolicznych mieszkańców, w lasach między miejscowościami Słupia a Niedźwiadki znajduje się gniazdo bociana czarnego Ciconia nigra, a rok 2013 był pierwszym od 15 lat, kiedy ptaki te nie przystąpiły do lęgu. Odległe jest od terenu badań o ok. 10 km. Dokonano trzykrotnego stwierdzenia kani rudej Milvus milvus. Z wielokrotnych obserwacji wynika, że prawdopodobnie w okolicach miejscowości Sowy, w odległości ok. 7 km znajduje się terytorium gniazdowe tego gatunku. Tabela 3. Gatunki ptaków stwierdzone w okresie lęgowym na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław i ich status lęgowości za Sikora i in (A- gniazdowanie możliwe, B- gniazdowanie prawdopodobne, C- gniazdowanie pewne). Skrót NO oznacza ptaki nieoznaczone do gatunku. Gatunek Status na terenie inwestycji Uwagi Lęgowy Żerujący Przelot gęś NO + gat. kolizyjny szpak A skowronek A potrzeszcz A wróbel A mazurek A dymówka A SPEC pliszka żółta A trznadel A wróblowy NO A czajka A Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

28 dzierlatka A czyż + + makolągwa C świergotek NO + + grzywacz B myszołów B gat. kolizyjny szczygieł C śmieszka + kruk C gat. kolizyjny bogatka B dzwoniec B żuraw + zał. I DP krzyżówka A słowik rdzawy A kos B zięba A kuropatwa A modraszka A kwiczoł + + przepiórka C SPEC pierwiosnek A gąsiorek A zał. I DP kapturka A zaganiacz A błotniak stawowy c zał. I DP bażant B bocian biały + + zał. I DP trzcinniczek A sierpówka B sójka B bielik + zał. I DP wilga B łozówka C trzciniak B sroka B kokoszka B czapla siwa + + dzięcioł duży + + pliszka siwa C cierniówka B pokląskwa B kania ruda + zał. I DP kopciuszek C krogulec + kukułka B Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

29 potrzos C piecuszek C śpiewak C kulik wielki + + PCzKZ świstunka leśna C błotniak łąkowy + zał. I DP dudek + pełzacz ogrodowy + + jerzyk + jastrząb + myszołów włochaty + + gat. kolizyjny grubodziób + ortolan + srokosz + + białorzytka + SPEC sikora uboga + + wrona + drzemlik + + zał. I DP Tabela 4. Liczba stanowisk/par lęgowych na terenie planowanej farmy wiatrowej Pakosław. Status lęgowości za Sikora i in (A- gniazdowanie możliwe, B- gniazdowanie prawdopodobne, C- gniazdowanie pewne). Dodatkowo, dla gatunków kluczowych, liczba stanowisk w obrębie 2 km buforu. Skrót NO oznacza ptaki nieoznaczone do gatunku. Gatunek Liczba stanowisk Uwagi Lęgowy teren badawczy bufor szpak A nieokreślona skowronek A potrzeszcz A wróbel A nieokreślona mazurek A nieokreślona dymówka A nieokreślona SPEC pliszka żółta A trznadel A 2-3 czajka A 1 dzierlatka A 4-6 makolągwa C 1 grzywacz B 1 myszołów B 1 1 gat. kolizyjny szczygieł C 1 kruk C 1 1 gat. kolizyjny bogatka B 2 dzwoniec B 1-2 krzyżówka A 1 słowik rdzawy A 4 kos B 1-2 Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

30 zięba A 3 kuropatwa A nieokreślona modraszka A 1 gąsiorek A 3 zał. I DP pierwiosnek A 2 przepiórka C 1-2 SPEC kapturka A 2-3 zaganiacz A 2-3 bażant B 1 błotniak stawowy c 0 1 zał. I DP trzcinniczek A 2-3 sierpówka B nieokreślona sójka B 1 wilga B 1 łozówka C 1-2 trzciniak B 1 kokoszka B 1 sroka B 1 cierniówka B 1 pliszka siwa C 1 pokląskwa B 1 kukułka B 1 kopciuszek C 1 piecuszek C 1 potrzos C 1 śpiewak C 1 świstuna leśna C Wyniki liczeń MPPL Na obszarze planowanej inwestycji, przeprowadzono inwentaryzację metodą stosowaną w Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL). Liczenia przeprowadzono w dniach i Wyniki przedstawiono w Tabelach 5 i 6. Tabela 5. Ptaki stwierdzone na terenie planowanej farmy wiatrowej, za pomocą metody MPPL, dnia Nazwa naukowa Nazwa polska Liczba stwierdzeń Zachowanie Uwagi Alauda arvensis skowronek 40 Motacilla flava pliszka żółta 11 Emberiza calandra potrzeszcz 9 Hirundo rustica dymówka 8 Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

31 Vanellus vanellus czajka 3 zaniepokojony, możliwe gniazdo w pobliżu Emberiza citrinella trznadel 2 Coturnix coturnix przepiórka 2 głos Anas platyrhynchos krzyżówka 2 Columba palumbus grzywacz 2 żerowanie Phasianus colchicius bażant 1 głos Corvus corax kruk 1 w locie Gat. kluczowy SUMA 81 Tabela 6. Ptaki stwierdzone na terenie planowanej farmy wiatrowej, za pomocą metody MPPL, dnia Nazwa naukowa Nazwa polska Liczba stwierdzeń Zachowanie Sturnus vulgaris szpak 300 stado po porannym rozlocie z noclegowiska Alauda arvensis skowronek 23 Motacilla flava pliszka żółta 8 Emberiza calandra potrzeszcz 6 Emberiza citrinella trznadel 5 Hirundo rustica dymówka 3 Vanellus vanellus czajka 1 zaniepokojony, możliwe gniazdo w pobliżu Coturnix coturnix przepiórka 1 głos SUMA 347 Uwagi Zanotowano silną dominację gatunków związanych z krajobrazem rolniczym. Spośród 428 zaobserwowanych ptaków, większość należało do nielęgowych na terenie inwestycji szpaków Sturnus vulgaris (300 stwierdzeń), a z gatunków lęgowych najwięcej (34 stwierdzenia) stanowił skowronek Alauda arvensis. Kolejne gatunki o wysokiej frekwencji, to: pliszka żółta Motacilla flava (łącznie 19 osobników), potrzeszcz Emberiza calandra (łącznie 15 osobników), dymówka Hirundo rustica (8 stwierdzeń) i trznadel Emberiza citrinella (łącznie 7 osobników). Nie zanotowano gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Podczas liczeń zanotowano zaledwie 12 gatunków. Jest to wynik poniżej średniej krajowej wynoszącej 35 gatunków (Chylarecki i Jawińska 2007). Świadczy to o niskiej różnorodności biologicznej terenu inwestycji. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

32 4.4 Migracja jesienna Okres od sierpnia do listopada charakteryzowała przeciętna liczebność ptaków, przy małym zróżnicowaniu gatunkowym (Rysunek 25). Od lipca na inwentaryzowanym terenie zwiększała się liczba koczujących i przelotnych ptaków wróblowych. Ich największe zgrupowania odnotowano 14 sierpnia i 16 października. Rozkład migracji był dosyć równomierny. Szczyty intensywności różniły się u poszczególnych gatunków. Najwyższą sumaryczną liczebność zanotowano 14 sierpnia (Rysunek 26., 27.). Najliczniej występującym gatunkiem był szpak Sturnus vulgaris (3507) (Rysunek 28). Stada tego gatunku, obserwowane wczesnym rankiem mogły być związane z funkcjonującym noclegowiskem (znacznie oddalonym). Liczny był także żuraw Grus grus (1482 stwierdzenia). Były to prawdopodobnie osobniki koczujące zalatujące z okolic Doliny Baryczy i intensywnie żerujące na miejscowych uprawach kukurydzy. Grupa najliczniejsza to ptaki z rzędu wróblowych (Passeriformes). Drugim pod względem liczebności jej przedstawicielem, był skowronek Alauda arvensis. Łącznie odnotowano obecność siedmiu gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Przelot gęsi Anser spp. i czajki Vanellus vanellus był mało intensywny. Większość ptaków leciała na niewielkiej wysokości, poniżej 80 m. Wysokość tą przekraczały głównie gęsi (Rysunek 35), myszołowy Buteo buteo i kruki Corvus corax. Większość ptaków leciała w kierunku południowym (były to głównie gęsi). Odzwierciedla to kierunek typowej migracji jesiennej. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

33 os./h Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy 1% 1% 2% 26% 9% 61% wróblowe żurawiowe siewkowe blaszkodziobe szponiaste inne Rysunek 25. Procentowy udział poszczególnych grup ptaków na terenie planowanej inwestycji, od sierpnia do listopada 2013 (n= 7916) Rysunek 26. Natężenie przelotu ptaków na punktach obserwacyjnych, stwierdzonych w poszczególnych dniach kontroli, wyrażone w liczbie osobników na godzinę (n= 781). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

34 l. os. l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Rysunek 27. Liczebność wszystkich ptaków stwierdzonych w poszczególnych dniach kontroli (n= 7916) Rysunek 28. Liczba stwierdzeń najczęściej obserwowanych ptaków na terenie monitoringu, od sierpnia do listopada 2013 roku (n= 7418) Ptaki szponiaste W okresie migracji jesiennej dokonano 85 stwierdzeń osobników z tej grupy, należących do pięciu gatunków (Rysunek 29.). Wędrówka jesienna myszołowa Buteo buteo zaczyna się w drugiej dekadzie sierpnia, a kończy w pierwszej dekadzie grudnia (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Przelot myszołowa tworzy dwa szczyty, pierwszy w połowie sierpnia, kiedy notowane Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

35 l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy są ptaki młode, drugi na przełomie października i listopada (Dyrcz et al. 1991). Zanotowano niewielki przelot myszołowa (69 stwierdzeń). Letnio - jesienny przelot błotniaka stawowego odbywa się od trzeciej dekady lipca, a kończy się w trzeciej dekadzie października. Szczyt jesiennego przelotu błotniaka stawowego przypada na drugą połowę sierpnia i pierwszą połowę września. Dokonano 11 obserwacji błotniaka stawowego Circus aeruginosus, co jest wartością niską. Dokonano trzech obserwacji bielika Haliaeetus albicilla i jednej obserwacji krogulca Accipiter nisus oraz kani rudej Milvus milvus. Większość ptaków szponiastych leciała poniżej wysokości kolizyjnej i głównie w kierunku południowo-zachodnim (Rysunek 30.), co odzwierciedla typowy trend w jesiennej wędrówce myszołów błotniak stawowy bielik kania ruda krogulec Rysunek 29. Liczba stwierdzeń ptaków szponiastych w poszczególnych dniach monitoringu, od sierpnia do listopada 2013 roku (n= 85). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

36 W NW N NE E SW SE S Rysunek 30. Kierunek przelotu ptaków szponiastych na obszarze planowanej inwestycji (n= 10) Ptaki wróblowe Zanotowano 4845 wróblowych, które stanowiły 61% wszystkich obserwacji. Najczęściej stwierdzany był szpak (3507 stwierdzeń) (Rysunek 31.), który był też najliczniejszym gatunkiem lęgowym. Szczyt jego migracji przypadł na czwarty dzień października. Często stwierdzane były dymówki (291 stwierdzeń). Podczas jesiennej migracji, w krajobrazie rolniczym, regularnie widuje się koczujące stada tych ptaków. Regularne poranne obserwacje stad szpaków mogły wskazywać na obecność noclegowiska szpaków w promieniu dziesięciu kilometrów od planowanej inwestycji. Licznie występujące wróble Passer domesticus (170 stwierdzeń), mazurki Passer montanus (70 stwierdzeń) i dzierlatki Galerida cristata (16 stwierdzeń) związane były głównie z zabudową wiejską i jej okolicami. Prawie wszystkie zanotowane w locie ptaki wróblowe osiągały wysokość niższą niż 80 m. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

37 l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Rysunek 31. Liczebność szpaka Sturnus vulgaris w poszczególnych dniach kontroli (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 3507) Gęsi Anser spp. i czajki Vanellus vanellus Stada gęsi o tej porze roku złożone są z gęsi zbożowej Anser fabalis, gęsi białoczelnej Anser albifrons, gęgawy Anser anser (Dyrcz i in. 1991). Pojawiające się w Polsce gęsi zbożowe i białoczelne gniazdują w tajdze oraz tundrze północnej Europy i północno-zachodniej Syberii (Madsen et al. 1999). Polska pełni ważną rolę dla obu tych gatunków w okresie jesiennej wędrówki, leżąc na trasie corocznych wędrówek na zimowiska położone w zachodniej Europie. Zlokalizowane najbliżej planowanej inwestycji noclegowiska gęsi, wykorzystywane w okresie jesiennej migracji, to znajdujące się w Dolinie Baryczy: Stawy Jamnik (maksymalna liczebność ptaków ), Stawy Ruda Żmigrodzka (maksymalna liczebność ptaków 5 000), Stawy Radziądz (maksymalna liczebność ptaków ) (Ławnicki i in. 2012). Stwierdzono łącznie 137 osobników gęsi. Szczyt przelotu zaobserwowano siedemnastego dnia listopada (Rysunek 32.). Intensywność przelotu była niewielka, o znacznie mniejszym natężeniu, niż wędrówka wiosenna. Mniejsze nasilenie wędrówki jesiennej od wiosennej potwierdzają dane literaturowe (Wuczyński i Smyk 2013). W ostatnich latach obserwuje się zwiększenie liczebności migrujących gęsi w głębi lądu. Prawdopodobnie wiąże się to ze zmianą ich trasy wędrówkowej oraz dostępnością odpowiedniej bazy żerowiskowej w postaci rozległych upraw kukurydzy (Wylegała i Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

38 l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy Krąkowski 2010). Potwierdzają to obserwacje ptaków, które jesienią stwierdzano pułapie lotu poniżej 80 m (80% wszystkich obserwacji) znacznie częściej, niż wiosną (5% wszystkich obserwacji). Dokonywano również stwierdzeń osobników na ziemi, czego nie odnotowano poza sezonem zbiorów kukurydzy. Na wysokości kolizyjnej stwierdzono tylko 20% gęsi (Rysunek 34.). Większość ptaków leciała w kierunku południowym i północno-wschodnim (Rysunek 33.). Przelot czajki był umiarkowanie intensywny (Rysunek 35.). Dokonano 706 stwierdzeń tego gatunku. Szczyt przelotu miał miejsce dwudziestego drugiego dnia sierpnia i czwartego dnia września. Są to typowe liczebności dla obszarów rolniczych w okresie jesiennej migracji (Bednorz i in. 2000) X 10.X 16.X 30.X 17.XI Rysunek 32. Liczebność gęsi Anser spp. w poszczególnych dniach kontroli (dane z transektu i punktów obserwacyjnych) (n= 137). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

39 W NW N NE E SW SE S Rysunek 33. Kierunek przelotu gęsi Anser spp. na obszarze planowanej inwestycji (n= 137). 0 m - 80 m 80 m m 20% 80% Rysunek 34. Wysokość przelotu gęsi Anser spp. na obszarze planowanej inwestycji (n= 137). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

40 l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy VIII 04.IX 10.IX 18.IX 24.IX 03.X 10.X 16.X Rysunek 35. Liczebność czajki Vanellus vanellus w poszczególnych dniach kontroli (n= 706) Gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej Z siedmiu gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, najczęściej stwierdzano żurawie Grus grus. Był to też drugi pod względem liczebności takson w tym okresie (2044 stwierdzenia). Stwierdzenia były dosyć nieregularne (Rysunek 36.). Z obserwacji wynika, że obecność dużych stad tego gatunku, była ściśle związana z pracami polowymi na uprawach kukurydzy. Ptaki żerowały na pozostawionych resztkach, ściętych przez maszyny rolnicze. Przemieszczanie się żurawi i ich obecność na konkretnych polach w trakcie ścinania kukurydzy, relacjonowali miejscowi rolnicy. Regularne żerowanie tego gatunku na polach kukurydzy i oziminach potwierdzają także dane literaturowe (Bednorz i in. 2000). Wszystkie stwierdzenia żurawia dotyczyły osobników siedzących na ziemi lub lecących na wysokości poniżej 80 m. Większość stad przemieszczała się w osi zachód, południowy zachód i północny wschód (Rysunek 37.). Pozostałe gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej stwierdzone w okresie jesiennej migracji (niewymienione w pozostałych podrozdziałach), to bocian biały Ciconia ciconia, (12 stwierdzeń), kulik wielki Numenius arquata (dwa stwierdzenia) i gąsiorek Lanius collurio (22 stwierdzenia). Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

41 l. os. Sprawozdanie z monitoringu ornitologicznego styczeń grudzień 2013, dla planowanej farmy VIII22.VIII 04.IX 10.IX 18.IX 24.IX 03.X 10.X 16.X 30.X 17.XI Rysunek 36. Liczebność żurawi Grus grus w poszczególnych dniach kontroli (n= 2044). 80 N NW NE W 0 E SW SE S Rysunek 37. Kierunek przelotu żurawia Grus grus na obszarze planowanej inwestycji (n= 253). 4.5 Przegląd stwierdzonych gatunków ptaków W ciągu całorocznego monitoringu na powierzchni badawczej zanotowano indywidualne stwierdzenia ptaków z 76 gatunków (Tabela 7.). Ptaki wróblowe (Passeriformes) stanowiły 63% wszystkich obserwacji (Rysunek 38.) W przeliczeniu na liczbę kontroli uzyskano wynik około 541 stwierdzeń na dzień obserwacji. Szpak Sturnus Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

42 vulgaris stanowił blisko 32% (3531 stwierdzeń) wszystkich obserwowanych ptaków. Liczne były także przelotne gęsi Anser spp. (17%) i żurawie Grus grus (12%). Pozostałe często stwierdzane gatunki to skowronek Alauda arvensis 1521 stwierdzeń (9%) i czajka Vanellus vanellus 835 stwierdzeń ( 5%). Dla szponiastych zanotowano 183 indywidualne stwierdzenia (1%). wróblowe blaszkodziobe żurawiowe siewkowe szponiaste inne 1% 2% 5% 12% 17% 63% Rysunek 38. Procentowy udział poszczególnych grup ptaków na terenie planowanej inwestycji, w czasie trwania całego monitoringu 2013 (n= 16774). Tabela 7. Sumaryczna liczebność osobników stwierdzonych w poszczególnych okresach fenologicznych, umownie podzielonych na zimowanie (grudzień luty), przelot wiosenny (marzec maj), okres lęgowy i dyspersji polęgowej (czerwiec lipiec) i przelot jesienny (sierpień listopad). Gatunki z Załącznika I DP pisane pogrubioną trzcionką. Skrót NO gatunek nieoznaczony. gatunek Zima Migracja wiosenna Okres lęgowy i dyspersji Migracja jesienna Suma szpak gęś NO żuraw skowronek czajka dymówka wróbel potrzeszcz mazurek trznadel pliszka żółta wróblowy NO Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

43 makolągwa myszołów grzywacz dzierlatka czyż zięba świergotek NO bogatka dzwoniec kruk szczygieł śmieszka gąsiorek krzyżówka modraszka kos kuropatwa słowik rdzawy błotniak stawowy bocian biały sierpówka pliszka siwa bażant kwiczoł kapturka pierwiosnek przepiórka wrona zaganiacz bielik sójka kokoszka trzcinniczek kania ruda sroka czapla siwa srokosz wilga łozówka trzciniak dzięcioł duży kulik wielki oknówka cierniówka kopciuszek krogulec Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,

44 pokląskwa błotniak łąkowy dudek jerzyk kukułka piecuszek potrzos śpiewak świstunka leśna białorzytka drzemlik grubodziób jastrząb myszołów włochaty ortolan pełzacz ogrodowy sikora uboga Ocena oddziaływania 5.1 Sezon lęgowy Na badanej powierzchni, stwierdzono 47 taksonów lęgowych (status lęgowości A, B lub C, vide Metodyka) (Tabela 3, 4). Badania wykonane w protokole MPPL wykazały łącznie z dwóch obszarów 12 gatunków. Jest to wartość poniżej średniej krajowej, wynoszącej około 35 gatunków. W większości, stwierdzono liczne w kraju ptaki wróblowe (Passeriformes), typowe dla krajobrazu rolniczego o stabilnym stanie populacji (MPPL). Mała różnorodność gatunkowa była wynikiem niewielkiej różnorodności siedlisk na badanym terenie. Wpływa to również na zagęszczenia ptaków, które były przeciętne bądź niskie. Teren inwestycji był mało atrakcyjny dla awifauny lęgowej ponieważ należał do obszarów intensywnie użytkowanych rolniczo. Wzrost populacji lęgowej w najbliższych latach wydaje się mało prawdopodobny. Zakład Inżynierii Środowiska AGREN, Komorowo 19a,