XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich

Transkrypt

1 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich

2 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich

3 Organizator Zjazdu Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne Katedra Biologii Środowiskowej Politechniki Koszalińskiej Honorowy Patronat Prof. dr hab. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego dr Maciej Hipolit Grabowski, Minister Środowiska Witold Sumisławski, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Komitet Organizacyjny prof. dr hab. inż. Tomasz Heese (przewodniczący) dr Katarzyna Lewicka-Rataj (sekretarz) dr Magdalena Lampart-Kałużniacka dr inż. Adam Boguski mgr Michał Arciszewski mgr Hanna Chrzczonowicz mgr inż. Katarzyna Pikuła mgr inż. Anna Wojcieszonek mgr inż. Malwina Miszczyszyn Komitet Naukowy dr hab. inż. Wojciech Dobicki prof. nadzw. (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) prof. dr hab. Józef Domagała (Uniwersytet Szczeciński) dr hab. inż. Julita Dunalska prof. nadzw. (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) prof. dr hab. Ryszard Gołdyn (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) dr hab. Iwona Jasser (Uniwersytet Warszawski) prof. dr hab. Ryszard Kornijów (Morski Instytut Rybacki) dr hab. Tomasz Mieczan (Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie) dr hab. Krystian Obolewski prof. nadzw. (Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) prof. dr hab. Marcin Pliński (Uniwersytet Gdański) dr hab. Elżbieta Wilk-Woźniak prof. nadzw. (Instytut Ochrony Przyrody PAN) prof. dr hab. Jacek Wolnicki (Instytut Rybactwa Śródlądowego) prof. dr hab. Elżbieta Żbikowska (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu) Patroni Medialni TVP oddział Szczecin, Radio Koszalin, Głos Koszaliński Zjazd Wspierają Prezydent Miasta Koszalina J.M. Rektor Politechniki Koszalińskiej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie

4 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich Koszalin, 8-12 września 2015 r. Materiały Koszalin 2015

5 ISBN Przewodniczący Uczelnianej Rady Wydawniczej Mirosław Maliński Redakcja techniczna Katarzyna Lewicka-Rataj Magdalena Lampart-Kałużniacka Projekt okładki Katarzyna Pikuła Publikacja została wydana przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej Koszalin 2015 Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej Koszalin, ul. Racławicka Koszalin 2015, wyd. I, ark. wyd. 14,46, nakład 180 egz. Druk: INTRO-DRUK, Koszalin

6 Spis treści Wykład inauguracyjny... 6 Sesje tematyczne I. Dyrektywa wodna II. Ekologia stosowana III. Interakcje między organizmami IV. Ekologia mikroorganizmów V. Gatunki obce VI. Parazytologia VII. Zmiany klimatu VIII. Ekotoksykologia Streszczenia referatów i posterów Streszczenia posterów konkursowych Indeks Autorów

7 Wykład inauguracyjny

8 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Interwencje w biocenozie od dewastacji po regenerację czyli o rekultywacji jezior Tomasz Heese Katedra Biologii Środowiskowej, Politechnika Koszalińska, Koszalin ul. Śniadeckich 2, Koszalin tomasz.heese@tu.koszalin.pl Rekultywacja jezior to działania, których efektem ma być poprawa funkcjonowania ekosystemu, a działania te mają na celu zatrzymanie lub cofnięcie procesu nadmiernego wzrostu trofii zbiornika. Oczywiście za stan ekologiczny wód powierzchniowych odpowiada nasz system gospodarowania w zlewni. Przyczyny te są dobrze znane i zwykle łatwo wskazujemy sprawcę lub częściej sprawców takiego stanu rzeczy. Zebrane dane przebiegu sukcesji w różnych biocenozach służą praktykom do projektowania działań naprawczych w ekosystemach zdegradowanych. Jezioro tylko z pozoru wydaje się obiektem modelowym. Czy tę wiedzę możemy wykorzystać w praktyce do sterowania procesami sukcesji planując zabieg rekultywacji? Oczywiście, choć najpierw musimy odpowiedzieć na pytanie do jakiego stopnia naruszamy, poprzez nasze zabiegi, równowagę jeziora eutroficznego. Jezioro jako superorganizm jak chcą ekolodzy, akceptujący poglądy holistyczne, gdzie przez ekosystem przepływa energia a w jego wnętrzu krąży materia, potrafi skutecznie bronić swojej nowo nabytej równowagi. Znane mechanizmy zasilania wewnętrznego w związki biogenne potrafią skutecznie ograniczać zabiegi obniżenia trofii jezior. Czy niepowodzenia w uzyskaniu trwałości efektów rekultywacji wynikają właśnie z mechanizmów regeneracyjnych biocenoz jezior eutroficznych? Zgromadzona wiedza ekologów na temat mechanizmów i sukcesji jezior eutroficznych jest bardzo bogata. Wiemy co się dzieje z naszymi ekosystemami ciągle wzbogacanymi w nowe ładunki biogenów. Brakuje jednak usystematyzowanej wiedzy na temat reakcji ekosystemu na ograniczanie zasobów pierwiastków limitujących trofię, fosforu czy azotu. Metody ograniczania tej puli ciągle się rozwijają a paleta dostępnych środków jest bardzo bogata. Zabiegi te jednak są bardzo kosztowne. Wiadomo, że taniej jest chronić niż potem naprawiać, ale czasami naprawa nie jest już możliwa. Aktualnie dysponujemy szeregiem metod pozwalających te cele osiągnąć. Metody obejmują działania nakierowane na ograniczanie negatywnych skutków eutrofizacji i jej kontroli. Dysponujemy metodami zewnętrznymi i wewnętrznymi kontroli eutrofizacji. Metody te należy

9 8 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 dopasować do konkretnych warunków limnologicznych danego akwenu. Próbując naprawiać funkcjonowanie ekosystemów wodnych różnymi metodami musimy mieć świadomość, że jest to ingerencja w skomplikowane szlaki przepływu energii i materii. Po zabiegu powstaje nowy obraz ekosystemu. Oczekiwania zawsze takie same, przywrócić ekosystem do użytkowania rekreacyjnego (turystycznego). Poza nielicznymi przypadkami, zabieg rekultywacji nie służył ochronie zasobów wodnych np. do celów komunalnych. Znane w Polsce i na świecie metody rekultywacji jezior są ciągle intensywnie rozwijane a w ofercie mamy coraz to nowsze metody. Metody te ostatecznie służą do kontroli procesu eutrofizacji. Tradycyjnie dzielimy je na działania zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsze z nich obejmują działania w zlewni jeziora, drugie natomiast nakierowane są na działania w obrębie misy jeziornej. Kontrola w zlewni to ograniczanie dopływu substancji biogennych z cieków zasilających zbiornik oraz transport biogenów z atmosfery w postaci opadu na powierzchnię jeziora. W tej grupie działań mamy metody ograniczania transportu biogenów wraz ze spływem powierzchniowym ze zlewni bezpośredniej. Wewnętrzne działania rekultywacyjne możemy podzielić na zabiegi fizyczne, chemiczne i biologiczne, które prowadzimy w obrębie misy jeziornej. Dla osiągnięcia skutecznych efektów rekultywacji należy używać najpierw zewnętrznych środków kontrolnych lub równolegle środków zewnętrznych i wewnętrznych. Należy przy tym pamiętać, że wybór metody zależy od parametrów fizycznych jeziora. Jeziora głębokie z trwałą stratyfikacją termiczną zwykle rozległe o dużych powierzchniach i zasobach wodnych mają naturalne mechanizm regeneracji (zwane autorekultywacją) i zwykle tylko zabiegi ze środków zewnętrznych przynoszą oczekiwane rezultaty. W jeziorach polimiktycznych (tj. zwykle płytkich łatwo mieszalnych pod wpływem wiatru kilkakrotnie w skali roku) możliwe jest wykorzystanie równolegle zewnętrznych i wewnętrznych środków kontrolnych. Wybór zabiegu (metody) zależy od parametrów fizycznych jeziora m.in. średniej głębokości. Badania terenowe prowadzone na zbiorniku w skali roku zwykle potwierdzają charakter miksji jaki zachodzi w danym zbiorniku. W płytkich zbiornikach najczęściej następuje pełne wymieszanie wód od dna do powierzchni i jeśli nawet pojawi się krótkotrwała termoklina to nie wytwarza się hipolimnion. Do najważniejszych działań w zakresie zewnętrznych środków regulujących należą zabiegi ochronne nakierowane na ograniczenie spływu powierzchniowego z użytków rolnych a w terenach zurbanizowanych na wody opadowe. W ofercie metod kontroli eutrofizacji środkami wewnętrznymi, o czym wspomniano już wcześniej, mamy do dyspozycji szereg metod podzielonych na

10 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin zabiegi fizyczne, chemiczne i biologiczne. Zwykle przy projektach rekultywacji rozważane jest zastosowanie kilku metod jednocześnie lub sekwencyjnie. Niezależnie od olbrzymiego dorobku zespołów polskich naukowców pracujących nad rekultywacją jezior i realizujących projekty na rzeczywistych obiektach to ciągle brakuje krajowych i światowych dobrych praktyk przy rekultywacji. Jednym z takich podejść jest postępowanie według kolejnych etapów: 1. diagnoza problemu i ustalenie celów rekultywacji, 2. rozpoznanie mechanizmów determinujących przechodzenie jeziora w kolejne stany stabilne, 3. redukcja ładunków nutrietów, 4. biomanipulacja, 5. rekolonizacja lub nasadzenia makrofitów zanurzonych, 6. regulacja zespołu ichtiofauny (gospodarka rybacko-wędkarska), 7. monitoring postępu rekultywacji. Przegląd literatury skłania do poglądów, że bardzo często przy realizacji projektu skupiamy się na redukcji ładunku nutrientów (pkt. 3) a najmniej czasu i środków chcemy poświęcić na zbadanie mechanizmów determinujących przechodzenia jeziora z jednego stanu do drugiego (pkt. 2). Chodzi oczywiście o stan pożądany i co najważniejsze nowa równowaga ekologiczna ma zapewnić funkcjonowanie ekosystemu na poziomie niskiej lub umiarkowanej trofii. Państwa Unii Europejskiej celem dbałości o jakość wód i jej zasoby, wprowadziły Dyrektywę 2000/60/WE tzw. Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Ambitne cele zakładały w obecnym okresie planowania do roku 2015 osiągnięcie przynajmniej dobrego stanu dla wszystkich wód powierzchniowych. Jest okazja do podsumowań, co udało się zrealizować i z jakimi barierami, czynnikami ograniczającymi, mamy do czynienia. Uzyskanie dobrego stanu wód wymaga od administracji bardzo aktywnej polityki wodnej Państwa. Oczywiście trwają przygotowania do wdrożenia Programu Ochrony Jezior Polski Północnej, ale działań o charakterze informacyjnym i edukacyjnym jest stanowczo za mało. Presja na brzegi jezior jest jeszcze bardziej wzmożona niż to było w przeszłości. Obecnie rośnie zainteresowanie zabiegami biologicznymi. Metody te wydają się najmniej ingerujące w środowisko naturalne i mają zdecydowanie największą akceptację społeczną. Jednak ostatecznie o podjęciu wybranego zabiegu rekultywacji decydują warunki limnologiczne zbiornika, poziom zanieczyszczeń, brak odprowadzania do wód substancji toksycznych oraz znaczenie zbiornika dla lokalnej społeczności i rozwoju regionalnego. Należy uznać, że trwały i zrównoważony rozwój lokalnych społeczności jest

11 10 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 uzależniony od jakości wód powierzchniowych. Możliwość korzystania w sposób zrównoważony jest warunkiem priorytetowym pozwalającym stymulować rozwój gospodarczy i usługi ekosystemowi. Podsumowaniem tej dyskusji niech będzie przestroga przed zbytnim optymizmem przy stosowanych zabiegach rekultywacji. Usuwając część puli np. fosforu z ekosystemu wprowadzamy silne zaburzenie doprowadzając do kolejnych, na przykład ekspansji makrofitów. Praktycznie powinniśmy częściej wykorzystywać bodźce o niewielkiej sile i cierpliwie czekać na obniżenie biomasy fitoplanktonu. Najostrzej zmiany w biocenozie generują metody chemiczne. Silne zaburzenie w postaci strącania fosforu z toni wodnej wpływają na cały zespół planktonu zarówno roślinnego jaki i zwierzęcego. Czym drobniejsze formy tym silniej podlegają sedymentacji. Z zespołów na przykład zooplanktonu wypadają na pewien okres, do czasu regeneracji, wrotki i młodociane formy widłonogów i wioślarek co wpływa na ich demografię. Stosowane koagulanty mają wpływ na rozwój embrionalny ryb i pewno wielu innych organizmów. Podejmując próbę wyjaśnienia złożonych problemy chętnie sięgamy po założenia Teorii Systemów. Często próbujemy ocenić wpływ zaburzeń na zachowanie systemu poprzez badania zwane rachunkiem zaburzeń. Podstawową cechą systemu jest stabilność określana jako zdolność systemu do utrzymania danego stanu bez względu na siłę zaburzenia. Cechą przeciwstawną jest niestabilność systemu, który pod wpływem zaburzania na trwałe jest wytrącony z danego stanu. Warto także zastanowić się nad możliwościami sterowania systemami. Znana jest zasada korekty dla systemów niestabilnych. Oznacza to, że korekty częstsze (usuwanie części puli fosforu) tym mniejsze, ale im rzadsze tym większe (konieczność usunięcia większej puli fosforu). Przenosząc to na finanse, kiedy to każda korekta kosztuje, to konsekwencją rzadszej korekty są wyższe koszty (koszty rekultywacji). Tu być może jest ukryta odpowiedź na pytanie czy można rekultywować jezioro na raty.

12 Sesje tematyczne

13 12 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 I. Dyrektywa wodna Referaty Ciecierska H., Kolada A., Ruszczyńska J. - Stan zaawansowania wdrażania metody makrofitowej w ocenie jakości jezior w Polsce. Drobniewska A., Sikorska K., Giebułtowicz J., Nałęcz-Jawecki G. - Ocena zanieczyszczenia substancjami czynnymi leków Wisły w rejonie Warszawy. Dunalska J. - Ochrona i rekultywacja jezior w kontekście Ramowej Dyrektywy Wodnej. Eliasz-Kowalska M., Wojtal A. Z. Epifityczne okrzemki z rodzaju Gomphonema w Wigierskim Parku Narodowym (północno-wschodnia Polska). Fleituch T. - Współczesny stan i problemy z wprowadzeniem funkcjonalnej oceny rzek. Kownacki A. - Czy wielometryczny indeks makrobezkręgowcowy MMI nadaje się do oceny stanu ekologicznego rzek karpackich o podłożu kamienistym? Kraska M., Piotrowicz R., Klimaszyk P., Puchalski W. - Zmiany roślinności w dwóch różnych jeziorach Drawieńskiego Parku Narodowego. Mikoszewski A. S., Kazimierczuk A. - Pozostałości związków chloroorganicznych w omułkach (Mytilus edulis), flądrach (Platichtys flesus) i dorszach (Gadus morhua) z Zatoki Gdańskiej. Obolewski K., Dolhascu D., Timofte C., Burandt P., Kobus S., Sidoruk M. - Aktualna struktura makrofauny dennej jezior przybrzeżnych południowego Bałtyku. Szoszkiewicz K., Budka A., Pietruczuk K., Kayzer D., Gebler D. - Wpływ eutrofizacji na różnorodności makrofitów w rzekach nizinnych w Polsce. Żbikowski J., Mimier D. - Czynniki kształtujące strukturę makrozoobentosu pelofilnego płytkich jezior.

14 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Postery Czerniawska-Kusza I. - Rozwój i struktura zespołu fauny dennej w zrewitalizowanym stawie w Chruścinie. Dondajewska R., Budzyńska A. - Rekultywacja Jeziora Wielgiego Dobiegniewskiego. Golski J., Graczyk L., Mazurkiewicz J., Andrzejewski W., Sierpowska K. - Stosunek ilościowy Gammarus pulex do Asellus aquaticus jako wskaźnik stanu ekologicznego cieków nizinnych. Wyniki wstępne. Gorzel M., Nadolna A., Nowicka B. - Zgrupowania makrobezkręgowców bentosowych w strefach brzegowych Jeziora Charzykowskiego. Joniak T., Rybak M., Rybak M., Michalak M., Kuczyńska-Kippen N. - Problematyka oceny trofii wód drobnych zbiorników. Kozak A. - Ocena stanu ekologicznego płytkiego zbiornika poddanego rekultywacji. Krepski T., Domagała J. - Różnorodność makrozoobentosu zlewni rzeki Drawy w trakcie czterech lat badań. Legierko M., Górecka K. - Charakterystyka biometryczna sandacza (Sander lucioperca L., 1758) z Zatoki Pomorskiej (Bałtyk południowy). Nagengast B., Kuczyńska-Kippen N. - Zróżnicowanie biomasy i zagęszczenia wybranych elodeidów i helofitów na tle warunków siedliskowych drobnych zbiorników wodnych. Panek P. - Punkt reprezentatywny w wyznaczaniu makrofitowego indeksu rzecznego - Zwoleńka, studium przypadku. Rosińska J., Dondajewska R., Kowalczewska-Madura K., Gołdyn R. - Zmiany zachodzące w Jeziorze Swarzędzkim w trakcie 3 lat rekultywacji. Ruszczyńska J., Ciecierska H. - Weryfikacja metod opartych na makrofitach w ocenie stanu ekologicznego jezior II. Ekologia stosowana Referaty Antonowicz J. P. - Akumulacja substancji biogenicznych i chlorofilu w mikrowarstwie powierzchniowej wody estuariowego Jeziora Łebsko.

15 14 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Dańko A., Ringelhan F., Dańko M., Scheible R. - Wpływ zasolenia na rozmnażanie i przeżywalność polipów i meduz u Eleutheria dichotomia. Kapusta A., Kolman R. - Restytucja jesiotra bałtyckiego (Acipenser oxyrinchus) w zlewni Morza Bałtyckiego: wstępne wyniki i perspektywy. Kłonowska-Olejnik M., Górniak A. - Gąbki słodkowodne (Porifera) rzeki Narwi i jej dopływów. Ławniczak A. E., Przybyła C., Celewicz-Gołdyn S., Achtenberg K., Kutyła S. - Problemy eksploatacji nizinnych zbiorników na przykładzie akwenów Jeżewo, Jutrosin, Rydzyna i Pakosław. Napiórkowski P., Napiórkowska T. - Wpływ limnofazy i potamofazy na życie organizmów zooplanktonowych w starorzeczu dolnej Wisły. Nowak M., Klaczak A., Szczerbik P., Popek W. - Dobowe zmiany zespołów ryb na piaszczystych płyciznach rzek różniących się wielkością. Ozimek T. - Zastosowanie ekosystemów podmokłych do oczyszczania wód opadowych na terenach miejskich. Poznańska M., Goleniewska D., Gulanicz T., Kakareko T., Jermacz Ł., Kobak J. - Przeżywalność i reakcje behawioralne wybranych gatunków ślimaków podczas obniżenia poziomu wody i wysychania podłoża. Puchalski W. - Więcej niż zlewnia: podejście sterowanego informacją, zintegrowanego ekosystemu. Tunowski J., Khudyi O., Kushniryk O. - Horyzontalne i wertykalne rozmieszczenie zooplanktonu w rzece Dniestr i w Zbiorniku Dniestrowskim. Wolnicki J., Kaczmarczyk D., Kamiński R., Radtke G., Sikorska J. - Naturalna zmienność genetyczna strzebli błotnej Eupallasella percnurus (Pallas, 1814) jako podstawa jej czynnej ochrony w Polsce. Postery Adamczuk M., Solis M. - Zmiany liczebności i struktury gatunkowej skorupiaków planktonowych w warunkach pojawiających się zakwitów sinicowych. Antonowicz J. P., Mudryk Z., Perliński P. - Stężenie metali ciężkich i poziom parametrów mikrobiologicznych w mikrowarstwie powierzchniowej wody stawu miejskiego.

16 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Bogacka-Kapusta E., Zdanowski B., Napiórkowska-Krzebietke A., Pyka J., Stawecki K., Czarnecki B., Bajkiewicz-Grabowska E. - Wpływ warunków środowiskowych na sezonową zmienność fitoi zooplanktonu w sztucznym jeziorze pokopalnianym. Budka A., Łacka A., Szoszkiewicz K. - Zastosowanie rarefakcji i ekstrapolacji do porównania bioróżnorodności rzek z różnych klas czystości. Czerniawski R., Domagała J. - Wpływ małej zapory na zmiany struktur zooplanktonu w cieku Sitna. Dembowska E. A. - Zmiany fitoplanktonu w starorzeczu połączonym z Wisłą w dolnym biegu. Fleituch T., Wierzbicki J. - Katastrofalny stan rzek na przykładzie aglomeracji krakowskiej i mgliste plany poprawy stanu miejskich ekosystemów wodnych. Golski J., Andrzejewski W., Mazurkiewicz J., Graczyk L., Sierpowska K., Urbańska M. - Raczej solo, w parze czy w trójkącie?, Zależności habitatowe trzech cennych gatunków ryb. Gołdyn R., Grzonka B., Żak J., Grześkowiak A., Kowalczewska-Madura K., Dondajewska R., Kośmicka J., Stępień I. - Ustalenie rzeczywistych źródeł zanieczyszczeń i eutrofizacji zbiornika Brody Iłżeckie oraz analiza możliwych do zastosowania metod jego rekultywacji. Gołdyn R., Kowalczewska-Madura K., Dondajewska R., Kozak A. - Zmiany jakości wody w rekultywowanym Jeziorze Uzarzewskim w latach Gwoździński K., Pieniążek A., Lewandowski M. - Ocena czystości wód jezior położonych w sąsiedztwie północno-zachodniej granicy Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Heese T., Arciszewski M., Pikuła K. - Badania telemetryczne ichtiofauny rzeki Parsęty. Kapusta A., Duda A., Morzuch J., Czarnecki B. - Wpływ temperatury wody na migracje ryb roślinożernych w podgrzanych jeziorach. Klimaszyk P., Piotrowicz R., Joniak T., Rzymski P. - Wpływ kormoranów (Phalacrocorax carbo sinensis L.) na transfer azotu i fosforu pomiędzy ekosystemami wodnymi i lądowymi.

17 16 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Lampart-Kałużniacka M., Heese T. - Struktura wiekowa i tempo wzrostu sielaw Coregonus albula (L.1758) z Jeziora Drawsko na podstawie otolitów i łusek. Oleksińska Z., Jurczak T., Wagner I., Kaczkowski Z. - Koncepcja rekultywacji miejskiego zbiornika rekreacyjnego Stawy Jana (Łódź). Paturej E., Gutkowska A., Ludwiczak J. - Zróżnicowanie jakościowe i ilościowe zooplanktonu w jeziorach przymorskich. Paturej E., Gutkowska A., Tomczak Ł. - Ocena trofii jezior przymorskich na podstawie struktury zooplanktonu i wskaźników biocenotycznych. Pliński M., Złoch I., Surosz W. - Zmienność morfologiczna ramienicy Chara baltica A. Bruzelius 1824 w Zatoce Puckiej. Pogorzelec M., Szczurowska A., Serafin A., Banach-Albińska B. - Struktura zbiorowisk glonów dwóch układów jeziorno-torfowiskowych na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Polechoński R., Dobicki W., Kowalska-Góralska M., Pokorny P., Senze M. - Wpływ stawów rybnych na zawartość metali ciężkich w wodach. Rybak M., Gąbka M., Joniak T., Ratajczak I., Sobczyński T. - Prognozowanie wzrostu i rozmnażania płciowego ramienic: Reakcja na stres świetlny i zakwaszenie. Sieńska J., Dunalska J., Łopata M., Szymański D., Wiśniewski G. - Wpływ wielkości uziarnienia gliny ekspandowanej na efektywność usuwania fosforu. Sługocki Ł., Kraczek G., Domagała J. - Wiosenny zooplankton wybranych jezior Pomorza Zachodniego. Wielgat-Rychert M., Jarosiewicz A., Buliszak N. - Zmiany żyzności jeziora Gardno na podstawie danych wieloletnich.

18 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin III. Interakcje między organizmami Referaty Bernatowicz P., Sikora A., Kotwica-Rosińska J., Polańska M., Pijanowska J., Bębas P. - Zegar biologiczny u Daphnia. Mikulski A. - Wpływ doświadczeń matki na zachowania migracyjne jej potomstwa. Pełechata A., Pełechaty M., Pukacz A. - Dynamika fitoplanktonu płytkiego jeziora ramienicowego jako efekt ekstremalnych zim. Pietrzak B., Pijanowska J., Dawidowicz P. - Nowy prosty biotest do oceny zdolności zwierząt planktonowych do ucieczki. Pronin M., Kuczyńska-Kippen N. - Struktura ugrupowań wrotków (Rotifera) i skorupiaków (Cladocera i Copepoda) jako odzwierciedlenie zmiennych warunków środowiskowych drobnych zbiorników śródpolnych. Rychert K. - Pomiar tempa wzrostu pospolitych orzęsków pelagicznych przy pomocy metody rozcieńczeniowej. Tarkowska-Kukuryk M., Rechulicz J., Płaska W. - Ocena zasobności płytkich jezior w pokarm dla ryb - fauna denna i naroślinna. Postery Frelik A., Pakulnicka J., Koszałka J. - Zależności troficzne pomiędzy dorosłymi Dytiscidae Coleoptera a muchówkami z rodziny Chironomidae. Górecka K., Taberska A., Więcaszek B. - Wstępna analiza zoobentosu strefy litoralu Jeziora Nowowarpieńskiego. Krztoń W., Pudaś K., Gadzinowska J., Strzesak M., Pociecha A., Szarek- Gwiazda E., Walusiak E., Wilk-Woźniak E. - Wpływ mikrocystyn na zagęszczenie wioślarek (Cladocera) w zbiornikach wodnych pochodzenia antropogenicznego. Pełechata A., Pełechaty M., Pukacz A. - Formy wiciowe w fitoplanktonie jezior ramieniowych. Radzikowski J., Bernatowicz P., Paterczyk B., Ślusarczyk M. - Różnice w budowie ephippium wybranych Daphniidae.

19 18 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Sobczyk M., Chochół A., Fijałkowska E., Kocerba-Soroka W., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K., Fyda J. - Wpływ temperatury na skład gatunkowy zespołów pierwotniaków osadu czynnego. Taberska A., Górecka K., Chojnacki J. C. - Wstępna analiza fauny poroślowej Jeziora i Zatoki Nowowarpieńskiej. Wojtal-Frankiewicz A., Bernasińska J., Frankiewicz P., Gwoździński K., Jurczak T. - Zróżnicowanie stresu oksydacyjnego u Daphnia spp. w zależności od intensywności zakwitu sinic w obrębie jednego ekosystemu. IV. Ekologia mikroorganizmów Referaty Bukowska A., Koper M., Mazur-Marzec H., Jasser I. - Przewidywanie zakwitów cyjanobakteryjnych przy pomocy ilościowej reakcji łańcuchowej polimerazy DNA. Lewicka-Rataj K., Świątecki A., Górniak D. - Bakteriobentos strefy litoralu wybranych jezior lobeliowych. Poniedziałek B., Rzymski P. - Immunotoksyczny potencjał cylindrospermopsyny. Rzymski P., Poniedziałek B. - O niebezpieczeństwach związanych ze stosowaniem wybranych suplementów diety opartych o biomasę mikroalg. Postery Bukowska A., Jasser I., Chróst R. J. - Biodegradacja mikrocystyn-hepatotoksyn wytwarzanych przez cyjanobakterie w Wielkich Jeziorach Mazurskich. Drzewiecka D., Pieniążek A., Kaźmierczak M., Gwoździński K. - Badania bakteriologiczne wód jezior położonych w sąsiedztwie północnozachodniej granicy Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Jasser I., Malawska M., Bukowska A., Wysocka A., Francisco J. Ayala, Kwiatkowski J. - Różnorodność cyjanobakterii matach mikrobialnych i skorupach glebowych ze Wschodniego Pamiru - porównanie podejścia meta-genomowego z metodą DGGE.

20 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Mieczan T., Adamczuk M., Pawlik-Skowrońska B., Toporowska M. - Wpływ symulowanej eutrofizacji różnych typów torfowisk na dynamikę i różnorodność zespołów mikroorganizmów (eksperymenty mezosystemowe). Perliński P., Mudryk Z., Antonowicz J. - Liczebność bakterii w strefach granicznych powietrze woda, woda osad w kanale portowym w Ustce. V. Gatunki obce Referaty Dąbrowski J., Więcaszek B., Górecka K. - Palaemon elegans (Rathke, 1837), inwazyjny gatunek krewetki (Malacostraca: Palaemonidae) w pokarmie ryb drapieżnych z Zatoki Pomorskiej. Kakareko T., Kobak J., Grabowska J., Jermacz Ł., Błońska D., Przybylski M., Poznańska M. - Wpływ obcego gatunku ryby, babki łysej (Neogobius gymnotrachelus), na występowanie głowacza białopłetwego (Cottus gobio). Postery Heese T., Stolarski J., Lampart-Kałużniacka M., Pawelec B. - Morfologia raka sygnałowego (Pacifastacus leniusculus) obcego gatunku rzeki Wieprzy. Kobak J., Podgórska M., Jermacz Ł., Poznańska M., Kakareko T. - Reakcje pontokaspijskich i rodzimych kiełży (Amphipoda, Crustacea) na substancje semiochemiczne wydzielane przez inne gatunki obunogów. Łotocka M. - Nowe gatunki fitoplanktonu w Zatoce Gdańskiej. Ożgo M., Urbańska M. - Szczeżuja chińska Sindanodonta woodiana w znaturalizowanych stawach rybnych w północnej Polsce. Pawelec A. - Inwazja babki rzecznej Neogobius fluviatilis jako zagrożenie dla rodzimego gatunku ryby kiełbia Gobio gobio. Pokorny P., Dobicki W., Tarbaj K., Kowalska-Góralska M., Senze M., Polechoński R., Kacaper K. - Wiek i wzrost sumików karłowatych Ictalurus nebulosus (Le Suerur 1819) ze Stawów Milickich.

21 20 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Więcaszek B., Dąbrowski J., Górecka K., Antoszek J. - Piaractus brachypomus z rodziny piraniowatych (Serrasalmidae) niebezpieczny gatunek ozdobny czy cenne źródło białka? VI. Parazytologia Referaty Bielecki A., Santoro M., Cichocka J. M., Pikuła D. - Nowe gatunki pijawek (Hirudinida: Piscicolidae) pasożytujące na rybach z Antarktyki. Żbikowska E., Cichy A. - Czynnik termiczny w asocjacjach żywiciel-pasożyt w oparciu o model: ślimaki-przywry digeniczne. Postery Bielecki A., Jeleń I., Cichocka J. M., Pikuła D. - Nowy gatunek pijawki Pisciola n. sp. z Mongolii morfometria i struktura układów pokarmowego oraz rozrodczego. Pikuła D., Bielecki A., Cichocka J. M. - Rola fotoreceptorów w mechanizmie odszukiwanie żywiciela przez pijawki pasożytujące na rybach (Hirudinida; Piscicolidae) zamieszkujące odmienne środowiska. Stocka I., Dziekońska-Rynko J., Pawliczka I. - Występowanie nicieni z rodziny Anisakidae w układzie pokarmowym foki szarej Halichoerus grypus (Fabricius, 1791) z Morza Bałtyckiego. VII. Zmiany klimatu Postery Dobicki W., Polechoński R., Kowalska-Góralska M., Dancewicz A., Senze M., Pokorny P., Kacaper K., Tarbaj K. - Wpływ zmian klimatycznych na produkcję rybacką w Dolinie Baryczy. Ejankowski W., Lenard T. - Odpowiedź roślinności zanurzonej na warunki łagodnej zimy w jeziorach: makrofitowym i zdominowanych przez fitoplankton. Kosakowska A. - Wpływ zakwaszenia wody morskiej na wzrost komórek i produkcję barwników w populacji bałtyckich cyjanobakterii i glonów.

22 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Pełechata A., Pełechaty M., Pukacz A. - Zaburzenie stratyfikacji jeziora meromiktycznego jako efekt ekstremalnych zjawisk pogodowych i jego wpływ na zbiorowisko fitoplanktonu. VIII. Ekotoksykologia Postery Drąg-Kozak E., Łuszczek-Trojnar E., Socha M., Gosiewski G., Popek W. - Bioakumulacja kadmu w tkankach karasia srebrzystego (Carrasius gibelin B.) eksponowanego na subletalne dawki tego metalu. Kacaper K., Dobicki W., Polechoński R., Kowalska-Góralska M., Senze M., Pokorny P., Tarbaj K. - Cynk, miedź, nikiel w turzycy bagiennej (Carex limosa L.) występującej w leśnych zbiornikach wodnych. Kowalska-Góralska M., Senze M., Dobicki W., Polechoński R., Pokorny P., Tarbaj K., Kacaper K. - Bioakumulacja kobaltu w roślinności wodnej jezior Polski północnej. Mudrak-Cegiołka S., Bełdowska M., Staniszewska M. - Zooplankton jako wektor przenoszący niebezpieczne/szkodliwe dla ludzi związki w środowisku morskim. Nędzarek A., Drost A., Szostak Ł., Tórz A., Bronisławska M., Rybczyk A. - Oddziaływanie oczyszczonych ścieków komunalnych odprowadzanych z oczyszczalni wiejskiej na odbiornik w sezonie wiosennym. Senze M., Kowalska-Góralska M., Dobicki W., Polechoński R., Pokorny P., Kacaper K., Tarbaj K. - Bioakumulacja metali w hydromakrofitach rzeki Verdon i jeziora Lac de Sainte-Croix we Francji. Szarek-Gwiazda E., Czaplicka A., Ślusarczyk Z. - Akumulacja ołowiu w osadzie polimiktycznego i dymiktycznego zbiornika zaporowego. Tarbaj K., Kowalska-Góralska M., Senze M., Dobicki W., Polechoński R., Pokorny P., Kacaper K. - Bioakumulacja manganu w wybranych roślinach wodnych przybrzeżnych jezior województwa pomorskiego.

23 12 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Streszczenia referatów i posterów

24 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Zmiany liczebności i struktury gatunkowej skorupiaków planktonowych w warunkach pojawiających się zakwitów sinicowych Małgorzata Adamczuk 1, Michał Solis 2 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Hydrobiologii, ul. Dobrzańskiego 37, Lublin; malgorzata.adamczuk@up.lublin.pl 2 Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Katedra Botaniki i Hydrobiologii, ul. Konstantynów 1H, Lublin; solek@kul.pl Zakwity wód tworzone przez sinice (Cyanoprokaryota) są globalnym problemem, narastającym w związku z postępującą eutrofizacją wód oraz obserwowanym ociepleniem klimatu. W płytkim, eu/hypertoficznym jeziorze Domaszne zakwity sinicowe są obserwowane regularnie w okresie letnim. Dwuletnie badania wykazały, że zmiany liczebności planktonowych Crustacea mogą zależeć od obecności zakwitu sinicowego. W jeziorze tym wyróżniono 3 okresy dynamiki tej grupy zooplanktonu: przedzakwitowy, zakwitowy i pozakwitowy. W okresie przedzakwitowym liczebność Cladocera wynosiła 80 ± 21 os. dm -3. Początkowo dominował Bosmina longirostris, który stopniowo był zastępowany przez Daphnia cucullata. W okresie zakwitowym liczebność Cladocera obniżyła się i wynosiła 43 ± 15 os. dm -3 (dominowała D. cucullata). W okresie pozakwitowym liczebność Cladocera wynosiła 100 ± 31 os. dm -3, a gatunkiem dominującym był B. longirostris. Copepoda wykazywały odmienny trend. Osiągały one najwyższą liczebność w okresie zakwitów (234 ± 24 os. dm -3 ), w porównaniu z okresem przedzakwitowym (122 ± 63 os. dm -3 ) i pozakwitowym (60 ± 4 os. dm -3 ). We wszystkich okresach dominowały drapieżne Cyclopoidae: Mesocyclops leuckartii i Thermocyclops crassus. W okresie zakwitowym zanotowano wzrost liczebności wszystkich stadiów rozwojowych Copepoda (nauli, kopepodity, formy dorosłe). Zmniejszenie liczebności zooplanktonu (w tym Crustacea) w czasie zakwitów jest często obserwowanym zjawiskiem związanym z pogorszeniem się warunków bytowania zooplanktonu na skutek m.in. mechanicznego zakłócania procesu pobierania pokarmu oraz toksycznego działania metabolitów wydzielanych przez sinice. Nasze badania wykazały, że zakwity sinicowe wpływały na strukturę ilościową Crustacea, ale nie miały wpływu na ich strukturę dominacji. Na wzrost liczebności Copepoda w okresie zakwitu wpłynąć mogło zmniejszenie liczebności Cladocera i stąd zmniejszenie konkurencji pokarmowej pomiędzy Cladocera i młodszymi, niedrapieżnymi stadiami rozwojowymi Copepoda, zapewniając lepszą przeżywalność oraz szansę na osiągnięcie dojrzałości i wydanie potomstwa.

25 24 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Changes in density and species structure of planktonic crustaceans under the conditions of cyanobacterial blooms Małgorzata Adamczuk 1, Michał Solis 2 1 University of Life Science in Lublin, Department of Hydrobiology, Dobrzańskiego 37, Lublin, Poland; malgorzata.adamczuk@up.lublin.pl 2 The John Paul II Catholic University of Lublin, Department of Botany and Hydrobiology, Konstantynów 1H, Lublin, Poland; solek@kul.pl Cyanobacterial blooms are global problem escalating due to running euthrophication and observed climate changes. Summer cyanobacterial blooms are observed regularly in shallow eu/hypereutrophic Lake Domaszne. 2-year research showed that changes in abundance of Crustacea were related to occurrences of cyanobacterial blooms. In that lake, three phases of Crustacea dynamics can be distinguished: pre-blooming, blooming, and post-blooming. In pre-blooming phase, density of Cladocera was 80 ± 21 os. dm -3, and initially dominant Bosmina longirostris was successively replaced by Daphnia cucullata. In blooming phase, the density of Cladocera diminished to 43 ± 15 os. dm -3 (D. cucullata was dominant). In post-blooming phase, the density of Cladocera reached 100 ± 31 os. dm -3, and B. longirostris was the dominant species. Copepoda showed reverse trend. They achieved the highest density in blooming phase (234 ± 24 os. dm -3 ) in comparison to pre-blooming (122 ± 63 os. dm -3 ) and post-blooming (60 ± 4 os. dm -3 ) phases. In all phases, predacious Cyclopoidae, Mesocyclops leuckartii and Thermocyclops crassus, were dominant. In blooming phase, density of each developmental stage (nauplii, copepodites, adults) increased. Diminishments of zooplankton abundances (including Crustacea) during cyanobacterial blooms are often observed phenomena related to worsening living conditions of planktonic animals resulting from mechanical interferences and toxic activity of metabolites released by cyanobacteria. Our studies showed that cyanobacterial bloom influenced density but not species structure of Crustacea. Increase of number of Copepoda was probably caused by decrease of cladoceran number and thus diminishment of competition for food between Cladocera and uppredacious developmental stages of Copepoda that resulted in their better survivability, and larger opportunity to mature and release offspring.

26 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Akumulacja substancji biogenicznych i chlorofilu w mikrowarstwie powierzchniowej wody estuariowego jeziora Łebsko Józef Piotr Antonowicz Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Chemii Środowiskowej, ul. Arciszewskiego 22b, Słupsk antonowicz@apsl.edu.pl Mikrowarstwa powierzchniowa wody występuje na styku dwóch środowisk atmosfery i hydrosfery. Ekoton ten jest niestabilnym środowiskiem dla organizmów w porównaniu z toną wodną. Jest to miejsce wymiany substancji między atmosferą i hydrosferą. Warstwa ta ma zdolność do wzbogacania się w substancje chemiczne takie jak substancje biogeniczne, metale ciężkie, związki organiczne i in. oraz mikroorganizmy często w znacznie wyższych ilościach niż obserwuje się w toni wodnej. W celu realizacji tematu pracy przeprowadzono cykl badań na estuariowym jeziorze Łebsko. Badania prowadzono w latach Próbki wody były pobierane w cyklu miesięcznym w okresie umożliwiającym pobieranie próbek z mikrowarstwy czyli od wiosny do jesieni. Próbki wody pobierano dwoma technikami: za pomocą siatki Garretta (grubość 242 µm ± 40) oraz z głębokości 15 cm. Na jeziorze Łebsko wytypowano pięć stanowisk badawczych. Ponadto wyznaczono stanowiska badawcze na rzece Łeba przechodzącej przez estuarium (przed wejściem do jeziora i za ujściem z jeziora) oraz dwa stanowiska badawcze w strefie brzegowej Morza Bałtyckiego. W pozyskanych próbkach wody analizowano stężenie substancji biogenicznych takich jak N-NH 4, N-NO 3, N-T, N-org, P-PO 4, P-T, P-org. Analizowano stężenie jonów chlorkowych oraz ph i przewodnictwo elektrolityczne. W pobranych próbkach determinowano stężenie chlorofilu a, które jest w znacznej mierze proporcjonalne do biomasy fitoplanktonu oraz fitoneustonu. Na podstawie zebranych wyników stwierdzono, że chlorofil a występujący w komórkach fitoneustonu oraz substancje biogeniczne akumulują się w mikrowarstwie powierzchniowej wody w wyższych ilościach niż stwierdza się to w wodzie podpowierzchniowej. Stężenie jonów chlorkowych było porównywalne w mikrowarstwie powierzchniowej i wodzie podpowierzchniowej. Stwierdzono istotny wpływ zasolenia na akumulowanie się substancji biogenicznych oraz chlorofilu a w mikrowarstwie powierzchniowej wody.

27 26 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Accumulation of nutrients and chlorophyll in the surface microlayer of water of the estuarine Lake Łebsko Józef Piotr Antonowicz Pomeranian Academy in Słupsk, Department of Environmental Chemistry, Arciszewskiego 22B St., Słupsk The surface microlayer of water is found at the interface between two environments the atmosphere and the hydrosphere. This ecotone is an unstable environment for organisms in comparison with the subsurface water. It is a place of exchange of substances between the atmosphere and the hydrosphere. This layer is liable to enrichment with chemical substances, such as biogenic substances, heavy metals, organic compounds, micro-organisms and many others, often in much larger quantities than is observed in the water. To implement the topic of study, a cycle of tests was performed at the estuarine Lake Łebsko. The research was done in the years Water samples were collected on a monthly basis in the period which allows sampling from the surface microlayer, i.e. from spring to autumn. Water samples were collected by application of two techniques: using a Garrett net (thickness of 242 µm ± 40) and from subsurface water (at the depth of 15 cm). Five sampling points were set up on Lake Łebsko. In addition, a sampling point was established in the Łeba River passing through the estuary (one before the inflow to the lake and the other behind the outflow from the lake) and two sampling points at the coastal zone of the Baltic Sea. In the obtained water samples, concentration of nutrients, such as N-NH 4, N-NO 3, N-T, N-org, P-PO 4, P-T, P- org. was analyzed as well as concentration of chloride ions, ph and electrolytic conductivity. In the collected samples, concentration of chlorophyll a was determined, which is largely proportional to the biomass of phytoplankton and phytoneuston. On the basis of the collected results, it was found that the chlorophyll a present in the cells of phytoneuston and biogenic substances are accumulated in the surface microlayer of water in higher quantities than is observed in the subsurface water. The concentration of chloride ions was comparable to the microlayer surface and the subsurface water. A significant influence of salinity on accumulation of biogenic substances and chlorophyll in the water surface microlayer was found.

28 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Stężenie metali ciężkich i poziom parametrów mikrobiologicznych w mikrowarstwie powierzchniowej wody stawu miejskiego Józef Piotr Antonowicz 1, Zbigniew Mudryk 2, Piotr Perliński 2 Akademia Pomorska w Słupsku, 1 Zakład Chemii Środowiskowej, 2 Zakład Biologii Eksperymentalnej, ul. Arciszewskiego 22B, Słupsk antonowicz@apsl.edu.pl Badania chemiczno-mikrobiologiczne prowadzono w stawie miejskim (staw Łabędzi) zlokalizowanym w obrębie aglomeracji miasta Słupsku. Badania te obejmowały dwie warstwy wody to jest mikrowarstwa powierzchniowa i wodę podpowierzchniową Próbki wody z mikrowarstwy powierzchniowej pobierano za pomocą siatki Garretta (grubość mikrowarstwy 242 ± 40 µm) a warstwą wody podpowierzchniowej bezpośrednio z głębokości 15 cm. Pobrane próby wody poddano analizie chemicznej i mikrobiologicznej. Analiza ta obejmowała stężenia metali ciężkich: Cr, Mn, Co, Ni, Cu, Zn, Ag, Cd i Pb, chlorofilu a oraz poziomu ogólnej liczebności bakterii i liczebności bakterii heterotroficznych, produkcji wtórnej bakterii oraz aktywności enzymów zewnątrzkomórkowych. Uzyskane wyniki badań wykazały, że stężenie metali ciężkich, chlorofilu, liczebność bakterii heterotroficznych oraz aktywność enzymów zewnątrzkomórkowych była większa w mikrowarstwie powierzchniowej niż w wodzie podpowierzchniowej. Natomiast odwrotną prawidłowość wykazano w przypadku poziomu wtórnej produkcji bakteryjnej. Wszystkie badane parametry chemiczne i mikrobiologiczne podlegały znacznej dynamice zmian sezonowych.

29 28 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Concentration of heavy metals and level of microbiological parameters in the surface microlayer of water of city pond Józef Piotr Antonowicz 1, Zbigniew Mudryk 2, Piotr Perliński 2 Pomeranian Academy in Słupsk, 1 Departament of Environmental Chemistry, 2 Departament of Experimental Biology, Arciszewskiego 22B St., Słupsk antonowicz@apsl.edu.pl Chemical and microbiological studies was carried out in city pond (Łabędzi pond) located within the agglomeration city of Słupsk. These studies included two layers of water is microloayer water surface and subsurface water samples were collected from surface microlayer by Garrett net (thickness of microlayer 242 ± 40 µm) and a layer of subsurface water directly from a depth of 15 cm. Collected water samples were subjected to chemical and microbiological analysis. This analysis included determination of heavy metals concentration: Cr, Mn, Co, Ni, Cu, Zn, Ag, Cd and Pb, and the level of chlorophyll and total number of bacteria and the number of heterotrophic bacteria, the bacteria secondary production and extracellular enzymes activity. The results obtained showed that the concentration of heavy metals, chlorophyll, number of heterotrophic bacteria and extracellular enzyme activity was higher in the surface microlayer than in subsurface water. And the opposite accuracy has been demonstrated by the level of secondary bacterial production. All tested chemical and microbiological parameters subject to significant dynamic seasonal changes.

30 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin Zegar biologiczny u Daphnia Piotr Bernatowicz 1, Anna Sikora 2, Joanna Kotwica-Rolińska 3, Marta Polańska 3, Joanna Pijanowska 2, Piotr Bębas 3 1 Zakład Paleobiologii i Ewolucji, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, Żwirki i Wigury 101, Warszawa 2 Zakład Hydrobiologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, Żwirki i Wigury 101, Warszawa 3 Zakład Fizjologii Zwierząt, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, Miecznikowa 1, , Warszawa p.p.bernatowicz@uw.edu.pl; a.b.sikora@uw.edu.pl; kotwica@biol.uw.edu.pl; martap@biol.uw.edu.pl; j.e.pijanowska@uw.edu.pl; piotrbe@biol.uw.edu.pl Zegar biologiczny pełni ważną rolę w podtrzymywaniu homeostazy organizmów o różnym stopniu komplikacji: od jednokomórkowych bakterii do kręgowców. Zegar ów jest mechanizmem molekularnym składającym się z białek, które regulują ekspresję kodujących je genów. Białka zegara to czynniki transkrypcyjne, które mogą także włączać lub wyłączać inne geny, utrzymując organizm w gotowości do odpowiedzi na bodźce dochodzące ze środowiska zewnętrznego, które zmieniają się rytmiczne w czasie. Cechą zegara biologicznego i jego głównego elementu oscylatora molekularnego jest podtrzymywanie rytmów nawet gdy bodźce informujące o upływie czasu nie docierają (np. w stałej ciemności). Działanie zegara biologicznego bardzo powoli zmienia się w toku ewolucji, a u odległych grup systematycznych, jak np. owady i ssaki, skład białek zaangażowanych w pracę zegara jest niemal ten sam. Celem niniejszych badań było zidentyfikowanie genów zegara biologicznego u modelowej wioślarki Daphnia pulex oraz sprawdzenie czy aktywność owych genów oraz poziom białek, które je kodują, zmienia się cyklicznie w rytmie okołodobowym. Sprawdzono także czy zegar biologiczny kontroluje aktywność ruchową Daphnia. Aktywność genów oszacowano wykorzystując metodę Real Time PCR. Poziom białek zegara oznaczono przy użyciu metod immunohistochemicznych, a aktywność okołodobową śledzono przy pomocy urządzenia do ciągłej rejestracji przemieszczania się zwierząt. Zarówno aktywność genów, poziom białek jak i aktywność ruchowa zostały przeanalizowane w warunkach zmiennego oświetlenia (LD, 16:8), jak i stałej obecności (LL) oraz braku światła (DD).

31 30 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Zidentyfikowano 19 różnych loci w genomie D. pulex, które hipotetycznie kodują geny zegara. U czterodniowych samic Daphnia tylko sześć sekwencji było aktywnych, a ich ekspresja ulegała zmianie w cyklu okołodobowym. Geny te zostały rozpoznane jako ortologi owadzich period (per) i timeless (tim) regulatorów zegara (stanowiących rdzeń molekularnego oscylatora); clock (clk) i cycle (cyc) regulatorów ekspresji per i tim; kryptochromów (cry) fotoreceptorów wrażliwych na światło niebieskie oraz double-time (dbt) kinazy, która reguluje pracę zegara poprzez fosforylacje jego białek. Rytmy okołodobowe zostały również zaobserwowane w poziomie białka Period (PER) w jajnikach, jelicie, epidermie oraz w zwojach nerwowych. D. pulex wykazuje także większą aktywność ruchową w nocy niż za dnia. Rytm ten nie jest jednak utrzymywany w stałej ciemności, co sugeruje niezależność regulacji aktywności ruchowej od zegara biologicznego. Najprawdopodobniej Daphnia zmienia swoje zachowanie w wyniku bezpośredniej reakcji na poziom światła w środowisku. Biological clock in Daphnia Piotr Bernatowicz 1, Anna Sikora 2, Joanna Kotwica-Rolińska 3, Marta Polańska 3, Joanna Pijanowska 2, Piotr Bębas 3 1 Department of Paleobiology and Evolution, Faculty of Biology, University of Warsaw, Żwirki i Wigury 101, Warsaw 2 Department of Hydrobiology, Faculty of Biology, University of Warsaw, Żwirki i Wigury 101, Warsaw 3 Department of Animal Physiology, Faculty of Biology, University of Warsaw, Miecznikowa 1, , Warsaw p.p.bernatowicz@uw.edu.pl; a.b.sikora@uw.edu.pl; kotwica@biol.uw.edu.pl; martap@biol.uw.edu.pl; j.e.pijanowska@uw.edu.pl; piotrbe@biol.uw.edu.pl Biological clock plays a crucial role during homeostasis maintenance in organisms of different complexity: from unicellular bacteria to vertebrates. It is a molecular mechanism consisting of proteins that regulate expression of their own genes. Clock proteins are transcription factors which may turn on/off other genes to keep organism in steady state in response to external stimuli that change in the course of time. The most important feature of biological clock and its main element - molecular oscillator - is generation of self-sustaining, endogenous rhythm even when the time stimuli do not reach from environment

32 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin (e.g. in constant darkness). Function and structure of molecular clock change very slowly during evolution. And, in distant systematic groups (e.g. insects and mammals), its proteins' composition is almost the same. The aims of this study were to: a) identify biological clock genes in a model organism - Daphnia pulex, b) check whether the activity of clock genes, and proteins which encode these genes, change in diurnal rhythm, c) test whether biological clock controls behavioral activity. Clock genes activity and the level of clock proteins were estimated using Real Time PCR and immunohistochemical methods, respectively. Behavioral activity was analyzed using a device for constant movement recording. Both biochemical and behavioral experiments were carried out under darkness/light conditions (LD, 16:8), permanent light (LL) and constant darkness (DD). We found 19 different loci in D. pulex genome hypothetically encoding clock proteins. In four-day old females only six of them were transcriptionally active and their expression changed in the course of a day. These genes were described as the orthologs of insects : period (per) and timeless (tim), which encode negative regulators in the clock mechanism; clock (clk) and cycle (cyc), which encode transcription factors which act as a positive regulator of per and tim expression; cryptochrome (cry), the potential blue-light circadian photoreceptor; and double-time (dbt) kinase, which serves a regulatory function by phosphorylation of other clock proteins. Rhythm of the PER protein level in Daphnia ovary, midgut, epidermis and deutocerebrum was also observed. Behavioral activity of Daphnia pulex was higher during night than during day. However, the rhythm was not sustained in constant darkness. It suggests that Daphnia behavior is independent from molecular oscillator. Most likely Daphnia change their behavior by direct reaction to light.

33 32 XXIII Zjazd Hydrobiologów Polskich, Koszalin 2015 Nowy gatunek pijawki Piscicola n. sp. z Mongolii morfometria i struktura układów pokarmowego oraz rozrodczego Aleksander Bielecki, Iwona Jeleń, Joanna Maria Cichocka, Dorota Pikuła Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie, Wydział Biologii i Biotechnologii, Katedra Zoologii, ul. Oczapowskiego 5, Olsztyn alekb@uwm.edu.pl Piscicola n. sp. (Clitellata: Hirudinida: Piscicolidae) to gatunek zamieszkujący jezioro Buuntsagaan w Mongolii. Pijawka ta pasożytuje na endemicznych rybach Mongolii z gatunku Oreoleuciscus potanini (Kessler, 1879). Celem pracy było przeprowadzenie szczegółowej analizy morfometrycznej i budowy układów pokarmowego i rozrodczego nowego gatunku pijawki Piscicola n. sp. Analiza morfometryczna i morfologii wewnętrznej została przeprowadzona odpowiednio na 31 i 21 osobnikach tego gatunku. Analiza morfometryczna: Długość i masa ciała analizowanych osobników miały zakres odpowiednio 7,3 10,6 mm i 1,00 5,00 mg. Po przeprowadzeniu testu korelacji porządku rang Spearmana stwierdzono istnienie korelacji między długością a masą ciała, wartość współczynnika R Spearmana (R = 0,63288). Parametry opisujące formę ciała Piscicola n. sp. przedstawiają się następująco: L/D 1 = 5,73; C 1 1/d 1 = 2,04; C 1 1/D 1 = 0,53; R 1/M 1 = 4,70; C 1 1/C 1 = 1,17; L 1/D 1 = 1,47; D 1/N 1 = 2,97; S 1/S 2 = 1,43; L 2/D 2 = 2,48; D 2/N 2 = 3,66; K 1/K 2 = 0,30; C 1 2/d 7 = 1,70; C 1 2/D 2 = 0,43; R 2/M 2 = 2,98; C 1 2/C 2 = 1,12; L 2/L 1= 2,90; D 2/D 1 = 1,72; N 2/N 1 = 1,39; C 1 2/C 1 1= 1,40. Budowa układu pokarmowego: Badania nie wykazały różnic w strukturze i wskazują na powtarzalność w budowie układu pokarmowego u badanych osobników tego gatunku. Splanchnomery żołądka i jelita zbudowane były z czterech diverticuli, pierwsza szersza od pozostałych. Budowa układu rozrodczego: Gonopory u analizowanego gatunku oddzielone były 5 6 pierścieniami. Analiza budowy układu rozrodczego wykazała zmienność takich cech jak położenie, długość: zbiorniczków nasiennych, przewodów wytryskowych oraz jajników u analizowanych przedstawicieli Piscicola n. sp. Zbiorniczki nasienne były położone na poziomie 5-7,5 zwoju nerwowego i miały długość 2,0-2,5 ns. U 95,2% osobników zbiorniczki miały długość 2,0 ns., a ich końce znajdowały się na wysokości 7,0 ns. (początek jajników). Przewody wytryskowe były położone na poziomie 3,5-5,0 zwoju nerwowego i miały długość 1,0-1,5 ns. U 95,2% osobników przewody wytryskowe miały długość 1,5 ns., kończyły się na wysokości 5,0 zwoju nerwowego.