* * * cecha recesywna rośliny wysokie. rośliny karłowate kwiaty rozmieszczone wzdłuŝ łodyg kwiaty tylko w górnej części łodygi

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "* * * cecha recesywna rośliny wysokie. rośliny karłowate kwiaty rozmieszczone wzdłuŝ łodyg kwiaty tylko w górnej części łodygi"

Transkrypt

1 Witam Wszystkich po wakacjach. To nasz drugi i ostatni semestr. Będą 4 spotkania dotyczące 4 działów: 1. genetyka 2. ekologia 3. ochrona przyrody i środowiska 4. ewolucjonizm i bioróŝnorodność. Będą więc ode mnie cztery listy z czterema wykładami w przeciwieństwie poprzedniego semestru. Jednak tematy te będą obszerniejsze i nieco mniej ze sobą powiązane. Mam jednak nadzieję, Ŝe damy radę z sukcesem zakończyć i ten semestr. * * * No to zaczynamy dziś elementy genetyki. Genetyka to nauka o dziedziczeniu cech. Brzmi prosto i genetyka (moim zdaniem) wcale nie jest bardzo trudna. Zacznijmy historycznie pierwsze naukowe argumenty u tym, jakie są efekty i jak zachodzi dziedziczenie sformułowano w XIX wieku. Uczynił to nikomu nie znany mnich z Czech Grzegorz Mendel. To nie znaczy, Ŝe wcześniej nie istniały teorie tłumaczące to, czym jest dziedziczenie. Ale wówczas królowała teoria preformacji mówiąca, Ŝe zminiaturyzowany człowiek znajduje się w komórce płciowej, gdzie tylko rośnie. Zwolennicy umieszczenia takiego zarodka w jaju nazywano owistami, a w plemniku spermistami. Byli oni zaŝartymi przeciwnikami. W XVIII wieku Wolff w dziele Theoria generationis stworzył teorię epigenezy (polega na postępującym róŝnicowaniu się komórek) i obalił teorię preformacji, dał podstawy nowoczesnej embriologii. Mendel był zakonnym dość wszechstronnym, jednakŝe za Ŝycia bardziej był powaŝany za odkrycia meteorologiczne. Za to opisywane przez niego odkrycia związane z dziedziczeniem róŝnych cech grochu jadalnego (który przez wiele lat hodował eksperymentalnie w ogródku przyklasztornym) zostały powtórnie odkryte 45 lat później! Mendel obserwował zmienność takich cech jak kolor kwiatów i nasion, wygląd nasion, rozmiary roślin itp. krzyŝowanych ze sobą w ściśle określonych warunkach (pod kontrolą, mając pewność, która roślina z którą została połączona). Na tej podstawie sformułował wnioski, które są dziś znane pod nazwą praw Mendla. Krótko się nim przyjrzyjmy. Przede wszystkim zauwaŝył on, Ŝe jeśli rośliny karłowate skrzyŝujemy z wysokimi, to ich potomstwo będzie zawsze wysokie. Mendel wysnuł z tego wniosek, Ŝe cecha moŝe być panująca (dominująca, np. długie pędy) lub ustępująca (recesywna, np. krótkie pędy). JednakŜe w następnym pokoleniu te wysokie rośliny (powstałe ze skrzyŝowania wysokich z karłowatymi) dały zróŝnicowane potomstwo i wysokie, i niskie. Mendel obliczył jakie są proporcje w drugim pokoleniu (F 2 ) * i wyszło mu odpowiednio 3:1 dominujących do recesywnych. ZauwaŜył równieŝ, Ŝe rośliny karłowate krzyŝowane między sobą dawały zawsze niskie potomstwo, natomiast krzyŝowanie wysokich mogło dawać potomstwo karłowate, równieŝ w dalszych pokoleniach. Mendel obserwował cechy zestawione w poniŝszej tabeli: cecha dominująca cecha recesywna rośliny wysokie rośliny karłowate kwiaty rozmieszczone wzdłuŝ łodyg kwiaty tylko w górnej części łodygi młody strąk zielony młody strąk Ŝółty strąki normalnie spłaszczone strąki przewęŝane miedzy nasionami barwa kwiatów czerwona barwa kwiatów biała * W genetyce pokolenie rodzicielskie oznaczamy literą P, pierwsze pokolenie potomstwa F 1, następne F 2 itd.

2 barwa nasion Ŝółta nasiona gładkie barwa nasion zielona nasiona pomarszczone W kaŝdym z tych przypadków w pierwszym pokoleniu ujawniały się wyłącznie cechy dominujące, w drugim zaś dominujące i recesywne w stosunku 3:1. Na tej podstawie Mendel wyciągnął następujące wnioski: gamety (komórki rozrodcze) zawierają pewne elementy (nazywamy je dziś genami), zdolne do wytworzenia cech w roślinie (i nie tylko). KaŜda gameta zawiera tylko jedną cechę z pary cech przeciwstawnych. Jak widać miał on znakomitą intuicję, bowiem potwierdzenie tej tezy znajdujemy obserwując skutki podziału mejotycznego komórki (przerabialiśmy to na lekcji 5 w poprzednim semestrze proszę sobie powtórzyć, będziemy jeszcze podczas zajęć z genetyki wracać do tego tematu). Gen to jednostka dziedziczenia kodująca np. kolor kwiatów groszku. W tym przypadku występuje w 2 odmianach nazywanych allelami (kolor biały i czerwony). Jeśli więc mówimy o dominacji genetycznej, to w odniesieniu do odmiany genu czyli allelu. Przyjrzyjmy się więc, jak moŝna by zilustrować taką krzyŝówkę. Oznaczmy kolor czerwony kwiatów (allel czerwony - dominujący) jako C, a kolor biały (czyli allel nieczerwony recesywny) c. pokolenie P typy gamet, jakie mogą wytworzyć osobniki pokolenia P F 1 CC czerwone x cc białe C C x c c Cc x Cc czerwone C c x C c typy gamet, jakie mogą wytworzyć osobniki pokolenia F 1 F 2 CC Cc cc cc genotyp = zestaw cech zakodowanych w genach fenotyp = ta część genotypu, która ujawnia się 3 1 (jest widoczna) czerwone białe Jak widać genotypy mogą zawierać zestaw identycznych alleli (wówczas taki organizm nazywamy homozygotą np. homozygota recesywna o białych kwiatach), lub być heterozygotą gdy zawierają oba allele. Homozygota dominująca i heterozygota fenotypowo się nie róŝnią ujawnia się u nich cecha dominująca. Tylko w homozygocie recesywnej obserwujemy fenotypowo ujawniającą się cechę recesywną (biały kolor kwiatów). Proszę sobie przyswoić powyŝszą terminologię, bo to są podstawowe pojęcia genetyki. PowyŜsza krzyŝówka obrazuje prawo czystości gamet (pierwsze prawo Mendla). MoŜna je wyrazić na róŝny sposób: cechy dwóch organizmów nie zmieniają się w organizmie mieszańca nawet jeśli jedna z nich nie jest widoczna. Obecnie definicja ta brzmi najczęściej tak: W kaŝdej gamecie (komórce rozrodczej) jest obecny tylko jeden allel danego genu. NaleŜy tu zaznaczyć, Ŝe nie zawsze dominacja jest całkowita. Zdarza się, Ŝe heterozygoty charakteryzują się cechami pośrednimi pomiędzy obiema formami homozygot (np. kolory kwiatów u rośliny o nazwie dziwaczek: w pokoleniu F2 otrzymujemy kwiaty czerwone-róŝowe-białe w stosunku 1:2:1). RóŜnica jest jednak na etapie analizy fenotypu zapis genotypowy będzie identyczny (czyli I prawo Mendla jest nadal zachowane).

3 W tym miejscu jeszcze raz przypominam o podziale mejotycznym czy pamiętacie, jak opisywaliśmy sens jego istnienia (obok drugiego mitotycznego)? Właśnie redukcja materiału genetycznego daje efekt redukcji alleli w pojedynczej komórce rozrodczej. Mendel brał pod uwagę równieŝ więcej niŝ jedną cechę w swoich obserwacjach. Przeanalizujmy co się stanie, gdy wysokie rośliny (W) o czerwonym kolorze kwiatów (C) skrzyŝujemy z karłowatymi(w) o kwiatach białych(c). pokolenie P typy gamet, jakie mogą wytworzyć osobniki pokolenia P F 1 CCWW czerwone wysokie x ccww białe karłowate CW CW x cw cw CcWw czerwone wysokie gamety produkowane przez F 1 CW Cw cw cw osobnik nr 2 (np. męski) Ze względu na trudności w zapisie dalsze krzyŝowanie ilustrujemy w postaci tabeli: osobnik nr 1 (np. Ŝeński) gamety: CW Cw cw cw CW Cw cw cw W komórki otoczone podwójną linią wpisujemy symbole alleli z wiersza i kolumny tak, jak nakazuje zasada krzyŝowania się. W ten sposób uzyskujemy wszystkie moŝliwości: gamety: CW Cw cw cw CW CCWW CCWw CcWW CcWw Cw CCwW CCww CcwW Ccww cw ccww ccww ccww ccww cw ccww ccww ccww ccww Policzmy typy kombinacji alleli w genotypie (kolejność zapisu nie ma znaczenia CcWw, ccww, a nawet wwcc to róŝne formy zapisu identycznej sytuacji i genotypowo, i fenotypowo): genotypy fenotypy CCWW 1 CCWw 2 CcWw 4 wysokie czerwone 9 CcWW 2 CCww 1 Ccww 2 karłowate czerwone 3 ccww 1 ccww 2 wysokie białe 3 ccww 1 karłowate białe 1

4 Wynik powyŝszej krzyŝówki obrazuje II Prawo Mendla zwane teŝ prawem niezaleŝnego dziedziczenia cech: allele róŝnych genów dziedziczą się niezaleŝnie od siebie. Te niepozorne, wydawałoby się, prawa stworzyły fundament do dalszych poszukiwań odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób następuje dziedziczenie cech. Na początku XX wieku rozwinął i uściślił prawa Mendla niejaki Thomas Morgan. Swoje obserwacje prowadził na muszkach owocowych (Drosophila melanogaster) których polska nazwa fachowa brzmi wywilŝnia octówka. Jak łatwo je hodować wie kaŝdy. Muszki te są bywalcami praktycznie kaŝdej kuchni późnym latem i jesienią, kiedy wszędzie pełno silnego zapachu dojrzałych owoców. Ich cykl rozwojowy trwa krótko poniŝej 2 tygodni. Poza tym posiadają tylko 4 pary chromosomów (3 pary autosomów i para chromosomów płci czyli heterosomów) i to dobrze widocznych pod mikroskopem. To właśnie Morgan sformułował chromosomową teorię dziedziczności. U jej początków było odkrycie chromosomów płci. Okazało się, Ŝe jedna para chromosomów odpowiada za determinację płci. Dziś wiemy, Ŝe są 2 typy chromosomów płci: jeden z nich to X. Oprócz cech płci zawiera on równieŝ geny kodujące inne cechy. Drugi typ to chromosom Y, który uwaŝany jest za niemal pusty (zawiera tylko 74, a X 1158; poza tym tylko ok. 5 % jego rozmiarów zawiera geny homologiczne z chromosomem X).Płeć dziedziczymy na podstawie stosunku obecności chromosomów X do Y. W normalnych sytuacjach zarówno u ssaków, jak i u owadów (np. u muszki owocowej) dwa chromosomy X skutkują płcią Ŝeńską, a zestaw XY męską. Odstępstwa od zasady omówimy później przy mutacjach. Morgan pracował dalej obserwując cechy sprzęŝone z płcią. Są to cechy, których dziedziczenie uzaleŝnione jest od płci inaczej dziedziczy się u osobników płci męskiej, a inaczej Ŝeńskiej. Na tej podstawie stworzył następujące podstawy teorii chromosomowej: - geny (czyli tzw. czynniki dziedziczne) mieszczą się w chromosomach - geny na chromosomie są ułoŝone liniowo - geny występują w tej samej kolejności w chromosomach homologicznych - kaŝdy z genów ma swoje miejsce występowania, tzw. locus (czyt. lokus l.mn. loci) - allele (czyli róŝne postacie tego samego genu) znajdują się równieŝ w tych samych miejscach pary chromosomów homologicznych - podczas koniugacji chromosomów homologicznych (w procesie mejozy) moŝe zachodzić wymiana odcinków chromatyd, tzw. crossing-over - podczas crossing-over (i tylko wtedy) moŝe nastąpić zjawisko wymiany genów między chromosomami homologicznymi (jest to jedno ze źródeł zmienności) - w wyniku tego procesu powstają rekombinaty (osobniki o innej kombinacji układu genów, powstałe w wyniku procesu rekombinacji, czyli nowej kombinacji ), co tłumaczy dlaczego geny znajdujące się na jednym chromosomie nie zawsze dziedziczą się wszystkie razem, lecz czasem mogą występować oddzielnie - dwa geny dziedziczą się niezaleŝnie, jeŝeli połoŝone są na 2 oddzielnych chromosomach (zgodnie z 2 prawem Mendla) - geny leŝące w jednym chromosomie blisko siebie są sprzęŝone i dziedziczą się zaleŝnie (są mniej podatne na crossing-over) Przerwijmy na tym etapie rozwaŝania dotyczące genetyki klasycznej i spróbujmy odpowiedzieć sobie na pytanie, skąd się to wszystko bierze. Odpowiedź wydaje się prosta, ale w I połowie XX wieku jeszcze niewiele na ten temat wiedziano. Tajemnica leŝy w bardzo specyficznej budowie substancji biochemicznej, w której zakodowana jest informacja o cechach dziedzicznych. Są to kwasy nukleinowe: DNA i RNA. DNA deoksyrybonucleotic acid kwas deoksyrybonukleinowy jest najwaŝniejszym składnikiem nukleoplazmy (cytoplazmy wewnątrz jądra komórkowego). Jego budowę przestrzenną opisali po raz pierwszy James Watson i Francis Crick (ten pierwszy napisał

5 przetłumaczoną na j. polski ksiąŝkę, w której opisuje okoliczności tego odkrycia jej tytuł to Podwójna helisa ). DNA jest polimerem łańcuchowym, to znaczy strukturą liniową złoŝoną z jednostek podstawowych. Są nimi nukleotydy. Składają się one z zasady azotowej (mającej budowę cykliczną czyli pierścieniową), cukru (pentozy, czyli cukier o 5 atomach węgla w łańcuchu) deoksyrybozy i reszty fosforanowej. Struktury bez reszty fosforanowej nazywamy nukleozydami. Zasady azotowe wchodzące w skład DNA to z grupy puryn (zasad dwupierścieniowych) adenina i guanina, a z grupy pirymidyn (jednopierścieniowych) cytozyna i tymina. Do kwasów nukleinowych zaliczamy równieŝ RNA kwas rybonukleinowy. RóŜni się on składem: zamiast deoksyrybozy występuje w nim ryboza (teŝ pentoza, róŝniąca się jednym podstawnikiem przy drugim atomie węgla w łańcuchu zamiast H znajduje się w tym miejscu OH), a takŝe jedną z pirymidyn zamiast tyminy występuje uracyl. PoniŜszy rysunek obrazuje ww. składniki nukleotydów niebieskim kolorem zilustrowano zasady azotowe, Ŝółtym pentozę, a czerwonym reszty fosforanowe. Trifosforany nukleozydów są przenośnikami energii w komórkach (np. ATP szczegóły w poprzednim semestrze przy okazji omawiania procesu oddychania). Natomiast monofosforany nukleozydów, zwane nukleotydami (nucleotide monophosphate). Jak łączone są nukleotydy w polimery? Obrazuje to poniŝszy rysunek. Reszta fosforanowa przyłączona do 5 atomu węgla pentozy łączy się z węglem 3 drugiej pentozy. Tworzy się łańcuch, którego składnikami są naprzemiennie pentoza i reszta fosforanowa. Do kaŝdej pentozy (do atomu węgla będącego na pozycji 1) przyłączona jest jedna z 4 zasad azotowych. Na poniŝszym schemacie narysowano fragment DNA świadczy o tym obecność tyminy. Kolejność odczytu zawsze jest taki sam (w obu kwasach) od końca 5 w kierunku końca 3.

6 Kwas DNA występuje w postaci podwójnej nici połączonych ze sobą zasadami azotowymi, a RNA pojedynczej nici. RNA jest kopią DNA słuŝącą do bieŝącej syntezy określonego białka. DNA stanowi zapis oryginalny, matrycę wszystkich dziedzicznych cech danej komórki. Zarówno obie nici DNA, jak i RNA wraz z odpowiadającym mu fragmentem DNA są komplementarne. Oznacza to, Ŝe matryca, posiadająca określoną kolejność zasad azotowych, determinuje kolejność zasad w tworzonej kopii. Zasady azotowe zawsze układają się parami: A T (U) G C Pary te połączone są uwspólnionymi atomami wodoru (H), nazywanymi wiązaniami wodorowymi. Są to najsłabsze wiązania chemiczne istniejące w przyrodzie. Pojedyncze wiązanie nie jest trwałe. Natomiast gdy takich wiązań jest bardzo duŝo (niektóre łańcuchy ludzkiego DNA po rozwinięciu osiągają długość 2 m!) ostatecznie stabilizuje to układ. Tak podwójna nić dodatkowo zachowuje kształt przypominający wstąŝkę nawiniętą na pręt jest to tzw. podwójna helisa.

7 Chromosom to nic innego jak owa podwójna helisa upakowana za pomocą tzw. białek histonowych i zbita w strukturę o charakterystycznym kształcie. DNA w tej formie jest niedostępne do odczytu. Chromosomy tworzą się jednak na początku podziałów komórkowych, które są czasem koncentracji na równym podziale materiału genetycznego. Logicznym jest, Ŝe porządkowanie materiału genetycznego w metafazie i równy rozdział materiału w anafazie daje gwarancję, Ŝe komórki potomne zachowają (odziedziczą) wszystkie moŝliwości, które posiadała komórka macierzysta. Właśnie dlatego podziały komórkowe dzielą się na kariokinezę i cytokinezę ta druga zachodzi w sposób losowy,

8 poniewaŝ jeśli jakieś organellum nie znajdzie się w jednej z komórek potomnych, a kariokineza zaszła wg oczekiwań komórka da radę wszystkie potrzebne struktury odtworzyć i normalnie funkcjonować. Podziały komórkowe nastawione są na precyzyjny rozdział materiału genetycznego! (przy okazji proszę powtórzyć podziały komórkowe, bez tego będzie trudno zrozumieć fakty opisane w tym akapicie). Replikacja (autoreplikacja) DNA zachodzi zawsze w kierunku 5 -> 3 (por. rysunki w lekcji 4 z poprzedniego semestru). DNA najpierw jest rozplatane przez specjalne enzymy. Łańcuchy nie są połączone na replikowanym odcinku wiązaniami wodorowymi. W związku z tym istnieje deficyt komplementarności to daje moŝliwość przyłączania się odpowiednich nukleotydów do wolnych zasad azotowych rozplecionej nici. Zasady łączą się wiązaniami wodorowymi, a na drugim końcu cząsteczki nukleotydu tworzy się wiązanie pomiędzy resztą fosforanową a deoksyrybozą sąsiedniego nukleotydu. Tak powstaje komlemantarna nić. Ostatcznym wynikiem replikacji DNA są 2 helisy o identycznym składzie i kolejności. Tak zreplikowany materiał jest gotowy do rozdzielenia do 2 potomnych komórek potomnych w procesie mitozy. DNA jądrowe stanowi większość materiału genetycznego znajdującego się w komórce. Jest to zjawisko powszechne. Organizmy nie mające jąder komórkowych (Procaryota = Genoforowe) posiadają jedną nić DNA w formie pętli. Eucaryota (= Jądrowe) zazwyczaj posiadają więcej nici, o wolnych końcach, które zamknięte są w jądrze komórkowym. Nieznaczne ilości DNA znajdują się w mitochondriach, a u roślin równieŝ w plastydach. Jak juŝ wcześniej wspomnieliśmy gen to (wg aktualnej definicji) taki fragment DNA, który koduje pojedyncze białko. Ale białka syntetyzowane są w rybosomach dworach znajdujących się poza jądrem. W dodatku uŝywanie DNA matrycy trzymanej dla następnych pokoleń bezpośrednio do odczytywania kodu i syntezy białek zagraŝałoby uszkodzeniami nie do naprawienia. Potrzebny jest przenośnik, który nie wlecze za sobą kodów wszystkich białek, a tylko konkretne, jest łatwiejszy do odczytu (ma pojedynczą nić) i zniszczenie nie pociągnie za sobą skutków w następnych pokoleniach. Takie cechy ma RNA. Jak juŝ wcześniej wspomnieliśmy w budowie róŝni się on tym, Ŝe w miejsce tyminy znajduje się w nim uracyl. Proces edytowania zakodowanej w DNA informacji do konkretnego białka nazywamy ekspresją genów. Obejmuje ona przekodowanie DNA na RNA czyli transkrypcję i przetłumaczenie języka genów na produkt końcowy czyli biosyntezę białka. Proces syntezy RNA na matrycy DNA nosi nazwę transkrypcji. Proces ten zachodzi w jądrze komórkowym. Matryca jest odczytywana w kierunku 3' 5', a nowa cząsteczka RNA powstaje w kierunku 5' 3'. Transkrypcję moŝna podzielić na trzy etapy: inicjację, elongację i terminację. Transkrypcji podlega odcinek DNA od promotora do terminatora. Nazywamy go jednostką transkrypcji. Podczas transkrypcji polimeraza RNA buduje cząsteczkę RNA łącząc

9 zgodnie z zasadą komplementarności pojedyncze nukleotydy według kodu matrycowej nici DNA. Końce RNA są specjalnie znakowane przez swoiste sekwencje końcowe nukletydów zapobiega to niszczeniu RNA przez białka występujące w cytozolu (niszczą one wszelkie obce kwasy nukleinowe, co jest formą obrony np. przed wirusami. Taki matrycowy (zawierający zakodowaną sekwencję aminokwasów białka) prerna składa się z egzonów (fragmentów kodujących) poprzedzielanych intronami, które są sekwencjami niekodującymi, usuwanymi w trakcie obróbki posttranskrypcyjnej. Te i inne procesy na stranskrybowanym RNA poszerzają moŝliwości kodowania białek na matrycy DNA (w zaleŝności od sposobu obróbki ostateczny matrycowy RNA (mrna) moŝe kodować białka o róŝnych właściwościach. Taki mrna dostaje się do cytozolu, gotowy do uŝycia. Biosynteza białek była omówiona na lekcji 4 w poprzednim semestrze przy okazji omawiania budowy i funkcjonowania komórek proszę do tego wrócić. Do egzaminu niezbędne będzie omówienie znaczenia trna w procesie biosyntezy i przebieg samej syntezy. Przypominam, Ŝe rozróŝniamy rzędowość struktury cząsteczek białek (ich kształt determinowany jest przez skład, a od niego zaleŝą właściwości białka). Pierwszorzędowa struktura to polipeptyd zbudowany z kolejno ułoŝonych aminokwasów, połączonych wiązaniami peptydowymi. Drugorzędowa struktura to sposób pogięcia tej nici moŝe to być helisa, moŝe harmonijka, albo jeszcze inne formy. Tak utworzony sznur tworzy przestrzenną strukturę zwijając się specyficznie. Kształt ten stabilizują wiązania siarczkowe, tzw. mostki siarczkowe. Omawialiśmy juŝ to i ilustrowaliśmy sobie na lekcji 2-3 teŝ radzę tam zajrzeć. Ekspresja genów jest regulowana przez róŝne czynniki jest to proces skomplikowany, dający duŝe moŝliwości wyboru odpowiedniego szlaku, określający zarówno jakość, jak i ilość produkowanych produktów końcowych. Jak moŝna się zorientować z rysunków z lekcji 4 poprzedniego semestru, kaŝdy aminokwas ma swój określony kod złoŝony z 3 sąsiadujących zasad azotowych. Takie trójki nazywamy tripletem. Na końcu sekwencji kodującej białko znajduje się triplet nonsensowny, czyli taki, który nie koduje Ŝadnego aminokwasu. Jest to odczytywane jako sygnał o zakończeniu syntezy polipeptydu. Takimi tripletami są np. UAA lub UAG. Często jeden aminokwas kodowany jest przez więcej niŝ jeden triplet.

10 Zestawienie wszystkich chromosomów danego gatunku nazywa się kariotypem. Jedna para chromosomów odpowiada za dziedziczenie płci, pozostałe za inne cechy (autosomy). U człowieka występują 23 pary chromosomów. Jednym z najbardziej powszechnych czynników warunkujących zmienność materiału genetycznego są mutacje. Są to skokowe zmiany w materiale genetycznym. Przyczyny mutacji są róŝne wyróŝniamy mutacje spontaniczne (błędy w replikacji) i indukowane. Mogą być one wywołane róŝnymi czynnikami (tzw. mutagenami), takimi jak np. promieniowanie elektromagnetyczne (im krótsze, tym bardziej niebezpieczne; do groźniejszych zaliczamy promieniowanie rentgenowskie i kosmiczne, ale takŝe ultrafioletowe), a takŝe substancje chemiczne. Wiele z nich zaliczamy do kancerogenów, bowiem mutacje przez nie wywołane skutkują nowotworami. Schemat z następnej strony obrazuje klasyfikację mutacji. Przykładami chorób genetycznych człowieka są: - hemofilia brak zdolności krzepnięcia krwi (brak jednego z czynników krzepnięcia) cecha sprzęŝona z płcią - fenyloketonuria choroba powodująca upośledzenie umysłowe, a spowodowana jest brakiem enzymu odpowiedzialnego za przemiany jednego z aminokwasów fenyloalaniny - mukowiscydoza choroba polegająca na gromadzeniu się gęstego śluzu w drogach oddechowych; choroba powodowana przez wadliwie zbudowane białko pośredniczące w transporcie jonów przez błonę komórkową - daltonizm choroba objawiająca się nieumiejętnością rozróŝniania kolorów cecha sprzęŝona z płcią - albinizm brak barwnika skóry

11 mutacje punktowe chromosomowe (dotyczą pojedynczych zasad) (dotyczą chromosomów) mutacje typu wypadnięcia bądź dodania zasady do sekwencji, albo zmiany kolejności; ze względu na skutki dzielimy je na mutacje zmiany sensu (np. zmiana z CAC na CAA powoduje zmianę aminokwasu z histydyny na glutaminę) nonsensownego gdy zamiast tripletu kodującego aminokwas pojawi się triplet nonsensowny (np. z UAC na UAA) i wreszcie mutacja typu zmiany odczytu w przypadku dodania lub odjęcia zasady (np. zamiast UACCAUAAC, kodujące tyrozynę, histydynę i aspargininę otrzymamy UCCAUAAC, czyli serynę i izoleucynę. dotyczące fragmentów chromosomów (aberracje chromosomowe) mutacje związane z utratą fragmenty chromosomu, zamiana (równieŝ wzajemna) fragmentów chromosomów niehomologicznych (w przeciwieństwie do crossing-over), a takŝe podwojenie fragmentu chromosomu lub jego odwrócenie dotyczące pojedynczych chromosomów Normą jest disomia kaŝdego chromosomu. W przypadku utraty jednego chromosomu z pary mówimy o monosomii, gdy pojawia się dodatkowy mówimy o trisomii (np. trisomia 21 chromosomu człowieka powoduje zespół Downa w tym przypadku jest 47 chromosomów); tu naleŝą równieŝ mutacje chromosomów płci dotyczące liczby chromosomów dotyczące całych garniturów chromosomowych to zjawisko nazywane poliploidalnością obserwowane najczęściej u roślin, np. pszenica hodowana obecnie jest mieszańcem 3 gatunków mających tyle samo chromosomów i jest heksaploidem (ma 6n chromosomów).

12 Silnie rozwijającą się dziedziną jest inŝynieria genetyczna. Polega ona na operacjach na DNA. Potrafimy juŝ oddzielić kwasy nukleinowe od innych składników komórek (np. za pomocą elektroforezy), ciąć je na krótsze kawałki (za pomocą enzymów restrykcyjnych). Krótkie fragmenty kodujące określona cechę wprowadza się do komórek, które włączają ten nośnik genu do swojej struktury DNA i zdobywają nowe właściwości w ten sposób uzyskujemy produkowane przez bakterie np. insulinę, szczepionki, niektóre hormony itp. JuŜ na świecie istnieją plantacje z roślinami transgenicznymi czyli takimi, które posiadają nowe, prowadzone do nich przez człowieka cechy (np. odporność na mróz, szkodniki itp.). Są to tzw. GMO, budzące wciąŝ wiele kontrowersji i protestów na całym świecie. Stosunkowo najsłabiej rozwinięta jest tzw. terapia genowa. Leczenie miałoby polegać na naprawianiu DNA w miejscach, gdzie pojawiałyby się jakieś uszkodzenia. JednakŜe genotyp człowieka jest bardzo skomplikowany, dlatego terapia ta cały czas jest słabo zaawansowana. Udało się natomiast poznać genom człowieka. Całkowita liczba zasad azotowych wynosi 3 miliardy! PoniŜej porównanie objętościowe zapisu sekwencji genów u wybranych gatunków.

13 Do metod inŝynierii genetycznej zaliczamy równieŝ klonowanie. Nie jest to zjawisko zupełnie obce w przyrodzie, ale obawy budzi niebezpieczeństwo wykorzystania tego typu technologii przez pozbawionych odpowiedniej hierarchii wartości osób. Dlatego całej inŝynierii genetycznej towarzyszą spory etyczne o granice ludzkiej ingerencji. Na tym zakończymy nasze skrótowe rozwaŝania na temat genetyki. Bardzo zachęcam do przeczytania tego materiału równieŝ z podręcznika. Proszę równieŝ wrócić do zajęć z poprzedniego semestru o budowie chemicznej organizmów i o podziałach komórkowych. To niezbędne uzupełnienie powyŝszego materiału. WaŜnym uzupełnieniem omówionych zagadnień jest poniŝsze zadanie domowe. Są to zagadnienia, które mogą pojawić się na egzaminie. Podczas przygotowywania się do naszego spotkania proszę wrócić szczególną uwagę na pojęcia genetyka ma swój własny świat terminów, bez którego nie da się poprawnie opowiedzieć o ciekawych zjawiskach dziedziczenia. Zadanie domowe. 1. Które z rodziców odpowiada za płeć dziecka? Odpowiedź proszę uzasadnić ilustrując odpowiednią krzyŝówką. 2. Dlaczego geny znajdujące się w jednym chromosomie dziedziczą się niezgodnie z II prawem Mendla? 3. Proszę omówić mutacje chromosomów płci u człowieka.

Imię i nazwisko...kl...

Imię i nazwisko...kl... Gimnazjum nr 4 im. Ojca Świętego Jana Pawła II we Wrocławiu SPRAWDZIAN GENETYKA GR. A Imię i nazwisko...kl.... 1. Nauka o regułach i mechanizmach dziedziczenia to: (0-1pkt) a) cytologia b) biochemia c)

Bardziej szczegółowo

Pamiętając o komplementarności zasad azotowych, dopisz sekwencję nukleotydów brakującej nici DNA. A C C G T G C C A A T C G A...

Pamiętając o komplementarności zasad azotowych, dopisz sekwencję nukleotydów brakującej nici DNA. A C C G T G C C A A T C G A... 1. Zadanie (0 2 p. ) Porównaj mitozę i mejozę, wpisując do tabeli podane określenia oraz cyfry. ta sama co w komórce macierzystej, o połowę mniejsza niż w komórce macierzystej, gamety, komórki budujące

Bardziej szczegółowo

Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej

Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Seminarium 1 część 1 Konspekt do zajęć z przedmiotu Genetyka dla kierunku Położnictwo dr Anna Skorczyk-Werner Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Genom człowieka Genomem nazywamy całkowitą ilość DNA jaka

Bardziej szczegółowo

6. Z pięciowęglowego cukru prostego, zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego, jest zbudowany A. nukleotyd. B. aminokwas. C. enzym. D. wielocukier.

6. Z pięciowęglowego cukru prostego, zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego, jest zbudowany A. nukleotyd. B. aminokwas. C. enzym. D. wielocukier. ID Testu: F5679R8 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Na indywidualne cechy danego osobnika ma (maja) wpływ A. wyłacznie czynniki środowiskowe. B. czynniki środowiskowe i materiał genetyczny. C. wyłacznie

Bardziej szczegółowo

Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne)

Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne) Joanna Wieczorek Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne) Strona 1 Temat: Budowa i funkcje kwasów nukleinowych Cel ogólny lekcji: Poznanie budowy i funkcji: DNA i RNA Cele szczegółowe:

Bardziej szczegółowo

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE

GIMNAZJUM SPRAWDZIANY SUKCES W NAUCE GIMNAZJUM SPRAWDZIANY BIOLOGIA klasa III SUKCES W NAUCE II GENETYKA CZŁOWIEKA Zadanie 1. Cechy organizmu są warunkowane przez allele dominujące i recesywne. Uzupełnij tabelę, wykorzystując poniższe określenia,

Bardziej szczegółowo

Wykład 14 Biosynteza białek

Wykład 14 Biosynteza białek BIOCHEMIA Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka semestr III Wykład 14 Biosynteza białek WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA CENTRUM BIOIMMOBILIZACJI I INNOWACYJNYCH MATERIAŁÓW OPAKOWANIOWYCH

Bardziej szczegółowo

a) Zapisz genotyp tego mężczyzny... oraz zaznacz poniżej (A, B, C lub D), jaki procent gamet tego mężczyzny będzie miało genotyp ax b.

a) Zapisz genotyp tego mężczyzny... oraz zaznacz poniżej (A, B, C lub D), jaki procent gamet tego mężczyzny będzie miało genotyp ax b. W tomie 2 zbioru zadań z biologii z powodu nieprawidłowego wprowadzenia komendy przenoszenia spójników i przyimków do następnej linii wystąpiła zamiana samotnych dużych liter (A, I, W, U) na małe litery.

Bardziej szczegółowo

Konkurs szkolny Mistrz genetyki etap II

Konkurs szkolny Mistrz genetyki etap II onkurs szkolny istrz genetyki etap II 1.W D pewnego pierwotniaka tymina stanowi 28 % wszystkich zasad azotowych. blicz i zapisz, jaka jest zawartość procentowa każdej z pozostałych zasad w D tego pierwotniaka.

Bardziej szczegółowo

Napisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten

Napisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten Napisz, który z przedstawionych schematycznie rodzajów replikacji (A, B czy C) ilustruje replikację semikonserwatywną. Wyjaśnij, na czym polega ten proces. Na schemacie przedstawiono etapy przekazywania

Bardziej szczegółowo

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II 10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ gamety matczyne Genetyka

Bardziej szczegółowo

Informacje dotyczące pracy kontrolnej

Informacje dotyczące pracy kontrolnej Informacje dotyczące pracy kontrolnej Słuchacze, którzy z przyczyn usprawiedliwionych nie przystąpili do pracy kontrolnej lub otrzymali z niej ocenę negatywną zobowiązani są do dnia 06 grudnia 2015 r.

Bardziej szczegółowo

6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się :

6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się : ID Testu: 9S6C1A4 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Allelami nazywamy A. takie same formy jednego genu. B. różne formy różnych genów. C. takie same formy różnych genów. D. różne formy jednego genu.

Bardziej szczegółowo

Dr. habil. Anna Salek International Bio-Consulting 1 Germany

Dr. habil. Anna Salek International Bio-Consulting 1 Germany 1 2 3 Drożdże są najprostszymi Eukariontami 4 Eucaryota Procaryota 5 6 Informacja genetyczna dla każdej komórki drożdży jest identyczna A zatem każda komórka koduje w DNA wszystkie swoje substancje 7 Przy

Bardziej szczegółowo

1. Na podanej sekwencji przeprowadź proces replikacji, oraz do obu nici proces transkrypcji i translacji, podaj zapis antykodonów.

1. Na podanej sekwencji przeprowadź proces replikacji, oraz do obu nici proces transkrypcji i translacji, podaj zapis antykodonów. mrna 1. Na podanej sekwencji przeprowadź proces replikacji, oraz do obu nici proces transkrypcji i translacji, podaj zapis antykodonów. GGA CGC GCT replikacja CCT GCG CGA transkrypcja aminokwasy trna antykodony

Bardziej szczegółowo

Biologiczne podstawy ewolucji. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja.

Biologiczne podstawy ewolucji. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Biologiczne podstawy ewolucji. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Historia } Selekcja w hodowli zwierząt, co najmniej 10 000 lat temu } Sztuczne zapłodnienie (np. drzewa daktylowe) 1000 lat temu

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY GENETYKI. Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk

PODSTAWY GENETYKI. Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk PODSTAWY GENETYKI Prawa Mendla (jako punkt wyjścia) Epistaza (interakcje między genami) Sprzężenia genetyczne i mapowanie genów Sprzężenie z płcią Analiza rodowodów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław

Bardziej szczegółowo

... Zadanie 7 (2 pkt.). Antykodon wskazuje strzałka oznaczona literą... Opisz funkcję pełnioną przez antykodon w trna.

... Zadanie 7 (2 pkt.). Antykodon wskazuje strzałka oznaczona literą... Opisz funkcję pełnioną przez antykodon w trna. Zadanie 1. (2 pkt.) W tabeli przedstawiono kodony kodu genetycznego. Poniżej przedstawiono dwie sekwencje nukleotydów w mrna. Ustal czy koduja takie same czy inne odcinki polipeptydów. Uzasadnij jednym

Bardziej szczegółowo

Tematyka zajęć z biologii

Tematyka zajęć z biologii Tematyka zajęć z biologii klasy: I Lp. Temat zajęć Zakres treści 1 Zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową Podstawowe zagadnienia materiału nauczania

Bardziej szczegółowo

Zaoczne Liceum Ogólnokształcące Pegaz

Zaoczne Liceum Ogólnokształcące Pegaz WYMAGANIA EGZAMINACYJNE ROK SZKOLNY 2015/2016 Semestr jesienny TYP SZKOŁY: liceum ogólnokształcące PRZEDMIOT: biologia SEMESTR: II LICZBA GODZIN W SEMESTRZE: 15 PROGRAM NAUCZANIA: Program nauczania biologii

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ Program wykładu 1. Jakie

Bardziej szczegółowo

Metabolizm i biochemia

Metabolizm i biochemia Metabolizm i biochemia Zad. 14 ( 3p.) b) W odpowiedziach powinno być że jest to cykl anaboliczny. Zad. 16 ( 3p.) b) Cysteina jest aminokwasem endogennym, który teoretycznie nie musi być dostarczany z pokarmem.

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. (0 4) a ) (0-1) 1 p. za prawidłowe uzupełnienie 3 zasad azotowych Rozwiązanie:

Zadanie 1. (0 4) a ) (0-1) 1 p. za prawidłowe uzupełnienie 3 zasad azotowych Rozwiązanie: Model odpowiedzi i schemat punktowania do zadań stopnia rejonowego Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Biologii dla uczniów szkół podstawowych województwa śląskiego w roku szkolnym 2018/2019 Za rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

I. Genetyka. Dział programu Lp. Temat konieczny podstawowy rozszerzający

I. Genetyka. Dział programu Lp. Temat konieczny podstawowy rozszerzający I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech definiuje pojęcia genetyka oraz

Bardziej szczegółowo

ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra Dział VII. EKOLOGIA NAUKA O ŚRODOWISKU

ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra Dział VII. EKOLOGIA NAUKA O ŚRODOWISKU Dział VII. EKOLOGIA NAUKA O ŚRODOWISKU wyróżnia elementy żywe i nieożywione w obserwowanym ekosystemie oblicza zagęszczenie wybranej rośliny na badanym terenie określa znaczenie wiedzy ekologicznej w życiu

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z biologii do klasy III.

Rozkład materiału z biologii do klasy III. Rozkład materiału z biologii do klasy III. L.p. Temat lekcji Treści programowe Uwagi 1. Nauka o funkcjonowaniu przyrody. 2. Genetyka nauka o dziedziczności i zmienności. -poziomy różnorodności biologicznej:

Bardziej szczegółowo

Genetyka w nowej podstawie programowej

Genetyka w nowej podstawie programowej Genetyka w nowej podstawie programowej Dział Genetyka - III etap edukacyjny Rzetelna realizacja tego działu w gimnazjum jest kluczowa ze względu na to, że biotechnologia i inżynieria genetyczna jest omawiana

Bardziej szczegółowo

Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią.

Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. 1. Kariotyp człowieka. 2. Determinacja płci u człowieka. 3. Warunkowanie płci u innych organizmów. 4. Cechy związane z płcią. 5. Cechy sprzężone

Bardziej szczegółowo

Klucz punktowania do zadań Konkursu z Biologii. B. Zakreślenie obszaru odpowiadającemu jednemu nukleotydowi

Klucz punktowania do zadań Konkursu z Biologii. B. Zakreślenie obszaru odpowiadającemu jednemu nukleotydowi Klucz punktowania do zadań Konkursu z Biologii Numer zadania Oczekiwana odpowiedź i sposób jej oceny Odpowiedzi: A. Poprawne uzupełnienie pustych pól podanymi oznaczeniami literowymi Maksymalna liczba

Bardziej szczegółowo

GENETYCZNE PODSTAWY ZMIENNOŚCI ORGANIZMÓW ZASADY DZIEDZICZENIA CECH PODSTAWY GENETYKI POPULACYJNEJ

GENETYCZNE PODSTAWY ZMIENNOŚCI ORGANIZMÓW ZASADY DZIEDZICZENIA CECH PODSTAWY GENETYKI POPULACYJNEJ GENETYCZNE PODSTAWY ZMIENNOŚCI ORGANIZMÓW ZASADY DZIEDZICZENIA CECH PODSTAWY GENETYKI POPULACYJNEJ ZMIENNOŚĆ - występowanie dziedzicznych i niedziedzicznych różnic między osobnikami należącymi do tej samej

Bardziej szczegółowo

Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016. Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.

Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016. Ćwiczenie nr 1 (06-07.10. Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I dla kierunku Lekarskiego, rok I 2015/2016 Ćwiczenie nr 1 (06-07.10.2015) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć Temat: Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. DNA i białka. W uproszczeniu: program działania żywego organizmu zapisany jest w nici DNA i wykonuje się na maszynie białkowej.

Wprowadzenie. DNA i białka. W uproszczeniu: program działania żywego organizmu zapisany jest w nici DNA i wykonuje się na maszynie białkowej. Wprowadzenie DNA i białka W uproszczeniu: program działania żywego organizmu zapisany jest w nici DNA i wykonuje się na maszynie białkowej. Białka: łańcuchy złożone z aminokwasów (kilkadziesiąt kilkadziesiąt

Bardziej szczegółowo

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :.

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. Zadanie 1 Przeanalizuj schemat i wykonaj polecenia. a. Wymień cztery struktury występujące zarówno w komórce roślinnej,

Bardziej szczegółowo

Geny i działania na nich

Geny i działania na nich Metody bioinformatyki Geny i działania na nich prof. dr hab. Jan Mulawka Trzy królestwa w biologii Prokaryota organizmy, których komórki nie zawierają jądra, np. bakterie Eukaryota - organizmy, których

Bardziej szczegółowo

Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia

Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia Człowiek najlepsza inwestycja Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia Autor: dr inż. Anna Kostka Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego

Bardziej szczegółowo

Podstawy biologii. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja.

Podstawy biologii. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Podstawy biologii Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Historia } Selekcja w hodowli zwierząt, co najmniej 10 000 lat temu } Sztuczne zapłodnienie (np. drzewa daktylowe) 1000 lat temu } Podobne

Bardziej szczegółowo

TERMINY BIOLOGICZNE. ZADANIE 5 (3 pkt) Na podstawie ryc. 2 wykonaj polecenia: B. Ustal, w którym etapie cyklu tej komórki kaŝdy

TERMINY BIOLOGICZNE. ZADANIE 5 (3 pkt) Na podstawie ryc. 2 wykonaj polecenia: B. Ustal, w którym etapie cyklu tej komórki kaŝdy KARTA PRACY Porównanie mitozy i mejozy ZADANIE 1 (1 pkt) Zaznacz odpowiedź opisującą efekt podziału mitotycznego komórki zawierającej 16 chromosomów. a). 2 komórki zawierające po 8 chromosomów; b). 2 komórki

Bardziej szczegółowo

Zestaw 1 Genetyka. Zadanie 2.(1pkt) Schemat przedstawia rodowód genetyczny pewnej rodziny. Kółko oznacza kobietę, kwadrat oznacza mężczyznę.

Zestaw 1 Genetyka. Zadanie 2.(1pkt) Schemat przedstawia rodowód genetyczny pewnej rodziny. Kółko oznacza kobietę, kwadrat oznacza mężczyznę. Zestaw 1 Genetyka Zadanie 1. (3pkt) Praworęczność i leworęczność są cechami dziedzicznymi, przy czym tendencja do używania prawej ręki jest cechą dominującą. Gen warunkujący tę cechę jest zlokalizowany

Bardziej szczegółowo

Zadania maturalne z biologii - 2

Zadania maturalne z biologii - 2 Koło Biologiczne Liceum Ogólnokształcące nr II w Gliwicach 2015-2016 Zadania maturalne z biologii - 2 Zadania: Zad. 1(M. Borowiecki, J. Błaszczak 3BL) Na podstawie podanych schematów określ sposób w jaki

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS /02 KLASA III

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS /02 KLASA III PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY Opracowany w oparciu o program DKOS 4015 5/02 ZAKRES WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE KLASA III DZIAŁ PROGRAMOWY I. Informacja genetyczna II. Przekazywanie

Bardziej szczegółowo

Plan wykładów z genetyki ogólnej

Plan wykładów z genetyki ogólnej Plan wykładów z genetyki ogólnej 01 Metody genetyki klasycznej 02 Metody analizy DNA 03 Metody analizy genomu 04 Genomy prokariontów 05 Genomy eukariontów 06 Zmienność genomów w populacjach 07 Genomy a

Bardziej szczegółowo

2. Rozdział materiału genetycznego w czasie podziałów komórkowych - mitozy i mejozy

2. Rozdział materiału genetycznego w czasie podziałów komórkowych - mitozy i mejozy Program ćwiczeń z przedmiotu BIOLOGIA MOLEKULARNA I GENETYKA, część I (GENETYKA) dla kierunku Lekarskiego, rok I 2017/2018 Ćwiczenie nr 1 (09-10.10.2017) Temat: Wprowadzenie 1. Omówienie regulaminu zajęć

Bardziej szczegółowo

NaCoBeZu klasa 8 Dział Temat nacobezu programu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? 2. Nośnik informacji genetycznej DNA 3. Podziały komórkowe

NaCoBeZu klasa 8 Dział Temat nacobezu programu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? 2. Nośnik informacji genetycznej DNA 3. Podziały komórkowe NaCoBeZu klasa 8 Dział programu Temat nacobezu I. Genetyka 1. Czym jest genetyka? wymieniam zakres badao genetyki rozróżniam cechy dziedziczne i niedziedziczne wskazuję cechy indywidualne i gatunkowe omawiam

Bardziej szczegółowo

TEST Z CYTOLOGII GRUPA II

TEST Z CYTOLOGII GRUPA II TEST Z CYTOLOGII GRUPA II Zad. 1 (4p.) Rysunek przedstawia schemat budowy pewnej struktury komórkowej. a/ podaj jej nazwę i określ funkcję w komórce, b/ nazwij elementy oznaczone cyframi 2 i 5 oraz określ

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Dział programu Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) I. Od genu do cechy Budowa i funkcje kwasów

Bardziej szczegółowo

Mikrosatelitarne sekwencje DNA

Mikrosatelitarne sekwencje DNA Mikrosatelitarne sekwencje DNA Małgorzata Pałucka Wykorzystanie sekwencji mikrosatelitarnych w jądrowym DNA drzew leśnych do udowodnienia pochodzenia materiału dowodowego w postępowaniu sądowym 27.09.2012

Bardziej szczegółowo

dostateczny oraz: wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad przedstawia graficznie regułę

dostateczny oraz: wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad przedstawia graficznie regułę WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII ZAKRES PODSTAWOWY KLASA I Dział Zakres wymagań na poszczególne oceny szkolne programowy dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Od genu do cechy określa rolę

Bardziej szczegółowo

Zmienność. środa, 23 listopada 11

Zmienność.  środa, 23 listopada 11 Zmienność http://ggoralski.com Zmienność Zmienność - rodzaje Zmienność obserwuje się zarówno między poszczególnymi osobnikami jak i między populacjami. Różnice te mogą mieć jednak różne podłoże. Mogą one

Bardziej szczegółowo

GENETYKA. Genetyka. Dziedziczność przekazywanie cech rodziców potomstwu Zmienność występowanie różnic pomiędzy różnymi osobnikami tego samego gatunku

GENETYKA. Genetyka. Dziedziczność przekazywanie cech rodziców potomstwu Zmienność występowanie różnic pomiędzy różnymi osobnikami tego samego gatunku GENETYKA Genetyka Nauka o dziedziczności i zmienności organizmów, wyjaśniająca prawa rządzące podobieństwami i różnicami pomiędzy osobnikami spokrewnionymi przez wspólnego przodka Dziedziczność przekazywanie

Bardziej szczegółowo

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań

Bardziej szczegółowo

BLISKIE SPOTKANIA Z BIOLOGIĄ

BLISKIE SPOTKANIA Z BIOLOGIĄ BLISKIE SPOTKANIA Z BIOLOGIĄ Instytutu Biologii Eksperymentalnej Instytut Biologii Środowiska Katedra Biologii Ewolucyjnej UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO Wykłady Środy, 15.45, Aula Biblioteki UKW Czas

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z przedmiotu Biologia. Podręcznik Biologia na czasie wyd. Nowa Era, zakres podstawowy Rok szkolny 2013/2014

Wymagania edukacyjne z przedmiotu Biologia. Podręcznik Biologia na czasie wyd. Nowa Era, zakres podstawowy Rok szkolny 2013/2014 Wymagania edukacyjne z przedmiotu Biologia. Podręcznik Biologia na czasie wyd. Nowa Era, zakres podstawowy Rok szkolny 2013/2014 Dział programu I. Od genu do cechy Lp. Temat Poziom wymagań dopuszczający

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD: Klasyczny przepływ informacji ( Dogmat) Klasyczny przepływ informacji. Ekspresja genów realizacja informacji zawartej w genach

WYKŁAD: Klasyczny przepływ informacji ( Dogmat) Klasyczny przepływ informacji. Ekspresja genów realizacja informacji zawartej w genach WYKŁAD: Ekspresja genów realizacja informacji zawartej w genach Prof. hab. n. med. Małgorzata Milkiewicz Zakład Biologii Medycznej Klasyczny przepływ informacji ( Dogmat) Białka Retrowirusy Białka Klasyczny

Bardziej szczegółowo

Interfaza to niemal 90% cyklu komórkowego. Dzieli się na 3 fazy: G1, S i G2.

Interfaza to niemal 90% cyklu komórkowego. Dzieli się na 3 fazy: G1, S i G2. W wyniku podziału komórki powstaje komórka potomna, która ma o połowę mniej DNA od komórki macierzystej i jest o połowę mniejsza. Aby komórka potomna była zdolna do kolejnego podziału musi osiągnąć rozmiary

Bardziej szczegółowo

Podstawy genetyki. Genetyka klasyczna, narzędzia badawcze genetyki

Podstawy genetyki. Genetyka klasyczna, narzędzia badawcze genetyki Podstawy genetyki Genetyka klasyczna, narzędzia badawcze genetyki Podręczniki } Podstawy biologii molekularnej L.A. Allison } Genomy TA Brown, wyd. 3 } Genetyka molekularna P Węgleński (red.), wyd. 2 2

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia i ochrona przyrody

Zagrożenia i ochrona przyrody Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje zagrożenia atmosfery powstałe w wyniku działalności człowieka, omawia wpływ zanieczyszczeń atmosfery

Bardziej szczegółowo

Numer pytania Numer pytania

Numer pytania Numer pytania KONKURS BIOLOGICZNY ZMAGANIA Z GENETYKĄ 2016/2017 ELIMINACJE SZKOLNE I SESJA GENETYKA MOLEKULARNA KOD UCZNIA. IMIĘ i NAZWISKO. DATA... GODZINA.. Test, który otrzymałeś zawiera 20 pytań zamkniętych. W każdym

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA NA CZASIE, ZAKRES PODSTAWOWY

WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA NA CZASIE, ZAKRES PODSTAWOWY WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA NA CZASIE, ZAKRES PODSTAWOWY Dział programu I. Od genu do cechy Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) 1 Budowa i funkcje

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum.

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum. I. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy, wyjaśnia zjawiska i procesy

Bardziej szczegółowo

Translacja i proteom komórki

Translacja i proteom komórki Translacja i proteom komórki 1. Kod genetyczny 2. Budowa rybosomów 3. Inicjacja translacji 4. Elongacja translacji 5. Terminacja translacji 6. Potranslacyjne zmiany polipeptydów 7. Translacja a retikulum

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY GENETYKI ... Zadanie 7 (2 pkt.). Antykodon wskazuje strzałka oznaczona literą... Opisz funkcję pełnioną przez antykodon w trna.

PODSTAWY GENETYKI ... Zadanie 7 (2 pkt.). Antykodon wskazuje strzałka oznaczona literą... Opisz funkcję pełnioną przez antykodon w trna. Zadanie 1. (2 pkt.) W tabeli przedstawiono kodony kodu genetycznego. Poniżej przedstawiono dwie sekwencje nukleotydów w mrna. Ustal czy koduja takie same czy inne odcinki polipeptydów. Uzasadnij jednym

Bardziej szczegółowo

[ IMIĘ I NAZWISKO:. KLASA NR.. ] Zadania genetyczne

[ IMIĘ I NAZWISKO:. KLASA NR.. ] Zadania genetyczne Zadanie 1. (2 pkt). Ciemnooki mężczyzna, którego ojciec miał oczy piwne a matka niebieskie, poślubił ciemnooką kobietę. Syn tej pary jest niebieskooki. Przyjmując oznaczenia: allel dominujący (barwnik

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII, ZAKRES PODSTAWOWY 2018/19

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII, ZAKRES PODSTAWOWY 2018/19 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII, ZAKRES PODSTAWOWY 2018/19 Dział programu Lp. Temat I. Od genu do cechy 1 Budowa i funkcje kwasów nukleinowych konieczny (K) ocena dopuszczająca określa rolę DNA jako nośnika

Bardziej szczegółowo

1 Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki. 2 Podstawowy model dziedziczenia

1 Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki. 2 Podstawowy model dziedziczenia Rachunek Prawdopodobieństwa MAP8 Wydział Matematyki, Matematyka Stosowana Projekt - zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w genetyce Opracowanie: Antonina Urbaniak Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ Chromosomy - przypomnienie

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA zakres podstawowy biologia na czasie

WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA zakres podstawowy biologia na czasie WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA zakres podstawowy biologia na czasie Dział programu Lp. Temat Poziom wymagań dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry I. Od genu do cechy 1 Budowa i funkcje kwasów nukleinowych

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT Ćwiczenia 1 mgr Magda Kaczmarek-Okrój magda_kaczmarek_okroj@sggw.pl 1 ZAGADNIENIA struktura genetyczna populacji obliczanie frekwencji genotypów obliczanie frekwencji alleli

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Dział programu Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) I. Od genu do cechy 1 Budowa i funkcje

Bardziej szczegółowo

Wymagania na poszczególne stopnie szkolne dla przedmiotu biologia. Klasa I Liceum Ogólnokształcącego poziom podstawowy

Wymagania na poszczególne stopnie szkolne dla przedmiotu biologia. Klasa I Liceum Ogólnokształcącego poziom podstawowy Wymagania na poszczególne stopnie szkolne dla przedmiotu biologia Klasa I Liceum Ogólnokształcącego poziom podstawowy Dział programu Lp Poziom wymagań na poszczególne stopnie szkolne Temat Ocena dopuszczająca

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Dział programu Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) I. Od genu do cechy określa rolę DNA jako nośnika

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy przedmiot biologia nauczana dwujęzycznie poziom podstawowy klasa Ib i Ic

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy przedmiot biologia nauczana dwujęzycznie poziom podstawowy klasa Ib i Ic Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy przedmiot biologia nauczana dwujęzycznie poziom podstawowy klasa Ib i Ic Dział programu Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie, zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie, zakres podstawowy Wymagania edukacyjne Biologia na czasie, zakres podstawowy Dział programu I. Od genu do cechy Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) 1 Budowa i funkcje

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii- zakres podstawowy: kl 1 ZSZ, 1LO

Wymagania edukacyjne z biologii- zakres podstawowy: kl 1 ZSZ, 1LO Wymagania edukacyjne z biologii- zakres podstawowy: kl 1 ZSZ, 1LO Dział programu I. Od genu do cechy Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) dopuszczający podstawowy (P) dostateczny rozszerzający (R) dobry

Bardziej szczegółowo

Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra. Dział I. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA

Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra. Dział I. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA Część 3 Dział I. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA 1. Budowa chemiczna omawia rolę wody w organizmach wskazuje, na podstawie analizy diagramu, skład chemiczny biosfery, atmosfery, litosfery i hydrosfery omawia

Bardziej szczegółowo

Zadanie 4 (0-2p) A.. Powyższy schemat przedstawia: a) łańcuch troficzny b) łańcuch pokarmowy c) obieg materii d) sieć pokarmową D G.

Zadanie 4 (0-2p) A.. Powyższy schemat przedstawia: a) łańcuch troficzny b) łańcuch pokarmowy c) obieg materii d) sieć pokarmową D G. Zadanie 1 (0-1p) Przedmiotem zainteresowania ekologii są a) działania mające na celu właściwe wykorzystanie i odnawianie zasobów przyrody b) relacje między organizmami i zależności między organizmami a

Bardziej szczegółowo

Dominika Stelmach Gr. 10B2

Dominika Stelmach Gr. 10B2 Dominika Stelmach Gr. 10B2 Czym jest DNA? Wielkocząsteczkowy organiczny związek chemiczny z grupy kwasów nukleinowych Zawiera kwas deoksyrybonukleoinowy U organizmów eukariotycznych zlokalizowany w jądrze

Bardziej szczegółowo

TATA box. Enhancery. CGCG ekson intron ekson intron ekson CZĘŚĆ KODUJĄCA GENU TERMINATOR. Elementy regulatorowe

TATA box. Enhancery. CGCG ekson intron ekson intron ekson CZĘŚĆ KODUJĄCA GENU TERMINATOR. Elementy regulatorowe Promotory genu Promotor bliski leży w odległości do 40 pz od miejsca startu transkrypcji, zawiera kasetę TATA. Kaseta TATA to silnie konserwowana sekwencja TATAAAA, występująca w większości promotorów

Bardziej szczegółowo

Genetyka w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej

Genetyka w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej Genetyka w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej Anna Kimak-Cysewska Koszalin 2018 1. Genetyka w nowej podstawie programowej ważne pojęcia 2. Wykorzystanie myślenia wizualnego przy

Bardziej szczegółowo

definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA wyjaśnia regułę komplementarności

definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA wyjaśnia regułę komplementarności Wymagania programowe na poszczególne stopnie przygotowane w oparciu o podstawę programową oraz treści podręcznika : Biologia na czasie zakres podstawowy (Wydawnictwo Nowa Era) Opracowała: Anna Wojdan Dział

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ Wykład 5 Droga od genu do

Bardziej szczegółowo

KLASA III. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna)

KLASA III. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) KLASA III Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparte na Programie nauczania Świat Biologii dla gimnazjum autorstwa Małgorzaty Liśkiewicz, wydawnictwo Nowa Era. Dział Zagadnienia Wymagania

Bardziej szczegółowo

GENETYKA. Budowa i rola kwasów nukleinowych Geny i genomy Replikacja DNA NM G

GENETYKA. Budowa i rola kwasów nukleinowych Geny i genomy Replikacja DNA NM G GENETYKA Budowa i rola kwasów nukleinowych Geny i genomy Replikacja DNA 1 Podręcznik Biologia na czasie 3 Maturalne karty pracy 3 Vademecum 2 Zadanie domowe Na podstawie różnych źródeł opisz historię badań

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII (Klasa 1B, 1C, 1D, 1E, 1F ;rok szkolny 2018/2019) - ZAKRES PODSTAWOWY - NOWA ERA. dostateczny (P) podstawowy

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII (Klasa 1B, 1C, 1D, 1E, 1F ;rok szkolny 2018/2019) - ZAKRES PODSTAWOWY - NOWA ERA. dostateczny (P) podstawowy WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII (Klasa 1B, 1C, 1D, 1E, 1F ;rok szkolny 2018/2019) - ZAKRES PODSTAWOWY - NOWA ERA Dział programu Lp. Temat dopuszczający (K) konieczny dostateczny (P) podstawowy Poziom wymagań

Bardziej szczegółowo

Mutacje. Michał Pszczółkowski

Mutacje. Michał Pszczółkowski Mutacje Michał Pszczółkowski IIIc Mutacja to nagła,trwała zmiana w materiale genetycznym komórki, który może być dziedziczny. Jest ona zjawiskiem losowym-może pojawić się w dowolnym miejscu nici DNA. Termin

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 8 DZIAŁ 1. PODSTAWY DZIEDZICZENIA CECH 1. Budowa i znaczenie DNA wskazuje miejsce w komórce, w którym znajduje się DNA określa rolę DNA w przechowywaniu i

Bardziej szczegółowo

Zapis w nowej podstawie programowej. Proponowane procedury osiągania celów. Proponowane środki dydaktyczne. Dział programu.

Zapis w nowej podstawie programowej. Proponowane procedury osiągania celów. Proponowane środki dydaktyczne. Dział programu. Rozkład materiału Dział programu I. Od genu do cechy Treści nauczania 1. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych DNA jako materiał genetyczny budowa DNA rodzaje zasad azotowych komplementarność zasad azotowych

Bardziej szczegółowo

DNA - niezwykła cząsteczka. Tuesday, 21 May 2013

DNA - niezwykła cząsteczka. Tuesday, 21 May 2013 DNA - niezwykła cząsteczka Składniki DNA Składniki DNA Nazewnictwo nukleotydów w DNA i RNA Zasada zawsze jest przyłączana wiązaniem N-glikozydowym Ortofosforan może być przyłączony w pozycji 3 lub 5 Struktura

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ Ekspresja genów jest regulowana

Bardziej szczegółowo

Regulamin Wojewódzkiego Konkursu Biologicznego dla uczniów pierwszych klas liceum ogólnokształcącego ZMAGANIA Z GENETYKĄ ( , III edycja)

Regulamin Wojewódzkiego Konkursu Biologicznego dla uczniów pierwszych klas liceum ogólnokształcącego ZMAGANIA Z GENETYKĄ ( , III edycja) 1. Organizatorzy konkursu. Regulamin Wojewódzkiego Konkursu Biologicznego dla uczniów pierwszych klas liceum ogólnokształcącego ZMAGANIA Z GENETYKĄ (2018-2019, III edycja) Iwona Paprzycka nauczyciel biologii

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy

Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Dział programu Lp. Temat ocena dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca I. Od genu do cechy 1 Budowa i funkcje kwasów nukleinowych

Bardziej szczegółowo

Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu

Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Technikum Nr 2 im. gen. Mieczysława Smorawińskiego w Zespole Szkół Ekonomicznych w Kaliszu Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych

Bardziej szczegółowo

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ Replikacja organizacja widełek replikacyjnych Transkrypcja i biosynteza białek Operon regulacja ekspresji genów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk REPLIKACJA

Bardziej szczegółowo

Budowa i rola DNA. 1. Cele lekcji. a) Wiadomości. b) Umiejętności. 2. Metoda i forma pracy. 3. Środki dydaktyczne. Metadane scenariusza

Budowa i rola DNA. 1. Cele lekcji. a) Wiadomości. b) Umiejętności. 2. Metoda i forma pracy. 3. Środki dydaktyczne. Metadane scenariusza Metadane scenariusza Budowa i rola DNA 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: zna nazwy związków chemicznych budujących cząsteczkę DNA i wie, jak są ze sobą powiązane, wie, jak wygląda model przestrzenny

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie pierwszej, zakres podstawowy. Podręcznik Biologia na czasie - Wyd. Nowa Era

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie pierwszej, zakres podstawowy. Podręcznik Biologia na czasie - Wyd. Nowa Era Wymagania edukacyjne z biologii w klasie pierwszej, zakres podstawowy. Podręcznik Biologia na czasie - Wyd. Nowa Era Poziom wymagań konieczny ocena dopuszczająca - podstawowy ocena dostateczna - rozszerzający

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT 1. RÓWNOWAGA GENETYCZNA POPULACJI. Prowadzący: dr Wioleta Drobik Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt

ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT 1. RÓWNOWAGA GENETYCZNA POPULACJI. Prowadzący: dr Wioleta Drobik Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt ZARZĄDZANIE POPULACJAMI ZWIERZĄT 1. RÓWNOWAGA GENETYCZNA POPULACJI Fot. W. Wołkow Prowadzący: dr Wioleta Drobik Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt POPULACJA Zbiór organizmów żywych, które łączy

Bardziej szczegółowo

Mutacje jako źródło różnorodności wewnątrzgatunkowej

Mutacje jako źródło różnorodności wewnątrzgatunkowej Mutacje jako źródło różnorodności wewnątrzgatunkowej Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Poziom nauczania oraz odniesienie do podstawy programowej: Liceum IV etap edukacyjny zakres rozszerzony: Różnorodność

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 8

Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 8 Przedmiotowe zasady oceniania wymagania na poszczególne oceny szkolne Klasa 8 NR I TEMAT DZIAŁ 1. PODSTAWY DZIEDZICZENIA CECH 1. Budowa i znaczenie DNA wskazuje miejsce w komórce, w którym znajduje się

Bardziej szczegółowo