Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy Dział programu Lp. Temat ocena dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca I. Od genu do cechy 1 Budowa i funkcje kwasów nukleinowych określa rolę jako nośnika informacji inżynieria genetyczna, replikacja wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad określa rolę polimerazy w replikacji przygotowuje prezentację na temat historii odkrycia kwasów nukleinowych wymienia elementy budowy i RNA wymienia zasady azotowe wchodzące w skład obu typów kwasów nukleinowych genetyka, nukleotyd wyjaśnia regułę komplementarności zasad omawia proces replikacji określa rolę poszczególnych rodzajów RNA przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad wykazuje, że replikacja ma charakter semikonserwatywny wykazuje związek między kwasami nukleinowymi a cechami organizmów wykazuje rolę replikacji w zachowaniu niezmienionej informacji zachodzenia procesu replikacji przed podziałem komórki 2 Geny i genomy wymienia rodzaje RNA gen, genom, chromosom, chromatyna, kariotyp, pozagenowy przedstawia budowę chromosomu porównuje budowę i rolę z budową i rolą RNA rozpoznaje na modelu lub ilustracji i RNA nukleosom, chromosom homologiczny, komórka haploidalna, komórka diploidalna podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i rozrodczych przedstawia za pomocą schematycznego rysunku budowę nukleotydu i RNA wyjaśnia różnicę między eksonem a intronem omawia organizację materiału w jądrze komórkowym uzasadnia różnice w uczeń posiada wiedzę budowie genomów bakterii i wykraczającą poza zakres organizmów jądrowych materiału dotyczącego i genomu wykorzystania badań w różnych dziedzinach życia wymienia organelle komórki zawierające oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu wskazuje i nazywa miejsca występowania w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych 3 Kod genetyczny 4 Ekspresja wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, kodon wymienia cechy kodu wymienia etapy ekspresji omawia sposób zapisania informacji w wyjaśnia znaczenie kodu charakteryzuje cechy kodu omawia przebieg transkrypcji i opisuje budowę chromatyny charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie analizuje schemat przepływu informacji odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mrna przy pomocy tabeli kodu nazywa cechy kodu na podstawie schematów wskazuje i nazywa poszczególne etapy ekspresji w komórce oblicza liczbę nukleotydów i kodonów kodujących określoną liczbę aminokwasów oraz liczbę aminokwasów kodowaną przez określoną liczbę nukleotydów i kodonów zapisuje sekwencję nukleotydów mrna oraz sekwencję kodującej nici, znając skład aminokwasowy krótkiego odcinka białka modyfikacji białka po opracowuje grę dydaktyczną dotyczącą cech kodu przygotowuje prezentację multimedialną dotyczącą przebiegu procesu biosyntezy białka określa cel transkrypcji i wyjaśnia rolę trna w określa znaczenie struktury przestrzennej dla funkcjonalności białek omawia różnicę w ekspresji kodujących RNA i białka 5 Podstawowe reguły dziedziczenia genotyp, fenotyp, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność rozróżnia etapy ekspresji wykazuje zależność między genotypem a fenotypem opisuje budowę cząsteczki trna omawia rolę rybosomów w ekspresji genu omawia badania Mendla omawia rolę polimerazy RNA w transkrypcji ocenia znaczenie prac przygotowuje poster na Mendla dla rozwoju genetyki temat prac ojca genetyki - G. Mendla wymienia i rozpoznaje cechy dominujące i recesywne u ludzi zapisuje genotypy: homozygoty dominującej, homozygoty recesywnej i heterozygoty omawia I i II prawo Mendla wyjaśnia mechanizm określa dziedziczenia cech zgodnie z prawdopodobieństwo I i II prawem Mendla pojawienia się określonych genotypów i fenotypów potomstwa na podstawie genotypów rodziców na schemacie krzyżówki rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego dziedziczenia dwóch uzasadnia różnice w dziedziczeniu zgodnie z prawami Mendla i sprzężonych

2 6 Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci u za pomocą krzyżówki chorób sprzężonych z płcią rozróżnia chromosomy płci i chromosomy autosomalne dziedziczenia jednego genu wymienia inne przykłady dziedziczenia cech wyjaśnia mechanizm ujawnienia się cech recesywnych sprzężonych z płcią dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią cech związanych z płcią interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna omawia przykłady innych sposobów dziedziczenia cech mechanizmów dziedziczenia płci u innych organizmów interpretuje krzyżówki dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią uzasadnia różnicę między cechami sprzężonymi a cechami związanymi z płcią uzasadnia, dlaczego mężczyźni częściej chorują na hemofilię i daltonizm niż kobiety omawia różnice między chromosomem X a chromosomem Y przygotowuje plakat przedstawiający dziedziczenie chorób genetycznych w formie rodowodów np. dziedziczenie hemofilii w rodzinie Królowej Anglii Wiktorii chromosomy płci, chromosomy autosomalne dziedziczy się hemofilę 7 Zmiany w informacji rekombinacja genetyczna opisuje znaczenie rekombinacji w kształtowaniu zmienności opisuje procesy warunkujące rekombinację genetyczną omawia przebieg procesu crossing-over przygotowuje poster na temat rodzajów zmienności w przyrodzie lub chorób genetycznych mutacja rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe wymienia czynniki wymienia czynniki omawia skutki mutacji genowych omawia skutki mutacji chromosomowych rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane klasyfikuje czynniki ją poszczególne rodzaje mutacji genowych i chromosomowych analizuje rodowody pod kątem metody diagnozowania mutacji rozróżnia mutacje w zależności od rodzaju komórki, w której mają miejsce uzasadnia, że mutacje są źródłem zmienności organizmów 8 Choroby genetyczne klasyfikuje mutacje ze względu na ich konsekwencje choroba genetyczna charakteryzuje choroby jednogenowe z uwzględnieniem sposobu dziedziczenia, skutków mutacji, objawów i leczenia mutacje prowadzą do chorób nowotworowych analizuje dziedziczenie wybranej choroby jednogenowej dostrzega wady i zalety badań prenatalnych uczeń planuje i organizuje spotkanie z lekarzem lub genetykiem pracującym w punkcie poradnictwa klasyfikuje choroby genetyczne ze względu na przyczynę charakteryzuje choroby chromosomalne z uwzględnieniem zmian w kariotypie, objawów i leczenia poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których należy wykonać badania omawia znaczenie przeprowadzania testów pourodzeniowych chorób genetycznych profilaktyka genetyczna rozróżnia wybrane choroby genetyczne klasyfikuje badania prenatalne oraz dokonuje ich charakterystyki szacuje ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka II. Biotechnologia i inżynieria genetyczna 11 Biotechnologia tradycyjna biotechnologia przedstawia zastosowania fermentacji mlekowej reakcja fermentacji omawia wykorzystanie bakterii octowych uczeń prezentuje wykorzystanie mikroorganizmów w tradycyjnej biotechnologii w formie plakatu, prezentacji, referatu. Przygotowuje i przeprowadza doświadczenie z biotechnologii spożywczej np. produkcja sera produktów otrzymywanych metodami biotechnologii tradycyjnej przedstawia zastosowania fermentacji etanolowej uzasadnienia różnicę między biotechnologią tradycyjną a biotechnologią nowoczesną omawia na przykładach znaczenie fermentacji mlekowej 12 Biotechnologia w ochronie środowiska praktycznego wykorzystania organizmów do rozkładu substancji wyjaśnia mechanizm biologicznego oczyszczania ścieków zapisuje reakcje fermentacji omawia istotę funkcjonowania biofiltrów dowodzi pozytywnego i negatywnego znaczenia zachodzenia fermentacji dla dowodzi roli przetwarzania odpadów komunalnych jako alternatywnego źródła energii organizuje wycieczkę do oczyszczalni ścieków

3 oczyszczanie biologiczne, tworzywa biodegradowalne, biologiczne zwalczanie szkodników wymienia metody utylizacji odpadów komunalnych omawia zastosowanie testów uzyskanych metodami biotechnologicznymi do oceny stanu środowiska wykazuje rolę mikroorganizmów w biologicznym oczyszczaniu ścieków charakteryzuje metody utylizacji odpadów komunalnych opisuje metody zwalczania szkodników z użyciem metod biologicznych analizuje korzyści wynikające z zastosowania tworzyw biodegradowalnych zamiast tradycyjnych tworzyw sztucznych ocenia zastosowanie metod biotechnologicznych do wytwarzania energii 13 Podstawowe techniki inżynierii inżynieria genetyczna, organizm zmodyfikowany, organizm transgeniczny, enzym restrykcyjny, wektor wymienia techniki inżynierii wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna : sekwencjonowanie, elektroforeza, łańcuchowa reakcja polimerazy, sonda molekularna otrzymania organizmów transgenicznych wyjaśnia funkcję enzymów restrykcyjnych analizuje poszczególne przygotowuje poster etapy: elektroforezy, metody przedstawiający historię PCR i wprowadzenia genu do rozwoju inżynierii komórki określa cel wykorzystania sondy molekularnej porównuje działanie ligazy i enzymów restrykcyjnych 14 Organizmy zmodyfikowane wymienia cele tworzenia wyjaśnia cele tworzenia określa rodzaje modyfikacji genetycznych roślin oraz wskazuje cechy, które rośliny zyskują dzięki nim analizuje argumenty za i przeciw modyfikacji organizmów opracowuje i ankietowe dotyczące wiedzy i opinii na temat żywności modyfikowanej 15 Biotechnologia a medycyna 16 Klonowanie - tworzenie genetycznych kopii diagnostyka molekularna, terapia genowa molekularnych metod diagnostycznych klonowanie, klon określa korzyści wynikające ze stosowania zwierząt w rolnictwie, medycynie, nauce i przemyśle określa cel molekularnych metod diagnostycznych omawia kolejne etapy transformacji omawia badania prowadzone w ramach diagnostyki molekularnej leków omawia techniki uzyskiwanych dzięki otrzymywania zastosowaniu biotechnologii biofarmeceutyków nowoczesnej uzasadnia rolę organizmów w produkcji biofarmaceutyków terapia genowa omawia możliwości związane z hodowlą tkanek i narządów w transplantologii charakteryzuje poszczególne rodzaje terapii genowej wyjaśnia znaczenie rozróżnia rodzaje terapii biotechnologii w genowej otrzymywaniu materiałów medycznych nowej generacji udowadnia, że bliźnięta jednojajowe są naturalnymi klonami omawia rodzaje rozmnażania bezpłciowego jako przykłady naturalnego klonowania ocenia rzetelność przekazu medialnego na temat GMO rozróżnia molekularne metody diagnostyczne dowodzi skuteczności badania prowadzonych w ramach diagnostyki molekularnej w indywidualizacji procesu leczenia określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób ocenia skuteczność leczenia schorzeń metodami terapii genowej uczeń planuje i przeprowadza lekcję na temat zagadnień bioetycznych związanych z wykorzystaniem osiągnięć genetyki w medycynie analizuje kolejne etapy uczeń opracowuje plan klonowania ssakówt metodą debaty uczniowskiej na transplantacji jąder temat kontrowersji komórkowych związanych z problemem klonowania ssaków w tym lub przygotowuje i ankietowe uczniów szkoły na temat ich wiedzy i stosunku do problemu klonowania organizmów będących naturalnymi klonami otrzymuje się klony, komórek, klonowania ocenia przekaz medialny dotyczący klonowania, w tym klonowania wymienia cele klonowania, komórek, roślin i zwierząt uzasadnia swoje stanowisko w sprawie klonowania rozróżnia klonowanie reprodukcyjne i terapeutyczne formułuje argumenty za i przeciw klonowaniu uzasadnia rolę klonowania w zachowaniu bioróżnorodności gatunkowej

4 17 Inżynieria genetyczna korzyści i zagrożenia podaje argumenty za i przeciw stosowaniu technik inżynierii w badaniach naukowych, medycynie, rolnictwie, przemyśle i ochronie środowiska wymienia argumenty za i przeciw stosowaniu zwierząt w eksperymentach naukowych GMO mogą wpłynąć negatywnie na środowisko naturalne rozpoznaje produkty GMO ocenia wpływ produktów GMO na zdrowie uzasadnia obawy etyczne związane z GMO omawia regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej ocenia przekaz medialny dotyczący badań naukowych oraz przewiduje skutki nierzetelnej informacji obecnej w mediach uczeń projektuje kampanię społeczną za i przeciw żywności GMO III. Ochrona 18 Znaczenie badań nad 19 Czym jest różnorodność biologiczna? praktycznego zastosowania badań nad w medycynie, medycynie sądowej, biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce profil genetyczny wymienia poziomy różnorodności wskazuje trzy miejsca na Ziemi szczególnie cenne pod względem różnorodności zapobiegania zagrożeniom ze strony organizmów zastosowanie badań nad organizmów oraz w medycynie, pozyskiwanych od nich medycynie sądowej, biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce wyjaśnia sposób wykorzystania do określenia pokrewieństwa oraz ustalenia lub wykluczenia ojcostwa wyjaśnia pojęcie różnorodność biologiczna omawia wskazany czynnik kształtujący różnorodność biologiczną wyjaśnia różnice pomiędzy poziomami różnorodności uzasadnia praktyczne znaczenie bioróżnorodności dla omawia metody śledzenia funkcjonowania wybranego genu omawia wykorzystanie badań w medycynie sądowej uzasadnia znaczenie analizy sekwencji w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych charakteryzuje poziomy różnorodności porównuje poziomy różnorodności charakteryzuje wybrane miejsca na Ziemi, szczególnie cenne pod względem różnorodności opisuje metody pozwalające na określenie poziomu bioróżnorodności analizuje kolejne etapy metody ustalania profilu przewiduje możliwe kierunki rozwoju inżynierii na podstawie zdobytej wiedzy analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności analizuje zmiany różnorodności gatunkowej w czasie dowodzi istnienia trudności w określaniu liczby gatunków na świecie uczeń przygotowuje poster na temat praktycznego wykorzystania badań nad planuje i przeprowadza doświadczenia np. oddziaływanie roślin na siebie 20 Zagrożenia różnorodności gatunków zagrożonych wyginięciem działalności przyczyniającej się do spadku różnorodności omawia przyczyny wymierania gatunków dowodzi istnienia różnic pomiędzy współczesnym wymieraniem gatunków a poprzednimi wymieraniami uczeń przygotowuje poster na temat bioróżnorodności wybranych regionów Polski gatunków wymarłych wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów wymienia miejsca najbardziej narażone na zanik różnorodności gatunków inwazyjnych wskazuje działalność jako przyczynę spadku różnorodności wyjaśnia przyczyny zanikania różnorodności na świecie przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych omawia wpływ gatunków obcych, w tym inwazyjnych, na ekosystemy analizuje wpływ rolnictwa na zachowanie różnorodności 21 Motywy i koncepcje wymienia zadania ochrony wymienia motywy ochrony omawia wybrane motywy ocenia skutki wyginięcia gatunków zwornikowych omawia motywy ochrony charakteryzuje koncepcje podejmowania działań prowadzących do zachowania różnorodności działań w zakresie wynikających z poszczególnych motywów przygotowuje i ankietowe dotyczące konieczności i motywów

5 22 Sposoby ochrony wymienia sposoby ochrony omawia wskazany sposób wymienia cele ochrony ochrony in situ i ex situ charakteryzuje sposoby wyjaśnia różnice pomiędzy uzasadnia różnicę między sposobami ochroną bierną a ochroną czynną sytuacji, w których niezbędna jest ochrona czynna tworzenia banków nasion ochrony gatunkowej wyjaśnia, dlaczego w stosunku do niektórych gatunków i obszarów stosowana jest ochrona ścisła, a do innych ochrona częściowa wyjaśnia, czym resystytucja różni się od reintrodukcji przygotowuje i przeprowadza wewnątrzszkolny konkurs na temat sposobów ochrony 23 Ochrona w Polsce wymienia formy ochrony w Polsce omawia formy ochrony obszarowej przyjęte w Polsce gatunków, które restytuowano działań, które dopuszcza się w przypadku ochrony częściowej wyjaśnia rolę poszczególnych form ocenia skuteczność ochrony in situ i ex situ wyjaśnia znaczenie otulin tworzonych wokół parków narodowych planuje i przeprowadza badanie świadomości uczniów lub społeczności lokalnej związanej z ochroną i środowiska wskazuje na mapie parki narodowe wyjaśnia różnice pomiędzy formami ochrony indywidualnej charakteryzuje park narodowy położony najbliżej miejsca zamieszkania klasyfikuje parki narodowe według daty założenia lub wielkości 24 Międzynarodowe formy ochrony podaje nazwy parków narodowych i krajobrazowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania wymienia po pięć nazw zwierząt, roślin i grzybów podlegających w Polsce ochronie gatunkowej działań podejmowanych w ramach ochrony czynnej wymienia międzynarodowe formy rozpoznaje na ilustracji lub fotografii omawiane wcześniej rośliny, zwierzęta i grzyby podlegające ochronie gatunkowej wskazuje przykłady chronionych gatunków występujących w najbliższej okolicy wylicza parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery klasyfikuje rezerwaty ze względu na przedmiot ochrony i typ ekosystemu wymienia działania zakazane i dozwolone na obszarach podlegających ochronie określa znaczenie Agendy 21 określa znaczenie konwencji: ramsarskiej, CITES, bońskiej w ochronie uczeń planuje i przeprowadza w szkole akcję na rzecz przestrzegania postanowień konwencji CITES charakteryzuje rezerwat biosfery jako międzynarodową formę zrównoważony rozwój omawia działalność organizacji zajmujących się ochroną zrównoważony rozwój globalnej ocenia znaczenie projektu międzynarodowych inicjatyw Natura 2000 w zakresie charakteryzuje parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery ocenia działalność organizacji zajmujących się ochroną rozróżnia typy obszarów sieci Natura 2000 formułuje sądy dotyczące zasad zrównoważonego rozwoju oraz sposobów i możliwości wdrażania tych zasad ocenia stopień realizacji postulatów zrównoważonego rozwoju na świecie i w kraju