Rekomendacje dla ekonomii społecznej w regionie łódzkim

Transkrypt

1 Rekomendacje dla ekonomii społecznej w regionie łódzkim (cz. 1) Wnioski z panelu ekspertów CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Łódź, 2 marca 2012 r.

2 Rekomendacje dla ekonomii społecznej w regionie łódzkim (cz. 1) Wnioski z panelu ekspertów

3 Publikacja opracowana przez konsultantów Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego - Karolinę Cyran-Juraszek i Piotra Frączaka w ramach projektu Społecznie znaczy ekonomicznie kontynuacja WYDAWCA: Fundacja Studiów Europejskich-Instytut Europejski w Łodzi Ul. Piotrkowska 262/ Łódź Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Druk broszury współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4 I Sytuacja ekonomii społecznej w regionie łódzkim 1.1. Zaplecze ekonomii społecznej Według opinii ekspertów istnieje potencjalne zaplecze dla ekonomii społecznej szczególnie na terenach wiejskich. Tam formy samoorganizacji np. ochotnicze straże pożarne, koła gospodyń wiejskich prowadzą aktywną działalność z elementami ekonomicznymi. Niestety ten potencjał nie przekłada się na rozwój ekonomii społecznej. Działalność społeczna może przybierać różne formy od działań nieformalnych poprzez instytucjonalizację działań (w formie rejestracji formalnej), aż po ekonomizację, która stanowi kolejny krok. Niezbędne zaplecze ekonomii społecznej, jakim jest aktywność społeczna, napotyka jednak na dość określone bariery Podstawowe problemy działalność nieformalna Jest najprostszą formą aktywności, opiera się przede wszystkim na chęci włączenia się w życie społeczne, uczestnictwa. W pewnych warunkach jest bardzo skuteczną formą działalności. Ma jednak poważne ograniczenia w tym m.in. brak osobowości prawnej, brak możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków, opiera się na działalności akcyjnej najczęściej ograniczonej do bardzo konkretnego terytorium. Działalność taka, napotykając na różnego rodzaju bariery, staje przed dylematem czy instytucjonalizować się. Przeciw takiemu rozwiązaniu przemawiają zazwyczaj strach przed formalizacją, brak wiedzy na temat prowadzenia tego rodzaju działalności, ograniczenia czasowe ludzi chcących się angażować. Nie wszystkie inicjatywy powinny się formalizować!

5 instytucjonalizacja Przyjęcie zinstytucjonalizowanej formy, czy to w formie osoby prawnej (stowarzyszenie, fundacja), czy np. organizacji nie posiadającej osobowości prawnej (stowarzyszenie zwykłe, oddział/koło organizacji większej) wiąże się z formalizacją i pewnymi obowiązkami. Rzeczywistość w regionie łódzkim pokazuje, że wiele organizacji sformalizowanych działa na zasadach czysto społecznych, tradycyjnych, nie dostosowując się do obowiązującego porządku prawnego. Wynika to głównie z braku wiedzy i umiejętności, a powoduje bałagan w dokumentacji, nie wywiązywanie się z obowiązków prawnych (prowadzenie księgowości, sprawozdawczość itp.). Organizacje takie z pomocą z zewnątrz mogą uporządkować swoje działania. Wtedy staje przed nimi kolejna alternatywa. Czy opierać swoją działalność jedynie na aktywności społecznej, darowiznach i dotacjach czy też chcą rozszerzyć swoją działalność o aktywność ekonomiczną, która zwiększa pulę zasobów organizacji na działania społeczne, uniezależnia ją od zewnętrznych źródeł finansowania, pozwala stabilniej planować działania. Jednak istnieje też opór przed ekonomizacją. Wynika on przede wszystkim ze strachu przed działalnością gospodarczą, jako czymś wymagającym dużo więcej systematyczności, odpowiedzialności, formalności, czasu i odpowiednich umiejętności. Choć wiele z tych obaw wynika z braku wiedzy to jednak stanowią one w wielu wypadkach ważny czynnik braku podjęcia decyzji o ekonomizacji. Nie wszystkie organizacje pozarządowe powinny się ekonomizować!

6 ekonomizacja Działalność ekonomiczna, czy to w formie działalności odpłatnej czy gospodarczej organizacji pozarządowej, działalności spółdzielni socjalnej czy też spółki non-profit wymaga specyficznych umiejętności, ale też jasnego celu społecznego, pewnych umiejętności (przedsiębiorczości) oraz środków finansowych. Problemem wielu ekonomizujących się inicjatyw bez względu na formę prawną jest brak sprecyzowanego pomysłu na działalność gospodarczą. Często spotkać można myślenie, ze najpierw trzeba założyć firmę (np. spółdzielnie socjalną) a dopiero potem na czymś się zarobi. Dodatkowo bardzo odczuwany jest brak mikropożyczek, które mogłyby spowodować (w przeciwieństwie do dotacji) wzmocnienie myślenia biznesowego. Nie wszystkie inicjatywy ekonomii społecznej mogą osiągnąć sukces!

7 II Wspieranie ekonomii społecznej w regionie łódzkim 2.1. Problemy definicyjne Brak jest jasności co do kwestii definicyjnych dotyczących podmiotu ekonomii społecznej (PES) czy wręcz przedsiębiorstwa społecznego. Nomenklatura PES używana jest w obecnym okresie programowania i zazwyczaj stosowana jest do spółdzielni pracy, spółdzielni inwalidów i niewidomych, organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust 3 ustawy po pożytku publicznym i o wolontariacie (w tym spółdzielni socjalnych), Centrum Integracji Społecznej, Klubów Integracji Społecznej, Zakładów Aktywności Zawodowej czy Warsztatów Terapii Zajęciowej. Jednak głównym odbiorcą wsparcia są organizacje pozarządowe, które chcą się ekonomizować (lub już prowadzą działalność odpłatną czy gospodarczą) i spółdzielnie socjalne. W tym kontekście budzi wątpliwości szczególny nacisk na wsparcie spółdzielni socjalnych, wydaje się, iż przy odpowiednio określonych wskaźnikach zatrudnieniowych (zatrudnienie odpowiedniej ilości osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy) podobne wsparcie powinno dotyczyć wszystkich form prawnych, w jakich działają PES. Definicja przedsiębiorstwa społecznego również budzi kontrowersje, a to z uwagi, że planowane rozwiązania ustawowe chcą przyznać przedsiębiorstwom społecznym specjalne uprawnienia. Stąd też przedsiębiorstwo społeczne miałoby być węższą kategorią niż PES i np. wykluczać spółdzielnie pracy i spółdzielnie inwalidów gdzie może być nadwyżka dzielona między członków organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą nie będącą formą zatrudnienia wspomaganego lub świadczeniem usług społecznych organizacji pozarządowych nie

8 prowadzących działalności gospodarczej nawet, gdy prowadzą działalność odpłatną pożytku publicznego Dyskusja nad kwestiami definicyjnymi, która odbywa sie w tej chwili może mieć znaczący wpływ na formy wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej! 2.2. Problemy z otoczeniem ekonomii społecznej Znaczący problem ze wspieraniem ekonomii społecznej wynika m.in. z barier, jakie są tworzone wokół ekonomii społecznej. Po pierwsze wynika to z biurokratyzacji i formalizacji wsparcia. Ramy Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, z którego pochodzą głównie środki na wsparcie ekonomii społeczne są sztywne i bardzo wymagające wobec osób, którym maja pomagać. Ilość oświadczeń, dokumentów może być znaczącą barierą w skutecznym dostarczaniem wsparcia. Po drugie ekonomia społeczna, szczególnie w obszarze działań spółdzielni socjalnych w dużym stopniu opiera się na konieczności pojawienia się popytu na takie usługi po stronie samorządu. To od dobrej woli samorządów, jak i pojawieniu się rynku zamówień od administracji samorządowej zależy możliwość rozwoju spółdzielni socjalnej. Takie instrumenty jak zakładanie spółdzielni socjalnych przez JST czy klauzule społeczne są niezbędnym elementem otoczenia, by wsparcie które z konieczności musi pokazywać te instrumenty jako konieczny warunek mogło być skuteczne.

9 Wsparcie dla ekonomii społecznej jest uwarunkowane otoczeniem, w jakim przychodzi jej działać. Formalizacja działań wspierających oraz brak zrozumienia dla idei w części samorządów może być znaczącą barierą Problemy z wsparciem merytorycznym Konieczność wsparcia dla ekonomii społecznej dotyczy dwóch równoległych komponentów wsparcia w wymiarze ekonomicznym i społecznym. W pierwszym obszarze rzecz dotyczy przede wszystkim dobrego przygotowania biznesplanu. To bardzo ważny proces, w którym z mglistego pomysłu na biznes i przekonania, że wszystko jest proste, powoli dochodzi się do tego, jakie są zagrożenia, jaki będzie przewidywany zysk. To często sytuacja, która zniechęca osoby, którym udzielane jest wsparcie. Widząc ogrom trudności, formalności, niepewności i skalę planowanych zysków wielu rezygnuje z dalszej pracy. Wsparcie polega również na zniechęceniu do podejmowania działań z góry skazanych na klęskę! W drugim przypadku, czyli wsparcia społecznej roli PES, rzecz się ma szczególnie w kontekście spółdzielni socjalnych wsparcia dla tworzenia wspólnoty, jaką jest spółdzielnia. Nie jest dobrym rozwiązaniem, gdy spółdzielnia opiera się na jednej osobie. To wcześniej czy później prowadzi do sytuacji, że prezes uważany jest za pracodawcę a członkowie za pracowników. Spółdzielnia socjalna jest bardzo trudną formą prowadzenia działalności gospodarczej, nawet najtrudniejszą, to, że wszyscy się angażują jest jej szansą, zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Niestety w wielu

10 wypadkach na spotkania przychodzą tylko niektórzy z potencjalnych członków i też wielu z nich dość szybko rezygnuje. Wsparcie dla spółdzielni socjalnej powinno w dużej mierze być wsparciem dla zespołu, a nie pojedynczych osób! III Przyszłość ekonomii społecznej w regionie łódzkim 3.1. Kontekst ponadregionalny W ramach prac nad przyszłym okresem programowania ( ) duży nacisk będzie położony na ekonomię społeczną. Oznacza to konieczność przygotowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia i oczekiwania na przyszłość podstaw strategicznych dla rozwoju ekonomii społecznej na poziomie europejskim i krajowym. I tak z jednej strony jest przez same środowisko ES przygotowywany Pakt na rzecz ekonomii społecznej, z drugiej przygotowywany jest w ramach działań systemowych Program Rozwoju Długofalowa polityka rozwoju ekonomii społecznej. Wdrażane będą również instrumenty m.in. pożyczkowe dla ekonomii społecznej. To bardzo ważne z uwagi na fakt, że zmieniać się będzie system wsparcia dla ekonomii społecznej przewiduje się m.in. utworzenie Krajowego Centrum Wspierania Ekonomii Społecznej. Zmieniać się będzie obszar kompetencji i odpowiedzialności ośrodków wsparcia. To wymaga debaty także w oparciu o doświadczenia z regionu łódzkiego. Konieczne jest włączenie się środowiska ekonomii społecznej z regionu łódzkiego w debatę na temat przyszłości ekonomii społecznej na poziomie centralnym!

11 3.2. Wyzwania strategiczne Planowana dalsza decentralizacja funduszy europejskich w przyszłym okresie programowania wskazuje na to, że stosunkowo więcej środków (i to także w ramach EFS-u) będzie rozdzielana w regionach. Stąd konieczność przygotowania wizji rozwoju ekonomii społecznej w kontekście strategii rozwoju regionalnego. Okazją jest przygotowywanie w województwach wieloletnich regionalnych planów działań na rzecz promocji i upowszechniania ekonomii społecznej oraz rozwoju instytucji sektora ekonomii społecznej i jej otoczenia w regionie. Takie programy powstały już w niektórych województwach (zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, dolnośląskie). Już dziś wiadomo, że prace nad wieloletnim planem będą prowadzone w dwóch zespołach: zespole ds. opracowania wieloletniego programu, który składać się będzie m.in. z przedstawicieli partnerów społeczno-gospodarczych zespole ekspertów, do którego przewidziany jest nabór Konsultacja wypracowanych założeń odbywać się będzie m.in. przez spotkania w subregionach.

12 Wydaje się, że z punktu widzenia procesu przygotowania tego dokumentu ważne są następujące rekomendacje: Należy przyjąć wykonaną w regionie pracę nad strategia rozwoju ekonomii społecznej jako podstawę do dalszej dyskusji. Należy bardzo silnie powiązać prace nad wieloletnim programem z pracami nad zmianami w strategii rozwoju województwa. Konieczne jest nie tylko dopasowanie zapisów, ale przede wszystkim udział urzędników odpowiedzialnych za pracę nad nowelizacją strategii w pracach nad wieloletnim programem. Wieloletni program powinien obejmować czas do roku 2020, a tym samym powinien zakładać planowane działania w tej i następnej perspektywie finansowej.

13

14 CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Realizator projektu: Fundacja Studiów Europejskich Instytut Europejski ul. Piotrkowska 262/264, Łódź Biuro projektu: tel: , fax: ries@ie.lodz.pl, Druk broszury współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego