NOWOTWORY Z OŒLIWE W POLSCE W 2002 ROKU CANCER IN POLAND IN 2002

Transkrypt

1

2

3 NOWOTWORY Z OŒLIWE W POLSCE W 2002 ROKU CANCER IN POLAND IN 2002 Urszula Wojciechowska, Joanna Didkowska, Wojciech Tarkowski, Witold Zatoñski Centrum Onkologii Instytut im. Marii Sk³odowskiej-Curie The Maria Sk³odowska-Curie Memorial Cancer Center and Institute of Oncology ISSN ul. W.K.Roentgena 5, Warszawa, Polska 5 W.K.Roentgen St., Warsaw, Poland tel./fax: (48)-(22) , tel. (48)-(22) ext wojciechowskau@coi.waw.pl, didkowskaj@coi.waw.pl Internet:

4 Druk: Zak³ad Poligraficzno-Wydawniczy WEDA ul. Cz³uchowska 66, Warszawa tel , fax

5 Zak³ad Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Kierownik: Prof. dr hab. med. Witold Zatoñski Department of Epidemiology and Cancer Prevention Head: Professor Witold Zatoñski, M.D. Witold Zatoñski Urszula Wojciechowska Joanna Didkowska Wojciech Tarkowski Ewa Tarnowska Joanna Szwechowicz zatonskiw@coi.waw.pl wojciechowskau@coi.waw.pl didkowskaj@coi.waw.pl tarkowskiw@coi.waw.pl tarnowskae@coi.waw.pl ISSN WARSZAWA 2004

6 We wspó³pracy z: Dolnoœl¹skim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem mgr Jerzego B³aszczyka, Dolnoœl¹skie Centrum Onkologii we Wroc³awiu Kujawsko-Pomorskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Tomasza Mierzwy, Centrum Onkologii w Bydgoszczy Lubelskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr Beaty Koœciañskiej, Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej Lubuskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr Andrzeja Kanikowskiego, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim ódzkim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Jerzego Badowskiego, Wojewódzki Szpital Zespolony w odzi Ma³opolskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr hab. med. Jadwigi Rachtan, Centrum Onkologii - Instytut w Krakowie Mazowieckim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Maryli Zwierko, Centrum Onkologii - Instytut w Warszawie Opolskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Kazimierza Drosika, Wojewódzki Oœrodek Onkologii w Opolu Podkarpackim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem lek. med. Gra yny Hejdy, Wojewódzkie Centrum Analiz i Nadzoru w Ochronie Zdrowia w Rzeszowie Podlaskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem mgr Katarzyny Maksimowicz, Bia³ostockie Centrum Onkologii w Bia³ymstoku Pomorskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr Moniki Nowaczyk, Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdañsku Œwiêtokrzyskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Stanis³awa GoŸdzia, Œwiêtokrzyskie Centrum Onkologii Œl¹skim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem prof. dra hab. med. Brunona Zem³y, Centrum Onkologii Instytut w Gliwicach Warmiñsko-Mazurskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Leszka Fr¹ckowiaka, ZOZ Szpital MSWiA w Olsztynie Wielkopolskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem mgr Agnieszki Dyzmann-Sroka, Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu Zachodniopomorskim Rejestrem Nowotworów pod kierownictwem dr n. med. Sabiny Mikéé, Regionalny Szpital Onkologiczny w Szczecinie

7 S³owo wstêpne Biuletyn Nowotwory z³oœliwe w Polsce, poœwiêcony danym za 2002 rok jest publikacj¹ przeznaczon¹ dla wszystkich osób zainteresowanych epidemiologi¹ nowotworów z³oœliwych w Polsce. W obecnej edycji, podobnie jak w latach ubieg³ych, zawarte zosta³y najwa niejsze fakty dotycz¹ce zachorowañ i zgonów na nowotwory z³oœliwe w Polsce. Chcielibyœmy zachêciæ wszystkich czytelników do odwiedzania naszej witryny internetowej ( gdzie mo na znaleÿæ wszystkie informacje zawarte w niniejszej publikacji, jak równie tworzyæ w³asne przekroje danych za lata Witold Zatoñski 5

8

9 Streszczenie W Polsce w 2002 roku do rejestrów nowotworów z³oœliwych wp³ynê³y informacje o oko³o nowych zachorowañ i stwierdzono prawie zgonów z tego powodu. Nowotwory z³oœliwe stanowi³y drug¹ przyczynê zgonów w Polsce, powoduj¹c ponad 26 zgonów u mê czyzn i 22 zgonów u kobiet. Najwa niejszym wyró nikiem polskiej populacji na tle innych krajów europejskich jest wysoka czêstoœæ zachorowañ na nowotwory z³oœliwe przed 65. rokiem ycia oraz fakt, e nowotwory z³oœliwe s¹ g³ówn¹ przyczyn¹ przedwczesnej umieralnoœci (przed 65. rokiem ycia). Obserwowane od wielu lat trendy, zachodz¹ce w czêstoœci zachorowañ i zgonów na nowotwory z³oœliwe w Polsce, uwidaczniaj¹ przede wszystkim zmiany zachorowañ i zgonów na nowotwory z³oœliwe zwi¹zane z ekspozycj¹ na czynniki rakotwórcze dymu tytoniowego (palenie papierosów). W populacji mê czyzn nast¹pi³y w ostatnich dekadach korzystne zmiany polegaj¹ce na zmniejszeniu odsetka pal¹cych, co prze³o y³o siê na zmniejszaj¹c¹ siê czêstoœæ zachorowañ (a co za tym idzie i zgonów) na nowotwory p³uca. Ten korzystny zwrot dotyczy³ najpierw m³odych mê czyzn, a od pocz¹tku lat 90. tak e mê czyzn w œrednim wieku. Nadal jednak nowotwory z³oœliwe p³uca s¹ najczêstszym nowotworem z³oœliwym u mê czyzn, stanowi¹c oko³o jedn¹ trzeci¹ zachorowañ i zgonów z powodu nowotworów. Schorzeniem o najwiêkszej dynamice wzrostu i drugim, co do czêstoœci wystêpowania, s¹ nowotwory jelita grubego. Gruczo³ krokowy i o³¹dek (jedyne umiejscowienie o wyraÿnej tendencji spadkowej) to pozosta³e najczêstsze lokalizacje nowotworowe u mê czyzn. W populacji kobiet wiod¹cymi umiejscowieniami nowotworów s¹ pierœ, p³uco i jelito grube (okrê nica i odbytnica). Dominuj¹ce wœród kobiet nowotwory piersi od pocz¹tku ubieg³ej dekady wykazuj¹ plateau. Wzrost zagro enia nowotworami p³uca u kobiet wynika z faktu, e w wiek zwiêkszonego ryzyka choroby nowotworowej wchodz¹ kohorty kobiet urodzonych w latach , które charakteryzowa³y siê najwy szym poziomem ekspozycji na czynnik ryzyka, jakim jest palenie papierosów. W najbli szej dekadzie rak p³uca stanie siê najczêstszym nowotworem u kobiet. Dane z 2002 roku pokazuj¹, e ju w 6 województwach rak p³uca by³ pierwsz¹ przyczyn¹ umieralnoœci u kobiet. Stale wysoka jest umieralnoœæ z powodu nowotworów szyjki macicy, które w innych krajach europejskich (np. w Finlandii, Szwecji) sta³y siê schorzeniem niezwykle rzadkim. Polska jest krajem, w którym dwa zjawiska decyduj¹ o wysokim zagro eniu populacji nowotworami z³oœliwymi: wielkoœæ ekspozycji na czynniki ryzyka, przede wszystkim dym tytoniowy, oraz brak i niska skutecznoœæ programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów szyjki macicy, piersi i jelita grubego (u mê czyzn i kobiet). 7

10

11 1. Wstêp Niniejsza publikacja zawiera dane dotycz¹ce zgonów i zarejestrowanych zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w Polsce w 2002 roku. Ze wzglêdu na fakt, e dopiero od 1999 roku prezentujemy dane wed³ug X Rewizji Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych pozostawiono rozdzia³ poœwiêcony zmianom klasyfikacji. 2. Materia³ i metoda Struktura Krajowego Rejestru Nowotworów Od pocz¹tku wprowadzenia obowi¹zku rejestracji zachorowañ na nowotwory z³oœliwe karty zg³oszenia nowotworu by³y przesy³ane z terenu ca³ej Polski do Zak³adu Epidemiologii Instytutu Onkologii (a póÿniej Centrum Onkologii), gdzie by³y gromadzone, kodowane i analizowane. Zmiana podzia³u administracyjnego w 1999 roku wymusi³a kolejn¹ zmianê organizacji rejestracji nowotworów z³oœliwych w Polsce. Od kilku lat dzia³aj¹ Wojewódzkie Rejestry Nowotworów umiejscowione w stolicach województw (z wyj¹tkiem województwa œl¹skiego, gdzie rejestr dzia³a w Gliwicach w oddziale Centrum Onkologii). Co miesi¹c karty zg³oszenia nowotworu powinny byæ przesy³ane do tych rejestrów przez wszystkie jednostki s³u by zdrowia (publiczne, niepubliczne, gabinety i praktyki prywatne) do 15 dnia ka dego miesi¹ca za poprzedni miesi¹c (podstawy prawne rejestracji nowotworów okreœla Ustawa o Statystyce Publicznej Dz. U. nr 88 poz. 439 z 1995 roku). Rejestry przesy³aj¹ do Krajowego Rejestru Nowotworów zbiory roczne, które s¹ tu ³¹czone i analizowane. Materia³ Struktura ludnoœci Polski wed³ug p³ci i 5-letnich grup wieku zosta³a przedstawiona na podstawie danych otrzymanych z G³ównego Urzêdu Statystycznego na dzieñ 30 czerwca 2002 roku wed³ug sta³ego miejsca zamieszkania (Tab. 1). Ocena umieralnoœci na nowotwory z³oœliwe w Polsce w 2002 roku zosta³a opracowana na podstawie danych pochodz¹cych ze œwiadectw zgonów gromadzonych przez G³ówny Urz¹d Statystyczny. W niniejszym opracowaniu zbiór zgonów na nowotwory z³oœliwe zosta³ ograniczony do obywateli polskich, co sprawia, e dane zawarte w niniejszej publikacji mog¹ ró niæ siê od prezentowanych przez G³ówny Urz¹d Statystyczny. 9

12 Przypadki zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w Polsce s¹ gromadzone na podstawie kart zg³oszenia nowotworów z³oœliwych (Mz/N1-a). Wojewódzkie Rejestry Nowotworów przesy³aj¹ na noœnikach magnetycznych dane z kart Mz/N1-a do Zak³adu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu im. M. Sk³odowskiej-Curie, gdzie dane te s¹ weryfikowane pod wzglêdem poprawnoœci logicznej, a nastêpnie ³¹czone w ogólnopolski zbiór roczny. Zbiór roczny powstaje z danych nadsy³anych przez rejestry wojewódzkie, które powinny by³y przes³aæ zbiór danych na dzieñ 31 grudnia 2002 roku. Dane publikowane przez rejestry mog¹ ró niæ siê od publikowanych w niniejszym biuletynie, poniewa rejestry aktywnie zbieraj¹ informacje o zachorowaniach i mog¹ uzupe³niaæ informacje w zbiorze ju po przes³aniu go do Krajowego Rejestru Nowotworów. Miêdzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesi¹ta Polska jest krajem, gdzie statystykê ruchu naturalnego ludnoœci zaczêto prowadziæ tu po odzyskaniu niepodleg³oœci przez Polskê, a badania statystyczne (w tym demograficzne) zosta³y powierzone jednej instytucji G³ównemu Urzêdowi Statystycznemu. Od 1920 roku obowi¹zywa³o w Polsce rozporz¹dzenie Rady Ministrów nak³adaj¹ce na urzêdy stanu cywilnego obowi¹zek rejestracji ruchu naturalnego ludnoœci (urodzenia, zgony, zawarcie ma³ eñstwa), a statystykê zgonów prowadzono w oparciu o V Rewizjê Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (M.Kl.Ch.U. i P.Z.). W 1948 roku WHO og³osi³o VI Rewizjê Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-6), w której ca³y rozdzia³ (II) zosta³ poœwiêcony nowotworom i by³ faktycznie klasyfikacj¹ topograficzn¹ ujmuj¹c¹ nowotwory w grupy (kategorie) zale nie od ich anatomicznego umiejscowienia. Œwiatowa Organizacja Zdrowia co oko³o 10 lat aktualizuje Miêdzynarodow¹ Klasyfikacjê Chorób i Przyczyn Zgonu. Kolejne rewizje tej klasyfikacji obowi¹zywa³y w Polsce: VI Rewizja w latach , VII Rewizja w latach , VIII Rewizja w latach , IX Rewizja w latach i od 1997 roku X Rewizja Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Mimo kolejnych nowelizacji podstawowa struktura rozdzia³u poœwiêconego nowotworom nie zmienia siê od 50 lat. W roku 1976 opublikowana zosta³a specjalistyczna adaptacja Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów (IX Rewizji) dla potrzeb onkologii, czyli International Classification of Diseases for Oncology (ICD-O). W 2001 roku zosta³a wydana 3. edycja International Classification of Diseases for Oncology (ICD-O 3), któr¹ Miêdzynarodowa Agencja do Badañ nad Rakiem (IARC) rekomenduje rejestrom nowotworowym do kodowania danych. W Polsce obowi¹zuje obecnie X Rewizja Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (1994), zgodnie z Komunikatem Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 28 paÿdziernika 1996 r. w sprawie wprowadzenia X Rewizji Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (Dz.Urz. MZiOS 1996 nr 13 poz. 35). Wszystkie podmioty prowadz¹ce badania statystyczne w ramach programu badañ statystyki publicznej zobowi¹zane s¹ do stosowania tej rewizji (Miêdzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, 1994). X Rewizja Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ró ni siê od wczeœniejszej wersji tym, e: zast¹piono cyfrowe kody topograficzne systemem literowo-cyfrowym i nie jest to bezpoœrednie prze³o enie kodów cyfrowych na literowo-cyfrowe; X Rewizja zawiera znacznie wiêcej umiejscowieñ ni IX Rewizja; do X Rewizji wprowadzono rozpoznania histopatologiczne jako klucz identyfikuj¹cy niektóre nowotwory pod danym numerem kodowym, przez co klasyfikacja topograficzna sta³a siê klasyfikacj¹ morfologiczno-topograficzn¹. 10

13 Metody statystyczne W niniejszym opracowaniu zastosowano podstawowe wskaÿniki statystyczne: liczby bezwzglêdne, odsetki, wspó³czynniki surowe, wspó³czynniki standaryzowane wed³ug wieku. Bezwzglêdna liczba przypadków zachorowañ lub zgonów z powodu nowotworów wystêpuj¹cych w danej populacji w okreœlonym przedziale czasu (tu w 2002 roku) zale y zarówno od wielkoœci tej populacji, jak i jej struktury wieku. W celu przedstawienia statystyki zachorowalnoœci i umieralnoœci w taki sposób, aby by³a ona porównywalna w czasie i miêdzy ró nymi populacjami, nale y korzystaæ z metod uwzglêdniaj¹cych wielkoœæ populacji oraz jej strukturê. Wspó³czynnik surowy zachorowalnoœci (umieralnoœci) okreœla liczbê zachorowañ (zgonów) na badanej populacji, przy czym miara ta nie uwzglêdnia struktury wieku populacji. U ywa siê równie cz¹stkowych wspó³czynników zachorowalnoœci (umieralnoœci) do okreœlenia czêstoœci wystêpowania danego schorzenia w okreœlonej grupie wieku (tak e wyra onych na populacji w danej grupie wieku). Zachorowalnoœæ lub umieralnoœæ na choroby przewlek³e (do których nale ¹ nowotwory z³oœliwe) zale y w znacznym stopniu od struktury wieku badanej populacji. Zale noœæ czêstoœci zachorowañ i zgonów od wieku ilustruj¹ rysunki. W Polsce w okresie powojennym nast¹pi³y znaczne zmiany w strukturze wieku populacji (por. str. 19), istnieje wiêc potrzeba zastosowania takiej miary, która pozwoli³aby na uwolnienie wartoœci wspó³czynnika od wp³ywu struktury wieku danej populacji. Istnieje kilka metod zapewniaj¹cych porównywalnoœæ wystêpowania chorób w ró nych populacjach (wspó³czynniki cz¹stkowe, obciête, skumulowane), wœród których najpowszechniej stosowany jest standaryzowany wg wieku wspó³czynnik zachorowalnoœci (umieralnoœci). W niniejszym opracowaniu przy standaryzacji wspó³czynników korzystano z bezpoœredniej metody standaryzacji. Standaryzowane wspó³czynniki zachorowalnoœci (umieralnoœci) okreœlaj¹, ile zachorowañ (zgonów) wyst¹pi³oby w badanej populacji, gdyby struktura wieku tej populacji by³a taka sama jak struktura wieku populacji przyjêtej za standard. Jako populacjê standardow¹ przyjêto standardow¹ populacjê œwiata (Tab.1) (Parkin, Whelan, Ferlay i in. 1997). Standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci (umieralnoœci) [SR] oblicza siê wed³ug nastêpuj¹cego wzoru: gdzie: k i jest liczb¹ zachorowañ (zgonów) w i-tej grupie wieku, p i jest liczebnoœci¹ populacji w i-tej grupie wieku, w i jest wag¹ przypisan¹ i-tej grupie wieku, wynikaj¹c¹ z rozk³adu standardowej populacji œwiata, i jest numerem grupy wieku (i = 1,..,N), N jest iloœci¹ grup wieku (w przypadku 5-letnich grup wieku N = 18). W naszym opracowaniu pos³ugiwaliœmy siê tak e wskaÿnikiem struktury. WskaŸnik struktury zgonów lub zarejestrowanych zachorowañ na nowotwory z³oœliwe jest ilorazem bezwzglêdnej liczby zgonów (lub 11

14 zarejestrowanych zachorowañ) na poszczególne nowotwory i ca³kowitej liczby zgonów (lub zg³oszonych zachorowañ) przedstawionym w procentach. Dla porównania kompletnoœci rejestracji nowotworów z³oœliwych w województwach pos³ugiwano siê wskaÿnikiem zachorowania/zgony, który jest ilorazem liczby zarejestrowanych zachorowañ na nowotwory z³oœliwe i liczby zgonów na nowotwory tej samej lokalizacji w tym samym okresie czasu. Mapy W niniejszej pracy przedstawiono mapy obrazuj¹ce rozk³ad umieralnoœci lub zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe w Polsce wed³ug aktualnie obowi¹zuj¹cego podzia³u administracyjnego kraju. Mapy zosta³y przygotowane przy pomocy programu MapInfo. Jeœli nie zaznaczono inaczej, zastosowany zosta³ podzia³ naturalny (maksymalizacja ró nic pomiêdzy grupami i minimalizacja wewn¹trz grup). Kompletnoœæ rejestracji W naszym opracowaniu zamiast terminu zachorowalnoœæ u ywa siê zwykle terminu zarejestrowana zachorowalnoœæ, aby zwróciæ uwagê, e opisywane dane o zachorowalnoœci obci¹ one s¹ niedorejestrowaniem. Jako najprostsz¹ miarê kompletnoœci rejestracji nowotworów z³oœliwych w poszczególnych województwach zastosowano wskaÿnik zachorowania/zgony, który jest ilorazem liczby nowo zarejestrowanych nowotworów z³oœliwych ogó³em do liczby zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych w tym samym okresie.. Za standard, na podstawie którego obliczono kompletnoœæ rejestracji, uznano wyniki rejestracji nowotworów z³oœliwych w rejestrach, które mia³y najlepszy wskaÿnik zachorowania/zgony w latach roku (Dolnoœl¹ski Rejestr Nowotworów, Lubelski Rejestr Nowotworów, Podkarpacki Rejestr Nowotworów, Pomorski Rejestr Nowotworów i Œwiêtokrzyski Rejestr Nowotworów - w rejestrach tych od wielu lat notowano wysok¹ kompletnoœæ rejestracji oraz najwy sz¹ wartoœæ wskaÿnika zachorowania/zgony (WZ/Z)). Szacunkowy odsetek zarejestrowanych nowotworów z³oœliwych nazywany kompletnoœci¹ rejestracji oblicza siê na podstawie nastêpuj¹cego wzoru: gdzie, jest wskaÿnikiem zachorowania/zgony uznanym za standard. 12

15 3. Omówienie Deskryptywne dane epidemiologiczne, dotycz¹ce zarówno zachorowalnoœci, jak i umieralnoœci, zosta³y opublikowane w licznych opracowaniach monograficznych, (Koszarowski, Gadomska i in. 1977, 1987; Staszewski 1976; Zatoñski, Becker i wsp. 1988; Zatoñski, Tyczyñski 1990; Zatoñski i wsp. 1993; Zatoñski, Pukkala, Didkowska i in. 1993; Zatoñski, Smans, Tyczyñski, Boyle i wsp. 1996; Zatoñski, Tyczyñski 1997; Tyczyñski, Wojciechowska, Didkowska i in. 1998; Pukkala, Soderman, Zatoñski, Didkowska i in. 2001). Centrum Onkologii w Warszawie od 1979 roku publikuje dane o umieralnoœci i zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe dla ca³ej Polski w postaci corocznych biuletynów (Koszarowski, Gadomska ; Zatoñski i in ; Zatoñski, Tarkowski i in. 1990, 1992; Zatoñski, Tyczyñski 1993, 1994, 1995, 1996; Didkowska, Wojciechowska i in. 2002). Dane o zachorowaniach i zgonach na nowotwory z³oœliwe w Polsce s¹ dostêpne od po³owy lat szeœædziesi¹tych (patrz bibliografia). Dane dotycz¹ce zachorowalnoœci w wybranych regionach Polski s¹ tak e regularnie publikowane w kolejnych tomach Cancer Incidence in Five Continents (Doll, Muir i in. 1970, Waterhouse, Muir i in. 1976, Waterhouse, Shanmugaratnam i in. 1982, Muir, Waterhouse i in. 1987, Parkin i in. 1992, Parkin i in. 1997), ale tak e coraz czêœciej przez regionalne rejestry nowotworowe. Kompletnoœæ i jakoœæ rejestracji Warunkiem prawid³owej oceny stanu zagro enia nowotworami z³oœliwymi jest wysoka kompletnoœæ rejestracji nowotworów w badanej populacji. Na jakoœæ rejestracji w 2002 roku nadal mia³o wp³yw wprowadzenie X Rewizji Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. W niektórych rejestrach w dalszym ci¹gu wystêpowa³y problemy z kodowaniem nowotworów w obrêbie jelita grubego i odbytu (odbytnica, okrê nica i odbyt) i dane te nale y traktowaæ bardzo ostro nie. Kolejnym problemem jest praktyka kodowania umiejscowieñ mnogich - ze wzglêdu na fakt, e w polskich rejestrach nowotworowych wielu pacjentów nie ma potwierdzenia histologicznego nowotworu (w 2002 roku zaledwie 67 zg³oszonych zachorowañ u mê czyzn by³o potwierdzone badaniem histologicznym, a u kobiet 73) rekomenduje siê osobn¹ rejestracjê poszczególnych pierwotnych zachorowañ na nowotwory u tego samego pacjenta (tzn. rejestrowane powinny byæ zachorowania, a nie osoby). Do 1996 roku obserwowano znacz¹c¹ poprawê kompletnoœci rejestracji nowotworów z³oœliwych w Polsce. W pocz¹tkach lat 80. prof. T. Koszarowski oszacowa³ niedorejestrowanie w Polsce na oko³o 30 (Koszarowski i in. 1984). W nastêpnych latach odsetek ten systematycznie obni a³ siê: do 20 w 1990 roku, a nastêpnie do 5 w 1996 roku. Niestety w latach 1997 i 1998 z powodu akcji protestacyjnej lekarzy wielu lekarzy nie wype³nia³o informacji o przyczynie zgonu w aktach zgonu oraz kart zg³oszenia nowotworu, co doprowadzi³o do obni enia jakoœci rejestracji i w efekcie wiedzy o nowotworach z³oœliwych w Polsce. W 2002 roku kompletnoœæ rejestracji wynosi³a 88 (83 u mê czyzn i 89 u kobiet). Obliczony dla ca³ej Polski w roku 2002 wskaÿnik Z/Z wyniós³ 1.3, przy czym dla mê czyzn wynosi³ 1.2, a dla kobiet 1.5. We wszystkich rejestrach w Polsce od lat utrzymuje siê znaczna ró nica wartoœci wskaÿnika Z/Z miêdzy p³ciami jego wartoœæ jest wy sza w populacji kobiet, co nale y t³umaczyæ faktem, e w populacji mê czyzn dominuje Ÿle rokuj¹cy nowotwór z³oœliwy p³uca (stanowi¹cy 1/3 zachorowañ i zgonów). WskaŸnik Z/Z wykazuje w Polsce du e zró nicowanie w poszczególnych województwach (patrz tabela poni ej): od 0.75 w województwie lubuskim do 1.79 w województwie œwiêtokrzyskim. W kilku 13

16 województwach stwierdzono istotne niedorejestrowanie: lubuskim (wskaÿnik Z/Z wynosi³ 0.75), ³ódzkim (Z/Z = 1,10), kujawsko-pomorskim (Z/Z = 1.11), warmiñsko-mazurskim (Z/Z = 1.11), mazowieckim (Z/Z = 1.13). W województwach tych zarejestrowano poni ej 75 przypadków zachorowañ. Do województw o najwy szej kompletnoœci rejestracji nale ¹ województwa: dolnoœl¹skie (Z/Z = 1.47), opolskie (Z/Z = 1.47), zachodniopomorskie (Z/Z = 1.47), ma³opolskie (Z/Z = 1.56) i œwiêtokrzyskie (Z/Z = 1.79). Tabela I. Kompletnoœæ rejestracji nowotworów z³oœliwych wed³ug województw, Polska 2002 r. Województwo Liczba zgonów Liczba zachorowañ WskaŸnik zachorowania/zgony 1 DOLNOŒL SKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ÓDZKIE MA OPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŒL SKIE ŒWIÊTOKRZYSKIE WARMIÑSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE Kompletnoœæ rejestracji nowotworów z³oœliwych w Polsce w 2002 roku wynosz¹ca 88 nadal jest ni sza ni w 1996 roku. Jest ona wypadkow¹ wysokiej kompletnoœci rejestracji w najlepszych rejestrach (œwiêtokrzyskim, lubelskim, dolnoœl¹skim, opolskim i zachodniopomorskim) i bardzo niskiej w kilku rejestrach (³ódzkim, mazowieckim, lubuskim, warmiñsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim). Niestety niska kompletnoœæ rejestracji utrzymuje siê od lat w tych samych rejestrach. W 2002 roku zarejestrowano w Polsce zachorowañ na nowotwory z³oœliwe u mê czyzn i zachorowañ u kobiet. Liczby te nie odzwierciedlaj¹ rzeczywistej liczby zachorowañ w Polsce. Na podstawie wskaÿników kompletnoœci szacujemy, e w 2002 roku liczba nowych zachorowañ wynosi³a oko³o , z czego zachorowañ u mê czyzn i zachorowañ u kobiet. Poœredni¹ miar¹ jakoœci danych w rejestrze mo e byæ odsetek zachorowañ z rozpoznaniem: nowotwór bli ej nieokreœlony (C80 BNO) (tab. 19). W 2002 roku odsetek zachorowañ BNO waha³ siê u mê czyzn: od 1.1 (w województwie œl¹skim) do 7.1 (w województwie zachodniopomorskim), a u kobiet od 0.9 (w województwie œl¹skim) do 5.3 (w województwach pomorskim i zachodniopomorskim). We wszystkich województwach niepokoj¹co wysoki odsetek stanowi³y zgony z powodu nowotworu z³oœliwego bez okreœlenia jego umiejscowienia (C80). U mê czyzn stanowi³y one w województwach: pomorskim 10.8, warmiñsko-mazurskim 9.0, mazowieckim 8.1. U kobiet stanowi³y one je- 14

17 szcze wy szy odsetek: w województwie warmiñsko-mazurskim 11.5, zachodniopomorskim 11.4, pomorskim 11.3, mazowieckim 10.1, dolnoœl¹skim 9.2 i ³ódzkim 9.2 (Rys. 14). Zgony na nowotwory z³oœliwe w 2002 roku W 2002 roku wystawiono w Polsce œwiadectw zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych u mê czyzn i u kobiet, ³¹cznie osób. Poziom standaryzowanych wspó³czynników umieralnoœci ogó³em w 2002 roku wynosi³ 206/ u mê czyzn i 107/ u kobiet (Tab. 4). U mê czyzn najwiêkszy odsetek zgonów nowotworowych stanowi³y zgony z powodu nowotworów z³oœliwych p³uca (33.3), jelita grubego (C18-C21 9.4), o³¹dka (7.6), w dalszej kolejnoœci znajdowa³y siê nowotwory z³oœliwe gruczo³u krokowego (6.9) oraz pêcherza moczowego (4.1) (Tab. 2). Struktura zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych w poszczególnych województwach jest w zasadzie podobna (Rys. 14): we wszystkich województwach pierwsze miejsce u mê czyzn zajmuje nowotwór z³oœliwy p³uca z udzia³em od 37.8 (województwo warmiñsko-mazurskie) do 30.0 (województwo wielkopolskie). Nastêpne miejsca zajmuj¹ nowotwory z³oœliwe jelita grubego ( ), o³¹dka (z udzia³em ), gruczo³u krokowego ( ). Standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci u mê czyzn w Polsce wynosi³y dla nowotworów z³oœliwych p³uca 68.6/10 5, o³¹dka 15.3/10 5, gruczo³u krokowego 13.5/10 5, jelita grubego (okrê nica, odbytnica i odbyt) 18.6/10 5 i pêcherza moczowego 8.3/10 5 (Tab. 2). Standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em u mê czyzn dla poszczególnych województw mieszcz¹ siê w szerokim zakresie zmiennoœci od 178/10 5 do 227/10 5. W województwach: zachodniopomorskim, warmiñsko-mazurskim i pomorskim wspó³czynniki te przyjmuj¹ najwy sze wartoœci, podczas gdy w województwach: lubelskim, podlaskim i podkarpackim najni sze (Mapa 1, Tab. 13). U kobiet najwiêkszy odsetek zgonów nowotworowych stanowi³y zgony na nowotwór z³oœliwy sutka (12.9), drug¹ pozycjê zajmowa³y nowotwory z³oœliwe jelita grubego (C18-C ), w nastêpnej kolejnoœci znajdowa³y siê nowotwory z³oœliwe p³uca (11.5), jajnika (5.8), o³¹dka (5.5) i szyjki macicy (5.0) (Tab. 3). W 9 województwach nowotwory z³oœliwe sutka s¹ najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonów nowotworowych, jednak w 6 województwach (dolnoœl¹skim, lubuskim, mazowieckim, pomorskim, warmiñsko-mazurskim i zachodniopomorskim) najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonu by³y nowotwory z³oœliwe p³uca. Nale y podkreœliæ, e udzia³ nowotworów p³uca jest porównywalny z udzia³em nowotworów sutka, dotychczas wiod¹c¹ lokalizacj¹ u kobiet. Trzeci¹ przyczyn¹ zgonów u kobiet by³y nowotwory jelita grubego (C18-C21), które stanowi³y wszystkich zgonów na nowotwory, przy czym w województwie ³ódzkim by³y najczêstsz¹ nowotworow¹ przyczyn¹ zgonu (Rys. 14). Standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci wynosi³y dla nowotworów z³oœliwych sutka 15.0/10 5, p³uca 13.6/10 5, jajnika 6.9/10 5, szyjki macicy 6.2/10 5, jelita grubego 10.9/10 5 (C18-C21) oraz o³¹dka 5.3/10 5 (Tab. 3). Zakres wspó³czynników umieralnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em dla kobiet w poszczególnych województwach wynosi³ od 83/10 5 do 127/10 5. Dla kobiet najwy sze wartoœci standaryzowanych wspó³czynników umieralnoœci zanotowano w województwach: pomorskim, kujawsko-pomorskim i wielkopolskim, a najni sze w lubelskim, œwiêtokrzyskim i podkarpackim (Mapa 2, tab. 13). 15

18 Zarejestrowane zachorowania na nowotwory z³oœliwe w 2002 roku W 2002 roku Zak³ad Epidemiologii i Prewencji Nowotworów otrzyma³ dla mê czyzn pierwszorazowych zg³oszeñ nowotworów z³oœliwych, a dla kobiet 56827, ³¹cznie zg³oszeñ nowotworów. Nowotworami z³oœliwymi najczêœciej rejestrowanymi w 2002 roku u mê czyzn by³y nowotwory z³oœliwe p³uca 26.1, jelita grubego 11.1 i gruczo³u krokowego 9.0. W dalszej kolejnoœci zg³aszane by³y nowotwory z³oœliwe pêcherza moczowego 6.6 i o³¹dka 5.9. Standaryzowane wspó³czynniki zachorowalnoœci w 2002 roku wynosi³y dla nowotworów z³oœliwych p³uca 63.0/10 5, nowotworów z³oœliwych jelita grubego 26.5, nowotworów z³oœliwych gruczo³u krokowego 20.1/10 5, nowotworów z³oœliwych pêcherza moczowego 15.6/10 5 i nowotworów z³oœliwych o³¹dka 14/10 5 (Tab. 21). Struktura zachorowañ z powodu nowotworów z³oœliwych w poszczególnych województwach jest w zasadzie podobna (Rys. 19): we wszystkich województwach pierwsze miejsce zajmuje nowotwór z³oœliwy p³uca z udzia³em od 32.7 (województwo warmiñsko-mazurskie) do 22.8 (województwo wielkopolskie). Nastêpne miejsca zajmuj¹ nowotwory z³oœliwe jelita grubego ( ), gruczo³u krokowego (6-14), pêcherza moczowego (5-9) i o³¹dka (z udzia³em 4.5-7). Standaryzowane wspó³czynniki zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em u mê czyzn dla poszczególnych województw mieszcz¹ siê w zakresie od 110/105 do 317/105 (Tab. 34). W województwach œwiêtokrzyskim, pomorskim i zachodniopomorskim wspó³czynniki te przyjmuj¹ najwy sze wartoœci, podczas gdy w województwach ³ódzkim, mazowieckim i lubuskim najni sze (Tab. 34). Uzyskany obraz zachorowalnoœci przedstawia raczej ró nice w kompletnoœci rejestracji ni rzeczywiste ró nice ryzyka zachorowania (rejestry o najwy szej kompletnoœci rejestracji maj¹ najwy sze wspó³czynniki zachorowalnoœci por. tab. 35). U kobiet w 2002 roku najczêœciej rejestrowany by³ nowotwór z³oœliwy piersi 21.3, jelita grubego 10.2, a nastêpnie p³uca 7.7, trzonu macicy 6.7 i szyjki macicy 6.4 i jajnika 5.7. Zachorowalnoœæ na nowotwory z³oœliwe piersi w 2002 roku wynosi³a 42/10 5, na nowotwory z³oœliwe jelita grubego 16.4/10 5, na nowotwory z³oœliwe p³uca 13.8/10 5, na nowotwory z³oœliwe szyjki macicy 13.2/10 5, na nowotwory z³oœliwe trzonu macicy 12.6/10 5 oraz na nowotwory z³oœliwe jajnika 11.3/10 5 (Tab. 33a). Struktura zachorowañ z powodu nowotworów z³oœliwych u kobiet w poszczególnych województwach jest w zasadzie podobna (Rys. 19): we wszystkich województwach pierwsze miejsce zajmuje nowotwór z³oœliwy sutka z udzia³em od 25.3 (województwo kujawsko-pomorskie) do 17.5 (województwo podkarpackie). Nastêpne miejsca zajmuj¹ nowotwory z³oœliwe jelita grubego (z udzia³em ), nowotwory p³uca (z udzia³em ), zajmuj¹ce 2-3 miejsce wœród najczêœciej rozpoznawanych nowotworów oraz nowotwory szyjki macicy (z udzia³em ). Zakres wspó³czynników zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em dla kobiet w poszczególnych województwach wynosi³ od 128/10 5 do 224/10 5 (Tab. 34). W populacji kobiet najwy sze wartoœci standaryzowanych wspó³czynników zachorowalnoœci zanotowano w województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim i pomorskim, a najni sze w województwach: ³ódzkim, podkarpackim i lubuskim. Podobnie jak dla mê czyzn, uzyskany obraz geograficznego zró nicowania zachorowalnoœci u kobiet odzwierciedla raczej ró nice w kompletnoœci rejestracji ni rzeczywiste ró nice ryzyka zachorowania (rejestry o najwy szej kompletnoœci rejestracji maj¹ najwy sze wspó³czynniki zachorowalnoœci por. tab. 35). 16

19 ZGONY

20

21 TABELA 1 A STRUKTURA LUDNOCI POLSKI WG PCI I 5-LETNICH GRUP WIEKU (30 CZERWCA 2002 r.) ORAZ STANDARDOWA POPULACJA WIATA 1) STRUCTURE OF POLISH POPULATION BY SEX AND AGE FIVE-YEAR GROUPS (30 JUNE 2002) AND STRUCTURE OF STANDARD WORLD POPULATION 1) POLSKA STANDARDOWA POPULACJA POLAND WIATA GRUPY WIEKU MCZYNI KOBIETY WORLD STANDARD AGE GROUPS MALES FEMALES POPULATION No No OGÓEM/TOTAL , ,66 12, , ,63 10, , ,83 9, , ,12 9, , ,89 8, , ,26 8, , ,17 6, , ,12 6, , ,35 6, , ,01 6, , ,30 5, , ,81 4, , ,53 4, , ,60 3, , ,35 2, , ,39 1, , ,73 0, , ,26 0,5 1) Cancer Incidence In Five Continents. Vol. VI. IARC LUDNO WEDUG PCI I WIEKU W POLSCE W 1963 I 2002 ROKU (W ) STRUCTURE OF POPULATION BY SEX AND AGE IN POLAND IN 1963 AND 2002 MCZYNI MALES KOBIETY FEMALES

22 TABELA 1 B STRUKTURA LUDNOCI POLSKI WG PCI I GRUP WIEKU STRUCTURE OF POLISH POPULATION BY SEX AND AGE GROUPS MCZYNI / MALES KOBIETY / FAMALES ROK/YEAR 0-64 lata 65+ lat 0-64 lata 65+ lat Liczby w tys. Liczby w tys. Liczby w tys. Liczby w tys. No. in thous. No. in thous. No. in thous. No. in thous , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 20

23 Rysunek 1. STRUKTURA UMIERALNOCI W POLSCE W 1963 I 2002 ROKU Figure 1. Mortality structure in Poland in 1963 and ,8 MCZYNI males ,8 26, ,0 10 9,7 9,9 8,7 0 ukad krenia cvd nowotwory zoliwe cancers zgony nage injuries 0,8 choroby zakane commun. diseases ,7 Rysunek 2. STRUKTURA UMIERALNOCI W POLSCE W 1963 I 2002 ROKU Figure 2. Mortality structure in Poland in 1963 and ,1 KOBIETY females ,1 22, ukad krenia cvd nowotwory zoliwe cancers 9,9 3,9 zgony nage injuries 4,5 0,5 choroby zakane commun. diseases 21

24 Rysunek 3. UMIERALNO NA NOWOTWORY ZOLIWE OGÓEM, W 5- LETNICH GRUPACH WIEKU, W POLSCE W 1963 I 2002 ROKU, MCZYNI Figure 3. Cancer mortality by age groups, Poland 1963 and 2002, males ZGONY (deaths) / (log) GRUPY WIEKU / age groups Rysunek 4. UMIERALNO NA NOWOTWORY ZOLIWE OGÓEM, W 5- LETNICH GRUPACH WIEKU, W POLSCE W 1963 I 2002 ROKU, KOBIETY Figure 4. Cancer mortality by age groups, Poland 1963 and 2002, females ZGONY (deaths) / (log) GRUPY WIEKU / age groups 22

25 60000 Rysunek 5. LICZBA ZGONÓW NA NOWOTWORY ZOLIWE W POLSCE W LATACH Figure 5. Number of cancer deaths in Poland in mczyni/ /males kobiety / females LICZBA ZGONÓW / Number of deaths ROK / Year 250 Rysunek 6. STANDARYZOWANE WSPÓCZYNNIKI ZGONÓW NA NOWOTWORY ZOLIWE W POLSCE W LATACH Figure 6. Age-standardized mortality rates from cancer in Poland mczyni/ /males kobiety / females 200 ZGONY (Deaths) / ROK / Year 23

26 Rysunek 7A. WSPÓCZYNNIKI UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE OGÓEM W POLSCE W LATACH Figure 7A. Overall cancer mortality (all cancer sites) in Poland MCZYNI, WIEK 0-19 MALES, AGE 0-19 MCZYNI, WIEK MALES, AGE WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES ROK / YEAR ROK / YEAR 600 MCZYNI, WIEK MALES, AGE MCZYNI, WIEK 65 I WICEJ LAT MALES, AGE 65 AND OVER WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES ROK / YEAR ROK / YEAR 24

27 Rysunek 7B. WSPÓCZYNNIKI UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE OGÓEM W POLSCE W LATACH Figure 7B. Overall cancer mortality (all cancer sites) in Poland KOBIETY, WIEK 0-19 FEMALES, AGE 0-19 KOBIETY, WIEK FEMALES, AGE WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES ROK / YEAR ROK / YEAR KOBIETY, WIEK FEMALES, AGE KOBIETY, WIEK 65 I WICEJ LAT FEMALES, AGE 65 AND OVER WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES WSP. STANDARYZOWANE STANDARDIZED RATES ROK / YEAR ROK / YEAR 25

28 Rysunek 8 80 ZGONY NA NAJCZSTSZE NOWOTWORY ZOLIWE, MCZYNI, POLSKA Deaths from the leading cancer sites, Poland , males ZGONY (deaths) / 100, ROK / Year PUCO / lung ODEK / stomach PCHERZ MOCZOWY / urinary bladder KRTA / larynx PRZEYK / oesophagus JELITO GRUBE / large bowel GRUCZO KROKOWY / prostate TRZUSTKA / pancreas NERKA / kidney CZERNIAK / melanoma 26

29 Rysunek 9 25 ZGONY NA NAJCZSTSZE NOWOTWORY ZOLIWE, KOBIETY, POLSKA Deaths from the leading cancer sites, Poland , females 20 ZGONY (deaths) / 100, ROK / Year PIER / breast JELITO GRUBE / large bowel SZYJKA MACICY / cervix uteri TRZUSTKA / pancreas CZERNIAK / melanoma PUCO / lung JAJNIK / ovary ODEK / stomach PCHERZYK ÓCIOWY / gallbladder PRZEYK / oesophagus 27

30 Rysunek 10. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE U MCZYZN W POLSCE W 1963 ROKU Figure 10. The structure of cancer mortality in Poland in 1963, males ODEK Stomach 33,2 PUCO Lung 18,3 GRUCZO KROKOWY Prostate PRZEYK Oesophagus PCHERZ MOCZOWY Urinary Bladder TRZUSTKA Pancreas ODBYTNICA Rectum OKRNICA Colon KRTA Larynx 4,1 3,9 3,1 2,4 2,3 2,2 2,0 Rysunek 11. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE U MCZYZN W POLSCE W 2002 ROKU Figure 11. The structure of cancer mortality in Poland in 2002, males PUCO Lung (C33+C34) 33,3 JELITO GRUBE Large bowel (C18-C21) 9,4 ODEK Stomach GRUCZO KROKOWY Prostate 7,6 6,9 PCHERZ MOCZOWY Urinary Bladder TRZUSTKA Pancreas KRTA Larynx NERKA Kidney PRZEYK Oesophagus MÓZG Brain 4,1 3,9 3,1 3,0 2,5 2,4 28

31 Rysunek 12. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE U KOBIET W POLSCE W 1963 ROKU Figure 12. The structure of cancer mortality in Poland in 1963, females ODEK Stomach 21,6 PIER Breast 9,0 SZYJKA MACICY Cervix Uteri 6,0 PUCO Lung JAJNIK Ovary OKRNICA Colon TRZUSTKA Pancreas ODBYTNICA Rectum 3,2 3,1 2,7 2,4 2,2 TRZON MACICY Corpus Uteri 1,3 Rysunek 13. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE U KOBIET W POLSCE W 2002 ROKU Figure 13. The structure of cancer mortality in Poland in 2002, females PIER Breast PUCO Lung (C33+C34) JELITO GRUBE Large bowel (C18-C21) JAJNIK Ovary ODEK Stomach TRZUSTKA Pancreas SZYJKA MACICY Cervix Uteri PCH. ÓCIOWY Gallbladder MÓZG Brain WTROBA Liver 3,2 2,9 2,7 5,8 5,5 5,0 5,0 12,1 11,5 12,9 29

32 30

33 Rysunek 14 A. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE WEDUG WOJEWÓDZTW W POLSCE W 2002 R. Figure 14 A. The structure of cancer mortality by voivodeships in Poland 2002 mczyni / males kobiety / females woj. dolnolskie woj. dolnolskie puco/lung 33,3 puco/lung 13,9 j. grube/ large bowel 9,7 pier/breast 12,1 odek/stomach 7,0 j. grube/ large bowel 11,1 prostata/prostate 6,5 trzustka/pancreas 5,2 pch. moczowy/urinary bladder 4,0 odek/stomach 5,0 trzustka/pancreas 3,6 jajnik/ovary 4,9 krta/larynx nerka/kidney mózg/brain 2,9 2,7 2,5 7,2 sz. macicy/cervix mózg/brain p. óciowy/gallbladder 2,7 2,6 4,8 9,2 woj. kujawsko-pomorskie woj. kujawsko-pomorskie puco/lung 35,4 pier/breast 14,8 j. grube/ large bowel 9,5 puco/lung 13,2 odek/stomach 7,7 j. grube/ large bowel 13,0 prostata/prostate 6,7 odek/stomach 5,6 trzustka/pancreas 4,1 jajnik/ovary 5,3 pch. moczowy/urinary bladder 3,6 sz. macicy/cervix 4,9 nerka/kidney 3,0 trzustka/pancreas 4,4 krta/larynx 2,8 mózg/brain 3,2 mózg/brain 2,5 p. óciowy/gallbladder 3,0 5,6 6,6 woj. lubelskie woj. lubelskie puco/lung 34,5 pier/breast 12,3 j. grube/ large bowel 8,0 j. grube/ large bowel 12,2 prostata/prostate 7,5 puco/lung 9,3 odek/stomach 6,8 jajnik/ovary 6,1 pch. moczowy/urinary bladder 4,4 sz. macicy/cervix 5,6 trzustka/pancreas 3,4 trzustka/pancreas 5,5 krta/larynx 3,4 odek/stomach 4,8 mózg/brain 3,3 p. óciowy/gallbladder 3,5 nerka/kidney 2,7 mózg/brain 2,9 6,0 5,4 woj. lubuskie woj. lubuskie puco/lung 35,7 puco/lung 14,0 j. grube/ large bowel 9,7 j. grube/ large bowel 11,6 odek/stomach 8,7 pier/breast 10,7 prostata/prostate 6,9 sz. macicy/cervix 8,2 pch. moczowy/urinary bladder 3,9 odek/stomach 6,0 krta/larynx 3,7 trzustka/pancreas 5,1 trzustka/pancreas 3,6 jajnik/ovary 5,0 wtroba/liver 2,8 wtroba/liver 2,9 nerka/kidney 2,5 p. óciowy/gallbladder 2,9 5,2 6,9 31

34 Rysunek 14 B. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE WEDUG WOJEWÓDZTW W POLSCE W 2002 R. Figure 14 B. The structure of cancer mortality by voivodeships in Poland 2002 woj. ódzkie mczyni / males puco/lung 32,4 j. grube/ large bowel 10,1 odek/stomach 8,2 prostata/prostate 7,5 trzustka/pancreas 3,9 pch. moczowy/urinary bladder 3,6 krta/larynx 3,2 woj. ódzkie kobiety / females j. grube/ large bowel 12,0 pier/breast 11,3 puco/lung 11,1 jajnik/ovary 5,9 trzustka/pancreas 5,5 odek/stomach 5,4 sz. macicy/cervix 4,6 nerka/kidney 2,7 p. óciowy/gallbladder 4,0 przeyk/oesophagus 2,6 mózg/brain 3,2 6,7 9,2 woj. maopolskie woj. maopolskie puco/lung 32,1 pier/breast 13,6 j. grube/ large bowel 9,8 puco/lung 10,2 odek/stomach 8,0 j. grube/ large bowel 10,1 prostata/prostate 6,8 jajnik/ovary 6,6 pch. moczowy/urinary bladder 5,0 odek/stomach 6,3 trzustka/pancreas 4,1 trzustka/pancreas 6,0 nerka/kidney 3,2 sz. macicy/cervix 4,7 krta/larynx 3,1 p. óciowy/gallbladder 3,6 mózg/brain 2,3 wtroba/liver 2,7 6,4 7,1 woj.mazowieckie woj.mazowieckie puco/lung 34,0 puco/lung 14,7 j. grube/ large bowel 9,9 pier/breast 12,3 odek/stomach 7,1 j. grube/ large bowel 11,0 prostata/prostate 7,0 jajnik/ovary 5,1 pch. moczowy/urinary bladder 4,3 sz. macicy/cervix 4,8 trzustka/pancreas 3,5 trzustka/pancreas 4,7 nerka/kidney 2,8 odek/stomach 4,6 krta/larynx 2,6 p. óciowy/gallbladder 3,5 mózg/brain 2,2 wtroba/liver 2,6 8,1 10,1 woj. opolskie woj. opolskie puco/lung 33,5 pier/breast 13,3 j. grube/ large bowel 9,4 j. grube/ large bowel 11,9 odek/stomach 8,1 puco/lung 10,3 prostata/prostate 6,3 jajnik/ovary 8,8 pch. moczowy/urinary bladder 4,2 odek/stomach 6,2 trzustka/pancreas 3,6 trzustka/pancreas 5,1 krta/larynx 3,4 sz. macicy/cervix 4,0 nerka/kidney przeyk/oesophagus wtroba/liver 3,3 2,9 1,8 p. óciowy/gallbladder nerka/kidney wtroba/liver 3,4 3,1 2,6 6,9 6,8 32

35 Rysunek 14 C. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE WEDUG WOJEWÓDZTW W POLSCE W 2002 R. Figure 14 C. The structure of cancer mortality by voivodeships in Poland 2002 mczyni / males kobiety / females woj.podkarpackie woj.podkarpackie puco/lung 31,8 odek/stomach j. grube/ large bowel prostata/prostate 8,6 7,9 7,8 trzustka/pancreas 5,5 pch. moczowy/urinary bladder nerka/kidney mózg/brain 3,5 3,3 3, pier/breast 14,3 j. grube/ large bowel 11,7 puco/lung 8,7 jajnik/ovary odek/stomach 6,5 6,1 trzustka/pancreas 5,5 mózg/brain sz. macicy/cervix 4,1 3,9 krta/larynx 3,1 wtroba/liver 3,3 5,0 5,4 woj. podlaskie woj. podlaskie puco/lung 31,9 pier/breast 13,2 j. grube/ large bowel 11,1 j. grube/ large bowel 12,4 odek/stomach 8,9 puco/lung 10,8 prostata/prostate 8,0 jajnik/ovary 6,3 pch. moczowy/urinary bladder 5,3 odek/stomach 6,1 trzustka/pancreas 3,6 trzustka/pancreas 5,5 krta/larynx 3,4 sz. macicy/cervix 5,1 nerka/kidney 3,2 mózg/brain 3,9 mózg/brain 2,7 nerka/kidney 3,7 3,8 4,1 woj.pomorskie woj.pomorskie puco/lung 32,4 puco/lung 13,8 j. grube/ large bowel 8,4 pier/breast 12,5 odek/stomach 7,3 j. grube/ large bowel 10,2 prostata/prostate 6,6 sz. macicy/cervix 5,6 pch. moczowy/urinary bladder 3,4 jajnik/ovary 5,4 krta/larynx 3,4 odek/stomach 4,8 trzustka/pancreas 3,2 trzustka/pancreas 3,8 nerka/kidney 3,2 p. óciowy/gallbladder 3,2 przeyk/oesophagus 2,4 mózg/brain 2,8 10,8 11,3 woj. lskie woj. lskie puco/lung 31,9 pier/breast 13,9 j. grube/ large bowel 8,9 j. grube/ large bowel 12,2 odek/stomach 7,8 puco/lung 11,6 prostata/prostate 6,0 jajnik/ovary 6,1 trzustka/pancreas 4,2 odek/stomach 6,1 pch. moczowy/urinary bladder 4,1 sz. macicy/cervix 4,9 przeyk/oesophagus 3,9 trzustka/pancreas 4,9 krta/larynx 3,1 wtroba/liver 3,0 nerka/kidney 3,1 mózg/brain 2,8 6,3 6,1 33

36 Rysunek 14 D. STRUKTURA UMIERALNOCI NA NOWOTWORY ZOLIWE WEDUG WOJEWÓDZTW W POLSCE W 2002 R. Figure 14 D. The structure of cancer mortality by voivodeships in Poland 2002 woj. witokrzyskie mczyni / males woj. witokrzyskie kobiety / females puco/lung 34,6 pier/breast 14,9 j. grube/ large bowel 9,3 j. grube/ large bowel 13,7 prostata/prostate 8,9 puco/lung 8,4 odek/stomach 7,9 odek/stomach 6,3 pch. moczowy/urinary bladder 4,4 trzustka/pancreas 4,9 trzustka/pancreas 3,8 p. óciowy/gallbladder 4,5 krta/larynx 3,0 jajnik/ovary 4,4 nerka/kidney 3,0 sz. macicy/cervix 4,2 mózg/brain 2,2 wtroba/liver 2,7 3,5 5,3 woj. warmisko-mazurskie woj. warmisko-mazurskie puco/lung 37,8 puco/lung 12,4 odek/stomach 7,5 pier/breast 11,2 j. grube/ large bowel 7,4 j. grube/ large bowel 10,2 prostata/prostate 5,7 odek/stomach 6,8 pch. moczowy/urinary bladder 3,7 sz. macicy/cervix 6,0 krta/larynx 3,6 trzustka/pancreas 5,2 trzustka/pancreas 3,5 jajnik/ovary 5,1 nerka/kidney 3,5 wtroba/liver 3,2 przeyk/oesophagus 2,4 mózg/brain 3,1 9,0 11,5 woj. wielkopolskie woj. wielkopolskie puco/lung 30,0 pier/breast 13,7 j. grube/ large bowel 11,4 j. grube/ large bowel 11,9 prostata/prostate 7,9 puco/lung 10,4 odek/stomach 7,3 jajnik/ovary 6,1 pch. moczowy/urinary bladder 4,3 odek/stomach 5,6 trzustka/pancreas 4,1 trzustka/pancreas 4,9 mózg/brain 2,9 sz. macicy/cervix 4,6 nerka/kidney 2,8 mózg/brain 3,7 przeyk/oesophagus 2,7 wtroba/liver 3,1 5,6 6,4 woj. zachodniopomorskie puco/lung 37,4 j. grube/ large bowel 8,6 odek/stomach prostata/prostate 6,3 6,0 pch. moczowy/urinary bladder trzustka/pancreas 4,2 3,8 woj. zachodniopomorskie puco/lung 15,0 pier/breast 11,6 j. grube/ large bowel 10,2 jajnik/ovary 6,9 odek/stomach sz. macicy/cervix 5,9 5,4 krta/larynx 2,9 trzustka/pancreas 4,3 nerka/kidney 2,7 p. óciowy/gallbladder 3,1 przeyk/oesophagus 2,1 mózg/brain 2,5 9,5 11,4 34

37 TABELA 2 ZGONY NA NAJCZSTSZE NOWOTWORY ZOLIWE WG CZSTOCI WYSTPOWANIA - POLSKA 1963,1978, 2002 Liczby bezwzgldne, wskaniki struktury, wspóczynniki surowe i standaryzowane DEATHS FROM THE LEADING CANCER SITES BY FREQUENCY - POLAND 1963,1978, 2002 Absolute numbers, percentage, crude and standardized rates MCZYNI MALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,2 37,8 44,9 ODEK / STOMACH ,3 20,8 23,8 PUCO / LUNG 691 4,1 4,6 6,4 GRUCZO KROKOWY / PROSTATE 660 3,9 4,4 5,3 PRZEYK / OESOPHAGUS 531 3,1 3,6 4,4 PCHERZ MOCZOWY / URINARY BLADDER 410 2,4 2,8 3,2 TRZUSTKA / PANCREAS 385 2,3 2,6 3,1 ODBYTNICA / RECTUM 373 2,2 2,5 3,0 OKRNICA / COLON 342 2,0 2,3 2,6 KRTA / LARYNX MCZYNI MALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,8 53,4 51,0 PUCO / LUNG ,2 34,4 32,4 ODEK / STOMACH ,3 9,4 8,6 GRUCZO KROKOWY / PROSTATE ,7 6,7 6,4 TRZUSTKA / PANCREAS ,6 6,4 6,1 ODBYTNICA / RECTUM ,5 6,3 5,9 PCHERZ MOCZOWY / URINARY BLADDER 927 3,0 5,4 5,3 KRTA / LARYNX 885 2,9 5,2 5,0 OKRNICA / COLON 715 2,3 4,2 4,0 PRZEYK / OESOPHAGUS MCZYNI MALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,3 90,1 68,6 PUCO / LUNG (C33-C34) ,6 20,5 15,3 ODEK / STOMACH ,9 18,8 13,5 G. KROKOWY / PROSTATE ,9 16,0 11,9 OKRENICA / COLON ,1 11,2 8,3 P. MOCZOWY / U. BLADDER ,9 10,5 7,9 TRZUSTKA / PANCREAS ,1 8,3 6,4 KRTA / LARYNX ,0 8,0 6,2 NERKA / KIDNEY ,5 6,7 5,3 PRZEYK / OESOPHAGUS ,4 6,5 5,2 MÓZG / BRAIN 35

38 TABELA 3 ZGONY NA NAJCZSTSZE NOWOTWORY ZOLIWE WG CZSTOCI WYSTPOWANIA - POLSKA 1963,1978, 2002 Liczby bezwzgldne, wskaniki struktury, wspóczynniki surowe i standaryzowane DEATHS FROM THE LEADING CANCER SITES BY FREQUENCY - POLAND 1963,1978, 2002 Absolute numbers, percentage, crude and standardized rates KOBIETY FEMALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,6 24,0 21,7 ODEK / STOMACH ,0 10,0 9,3 PIER/ BREAST ,0 6,6 6,2 SZYJKA MACICY / CERVIX UTERI 564 3,2 3,6 3,2 PUCO / LUNG 545 3,1 3,4 3,2 JAJNIK / OVARY 478 2,7 3,0 2,8 OKRNICA / COLON 427 2,4 2,7 2,5 TRZUSTKA / PANCREAS 383 2,2 2,4 2,2 ODBYTNICA / RECTUM 235 1,3 1,5 1,4 TRZON MACICY / CORPUS UTERI KOBIETY FEMALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,3 18,4 12,3 ODEK / STOMACH ,9 18,0 14,1 PIER / BREAST ,7 10,7 8,5 SZYJKA MACICY / CERVIX UTERI ,2 8,7 6,3 PUCO / LUNG ,2 7,3 5,9 JAJNIK / OVARY ,9 6,8 4,6 PCHERZYK ÓCIOWY / GALLBLADDER ,4 6,1 4,3 ODBYTNICA / RECTUM ,4 6,1 4,1 OKRNICA / COLON ,2 5,9 4,1 TRZUSTKA / PANCREAS KOBIETY FEMALES WSPÓCZ. WSPÓCZ. LICZBY SUROWY STANDAR. BEZWZGL. WSKANIK CRUDE STANDAR. UMIEJSCOWIENIE ABSOLUTE STRUKTURY RATE RATE SITE NUMBER PERCENTAGE PER ,9 24,5 15,0 PIER / BREAST ,1 22,9 13,6 PUCO / LUNG (C33-C34) ,6 14,5 7,3 OKRNICA / COLON ,8 11,0 6,9 JAJNIK / OVARY ,5 10,5 5,3 ODEK / STOMACH ,0 9,5 4,9 TRZUSTKA / PANCREAS ,0 9,4 6,2 SZYJKA MACICY / CERVIX UTERI ,2 6,0 3,0 PCHERZYK ÓCIOWY / GALLBLADDER ,9 5,6 3,8 MÓZG / BRAIN ,7 5,2 2,6 WTROBA / LIVER 36