MIENIE ZABUŻAŃSKIE ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA POWIATU SOKALSKIEGO I MIASTA SOKAL

Transkrypt

1 Andrzej Wójtowicz Rzeczoznawca majątkowy upr MIENIE ZABUŻAŃSKIE ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA POWIATU SOKALSKIEGO I MIASTA SOKAL OPIS POWIATU SOKALSKIEGO W LATACH 30-TYCH XX W. Powiat sokalski, województwo lwowskie II Rzeczypospolitej, usytuowany w północno wschodniej części województwa, na północny od Lwowa, powiatu żółkiewskiego, na północny wschód od powiatu rawsko ruskiego. Od wschodu powiat sokalski graniczył z województwem tarnopolskim i powiatem radziechowskim, od północy graniczył z województwem wołyńskim i powiatami horochowskim i włodzimierskim; od zachodu graniczył z województwem lubelskim i powiatami hrubieszowskim i tomaszowskim. Siedzibą powiatu było miasto Sokal, odległe o 85 km na północ od Lwowa. 1 sierpnia 1934 r. dokonano nowego podziału powiatu na gminy wiejskie Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu sokalskiego na gminy wiejskie [Dz.U. nr 64 poz 554]. Dane GUS dla gmin [SGRP Woj.Pd.cz.IIIa. 1935, tab. 2, s. 9]: Według Rocznika Ziem Wschodnich 1938 r. [RZWsch 1938 s. 7], powiat sokalski mierzył km 2 powierzchni, liczył 109,1 tysiąca mieszkańców, gęstość zaludnienia to 82 mieszkańców na 1 km 2. W roku 1932 powiat liczył dwie gminy miejskie i 102 gmin wiejskich, natomiast po zmianach administracyjnych w zakresie gmin wiejskich 1 sierpnia 1934 r., powiat liczył 2 gminy miejskie i 2 gminy miejsko-wiejskie, 6 gmin wiejskich, 242 miejscowości. Gminy miejskie to: Sokal (siedziba powiatu), Bełz, gminy wiejskie z miasteczkiem jako siedziba gminy to: Tartaków Miast; Waręż Miasto; gminy wiejski zbiorowe to: Bełz; Chorobrów; Korczyn; Krystynopol; Parchacz; Skomorochy. W grudniu 1931 roku, zgodnie ze Skorowidzem Gmin Rzeczypospolitej Polskiej, Ludność i budynki, GUS Warszawa 1935 [dalej SGRP cz.iii 1935], s. 2, oraz wg publikacji Drugi powszechny spis ludności z dn. 9.XII.1931 r., Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo lwowskie bez miasta Lwowa. GUS RP Warszawa 1938 s. 3 [dalej II Spis lwowskie 1938] powiat sokalski mierzył 1 324,10 km 2 powierzchni, liczył budynków mieszkalnych, w tym w miastach, oraz w gminach wiejskich, liczył mieszkań, w tym w miastach i w obszarach wiejskich, powiat zamieszkiwało mieszkańców [gęstość zaludnienia to 82,4 osób/km 2 ], w tym w miastach [gęstość zaludnienia 379,8 osób/km 2 ], a w gminach wiejskich [gęstość zaludnienia to 72,1 osób/km 2 ].

2 Jak chodzi o ilość izb w mieszkaniach to w powiecie sokalskim było mieszkań, izby, w tym mieszkań 1 izbowych (54,12%), 2 izbowych (35,62%), 3 izbowych (6,97%), 4 izbowych 357 (1,68%), 5 izbowych 113 (0,53%), 6 60 (0,28%). Ilość izb w mieszkaniach w powiecie w miastach: było mieszkań, w tym izb, w tym mieszkań 1 izbowych (40,12%), 2 izbowych (37,08%), 3 izbowych 552 (15,13%), 4 izbowych 163 (4,47%), 5 izbowych 60 (1,64%), 6 23 (0,63%). Ilość izb w mieszkaniach w powiecie, w miejscowościach wiejskich: było mieszkań, w tym izb, w tym mieszkań 1 izbowych (57,02%), 2 izbowych (35,32%), 3 izbowych 932 (5,28%), 4 izbowych 194 (1,10%), 5 izbowych 53 (0,30%), 6 i więcej 37 (0,21%). Podział mieszkań na izby, poniżej zgodnie z danymi GUS [II Spis lwowskie 1938, tab.1, s. 5]: Stan dróg w powiecie określają mapy samochodowe i stanu dróg w Polsce wydanie na lata , wydanie na lata , oraz mapy topograficzne z lat 30-tych XX wieku. Droga bita średnio dobra prowadziła w kierunku Lwowa, pozostałe drogi regionalne były o złej nawierzchni, drogi gruntowe były przeważnie w stanie dobrym. Ludność w 1931 r., ogółem dla powiatu kształtowała się w liczbie osób (gęstość zaludnienia 82,4 osób/km 2 ), w tym w miastach osób, w terenach wiejskich osób. W zakresie wyznania: rzymskokatolickie stanowiło 23,30%; grekokatolickie stanowiło 63,48%, mojżeszowe 3,05% [II spis ludności, tab. 11, s. 40]. W zakresie narodowości zamieszkujących w powiecie, to ludność używająca języka polskiego (39,27%); to ludność używająca języka ukraińskiego (43,55%); to ludność używająca języka ruskiego (11,43%); to ludność używająca języka żydowskiego (5,42%). W miastach (Sokal, Bełz) ludności polskiej było 75,14%; ludności ukraińskiej 6,69%, ludności ruskiej 2,60%, ludności żydowskiej 15,10%. W obszarach wiejskich ludności polskiej było 32,72%; ludności ukraińskiej 50,28%, ludności ruskiej 13,04%, ludności żydowskiej 3,65%. [II Spis lwowskie, tab. 12, s. 45]:

3 Analfabetyzm. Wśród osób powyżej 10 roku życia, umiejących czytać i pisać było w powiecie osób [80,6%], w tym w miastach osób [88,7%], oraz w obszarach wiejskich osób [79,8%]. Nie umiało czytać i pisać osób [18,0%]; w tym w miastach osób [10,1%], na obszarach wiejskich osób [19,5%].[II Spis lwowskie, tab.17, s. 83] W zakresie stanowisk społecznych i działów zawodów, to osób żyła z rolnictwa [75,1%], a osób z działów zawodowych poza rolnictwem w tym z górnictwa i przemysłu [10,6%], osób z handlu i ubezpieczeń [6,8%]. W obszarach miejskich (Sokal, Bełz) ludność w zakresie stanowisk społecznych i działów zawodów w rolnictwie 15,9%, w przemyśle 33,5%, w handlu 21,5%, w służbach publicznych 6,6%. W obszarach wiejskich stosunek ludności utrzymującej się z rolnictwa jest znacznie większy, dochodzi do 85,9%, w przemyśle 6,4%, w handlu 2,9%. [II Spis lwowskie, tab. 18, s. 88]. Skorowidz Gmin Rzeczypospolitej Polskiej. Ludność i budynki na podstawie tymczasowych wyników Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 9.XII.1931 r. oraz powierzchnia ogólna i użytki rolne wskazuje, że powiat sokalski liczył 102 gminy [stan przed reformą z grudnia 1934 r.], powierzchnia powiatu według zestawień katastralnych to 1 290,58 km 2, a według zestawień rejestracji rolnej to 1 286,85 km 2, w tym 966,95 km 2 o użytki rolne (75%) z czego 730,46 km 2 to grunty rolne (57%). [SGRP cz. III, Woj.Pd 1933, tab. 2, s. 6]

4 Na gospodarstwa rolne w powiecie, ma powierzchnie mniejszą niż 2 ha (25,6%), kolejne ma powierzchnie pomiędzy 2 a 5 ha (43,7%), kolejne ma powierzchnię pomiędzy 5 a 10 ha (17,4%), kolejne ma powierzchnię powyżej 10 ha (3,2%). Wyniki ostateczne II Spisu ludności w postaci skróconej GUS 1935, podają, że gospodarstwa rolne według wielkości użytków rolnych oraz samodzielna ludność rolnicza w powiecie kształtuje się następująco [tab. XV-24]: OPIS MIASTA SOKAL W LATACH 30-TYCH XX WIEKU Miasto Sokal miasto powiatowe położone nad rzeką Bug, było siedzibą powiatu sokalskiego w województwie lwowskim, liczyło w 1931 roku ludności, oraz mierzyło 32,42 km 2 powierzchni [RZWch 1938, s. 7], ponadto liczyło budynków [SGRP WojPd, cz.iiia 1935, tab. 2, s 9]. Lokalizacja miasta znajdowała się 85 km na północ od Lwowa, droga wiodła przez Żółkiew. Wg danych GUS z lat 30-tych XX w., miasto Sokal liczyło nieruchomości, w tym nieruchomości mieszkalnych, znajdowało się tam budynki, w tym budynki mieszkalne, oraz mieszkań. [Drugi powszechny spis ludności z dn 9.XII.1931 r., Nieruchomości i budynki w miastach. GUS RP Seria C, zeszyt 26, Warszawa 1935, dalej II Spis budynki 1935; s. 20]. Wg tych samych danych GUS z lat 30-tych XX w., na budynki w mieście Sokal, 473 było z cegły (28%), a 1156 z drewna (70%); pokrycie z dachówki 68,1%, pokrycie drzewem 12,1%, pokrycie słomą 17,8% [II Spis budynki 1935; s. 43].

5 Tylko 0,63% mieszkań w miastach powiatu sokalskiego (Sokal, Bełz) było 6-cio izbowych (większość była 1 izbowych 40,12%; 2 izbowych 37,08%; 3 izbowych 15,13%). W zakresie instalacji, w województwie lwowskim w mniejszych miastach 3,27% ogólnej liczby budynków posiadało kanalizację, 0,47% budynków podłączonych było do wodociągu (większość miało studnie czerpane); 15,35% budynków posiadało energię elektryczną; 0,67% posiadało gaz. Publikacja: Gminy Rzeczpospolitej Polskiej z oznaczeniem przynależności terytorialnej do władz i urzędów. Podział administracyjny wg 12 czerwca 1937 r., oprac. J. Nowakowski, Wyd. Pracowników Skarbowych, Kalisz 1938 s , podaje: Skorowidz Miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej T. Bystrzyckiego [SMRP Bystrzyckiego 1934, s. 1581] podaje następujące dane o mieście Sokal: Na mapach topograficznych z lat 30-tych XX w., miasto Sokal uwidocznione jest na mapie z roku 1936 P47 S38 /źródło: mapywig.pl/ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa z 1930, s , podaje dane statystyczne z I Spisu powszechnego 1921 r.: miasto Sokal to miasto powiatowe nad Bugiem, 125 m.n.p.m., siedziba Sądu Grodzkiego, Sąd okręgowy znajdował się w Lwowie. W 1921 r., miasto liczyło mieszkańców. Stacja kolejowa znajdowała się w odległości 13 km, linie kol.: Lwów - Włodzimierz, Rawa Ruska Sokal. Poczta, telefon i telegraf znajdowały się w mieście. Władze i urzędy państwowe i samorządowe: Starostwo, Komenda powiatowa policji państwowej, Urząd skarbowy podatków i opłat, Kasa skarbowa, Urząd katastralny, Inspektorat szkolny, Urząd miejski, Wydział powiatowy.

6 Kościoły: parafialny rzymskokatolicki i dwie kaplice, grekokatolicki, synagoga, klasztor OO. Bernardynów. Szkoły: Gimnazjum, 2 Seminaria nauczycielskie, Szkoła zawodowa dokształcająca. Instytucje: Powiatowa Kasa Chorych, Szpital powszechny, Przytułek dla starców i sierot. Związki zawodowe i stowarzyszenia: Stowarzyszenie kupców, Stowarzyszenie przemysłowców i rękodzielników. Targi: poniedziałek. Jarmarki: 17/1, 24/2, 23/4, 18/7, 8/9, 9/10, 2/11, 21/11, 12/12, 18/12. Przemysł: Cegielnie, młyny, tartaki, fabryki: maszyn i kotłów; wyrobów blaszanych; wyrobów cementowych; mydeł; dachówek.

7 Z danych na stronie sokal.republika.pl, wynika, że: obszar miasta przedstawia równinę, najwyżej położone na płd.-wschód wzgórze Sokal, 258 m.n.p.m., oraz na wschodzie od Sokala wznosi się wzgórze Strochów do 237 m.n.p.m.. Pierwsze wzmianki o Sokalu pochodzą z XI w., jako o ważnym mieście. W 1366 r., miasto dostało się pod panowanie Polski piastowskiej. W 1410 r. weszło w skład województwa bełskiego. W 1424 r., otrzymało prawa miejskie, a od 1462 r. było siedzibą powiatu. 2 sierpnia 1519 miasto było świadkiem klęski wojsk polsko-litewskich pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego w bitwie pod Sokalem z Tatarami. Par. rzymsko-katolicka istniała już w r z tym że pierwotny akt erekcyjny zaginął, odnowił go fundacją Jan Kazimierz w r Plan miasta Sokal pochodzi z 1925 roku, [Wydawca: Lit.Piller-Neumanna Lwów, źródło: Kolekcja Ryszarda Hubisza, dostępny w wersji cyfrowej na LvivCenter.org; Centrum historii miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej]. Zabuże znajdowały się na północny-zachód od centrum miasta Sokal, przylegając do miasta przez rzekę Bug. Tworzyło z miastem Sokal jeden kompleks urbanistyczny, stanowiąc północno zachodnią dzielnicę miasta. Zabuże położone było przy drodze Sokal Waręż, 1 km na zachód od miasta Sokal, tuż za dolina rzeczną i lewym brzegiem rzeki Bug. Na mapach topograficznych z lat 30-tych XX w., Zabuże jako północno zachodnia dzielnica miasta Sokal uwidocznione jest na mapie z roku 1936 P47 S38 /źródło: mapywig.pl/ - poniżej z lewej strony. Na planie miasta Sokal z 1918 r., [ID mapy: 106; oryginalny tytuł: Plan von Sokal; rok: 1918*, skala: 1:4 000; Wydawca: Nieznany; źródło: Austriacki archiwum wojskowy, GIh 642-5; prawa: Austriacki archiwum wojskowy (Kriegsarchiv), Wiedeń, udostępniony w wersji cyfrowej przez LvivCenter.org Centrum historii miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej], Zabuże położone jest na zachodnim brzegu rzeki, w północno zachodnim obszarze miasta Sokal - poniżej z prawej strony.

8 PORÓWNANIE DO MIASTA Z WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Zgodnie z Art. 11. ust. 1 ustawy z dnia 08 lipca 2005 roku o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej Wartość rynkową nieruchomości pozostawionej poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa się na podstawie nieruchomości podobnych, położonych na obszarze porównywalnych rynków lokalnych funkcjonujących obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy określaniu wartości nieruchomości uwzględnia się przeciętne ceny transakcyjne uzyskane za nieruchomości podobne, zbywane w miejscowości o zbliżonej liczbie mieszkańców, porównywalnym stopniu urbanizacji i charakterze administracyjnym do miejscowości, w której znajduje się nieruchomość pozostawiona, położonej na obszarze województwa lub miasta wydzielonego, o którym mowa w ust. 2, z uwzględnieniem współczynników określających różnice w poziomie rozwoju gospodarczego tych województw lub miast w okresie przed 1939 roku, z zastrzeżeniem ust. 4. W ust. 2 wspomnianego artykułu został określony wykaz województw porównywalnych z województwami istniejącymi przed 1939 rokiem oraz współczynniki wynikające z różnic w poziomie rozwoju gospodarczego tych województw w okresie przed 1939 rokiem. Zgodnie z tym wykazem pozostawione nieruchomości leżące na terenie województwa lwowskiego należy porównywać z województwem podkarpackim, a wartość współczynnika dla tego porównania wynosi 1,00. Analizując dane społeczno-gospodarcze z kat 30-tych XX w., miasta Sokal i miast obecnego województwa podkarpackiego, jako tożsame z miastem Sokal wybrano miasto Krosno. Miasto to w latach 30-tych XX w., wg danych GUS, wykazuje podobną ilość mieszkańców, ilość budynków na km 2 powierzchni, ilość mieszkań na km 2 powierzchni. Powiat sokalski krośnieński Nazwa SOKAL KROSNO Tabela. Zestawienie danych dla porównywanych powiatów Powierzchnia 32,42 26,71 Ludność ogółem w tys Gęstość zaludnienia, ludność na 1 km2 374,31 453,95 Liczba budynków mieszkalnych Liczba budynku na km 2 powierzchni 52,87 56,87 Liczba mieszkań Liczba mieszkań na km 2 powierzchni 79,12 95,58