Wojownik i Księżniczka. Archeologia medycyna sądowa sztuka

Transkrypt

1 Wojownik i Księżniczka Archeologia medycyna sądowa sztuka

2

3 Wojownik i Księżniczka

4 PATRONAT HONOROWY NAD WYSTAWĄ OBJĘLI: Prof. dr hab. Jacek Wysocki Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Prof. dr hab. Stanisław Michałowski Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Józef Kuropatwa Starosta Hrubieszowski Patronat medialny nad wystawą objęli: Wystawę finansowo wsparła:

5 Wojownik i Księżniczka Archeologia medycyna sądowa sztuka Hrubieszów 2015

6 1 Słowo wstępne 8 Andrzej Kokowski Pół wieku muzealnictwa w Hrubieszowie w świetle badań archeologicznych na Ziemi Hrubieszowskiej, z kulturą strzyżowską w tle 20 Czesław Żaba MEDYCYNA SĄDOWA I ARCHEOLOGIA 22 Bartłomiej Bartecki Wstęp 2 Kultura strzyżowska 32 Anna Hyrchała Kultura strzyżowska początek nowej epoki 52 Anna Hyrchała Wojownik i Księżniczka z Rogalina nowy rozdział w dziejach badań nad kulturą strzyżowską 3 4 Geografia, geofizyka, geodezja dla potrzeb archeologii Malakologia 82 Jan Rodzik, Przemysław Mroczek Środowisko geograficzne otoczenia stanowiska archeologicznego w Rogalinie koło Hrubieszowa 90 Łukasz Pospieszny Metody geofizyczne w archeologii 98 Jakub Niebieszczański Nowoczesne metody dokumentacji geodezyjnej w archeologii, przykład stanowiska nr 15 w Rogalinie 104 Aldona Kurzawska BADANIA MALAKOLOGICZNE W ARCHEOLOGII 110 Andrzej Sikorski Tekstylne pozostałości na muszlach z grobu 6 Księżniczki Antropologia z radiologią 5 klasyczną 116 DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA Zapisane w kościach Wyczytane z kości. 124 Wojciech Kociemba Techniki obrazowania w radiologii, rola tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego w archeologii 130 DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA, WOJCIECH KOCIEMBA, ARTUR REWEKANT Charakterystyka szczątków kostnych z cmentarzyska w Rogalinie 140 DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA Czaszka prawdę ci powie 146 ARTUR REWEKANT, DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA Zmiany pod wpływem działania wysokiej temperatury

7 6 Prawie 200 tajemnic, czyli ząb prawdę ci powie stomatologia z radiologią 150 Tomasz Kulczyk, Mariusz Glapiński, Agnieszka Przystańska Uwidocznić niewidoczne 154 Mariusz Glapiński, Agnieszka Przystańska, Tomasz Kulczyk Zabawa w puzzle i rozwiązywanie zagadek 162 Agnieszka Przystańska, Tomasz Kulczyk, Mariusz Glapiński Ile masz lat? 7 8 Badania Genetyczne odkrywanie tajemnic grobów kultury strzyżowskiej Inżynieria wirtualna Monica Abreu-Głowacka Badania Genetyczne odkrywanie tajemnic grobów kultury strzyżowskiej MICHAŁ RYCHLIK Opracowanie trójwymiarowego modelu komputerowego czaszki osobnika z grobu nr 10 na podstawie obrazowania TK MICHAŁ RYCHLIK Wykonanie rzeczywistego modelu czaszki osobnika z grobu nr 10 z zastosowaniem technik szybkiego prototypowania MICHAŁ RYCHLIK, DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA, WOJCIECH KOCIEMBA Porównanie obiektu rzeczywistego z komputerowym modelem 3D oraz wydrukowanym modelem fizycznym 9 Archeologia i Antropologia vs Sztuka 212 Mirosław Kuźma Plastyczne rekonstrukcje pochówków 220 Jacek Szynkarczuk Twarzą w twarz z Wojownikiem 10 Dziennikarska Joanna Orłowska-Stanisławska 11 perspektywa 226 Tajemnica dziewczęcej kostki, albo słów kilka o dziennikarskiej perspektywie odkryć odkryć archeologicznych 234 Katalog Anna Hyrchała Katalog

8 206 MICHAŁ RYCHLIK Zakład Inżynierii Wirtualnej Politechniki Poznańskiej DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu WOJCIECH KOCIEMBA Zakład Neuroradiologii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Porównanie obiektu rzeczywistego z komputerowym modelem 3D oraz wydrukowanym modelem fizycznym Pomiary porównawcze obiektu rzeczywistego z obiektami otrzymanymi w poszczególnych etapach rekonstrukcji Uzyskanie modeli komputerowych, a następnie także fizycznych (druk 3D), wymaga wykonania bardzo wielu złożonych czynności i operacji. W trakcie przetwarzania danych, zmianie ulega nie tylko sposób zapisu (format) obrabianych danych, ale także stopień wymiarowości opisu obiektu z geometrii opisanej w przestrzeni dwuwymiarowej do trójwymiarowej. Ze względu na tak rozbudowane przetwarzanie danych istnieje ryzyko powstania błędów i znacznych rozbieżności między danymi wejściowymi, a uzyskanymi modelami końcowymi. W celu weryfikacji i uwierzytelnienia uzyskanych obiektów końcowych, poddano je pomiarom kontrolnym i zestawieniom porównawczym. 8. Inżynieria wirtualna

9 Porównanie obiektu rzeczywistego z komputerowym modelem 3D oraz wydrukowanym modelem fizycznym 207 Ryc. 1. Zestawienie porównawcze modeli czaszki (od góry): czaszka rzeczywista osobnika z grobu nr 10, model komputerowy tej czaszki, model fizyczny wykonany na drukarce 3D. 8. Inżynieria wirtualna

10 MICHAŁ RYCHLIK, DOROTA LORKIEWICZ-MUSZYŃSKA, WOJCIECH KOCIEMBA a) b) Ryc. 2. Superprojekcja obrazów analizowanej czaszki: a) zdjęcie czaszki rzeczywistej z grobu nr 10, b) zdjęcie czaszki wydrukowanej technikami szybkiego prototypowania, c) nałożenie obrazów z poziomą płaszczyzną podziału, d) nałożenie obrazów z pionową płaszczyzną podziału. 208 c) d) Po przeprowadzeniu prac związanych skany po segmentacji i z wykonaną korekcją położenia poszczególnych elementów z uzyskaniem modelu komputerowego i wytworzeniem modelu fizycznego (wydruk oraz model fizyczny wykonany w technologii szybkiego prototypowania wydruku 3D) wykonano zestawienie porównawcze z obiektem rzeczywistym. Zestawiono ze 3D (ryc. 1.). sobą następujące obiekty: czaszkę rzeczywistą będącą źródłem danych biomedycznych, lu 3D wykonano superprojekcję. Superpro- Aby ocenić dokładność uzyskanego mode- trójwymiarowy model komputerowy uzyjekcja jest metodą stosowaną w identyfikacji antropologicznej zwłok i szczątków ludzkich jak również osób żywych. Metoda polega na nałożeniu na siebie dwóch zdjęć fotograficznych obiektów (przykładowo czaszki i głowy osoby ze zdjęcia lub głów z różnych materiałów fotograficznych) osób domniemanych o podobieństwo. W opisywanym przypadku superprojekcji dokonano na podstawie fotografii czaszki rzeczywistej pochodzącej ze szczątków mężczyzny z grobu numer 10 oraz czaszki wydrukowanej (ryc. 2.). Fotografie czaszek zostały wykonane z użyciem profesjonalnego aparatu cyfrowego wyposażonego w obiektyw o ogniskowej f=55mm, a następnie nałożone w programie graficznym PhotoPaint. Najbardziej obiektywnym sposobem porównania dwóch obiektów jest wykonanie pomiarów punktów kontrolnych. W przypadku czaszek dokonano pomiarów dziesięciu wybranych punktów antropologicznych, które są w pełni zdefiniowane, co umożliwia precyzyjne ich wyznaczenie. Pomiary dotyczyły następujących odległości: ft-ft, zy-zy, go-go, n-ns, n-pr, apt-apt, wysokość 8. Inżynieria wirtualna

11 Porównanie obiektu rzeczywistego z komputerowym modelem 3D oraz wydrukowanym modelem fizycznym Ryc. 3. Przykład pomiaru charakterystycznych odległości miedzy punktami antropologicznymi (od lewej): odległość między punktami g-op, odległość między punktami ft-ft. oczodołu, g-op, eu-eu, mst-mst. Wszyst- Uzyskane wyniki pomiarów odległości kie punkty zostały najpierw wyznaczone, między poszczególnymi punktami antropo- a następnie zmierzone z użyciem antropologicznymi zestawiono w Tabeli 1. logicznych narzędzi (cyrkla kabłąkowego małego oraz cyrkla suwakowego) i z za- Jak wynika z przeprowadzonych analiz porównawczych oraz pomiarów odległo- 209 chowaniem standardów przyjętych w an- ści między punktami antropologiczny- tropologii (ryc. 3.). mi wszystkie obiekty cechuje wysoka Pomiarom poddano następujące obiekty: zgodność i podobieństwo, a zmierzone czaszkę rzeczywistą osobnika z grobu nr 10, maksymalne wartości odchyleń między obrazy tomograficzne, model komputerowy, model fizyczny (wydruk 3D). poszczególnymi obiektami są mniejsze lub równe 1mm. Tabela 1. Wyniki pomiarów odległości dla wybranych punktów antropologicznych. Wymiar Czaszka rzeczywista [mm] Obrazy CT [mm] Model komputerowy [mm] Model 3D [mm] ft-ft 98 97,2 97,9 98 zy-zy ,8 138,6 138 go-go ,0 108 n-ns 58 58,4 58,2 58 n-pr 74 74,5 74,1 74 apt-apt ,8 26 wysokość oczodołu lewego 30 30,2 30,5 30 g-op ,7 189 eu-eu ,6 135,2 135 mst-mst ,9 106, Inżynieria wirtualna

12 Katalog do wystawy Wojownik i Księżniczka. Archeologia medycyna sądowa sztuka. Przygotowanej z okazji jubileuszu 50 lecia Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie IV VII 2015 Kuratorzy wystawy Anna Hyrchała, Bartłomiej Bartecki Redakcja katalogu Anna Hyrchała, Bartłomiej Bartecki Fotografie zabytków w części katalogowej Anna Hyrchała Projekt graficzny, projekt okładki, łamanie Amadeusz Targoński Druk Petit Skład Druk Oprawa Wydrukowane ze środków Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie, instytucji kultury finansowanej przez Powiat Hrubieszowski. Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie Muzeum Lubelskiego w Lublinie Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie Usługi Archeologiczne S. Gołub Wsparcie projektu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Muzeum Ziemi Chełmskiej im. W. Ambroziewicza w Chełmie Muzeum Zamojskie w Zamościu ISBN:

13

14 Wystawa Wojownik i Księżniczka przygotowywana była przez kilka lat, tak samo długo, jak opracowywane były wyniki interdyscyplinarnych badań cmentarzyska kultury strzyżowskiej w Rogalinie. Mając świadomość, iż będzie to wydarzenie o szczególnym charakterze, postanowiliśmy jej otwarcie zaplanować na jubileuszowy dla hrubieszowskiego Muzeum 2015 rok. 50 lat archeologii w muzealnictwie naszego regionu, to doskonała okazja do zaprezentowania dotychczasowych osiągnięć w tym zakresie. Zależało nam, by to właśnie badania naszego najbliższego sąsiedztwa były w sposób szczególny przedstawione i wypromowane. Bartłomiej Bartecki, Dyrektor Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie Niniejsza monografia jest bardzo dobrym przykładem współpracy interdyscyplinarnej archeologii z medycyną sądową, a ponadto sięgania przez archeologię po nowe metody badawcze. Polecam tę publikację wszystkim czytelnikom, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę, nie tylko historyczną, ale i dotyczącą praktycznego zastosowania nowych metod badawczych antropologii i medycyny sądowej w archeologii. Mam nadzieję, że wszyscy zainteresowani znajdą ciekawe informacje z tych dwóch różnych dyscyplin nauki i możliwości ich wzajemnego wykorzystania w tego rodzaju badaniach. Dr hab. n. med. Czesław Żaba Kierownik Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ISBN