Zarząd Powiatu Tomaszowskiego. Program Ochrony Środowiska dla powiatu tomaszowskiego na lata z perspektywą do roku 2016

Transkrypt

1 Zarząd Powiatu Tomaszowskiego Program Ochrony Środowiska dla powiatu tomaszowskiego na lata z perspektywą do roku 2016 Tomaszów Lubelski, maj 2012

2 Program przygotowano w Wydziale Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim Program opracował zespół: inż. Marek Czaban inż. Małgorzata Kendziera Prace nad aktualizacją programu ochrony środowiska dla powiatu tomaszowskiego na lata z perspektywa do 2016 r prowadzone były w zakresie jego zgodności z opracowaną i uchwaloną przez Radę Powiatu Strategię rozwoju powiatu tomaszowskiego na lata oraz innymi dokumentami kształtującymi politykę ekologiczną państwa i województwa. 2

3 Spis treści 1. Wstęp Wprowadzenie Informacje wstępne o podstawach polityki ekologicznej Podstawa, cel, zakres, i sposób opracowania programu Założenia wyjściowe organizacja zarządzania ochroną środowiska Uwarunkowania wewnętrzne Współpraca zewnętrzna Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska Ogólna charakterystyka powiatu Informacje ogólne- środowisko geograficzne Klimat Warunki wodne Surowce mineralne w tym Główny Zbiornik Wód Podziemnych Środowisko rolniczo - leśne Formy ochrony przyrody i obszary ochrony specjalnej Jakość środowiska powiatu na podstawie badań monitoringowych Stan czystości wód powierzchniowych - monitoring Monitoring powietrza Monitoring hałasu Hałas komunikacyjny Hałas przemysłowy Monitoringu jakości wód podziemnych Monitoringu jakości gleby i ziemi Stan gospodarki komunalnej Stan gospodarki odpadami Odpady komunalne Odpady przemysłowe Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Diagnoza stanu środowiska Strategia prowadzenia samodzielnej polityki ekologicznej w powiecie Instrumenty zarządzająco regulacyjne Standardy środowiskowe Pozwolenia i zezwolenia ekologiczne Odpowiedzialność prawna (cywilna i karna) Postępowanie w zakresie ocen oddziaływania na środowisko Obszary ograniczonego użytkowania Instrumenty kontrolne Instrumenty planistyczne Instrumenty finansowe Opłaty i administracyjne kary pieniężne Kredyty i dotacje Instrumenty społeczne Dostęp do informacji Edukacja ekologiczna Komunikacja społeczna Instrumenty strukturalne II Polityka Ekologiczna Państwa Strategia rozwoju województwa i powiatu Program ochrony środowiska województwa lubelskiego

4 6. Główne zagrożenia środowiska w powiecie tomaszowskim Wprowadzenie Zagrożenia naturalne Zagrożenia antropogeniczne Gospodarka komunalna Transport i komunikacja Działalność gospodarcza urządzenia i obiekty towarzyszące Kierunki polityki ochrony środowiska do 2016 roku Wprowadzenie Główne kierunki działań: Likwidacja aktualnych problemów Zapobieganie przyszłym problemom (prewencja) Rolnictwo - cel strategiczny do 2016 r Przemysł i usługi (rzemiosło) cel strategiczny 2016 r Turystyka i rekreacja - cel strategiczny do 2016 r Ruch uliczny i transport - cel strategiczny do 2016 r Urbanizacja miast i obszarów wiejskich - cel strategiczny 2016 r Materiałochłonność i odpadowość gospodarki, wodochłonności energochłonności Wykorzystanie energii odnawialnej Strategia na lata Wprowadzenie Główne kierunki działań Rolnictwo Gleba Gospodarka wodna w rolnictwie Rolnictwo ekologiczne Gospodarka leśna Gospodarka odpadami Przemysł i usługi (rzemiosło) Gospodarka wodno - ściekowa Gospodarka odpadami przemysłowymi Ochrona powietrza i klimatu akustycznego Turystyka i rekreacja Ruch uliczny i transport Urbanizacja miast i obszarów wiejskich Gospodarka wodno - ściekowa Odpady komunalne Ochrona powietrza i klimatu akustycznego Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Ochrona przyrody i krajobrazu Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Możliwości finansowania zaplanowanych zadań i inwestycji Krajowe źródła współfinansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) w Lublinie Fundusze Unii Europejskiej Narodowa Strategia Spójności (NSS) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

5 9.6 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego (lata ) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata Program LIFE Fundusz Norweski/Mechanizm Finansowy EOG Ekologizacja planowania przestrzennego Ocena realizacji programu ochrony środowiska Struktura zarządzania programem Monitoring wdrażania programu Wskaźniki wdrażania programu Spis literatury Charakterystyka powiatu tomaszowskiego...98 w ujęciu tabelarycznym Plan działań środowiskowych LEGENDA SKRÓTÓW: GUS Główny Urząd Statystyczny GDDKiA,- Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych IMiGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR Ośrodek Doradztwa Rolniczego OZE odnawialne źródła energii OWO obszar wysokiej ochrony wód podziemnych PFOŚiGW Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej WPI Wieloletni Plan Inwestycyjny WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WZMiUW Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych UE Unia Europejska WSO- Wojewódzki System Odpadowy 5

6 1. Wstęp 1.1. Wprowadzenie Powiat tomaszowski posiada program ochrony środowiska opracowany w maju 2003 r przez pracowników Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska, który przyjęty został przez Radę Powiatu w Tomaszowie Lubelskim uchwałą z dnia r Nr XI/56/2003. Program ten opracowano na lata i perspektywę r, w którym ustalono zadania dotyczące prowadzenia polityki ochrony środowiska w powiecie na najbliższe 4 lata i 4 letnią perspektywę. W programie zawarto zadania inwestycyjne które określono jako plan działań środowiskowych na poszczególne lata. Z realizacji tego programu (wykonania) sporządzano raporty za okresy 2 letnie tj: za oraz na podstawie informacji uzyskanych z poszczególnych gmin. Stan środowiska w raportach przedstawiano na podstawie informacji o jego stanie w powiecie w poszczególnych latach, sporządzanych przez Wojewódzką Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegaturę w Zamościu. Wykonanie zadań za okres przedstawiono w raporcie za 2011 r. Program wobec wielu dokonanych zmian w międzyczasie w zakresie polityki i sposobów pozyskania środków na jego realizacje wymaga wprowadzenia zmian korekt. Niniejsza aktualizacja programu obejmie lata z perspektywą do 2016 r. Zadania za lata wykonane przez samorządy miały charakter zadań dokonanych zrealizowanych w oparciu o inwestycje przedstawione w ujęciu perspektywicznym na lata i mają swoje odzwierciedlenie w raporcie sporządzonym w 2011 r. Ponieważ program ma charakter otwarty wprowadzano w nim zmiany w zakresie tylko realizacji inwestycji w trakcie jego obowiązywania (zmiany te uwzględniano w raportach za lata , ). Aktualizacje programu należy postrzegać jako proces dostosowania i skorygowania celów istniejących i wprowadzenia nowych z dostosowaniem ich do aktualnej i zmienianej sytuacji społeczno- gospodarczej, a także źródeł finansowania wprowadzonych w ostatnich latach w tym także wprowadzonych obszarów ochrony specjalnej sieci Natura Informacje wstępne o podstawach polityki ekologicznej Przyjęta w 1997 r Konstytucja RP zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5) ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74) poprzez realizację właściwej polityki ekologicznej Państwa nadrzędną wartością jest człowiek Polityka ekologiczna państwa art. 14 ustawy prawo ochrony środowiska (POŚ) określa w szczególności: 1) cele ekologiczne 2) priorytety ekologiczne 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów w tym mechanizmy, prawno-ekonomiczne i środki finansowe Realizując te ustalenia Rada Ministrów opracowała następujące dokumenty: Politykę Ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata która została zaakceptowana przez Sejm RP Politykę Ekologiczną Państwa na lata z perspektywą do 2016 r Warszawa 2008 r W/w opracowania traktować należy jako aktualizacje i uszczegółowienie długookresowej II Polityki Ekologicznej Państwa, która ustaliła cele ekologiczne do 2010 r i 2025 r, którą 6

7 w 2001 r zaakceptował Sejm. Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna Państwa ma na celu stworzenie warunków do realizacji ochrony środowiska. Oznacza to, że realizacja polityki ekologicznej państwa powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji i zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stworzenie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, w tym rolniczego, a w dalszej kolejności poprzez typowe ochronne działania tradycyjne jak: oczyszczalnie ścieków, gazów odlotowych i unieszkodliwianie odpadów itp. Na koniec oznacza to, że działania ekologiczne muszą być obligatoryjnie włączone do wszystkich dziedzin gospodarowania. W ustawie Prawo ochrony środowiska wprowadzono zasady ogólne, którymi należy kierować się przy realizacji niniejszego programu: 1) zasada zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska jako całości: ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem pozostałych elementów, 2) zasada zapobiegania: kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko jest zobowiązany zapobiec temu oddziaływaniu 3) zasada przezorności: kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest w pełni rozpoznane jest obowiązany, kierując się przezornością podjąć wszelkie niezbędne środki zapobiegawcze 4) zasada zanieczyszczający płaci kto powoduje zanieczyszczenie środowiska ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia, kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu 5) zasada zrównoważonego rozwoju: prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego dla zachowania zasobów i walorów środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń 6) zasada dostępu do informacji i jego ochronie: każdy ma prawo dostępu do informacji w zakresie ustalonym w przepisach prawa, 7) zasada uczestnictwa w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia projektu polityk, strategii, planu lub programy rozwoju i restrukturyzacji oraz projektu studium i planu zagospodarowania przestrzennego: każdy ma prawo uczestniczenia w przypadkach określonych w ustawach, 8) zasada naruszenia przepisów dotyczących ochrony środowiska; decyzja wydana z naruszeniem prawa jest nieważna Polityka ekologiczna Państwa i programy wykonawcze do tej polityki nakazują wykorzystanie ustaleń w nich zawartych przy sporządzaniu programów ochrony środowiska, które powinny nawiązywać do planu działań na rzecz realizacji celów ekologicznych i wdrażania rozwoju zrównoważanego wg następujących zasad: 1) Zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego jest warunkiem skuteczności działań w kategoriach: sprawiedliwości między pokoleniowej zaspokajania potrzeb obecnego pokolenia z tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, sprawiedliwości międzyregionalnej i między grupowej zaspokajanie potrzeb społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów środowiska równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą przy zachowaniu trwałości procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności biologicznej Powyższe zasady stymulować powinny następujące procesy: rozszerzania i umacniania możliwości odtwarzania się zasobów odnawialnych oraz rewitalizacji i renaturalizacji zdegradowanych ekosystemów 7

8 efektywnego korzystania z zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich dostępnymi substytutami eliminowania z użytkowania substancji niebezpiecznych i toksycznych i zastępowanie ich mniej uciążliwymi substytutami ograniczenia skali uciążliwości działalności gospodarczej dla środowiska i nie przekraczania granic jego odporności zwiększania bezpieczeństwa prowadzenia procesów z udziałem materiałów niebezpiecznych i ograniczania występowania skutków i zagrożeń środowiska o charakterze nadzwyczajnym stałej ochrony i odtwarzania bioróżnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w sterze dostępu do zasobów środowiska i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń, usprawniania procesów podejmowania decyzji dotyczących środowiska w tym stymulowania udziału społecznego w tych procesach, zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego poszczególnym jednostkom i grupom społecznym 2) zasada regionalizacji występuje przy konstruowaniu i stosowaniu narzędzi polityki ekologicznej: rozszerzanie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów regionalizowanie narzędzi polityki ekologicznej 3) zasada uspołecznienia polityki ekologicznej poprzez tworzenie prawnych warunków do udziału ludności (grup społecznych i organizacji pozarządowych) w kształtowaniu procesów zrównoważonego rozwoju przy jednoczesnym rozwoju edukacji, rozbudowaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej (dostęp do informacji oraz udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępu do procedur sądowych w sprawach środowiska) 4) zasada zanieczyszczający płaci - zakłada pełne ponoszenie odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagrożeń dla środowiska przez sprawcę 5) zasada prewencji oznacza likwidację zanieczyszczeń uciążliwości i zagrożeń u źródła zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i ich uciążliwości recykling zamykanie obiegu materiałów i surowców zintegrowane podejście do ograniczenia i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń 6) zasada przezorności przewiduje rozwiązanie pojawiających się problemów gdy pojawia się niebezpieczeństwo (po bezpiecznej stronie) a nie gdy istnieje tego pełne naukowe potwierdzenie 7) zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) 8) zasada subsydiarności oznacza decentralizację kompetencji i uprawnień władczych ze szczebla centralnego na regionalny lub lokalny 9) zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej oznacza minimalizację nakładów na jednostkę odzyskanego efektu 1.3. Podstawa, cel, zakres, i sposób opracowania programu Polityka ekologiczna Państwa na poziomie lokalnym jest realizowana poprzez m.in. powiatowe programy ochrony środowiska które powinny być zbieżne z programem wojewódzkim. Do sporządzenia programu i jego aktualizacji (co 4 lata) zobligowane są organy wykonawcze na podstawie art. 14 i art 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r nr 25, poz 150 z poźn. zm) Celem opracowania programu ochrony środowiska jest przeniesienie celów i kierunków polityki ekologicznej państwa na szczebel lokalny i ich dostosowanie do 8

9 występujących warunków miejscowych, społeczno-gospodarczych i środowiskowoprzyrodniczych. Program ochrony środowiska ma za zadanie pomóc w rozwiązaniu istniejących problemów, a także wspomóc przeciwdziałanie zanieczyszczeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. Zakres opracowania programu powiatowego korespondować ma z opracowaniami i zasadami określonymi na szczeblu centralnym, a zwłaszcza regionalnym wojewódzkim: Programem ochrony środowiska Województwa Lubelskiego na lata z perspektywą do 2015 r W związku z tym, że politykę ekologiczną Państwa przyjmuje się raz na 4 lata, a działania w niej określone dotyczą kolejnych 4 lat. W programie wydzielono strategie na następujące okresy kierunki działań na lata r cel średniookresowy do 2016 r Projekt powiatowego programu wymagać może przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (opinii Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz zaopiniowania przez zarząd województwa oraz jego uchwalenia przez Radę Powiatu). Z wykonania programu zarząd powiatu składać będzie radzie powiatu raporty co 2 lata zawierające ocenę stopnia wykonania założonych celów wg przyjętych mierników (wskaźników) skuteczności realizacji polityki ekologicznej. Powiat zgodnie z ustawami samorządowymi oraz środowiskowymi wyraźnie różni się kompetencjami i zakresem realizacji zadań związanych z ochroną środowiska z samorządami gminnymi. Niemniej jednak ukształtowała się już dzisiaj polityka współpracy pozwalająca na wyróżnienie czterech poziomów realizacji zadań środowiskowych: Poziom I dotyczy realizacji zadań własnych pod pojęciem których należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji samorządu powiatowego przy zachowaniu swoich uprawnień władczych i uchwałodawczych wynikających z ustaw samorządowych oraz środowiskowych, które pozwalają na niezależną reglamentację korzystania ze środowiska przy wykorzystaniu dostępnych, a przypisanych prawem instrumentów do prowadzenia samodzielnej polityki ekologicznej. Poziom II dotyczy realizacji zadań jednostek zależnych od organów samorządowych w stosunku do których organy samorządowe mają uprawnienia nadzorcze lub właścicielskie (np.: szkolnictwo, placówki ochrony zdrowia, zakładu użyteczności publicznej czy podmioty obsługujące ludność na zlecenie samorządów) i mogą na te jednostki nakładać obowiązki podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska Poziom III dotyczy realizacji zadań koordynowanych pod pojęciem których należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów i instytucji. Poziom IV dotyczy działań i zachowań w ramach nadzoru nad przestrzeganiem prawa lub stosowania systemu zachęt do prowadzenia zadań na rzecz ochrony środowiska w rozumieniu ustawy prawo ochrony środowiska art 3 pkt 20 którymi są: przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (podmioty gospodarcze) jednostki organizacyjne nie będące przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy prawo o działalności gospodarczej osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcą w tym partnerstwo publiczno-prywatne Przygotowanie powiatowego programu ochrony środowiska w tym jego uchwalenie przez 9

10 radę ma duże znaczenie ponieważ: określone zostaną najważniejsze kierunki ekologiczne niezbędne dla rozwoju powiatu i gmin określone zostaną priorytetowe zadania do wykonania na najbliższe lata i perspektywę ułatwi korzystanie ze środków pomocowych UE wdrażanych przez 6 programów operacyjnych (PO) zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz przez Regionalne Programy Operacyjne (RPO) zarządzane przez samorząd województwa. przyczyni się do tworzenia odpowiednich dla powiatu i gmin warunków rozwojowych dla prowadzenia działalności gospodarczej 1.4. Założenia wyjściowe organizacja zarządzania ochroną środowiska Uwarunkowania wewnętrzne Program ochrony środowiska uwzględnia i jest dostosowany do uwarunkowań zawartych w następujących dokumentach: 1) Strategia Rozwoju Powiatu Tomaszowskiego opracowana w 2001 r wraz ze zmianą 2) Powiatowy program ochrony środowiska opr. w 2003 r. 3) Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego za r 4) Informacja o stanie środowiska powiatu tomaszowskiego za 2009 r. WIOŚ Lublin Delegatura w Zamościu 5) materiały własne w tym: pozwolenia, zezwolenia Ponadto wzięto pod uwagę różne programy rządowe, do których należą m.in. dokumenty takie jak: 1. Długookresową strategie trwałego i zrównoważonego rozwoju Polska 2025, 2. Politykę Ekologiczną Państwa na lata perspektywą do 2016 r 3. Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku, 4. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej. Ministerstwo Środowiska, wrzesień 2000 r 5. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Krajowy Program Zwiększania Lesistości. Aktualizacja maj 2003 r. Ministerstwo Środowiska. Dla wdrożenia i realizacji Programu wymagana jest współpraca pomiędzy jednostkami samorządowymi na poziomie międzygminnym, gminy i powiatu; powiatu i województwa, jednostkami i organizacjami zaangażowanymi w sprawy ochrony środowiska. W realizacji programu ważnym zagadnieniem jest prowadzenie niezbędnej współpracy wewnętrznej pomiędzy poszczególnymi wydziałami w Starostwie i ma na celu: przyśpieszenie skoordynowania realizacji zadań gospodarczych wpływających bezpośrednio i pośrednio na środowisko uszczelnienie procesów zarządzająco - regulacyjnych w wydawaniu pozwoleń - zezwoleń, przepływu informacji i dokumentów, koordynacji oceny skuteczności realizacji programu ochrony środowiska Współpraca zewnętrzna Samorządy gminne Realizacja polityki ochrony środowiska na szczeblu powiatu zależy głównie od współpracy z gminami. Samorządy ponoszą współodpowiedzialność za stan i zarządzanie środowiskiem. Obowiązkiem powiatów i gmin jest posiadanie opracowanych programów ochrony środowiska. 10

11 Gminne programy ochrony środowiska powinny być opracowane na podstawie aktualnych planów zagospodarowania przestrzennego, studium i kierunków uwarunkowań środowiskowych, ekofizjografii i powinny być spójne z powiatowym programem ochrony środowiska. Plany działań środowiskowych podejmowane przedsięwzięcia i zadania inwestycje powinny być ujęte w wieloletnich planach działań harmonogramach wyspecyfikowanych wg pilności ich realizacji i wynikać z kompetencji działań Do głównych kompetencji samorządu gminnego w zakresie ochrony środowiska należy: gospodarka odpadami komunalnymi z uwzględnieniem zbiórki odpadów, segregacji, recyklingu, składowania, unieszkodliwiania i zapewnienia budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, restrukturyzacja rolnictwa z uwzględnieniem wymogów środowiskowych w tym produkcji żywności ekologicznej oraz rozwoju agroturystyki, realizacja budowy oczyszczalni ścieków i kanalizacji (system zbiorczy, grupowy i indywidualny przydomowy sanitacja ośrodków wiejskich) zaopatrzenie w wodę do celów komunalnych, ochrona i tworzenie terenów zielonych zwiększanie lesistości i stopnia zadrzewienia, retencjonowania wody, budowa zbiorników wodnych (mała retencja), prowadzenie edukacji ekologicznej, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem ekologizacji, wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz decyzji lokalizacyjnej celu publicznego wraz z prowadzeniem postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, tworzenie form ochrony przyrody W rozdziale Plan działań środowiskowych przedstawiono zadania inwestycyjne, które będą realizowane na szczeblu lokalnym przez poszczególne gminy. Samorządy powiatowe ościenne Współpraca z samorządami ościennymi powiatu hrubieszowskiego, biłgorajskiego, zamojskiego i lubaczowskiego w rozwiązywaniu problemów ochrony środowiska jest niezbędna i konieczna, gdyż część problemów do rozwiązania ma zasięg ponad-powiatowy. Współpraca ta może mieć istotne znaczenie w realizacji zadań: wspólne staranie o umieszczenie zadania - problemu w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska, łatwiejszą możliwość pozyskania środków finansowych z różnych źródeł, łatwiejsze wypełnienie warunków spełnienia kryteriów realizacji zadania. Samorząd powiatowy w Tomaszowie Lub. w ramach tej współpracy za główne zagadnienia uważa: rozwiązanie problemu unieszkodliwiania odpadów komunalnych (budowy powiatowego zakładu unieszkodliwiania odpadów), rozwiązywanie problemu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, kompleksową gospodarkę wodno - ściekową w zlewniach rzek. Samorząd Wojewódzki Współpraca z samorządem wojewódzkim w dziedzinie ochrony środowiska polegać będzie na: 11

12 przestrzeganiu realizacji zasad polityki zawartej w strategii województwa i programie ochrony środowiska województwa wnioskowaniu o wykonanie opracowań studialnych i programowych, umożliwianiu pozyskania środków na wsparcie zadań inwestycyjnych i priorytetowych na poziomie powiatowym i ponadpowiatowym. Wojewoda - przedstawiciel rządu w regionie Współpraca z Wojewodą: realizacja i wykonywanie zadań w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej zadań rządowych, rozwiązywanie bieżących problemów stwarzających zagrożenia dla środowiska, życia oraz zdrowia ludzi Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska współdziałanie w zakresie prowadzenia monitoringu środowiska i określania jego zakresu w tym o charakterze lokalnym, podejmowanie działań w celu likwidacji zagrożeń stanu środowiska w obiektach i instalacjach funkcjonujących na terenie powiatu Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) współpraca w zakresie opracowania i wdrożenia programów działań na rzecz ograniczenia spływu zanieczyszczeń biogennych ze źródeł rolniczych, współpraca w zakresie rozwiązywania problemów na rzekach granicznych, realizacja zadań w ramach opracowanych warunków korzystania z wód regionów wodnych, współdziałanie w zakresie wykonywania kontroli i gospodarowania wodami. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych - Nadleśnictwo Tomaszów współpraca w zakresie realizacji zadań związanych z zalesieniem gruntów oraz ich ochroną. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny współpraca w zakresie prowadzenia przez podmioty gospodarcze gospodarki odpadami niebezpiecznymi, podejmowanie działań w celu likwidacji zagrożeń sanitarno - epidemiologicznych w obiektach i urządzeniach wodnych związanych z gospodarką wodno ściekową w ramach obowiązujących przepisów Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych współpraca w zakresie zarządzania ciekami wód - urządzeniami melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych. współdziałanie w zakresie ochrony przeciwpowodziowej terenów zalewowych Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych współpraca w zakresie utrzymania i ochrony dróg oraz przeciwdziałania nadmiernym uciążliwościom (hałas), rozwoju sieci drogowej i jej modernizacji przyjaznej dla środowiska (budowa obwodnic i zabezpieczeń ekologicznych) w tym odwodnień dróg z wód opadowych Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego współpraca w zakresie wdrażania programu ochrony środowiska w ramach kodeksu dobrej praktyki rolniczej rolnictwa bezpiecznego i ekologicznego. 12

13 Zespół Parków Krajobrazowych współpraca w zakresie przywracania równowagi ekologicznej i zwiększania bioróżnorodności oraz prowadzenia edukacji społeczeństwa. POZARZĄDOWE ORGANIZACJE EKOLOGICZNE (POE) LOP Liga Ochrony Przyrody PZW Polski Związek Wędkarski PKE Polski Klub Ekologiczny PZŁ Polski Związek Łowiecki Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska Wprowadzenie Niniejsze wytyczne mogą być pomocne przy sporządzaniu programów ochrony środowiska dla gmin wchodzących w skład powiatu tomaszowskiego. Zakładając że program ochrony środowiska dla powiatu tomaszowskiego uwzględnia cele i kierunki działań ujęte w Polityce ekologicznej państwa na lata z perspektywą 2016 oraz Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2015 za kryterium prawidłowego opracowania programu gminnego należy uznać cele do roku Zasady ogólne Zasady ogólne tworzenia gminnych programów ochrony środowiska wynikają z zapisów prawa ochrony środowiska; program ochrony środowiska na podstawie aktualnego stanu środowiska określa w szczególności: cele ekologiczne priorytety ekologiczne poziomy celów długoterminowych rodzaj i harmonogram działań proekologicznych środki niezbędne do osiągnięcia celów w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe Korzystając z powiatowego programu ochrony środowiska zaleca się, aby zagadnienia omówione w sposób ogólny, a specyficzne i ważne dla danej gminy, zostały uszczegółowione w gminnym programie. Gminny program ochrony środowiska podobnie jak powiatowy powinien być opracowany we współpracy ze wszystkimi jednostkami związanymi z ochrona środowiska, podmiotami gospodarczymi oddziałującymi na środowisko oraz społeczeństwem, które często jest reprezentowane przez pozarządowe organizacje ekologiczne. Gminny program ochrony środowiska powinien uwzględniać zapisy zawarte w strategii rozwoju gminy i gminnych dokumentach strategicznych w zakresie rozwoju gospodarczego poszczególnych branży. Sposób uwzględniania zapisów powiatowego programu ochrony środowiska w gminnych programach Zagadnienie organizacji zarządzania programem w tym harmonogram wdrażania programu w znacznej części mogą być przeniesione z programu powiatowego do programu gminnego z zachowaniem kompetencji właściwego szczebla (wym w pkt ). Opracowane programy gminne powinny zawierać: 1. Ogólną charakterystykę gminy 2. Aktualny stan środowiska 3. Diagnozę stanu środowiska 4. Strategie prowadzenia polityki ekologicznej w gminie 13

14 5. Politykę ochrony środowiska dla okresu na najbliższe 4 lata i perspektywę na następne 4 lata 6. Zadania własne ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji i inne wynikające z poziomu II-IV wym na str Ocenę skuteczności realizacji programu w oparciu o wskaźniki stanu środowiska i presję na środowisko 8. Stosowne instrumenty polityki ekologicznej Podsumowanie Powyższe wytyczne mają charakter ramowy i mogą być modyfikowane w zależności od warunków występujących w danej gminie. Zarówno struktura jak i szczegółowa zawartość programów gminnych leży w gestii gmin. Mając na uwadze, że program ma być narzędziem pomocnym w pozyskiwaniu środków zewnętrznych (z UE) i NFOSiGW i WFOSiGW powinien być zgodny z polityka ekologiczną państwa, województwa i powiatu. 2. Ogólna charakterystyka powiatu 2.1. Informacje ogólne- środowisko geograficzne Obszar powiatu tomaszowskiego jest zasadniczo zróżnicowany fizjograficznie w wyniku położenia w obrębie: Obszaru: Europa Zachodnia, megaregionu: Pozaalpejska Europa Środkowa, prowincja: Wyżyny Polskie, podprowincja: Wyżyna Lubelsko-Lwowska, makroregion: Roztocze, mezoregiony: Roztocze Środkowe i Roztocze Wschodnie. Obszaru: Europa Zachodnia, megaregionu: Karpaty Podkarpacie i kotliny wewnętrzne, prowincja: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincja: Północne Podkarpacie, makroregion: Kotlina Sandomierska, mezoregion: Równina Biłgorajska. Obszaru: Europa Wschodnia, megaregionu: Niż Wschodnio Europejski, prowincja: Wyżyny Ukraińskie podprowincja: Wyżyna Wołyńsko-Podlaska, 1. makroregion: Wyżyna Wołyńska, mezoregiony: Kotlina Hrubieszowska oraz Grzęda Sokalska 2. makroregion: Kotliny Pobuża, mezoregion; Równina Bełska. Na terenie powiatu funkcjonuje: - 43 oczyszczalni ścieków mechaniczno-biologicznych, - 69 ujęć wody podziemnej zaopatrujących w wodę miejscowości w formie wodociągów grupowych w tym osiedli mieszkaniowych po byłych PGR, - 48 ujęć wody podziemnej - obiekty zakładowe, - 2 ujęcia wody powierzchniowej do nawodnień szkółek leśnych w Bełżcu i Paarach, - 18 systemów zlewni kanalizacji deszczowej z urządzeniami do podczyszczania ścieków w tym m.in. 7 z dróg i ulic publicznych, 8 zlewni zakładowych oraz 3 zlewnie z punktów zbierania pojazdów, ha sztucznej powierzchni lustra wody powierzchniowej 123 obiektów, w tym zbiorników, stawów i obiektów, - stawy hodowlane o powierzchni 611 ha 18 obiektów, - zbiorniki wodne o powierzchni 94,0 ha 6 obiektów, - stawy rekreacyjno-wypoczynkowe o powierzchni 168 ha 99 obiektów o powierzchni od 0,03 do 0,8 ha. Powiat tomaszowski graniczy z powiatami: hrubieszowskim, zamojskim, biłgorajskim oraz 14

15 z powiatem lubaczowskim z woj. podkarpackiego. Południowo-wschodnia część granicy powiatu jest zarazem granicą państwa z Ukrainą (o długości ok.38,7 km). Powiat tomaszowski jest powiatem o dużej powierzchni (1 488 km 2 ), a zarazem należy do najsłabiej zaludnionych terenów w kraju. Przeciętnie na 1 km 2 przypada tu 59 osób, podczas gdy w kraju 122 osoby, a w województwie lubelskim 86 osób (GUS, 2008). Na koniec 2008 roku powiat liczył mieszkańców (GUS, 2008). Powiat posiada system dróg o znaczeniu ponadregionalnym, powiatowym i lokalnym. Do najważniejszych połączeń komunikacyjnych należą:. Droga krajowa Nr 17 przebiegająca na kierunku północ - południe od przejścia granicznego w miejscowości Hrebenne przez Tomaszów Lubelski - Zamość - Lublin do Warszawy. Drogi wojewódzkie: nr 850, 852 łączące Hrubieszów z Tomaszowem Lubelskim i część wschodnią powiatu z drogą krajową S-17, nr 853 do Biłgoraja oraz Nr 865 odchodząca od drogi krajowej nr 17 w Bełżcu w kierunku województwa podkarpackiego (Narol-Jarosław) i Nr 868 odchodząca od drogi krajowej w kierunku województwa podkarpackiego (Horyniec Lubaczów) Pod względem administracyjnym Powiat dzieli się na 13 gmin samorządowych, w tym jedną gminę miejską w Tomaszowie Lubelskim, dwie gminy miejsko-wiejską w Tyszowcach i Łaszczowie i 10 gmin wiejskich. Gminy podzielone są na 224 sołectwa obejmujące swoim zasięgiem 252 miejscowości. Najmniejszą gminą wiejską jest gmina Bełżec (34 km 2 ) zaś największą gmina Lubycza Królewska o powierzchni 207 km 2. Powierzchnie poszczególnych gmin, liczbę sołectw i miejscowości przedstawia poniższa tabela: Powierzchnia gmin i liczba sołectw Powiatu tomaszowskiego (km 2 ) (GUS 2008) Wyszczególnienie Powierzchnia (km 2 ) Powierzchnia ogólna: Liczba sołectw Liczba miejscowości gm. m. Tomaszów Lubelski 13 1 miasto gm. m.-w. Tyszowce gm. m-w Łaszczów miasta, 250 miejscowości wiejskich 1 miasto,23 miejscowości wiejskie miejscowości wiejskich gm. w. Jarczów miejscowości wiejskich gm. w. Krynice miejscowości wiejskich gm. w. Lubycza Królewska miejscowości wiejskich gm. w. Bełżec miejscowości wiejskich gm. w. Rachanie miejscowości wiejskie gm. w. Susiec miejscowości wiejskie gm. w. Tarnawatka miejscowości wiejskich gm. w. Telatyn miejscowości wiejskich gm. w. Tomaszów Lubelski miejscowości wiejskich gm. w Ulhówek miejscowości wiejskie 15

16 2.2. Klimat Klimat powiatu tomaszowskiego można scharakteryzować jako przejściowy, kształtowany przez zmienny w swym zasięgu napływ mas powietrza morskiego lub kontynentalnego, przy przewadze wpływów kontynentalnych. Mimo zmienności klimatu charakteryzuje się on wyraźnym regionalizmem niektórych elementów meteorologicznych. Obszar powiatu jest pod względem warunków klimatycznych wyrównany za wyjątkiem Roztocza Południowego, gdzie występują najwyższe opady. Wielkość opadów z wielolecia waha się od 600 (Krynice) do 705 mm (Lubycza Król.). Średnia temperatura roczna wynosi 7,0 0 C (Tomaszów Lub.), a średnie temperatury miesięczne wahają się od -4,9 O C (styczeń) do 18,2 O C (lipiec). Dość niekorzystne dla wegetacji są późnowiosenne i wczesnojesienne przymrozki na Roztoczu. Średnia liczba dni z przymrozkami w okresie od 1 kwietnia do 31 października wynosi 21,4. Głównie występują one w kwietniu i październiku, ale zdarzają się także w czerwcu i wrześniu. Ilość dni wegetacji z temperaturą minimalną > 5 o C wynosi 207 dni. Średnia pokrywa śnieżna zalega dni zaś w wyższych partiach Roztocza do 100 dni Warunki wodne Obszar powiatu tomaszowskiego w całości znajduje się w zlewni rzeki Wisła. Położony na wododziale rzek Huczwa, Tanew, Wieprz i Sołokija powiat charakteryzuje się bardzo małym zasobem wód. Zasobność wód wynosi 1700 m 3 /a/m, co odpowiada średniej krajowej, ale nie należy zapominać o bardzo małym zaludnieniu (około 50 % średniej krajowej). Główną osią układu rzecznego jest rzeka Huczwa. Jej długość na terenie powiatu wynosi 43 km. Zachodnią część powiatu odwadnia rzeka Wieprz (9 km) i Tanew (9 km) Południową część odwadnia rzeka Sołokija (38 km). Łączna długość rzek i cieków wynosi 307 km. Zbiorniki wodne i stawy rybne zajmują powierzchnię 899 ha, a ich pojemność wynosi m 3. Mimo niskiej zasobności wód ze względu na występowanie bardzo płytko pierwszego poziomu wodonośnego ha jest zmeliorowane co stanowi 17,4 % użytków rolnych. Wymagało to wykonania 1160 km rowów melioracyjnych, 88 piętrzeń i przelewów, 79 mostów i 69 przepustów. Na terenie powiatu tomaszowskiego z ewidencji urządzeń melioracyjnych szczegółowych wyłączono powierzchnie zmeliorowane: obiektu Huczwa Malice położone we wsi Tyszowce Podbór Przewale Zamłynie o powierzchni użytków zielonych 207,74 ha i gruntów ornych 203,61 ha zmeliorowanych rowami o długości rowów 22,38 km. Obiekt Lubycza Królewska we wsi Lubycza Królewska użytków zielonych o powierzchni 24,42 ha zmeliorowanych rowami o długości 3,207 km obiekt Tyszowce Pastwiska we wsi Tyszowce użytków zielonych o powierzchni 61,68 ha zmeliorowanych rowami o długości 4,755 km obiekt Huczwa- Mikulin Gródek użytków zielonych o powierzchni 1151,8 ha zmeliorowanych rowami o długości 123,367 km obiekt Przeorsk użytków zielonych o powierzchni 63,47 ha zmeliorowanych rowami o długości 5,405 km Wyłączenia te podyktowane były przede wszystkim wysokim zabagnieniem terenów i dekapitalizacja urządzeń. Na terenach w/w obiektów w dolinach rzecznych następuje renaturyzacja ponowne zawadnianie dolin. 16

17 Wody podziemne na terenie powiatu tomaszowskiego związane są głównie z kredowym poziomem wodonośnym. Głębokość występowania wód waha się od 5,0 m w obrębie Kotliny Pobuża do 50,0 m w strefie Roztocza. Wody te są szczelinowe, charakteryzują się lekko napiętym lub swobodnym zwierciadłem wody. W dolinach Sołokiji i jej dopływów lokalnie występują wody artezyjskie (samowypływ). Wody kredowe ujmowane są na terenie powiatu przez 233 ujęć (udokumentowanych) oraz liczne studnie wiercone indywidualne Surowce mineralne w tym Główny Zbiornik Wód Podziemnych Zasoby naturalne (kopaliny) są to zasoby nieodnawialne i w związku z tym wymagają racjonalnej gospodarki. Wody podziemne stanowiące główne zaopatrzenie ludności w wodę są trudno odnawialne. Zasoby kopalin i wód podziemnych wymagają wprowadzenia oszczędnej gospodarki. Powiat tomaszowski położony jest w obszarze Głównego Zbiornik Wód Podziemnych Niecka Lubelska (Chełm Zamość) oznaczony symbolem GZWP Nr 407. Jest to zbiornik wód o wysokiej jakości, w obrębie którego wydzielono obszary ochronne: najwyższej ochrony (ONO), obszar wysokiej ochrony (OWO), obszar zwykłej ochrony (OZO). Na obszarze powiatu tomaszowskiego przeważa strefa ochronna (ONO), w której przenikanie zanieczyszczeń do wód podziemnych jest mniejsze niż 25 lat. Obszar najwyższej ochrony rozciąga się wzdłuż północno - wschodniego obrzeża Roztocza. Występowanie obszaru ONO na terenie powiatu wymaga szczególnego postępowania związanego z eksploatacją tych wód jak i szczególnej ochrony poszczególnych ujęć zaopatrzenia w wodę, poprzez tworzenie w tych rejonach stref ochronnych celem wyeliminowania potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Na terenie powiatu tomaszowskiego występują kopaliny skalne o znaczeniu lokalnym należącym do kopalin pospolitych. Wg klasyfikacji złóż na terenie powiatu występuje: kruszywo naturalne - piaski kwarcowe, surowce ilaste ceramiki budowlanej (lessy) i surowce węglanowe, wapienie i margle przemysłu cementowego. 1) kruszywo naturalne Złoże kruszywa naturalnego (piasku) skoncentrowane są w południowo -wschodniej części pomiędzy Tomaszowem Lubelskim a Bełżcem. Związane są one z występowaniem osadów eolicznych wydmowych oraz rzecznych. Największe z nich to Zawadki, Bełżec I, Rabinówka, Rabinówka I oraz Kol. Łaszczówka. Z uwagi na ich genezę posiadają korzystne parametry geologiczno- górnicze kilkudziesięciocentymetrowej grubości nadkład, kilkumetrową miąższość złoża i brak zawodnienia. W rejonie tym występują również złoża bilansowe zawodnione: Tomaszów Lubelski oraz Ruda Żurawiecka. Ponadto na terenie powiatu rozpoznano i częściowo udokumentowano złoża piasku występujące w zachodniej części złoża tj: złoże Hameria Nowiny gm. Susiec, w północnowschodniej części okolice Tyszowiec i Przewala, Wólka Pukarzowska oraz Werechanie. Największe złoże zawodnione występujące na terenie powiatu w części południowej zlokalizowane jest w m. Teniatyska (zbiornik Teniatyska) Złoże piasków kwarcowych (kruszywo naturalne) występuje w m. Bełżec i wykorzystywane jest do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Związane jest z występowaniem wydm o powierzchni 45,3 ha, w obrębie których udokumentowano 3 odległe od siebie pola o zasobach 2028 tys ton. Złoże udokumentowano zostało powyżej zwierciadła wód gruntowych. 2) surowce ilaste ceramiki budowlanej (lessy) Surowcem do produkcji ceramiki budowlanej są gliny lessowe występujące w północno-wschodniej części powiatu. W rejonie tym udokumentowano złoża glin pylastych 17

18 (lessów) Sabaudia I i Sabaudia II. Ponadto występuje złoże Lipka gdzie kopalinę stanowią mułki lessopodobne a do zasobów włączona została zwietrzelina margli kredowych określona jako ił. Udokumentowano również w m. Tyszowce złoże Tyszowce I wykorzystywane do produkcji cegły palonej. Złoże Budy I eksploatowane jest dla Zamojskiej Klinkierni w Budach. Ponadto na terenie powiatu tomaszowskiego występuje złoże Wożuczyn I Wszystkie złoża kopalin ilastych ceramiki budowlanej są niezawodnione. 3) surowce węglanowe Skały węglanowe na obszarze powiatu z uwagi na charakter litologiczny występujących tu utworów nie stanowi znaczącej bazy surowcowej. Złoże opok Bełżec Pańska Dolina położone na południu od Bełżca zostało udokumentowane z przeznaczeniem jako sorbent do oczyszczania ścieków. Kopalinę stanowi opoka marglista kredy górnej (mastrycht). Zasoby złoża wynoszą 630 tys. ton. 4) wapienie i margle przemysłu cementowego W południowo wschodniej części powiatu (Żurawce, Plebanka) znajduje się wstępnie rozpoznane złoże wapieni i margli do przemysłu cementowego o bardzo dużych zasobach tys. ton o miąższości średniej do 45 m. 5) złoża torfów Największe złoża torfów wystepują w północnej części powiatu rozciągające się od Tyszowiec przez Perespę aż do Komarowa (powiat zamojski). W dolinie Huczwy udokumentowano w okolicy Tyszowiec złoże torfu o zasobach szacunkowych około m3. Jedno z większych złoż torfu znajduje się w północno- wschodniej części powiatu rozciągające się od m. Jarczów wzdłuż rzeki Syszła aż po m. Tarnoszyn. W/w złoża zostały wyłączone z bazy zasobowej kraju i podlegają ochronie ze względu na kryterium hydrologiczne lub gospodarcze (system rowów melioracyjnych, drogi) i użytkowanie rolnicze (łąki ukośne) 6) pokłady węgla Utwory karbońskie zalegają na osadach dewonu, ich strop znajduje się na głębokościach 710,7 m (Tyszowce IG-1) i 593,5 m (Tyszowce IG-2). Miąższość osadów karbonu w rejonie Tyszowiec przekracza 1000 m. reprezentowane są one przez wapienie, iłowce, mułowce i piaskowce formacji Huczwy (wizen) mułowce, iłowce i piaskowce z przewarstwieniami wapieni formacji terebińskiej. W utworach karbonu dolnego i górnego występują pokłady węgla których rozprzestrzenianie poziome i pionowe jest bardzo zmienne. Strop osadów karbońskich ma charakter erozyjny. Na terenie powiatu tomaszowskiego znajduje się rozpoznanych 40 złóż. Eksploatowanych jest 11 posiadających zasoby tys. ton. Występujące złoża to: kamienia łamane (opoki) - 1 złoże piaski i żwiry 26 złóż surowce ilaste ceramiki budowlanej 11 złóż wapienie i margle do produkcji cementowej 1 złoże surowce do prac inżynierskich 1 złoże 2.5. Środowisko rolniczo - leśne Powiat tomaszowski ma powierzchnię ha, co stanowi 0,48 % powierzchni kraju. Powierzchnia gruntów użytkowanych rolniczo (gr. orne, sady, użytki zielone) wynosi ha co stanowi 70,90 % powierzchni powiatu. Lasy zajmują powierzchnię ha, co stanowi 21,4 % powierzchni. Pozostałą część stanowią wody, drogi, tereny zabudowane, tereny eksploatacji surowców i nieużytki. Sposób użytkowania ziemi jest w poszczególnych gminach zróżnicowany. Najwięcej użytków rolnych mają gminy: 18

19 Łaszczów (m-w) - 87,89 % Telatyn - 87,87 % Ulhówek - 86,41 % Tyszowce (m- w) - 80,82 % Najmniej użytków mają: Tomaszów L. (m.) - 47,79 % Susiec - 40,22 % Ponad 70 % powierzchni powiatu jest użytkowane rolniczo. Obecnie na terenie Powiatu znajduje się 32423,5 ha gruntów leśnych (31818,6 ha lasów), co daje 21,4% lesistości. Spośród wszystkich lasów 8030 ha (24,2%) stanową lasy niepaństwowe. Taki stan jest wynikiem dużego udziału w strukturze gleb jakościowo b. dobrych i dobrych, stąd też przestrzenne rozmieszczenie powierzchni leśnych jest wyraźnie skorelowane z jakością gleb. Znacznie wyższe wskaźniki lesistości występują w gminach zachodniej części powiatu: Susiec 55,9%; Bełżec 36,7%, Tomaszów Lub. 27,4%, gdzie występują kompleksy gleb słabszych bielicowych położonych na stokach Roztocza. Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa prowadzony jest przez służby Starosty Tomaszowskiego. Pierwszoplanową rolę odgrywają więc kompleksy przydatności gleb. Stanowią one agroekologiczne jednostki gruntów rolnych, które mogą być użytkowane w zbliżony sposób. Takimi jednostkami są regiony glebowo - rolnicze. Regionem glebowo - rolniczym jest jednostka obszarowa odznaczająca się określoną przydatnością rolniczą. Granice i zasięgi poszczególnych regionów często pokrywają się z jednostkami fizjograficznymi. Na terenie powiatu wydzielono 5 regionów glebowo - rolniczych: 1. Region Mirczański - region ten obejmuje południową część gminy Tyszowce. Jest to region wyżynny, zbudowany głównie z utworów lessowych z glebami kompleksu pszennego. 2. Region Roztocza Środkowego - region ten obejmuje gminy: Krynice, Rachanie, Tarnawatka, Tomaszów Lubelski, Bełżec, wschodnią część gminy Susiec oraz zachodnią część gminy Jarczów i Lubycza Królewska. Występują tu głównie gleby pszenne wykształcone na lessach lub na marglach kredowych oraz gleby żytnie wytworzone na utworach pylastych lub piaszczystych. Region Telatyński - obejmuje w całości Grzędę Sokalską. Występują tu gleby kompleksu pszennego wykształconego głównie na lessach lub na glinach. Region Pobuża - obejmuje gminy: Jarczów, Ulhówek i wschodnią część gm. Lubycza Król. Występują tu gleby kompleksu żytniego wykształconego na lessach lub marglach kredowych. Region Biłgorajski - obejmuje zachodnią część gminy Susiec. Występują tu gleby kompleksu żytniego wykształcone na piaskach. W większości obszar ten jest zalesiony Formy ochrony przyrody i obszary ochrony specjalnej Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r, poz. 151, poz z późn. zm) przewiduje różne formy ochrony przyrody. Są to: parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu. Najwyższą formą ochrony na terenie powiatu są parki krajobrazowe. Są to: 19

20 Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej i Południoworoztoczański Park Krajobrazowy. Ogółem powierzchnia parków krajobrazowych na terenie powiatu wynosi ha co stanowi 9,58% powierzchni powiatu. Otuliny (strefy ochronne) tych parków mają powierzchnię ha (19,42 % pow. powiatu). Drugą formą ochrony są rezerwaty przyrody. Jest ich na terenie powiatu 11. Zajmują one powierzchnię 282,3 ha co stanowi 0,19 % powierzchni powiatu. 1. Rezerwat leśny Las lipowy w uroczysku Bukowiec, Gmina Jarczów m. Kol. Hopkie, pow. 12,41 ha 2. Rezerwat stepowy Skarpa Dobużańska, Gmina Tyszowce m. Mikulin, pow. 5,07 ha, 3. Rezerwat torfowiskowy Nowiny, gm. Susiec m. Nowiny pow. 3,80 ha 4. Rezerwat florystyczny Skrzypny Ostrów gm. Tan watka m. Tarnawatka, pow. 1,77 ha, 5. Rezerwat geologiczny Piekiełko gm. Tomaszów Lubelski m. Łaszczowka, pow. 1,24 ha, 6. Rezerwat krajobrazowy Nad Tanwią, gm. Susiec m. Rebizanty pow. 41,33 ha, 7. Rezerwat krajobrazowy Czartowe Pole gm. Susiec, gm. Józefów m. Hamernia, pow.63,71 ha, 8. Rezerwat leśny Zarośle gm. Tomaszów Lubelski m. Ulów, pow.62,36 ha 9. Rezerwat leśny Przecinka gm. Rachanie m. Werechanie, pow.90,58 ha, 10. Rezerwat Jalinka gm. Lubycza Królewska m. Siedliska,pow.3,80 ha 11. Rezerwat Machnowska Góra gm. Lubycza Królewska, po. 25,30 ha Oprócz rezerwatów na terenie powiatu powołano 82 pomników przyrody. Są to pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje, źródliska, głazy pomniki przyrody nieożywionej. Do najciekawszych należy zaliczyć: jałowiec pospolity (Juniperus communis) o obwodzie 92 cm w Bełżcu gm. Bełżec, dęby szypułkowe (Quercus robur) o obwodach od 240 do 610 cm w Siedliskach gm. Lubycza Król., leszczyna turecka (Corylus colurna) o obwodzie szyjki korzeniowej 390 cm w Bełżcu gm. Bełżec, korkowce amurskie (Phyllodendron amurense) o obwodzie 142 cm w Rogóźnie gm. Tomaszów Lub. W ostatnich latach utworzono na terenie powiatu 5 użytków ekologicznych. Są to płaty roślinności stepowej, płaty roślin chronionych, stawy i lasy. Łączna ich powierzchnia wynosi 1236,4 ha co stanowi 0,83 % powierzchni powiatu: 1. Biała Góra gm. Tomaszów Lub.m. Justynówka m. Majdan Gór., 33,72 ha 2. Stawy w Tarnawatce gm. Tarnawatka m. Tarnawatka,460,0 ha 3. Żurawce gm. Lubycza Król.gm. Jarczów, po. 3,45 ha, 4. Stawy Łaszczowskie, gm. Łaszczów m. Nadolce, pow. 103,27 ha 5. Korhynie, gm. Jarczów, gm. Lubycza Król. pow. 5,74 ha Na terenie powiatu zarejestrowano 27 parków podworskich. Łączna powierzchnia wynosi 100,5 ha, co stanowi 0,07 % powierzchni powiatu. Nową formą ochrony przyrody ustanowioną na terenie powiatu jest Europejska Sieć Ekologiczna Natura Jest to spójny system ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego. Wdrażany od 1992 r. na terytorium państw członkowski UE. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, a także typowych wciąż jeszcze występujących siedlisk przyrodniczych charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego panońskiego, makronezyjskiego, śródziemnomorskiego, stepowego i czarnomorskiego). 20