AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY KORONOWO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA

Transkrypt

1 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY KORONOWO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Bydgoszcz 2012 r., Grudzień

2 Fundacja Centrum Badań i Ochrony Środowiska Człowieka "Habitat" ul. Gdańska 163 pok Bydgoszcz kom fundacja.habitat@gmail.com AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY KORONOWO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Nadzór merytoryczny opracowania: prof. nadzw. dr hab. Stanisław Borsuk 2

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Przedmiot opracowania Metodyka opracowania Podstawa prawna Uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższego szczebla Uwarunkowania wynikające z prawa unijnego Uwarunkowania wynikające z prawa krajowego Polityka Ekologiczna Państwa Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Powiatowy Program Ochrony Środowiska Charakterystyka gminy Koronowo Położenie Położenie geograficzne Położenie administracyjne Infrastruktura drogowa i techniczna Użytkowanie gruntów Demografia Gospodarka Rolnictwo Strategia ochrony środowiska Analiza aktualnego stanu środowiska przyrodniczego gminy Wody powierzchniowe i podziemne Analiza stanu istniejącego Wody powierzchniowe Wody podziemne Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Powierzchnia ziemi, gleby i kopaliny Analiza stanu istniejącego Rzeźba terenu i budowa geologiczna Rodzaje i jakość gleb Kopaliny Powierzchnie zdegradowane Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Gospodarka odpadami Analiza stanu istniejącego Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Przyroda i krajobraz Analiza stanu istniejącego Parki krajobrazowe Rezerwaty przyrody Użytki ekologiczne

4 Obszary chronionego krajobrazu Pomniki przyrody Obszary NATURA Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Powietrze atmosferyczne Analiza stanu istniejącego Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Hałas Analiza stanu istniejącego Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Promieniowanie elektromagnetyczne Analiza stanu istniejącego Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Energia odnawialna Analiza stanu istniejącego Energia z biomasy Promieniowanie słoneczne Energia wiatru Energia spadku wody Geotermia Presja Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Poważne awarie i zagrożenia naturalne Analiza stanu istniejącego Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Edukacja ekologiczna Analiza stanu istniejącego Cele i kierunki działań do Harmonogram działań Zarządzanie programem ochrony środowiska Harmonogram realizacji Programu Ochrony Środowiska Instrumenty realizacji Programu Ochrony Środowiska Instrumenty prawne Instrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska Źródła finansowania programu

5 7.1. Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Banki Bank Ochrony Środowiska Bank Gospodarstwa Krajowego Fundusze Unii Europejskiej Program dla Europy Środkowej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Regionu Morza Bałtyckiego Program Współpracy Międzyregionalnej Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Fundusz LIFE Instytucje i programy pomocowe Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Fundacja Wspomagania Wsi Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Norweskiego Obszaru Gospodarczego Fundacja Fundusz Partnerstwa Partnerstwo Publiczno Prywatne Oddziaływanie aktualizacji programu na środowiska Podsumowanie Streszczenie w języku niespecjalistycznym Słownik skrótów 5

6 1. Wprowadzenie 1.1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Koronowo na lata z perspektywą do roku Niniejsza aktualizacja została sporządzona w celu stworzenia aktualnych warunków niezbędnych do realizacji celów i założeń w zakresie ochrony środowiska. Zgodnie z zapisem ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25 poz. 150 ze zm.) organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14, które następnie są uchwalane przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy (art. 17, art. 18). Programy te są sporządzane, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata. Zgodnie z zapisem w art. 14 programy powinny zawierać: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Przeprowadzenie aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla gminy i miasta Koronowo podyktowane jest wprowadzeniem zmian oraz nowych ustaleń zarówno ze strony prawodawstwa Unii Europejskiej jak i prawa polskiego, w tym także powstanie nowych wytycznych zawartych w rządowych programach. Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin Metodyka opracowania Sposób opracowania aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Koronowo został przyporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego. W pierwszym etapie pracy zgromadzono materiały źródłowe, dane dotyczące aktualnego stanu środowiska przyrodniczego na omawianym terenie. Dane źródłowe stanowią materiały przekazane przez Urząd Miejski w Koronowie, pochodzą 6

7 z opracowań Głównego Urzędu Statystycznego, a także z raportów nadrzędnych instytucji samorządowych i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska jak np.: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. W opracowaniu zostały uwzględnione poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego wraz z hałasem, promieniowaniem elektromagnetycznym oraz odnawialnymi źródłami energii. Wskazano obszary działalności ludzkiej wywierającej presję na otoczenie, która powoduje zmiany ilościowo-jakościowe, czego rezultatem są problemy środowiskowe. Na ostatnim etapie sporządzania opracowania określone zostały działania mające na celu poprawę, naprawę lub przeciwdziałanie pogarszaniu się stanu środowiska przyrodniczego gminy poprzez określenie celów strategicznych, celów długo i krótkoterminowych oraz kierunków działań. Zarówno cele jak i zadania strategiczne zostały określone w taki sposób, aby były zgodne z opracowaniami wyższego szczebla: z Polityką Ekologiczną Państwa, wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska. Projekt aktualizacji POŚ po akceptacji jego formy i treści przez Urząd Miasta i Gminy Koronowo zostaje przedstawiony do zaopiniowania Zarządowi Powiatu Bydgoskiego, wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu w Bydgoszczy Podstawa prawna W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną aktualizacji Programu Ochrony Środowiska stanowią wymienione ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw: 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm., 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz ze zm., 3. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 391 ze zm., 4. Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku 7

8 w gminach oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 2011 r. Nr 152 poz Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Dz. U. z 2012 r. poz. 145, 6. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków tj. Dz. U. z 2006 r. Nr 123 poz. 858 ze zm., 7. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 59 poz. 404 ze zm., 8. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 12 poz. 59 ze zm., 9. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. z 2011 r. Nr 163 poz. 981, 10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 185 poz ze zm., 11. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych Dz. U. z 2001 r., Nr 63 poz. 638 ze zm., 12. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców z zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607, 13. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm., 14. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz ze zm., 15. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 243 poz ze zm., 16. Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 189 poz ze zm., 17. Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu Dz. U. z 2007 r. Nr 147 poz 1033 ze zm., 18. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 44 poz. 287 ze zm., 19. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym tj. Dz. U. z 2012 r. Nr 80 poz. 647, Ustawa z dnia 21 sierpień 1997 r. o ochronie zwierząt tj. Dz. U. z 2003 r. Nr 106 poz ze zm. 8

9 Rys. 1. Struktura hierarchii programów ochrony środowiska poszczególnych szczebli w odniesieniu do prawa krajowego i unijnego Źródło: opracowanie własne 9

10 2. Uwarunkowania wynikające z dokumentów wyższego szczebla 2.1. Uwarunkowania wynikające z prawa unijnego Program Ochrony Środowiska powinien odzwierciedlać ogólne zasady, które leżą u podstaw ochrony środowiska w Unii Europejskiej oraz powinien odwoływać się do Polityki Ekologicznej Państwa, która w swej treści wnosi zapisy spójne z zapisami prawa unijnego. Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące ochrony środowiska zostały transponowane do prawa polskiego głównie do ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Pozostałe przepisy zawarto w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Podstawę ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej stanowi obecnie VII Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska (7th European Action Plan EAP). Przedstawia on strategię środowiskową, która podkreśla istotność działań szczególnie w strefach: zmian klimatycznych, przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska i zdrowia oraz zasobów naturalnych i racjonalnej gospodarki odpadami. Priorytetowe pola działania pozwolą na skuteczną walkę z problemami napotkanymi zarówno na szczeblu wspólnotowym, krajowym jak i lokalnym. W odniesieniu do celów głównych EAP definiuje priorytetowe działania w zakresie zanieczyszczenia powietrza, zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich recyklingu, środowiska morskiego, gleby, pestycydów, wykorzystania zasobów naturalnych, środowiska miejskiego i większych miejscowości. Ponadto EAP kładzie nacisk na: egzekwowania obowiązującego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska; uwzględnienie we wszystkich obszarach polityki UE (takich jak rolnictwo, rozwój, energia, rybołówstwo, przemysł, rynek wewnętrzny, transport) potencjalnego wpływu na środowisko; zaangażowanie przedsiębiorstw i konsumentów w poszukiwanie rozwiązań problemów dotyczących środowiska; dostarczenie społeczeństwu informacji niezbędnych do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska; uświadamianie obywatelom znaczenia rozważnego wykorzystywania gruntów w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i krajobrazów oraz zmniejszania zanieczyszczenia w miastach i większych miejscowościach. VII Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska po konsultacjach trwających do 10

11 1 czerwca 2012 r. wszedł w życie dnia 22 lipca 2012 r. i określa cele, jakie mają być osiągnięte do 2020 r. W ciągu ostatnich miesięcy, Komisja Europejska przyjęła szereg strategicznych inicjatyw w zakresie polityki ochrony środowiska plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. oraz komunikat w sprawie poprawy wdrażania prawa UE. VII Program Działań na Rzecz Ochrony Środowiska powinien stanowić kompleksowe, spójne ramy dla tych inicjatyw strategicznych, określając cele priorytetowe i wyraźnie przedstawiając, w jaki sposób polityka ochrony środowiska może przyczynić się do przyjaznego środowisku wzrostu gospodarczego i sprzyjać zdrowiu i dobremu samopoczuciu Uwarunkowania wynikające z prawa krajowego Polityka Ekologiczna Państwa Polityka ekologiczna państwa na lata z perspektywą do roku 2016, została przyjęta przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą z dnia 22 maja 2009 r. (M. P. nr 34 poz. 501). Nadrzędną zasadą Polityki Ekologicznej Państwa jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych i konkretyzujących. Założenia polityki ekologicznej państwa wynikają z VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata oraz VII Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata , gdzie podkreślono, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Cele polityki ekologicznej państwa nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla gminnego programu ochrony środowiska. W sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych podstawowe cele to:

12 zachowanie bogatej różnorodności biologicznej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną, racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej z zachowaniem bogactwa biologicznego, racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności ochrony gruntów użytkowanych rolniczo poprzez rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne oraz zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych poprzez przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej, racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz ochrona tych zasobów przed ilościową i jakościową degradacją. W zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego główne cele to: dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, poprawa jakości powietrza: redukcja emisji SO2, NOX i pyłu drobnego, ochrona zasobów wodnych, utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, zachowanie i przywrócenie ciągłości ekologicznej cieków, racjonalna gospodarka odpadami, zmniejszenie narażenia społeczeństwa na ponadnormatywne działanie hałasu i zabezpieczenie przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, stworzenie efektywnego nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek. 12

13 Wojewódzki Program Ochrony Środowiska W czasie opracowywania aktualizacji Programu był dostępny Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata z perspektywą na lata Jako podstawowy cel ekologiczny przyjęto zachowanie wysokich walorów środowiska przyrodniczego regionu w celu poprawy jakości życia jego mieszkańców oraz zwiększenia atrakcyjności i konkurencyjności województwa. Jako nadrzędną zasadę, analogicznie jak polityki ekologicznej państwa, przyjęto zasadę zrównoważonego rozwoju. Jako zrównoważony rozwój rozumie się: (zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo Ochrony Środowiska) rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces zintegrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń. Osiągnięcie podstawowego celu ekologicznego realizowane ma być poprzez sformułowane cztery cele ekologiczne, które są zbieżne z celami Polityki ekologicznej państwa: poprawę jakości środowiska, zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, ochronę i racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych, działania systemowe w ochronie środowiska. Cele ekologiczne wyznaczają określone priorytety ochrony środowiska i przyczyniają się do minimalizacji lub likwidacji zidentyfikowanych problemów ekologicznych. W grudniu 2010 r. Komitet Monitorujący Programu dla Europy Środkowej warunkowo zatwierdził do realizacji projekt CERREC (Central Europe Repair & ReUse Center and Networks), z udziałem 9 partnerów międzynarodowych, w tym województwa kujawsko-pomorskiego. Założenia i cele projektu CERREC wynikają z Dyrektywy Ramowej o Odpadach z 2008 r. (2008/98/EC), której przepisy weszły w życie z końcem grudnia 2010 r. Zapisano w niej obowiązek sporządzania przez państwa członkowskie programów zapobiegania powstawaniu odpadów, które mogą być elementem planów gospodarki odpadami. W latach partnerzy przedsięwzięcia wspólnie opracują m.in. koncepcje budowy sieci centrów napraw i ponownego 13

14 wykorzystania odpadów, modele zarządzania jakością oraz procesy akredytacji, zbudują internetową platformę wymiany dobrych praktyk oraz wdrożą projekty pilotażowe w wybranych regionach w celu przetestowania funkcjonowania centrów. Województwo kujawsko-pomorskie reprezentuje Polskę wśród regionów sześciu krajów UE, które przystąpiły do wspólnego projektu pod nazwą Waste to Energy (W2E). Projekt powstał w oparciu o Dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów, tj. ramową dyrektywę o odpadach. Główne cele projektu W2E dążą do tego, by w ramach wzajemnej współpracy: zwiększyć wiedzę i zakres dobrej praktyki dotyczącej polityki regionalnej w związku ze zrównoważoną gospodarką odpadami, w sposób zrównoważony usprawnić gospodarkę odpadami przy zachowaniu hierarchii postępowania z odpadami, rozwinąć regionalne plany działania w celu usprawnienia zrównoważonej gospodarki odpadami (przy zastosowaniu Narzędzia Polityki) Powiatowy Program Ochrony Środowiska Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu bydgoskiego obejmująca lata z uwzględnieniem perspektywy na lata przyjmuje cele priorytetowe wyznaczone w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska jako obligatoryjne dla powiatu i jest z nim wysoce skorelowany (podobnie jak aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy i miast Koronowo). Jako podstawę przyjęto określoną w Strategii rozwoju powiatu wizję, która brzmi: ""Aktualizacja Programu ochrony środowiska dla powiatu bydgoskiego to wynik kompleksowego podejścia Zarządu Powiatu do problematyki ochrony środowiska, w której pojęcie zrównoważonego rozwoju to potrzeba zrównoważenia różnych obszarów życia w powiecie, tak aby jego rozwój współistniał z zachowaniem wartości przyrodniczych. Przedstawione cele ukazują możliwość lepszego wykorzystania szans rozwoju gospodarczego, zrozumienia sensu zachowania stref funkcjonalnych w rozwoju przestrzennym, a przede wszystkim poprawienia jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń. Bardzo ważnymi zagadnieniami przedstawionymi w Programie ochrony środowiska są też działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej wśród mieszkańców powiatu oraz sposoby zarządzania środowiskiem. Przyjęto, że projekty i cele będą wypośrodkowaną formą rzeczywistych potrzeb powiatu oraz realnych możliwości ich 14

15 spełnienia." Powiatowy Program wytycza następujące długoterminowe cele i główne kierunki działań na terenie powiatu bydgoskiego do 2019 r.: 1. Kierunki działań o charakterze systemowym Edukacja ekologiczna - stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa i zapewnienie jej szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie kontynuacja działań. Planowanie przestrzenne Zachowanie równowagi przyrodniczej w procesie organizacji przestrzeni powiatu dla potrzeb społeczności i prognozowania rozwoju gospodarczego. - integracja problematyki środowiskowej i planowania przestrzennego wraz z konieczną odbudową struktur instytucjonalnych - integracja systemu monitoringu sieci Natura 2000 z systemem zarządzania gospodarką przestrzenną kontynuacja działań. 2. Kierunki ochrony i racjonalnego użytkowania zasobów przyrodniczych Ochrona przyrody i krajobrazu Zachowanie dla przyszłych pokoleń terenów o wyróżniających się w skali regionu walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Zahamowanie strat różnorodności biologicznej na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym i ponadgatunkowym (ekosystemów i krajobrazu) kontynuacja działań. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów kształtowanie właściwej struktury przestrzennej, gatunkowej i wiekowej lasów, wykorzystanie gospodarcze zasobów leśnych z zapewnieniem zachowania trwałości lasów oraz ich potencjału biologicznego, produkcyjnego i regeneracyjnego kontynuacja działań. Ochrona powierzchni ziemi i gleb - ochrona zasobów glebowych przed degradacją i nieracjonalnym użytkowaniem - wzrost powierzchni terenów zrekultywowanych - prawidłowe zagospodarowanie terenów osuwiskowych i zagrożonych ruchami masowymi ziemi w ramach zarządzania gospodarką przestrzenną. Rozpoznanie terenów osuwiskowych i zagrożonych ruchami masowymi ziemi (inwentaryzacja) 15

16 Ochrona zasobów kopalin Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalną eksploatację i minimalizowanie degradacji środowiska. 3. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość Wzrost efektywności wykorzystania zasobów wodnych i surowcowych na cele gospodarcze, zwiększenie efektywności energetycznej gospodarki, zapobieganie oraz ograniczanie powstawania odpadów u źródła ilości a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko. Kształtowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i skutkami suszy Trwały i zrównoważony rozwój w gospodarowaniu zasobami wodnymi i skuteczna ochrona przed powodzią i suszą. - zmiana systemu finansowania gospodarki wodnej (samofinansowanie gospodarki wodnej) - efektywna ochrona przed powodzią i suszą, Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Zwiększenie produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii (OZE) zgodnie z krajową polityką energetyczna kraju. Dalsze zwiększanie udziału biopaliw w odniesieniu do paliw używanych w transporcie 4. Kierunki dalszej poprawy jakości środowiska Poprawa jakości wody - budowa oczyszczalni przyzagrodowych w obszarach o rozproszonej zabudowie, gdzie budowa sieci kanalizacyjnych nie ma ekonomicznego uzasadnienia, - sukcesywna modernizacja istniejącej i realizacja nowej sieci kanalizacji sanitarnej, - sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi, - aktualizacja dostępnych zasobów pitnych wód podziemnych wraz z budową, przebudową, rozbudową oraz monitoringiem komunalnych ujęć wód, - ochrona przeciwpowodziowa (wały, regulacja wód), - budowa zbiorników wodnych, - melioracje szczegółowe, - realizacja programu małej retencji, - budowa, modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowościach o 16

17 równoważnej liczbie mieszkańców poniżej 2000 kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa i dyrektyw UE, - zagospodarowanie osadów ściekowych. Poprawa jakości powietrza atmosferycznego - spełnienie wymagań prawnych i standardów emisyjnych w zakresie jakości powietrza, - spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, zapobiegania niszczeniu warstwy ozonowej, redukcji emisji gazów cieplarnianych zgodnie z ustaleniami zewnętrznymi, Kontynuacja działań. Poprawa jakości klimatu akustycznego Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu - kontynuacja działań. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi ochrona mieszkańców powiatu przed ponadnormatywnym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, dążenie do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i dla terenów dostępnych dla ludności poniżej poziomów dopuszczalnych kontynuacja działań. Ochrona przed poważnymi awariami ograniczenie skutków poważnych awarii w odniesieniu do ludzi oraz środowiska, zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii przemysłowych poprzez nadzór nad wszystkimi instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami takich awarii, dążenie do zminimalizowania ryzyka wystąpienia poważnej awarii w tym awarii będącej następstwem transportu substancji niebezpiecznych, dążenie do zminimalizowania ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej poprzez pełną identyfikację zakładów o dużym ryzyku i zakładów o podwyższonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii - kontynuacja działań. 17

18 3. Charakterystyka miasta i gminy Koronowo 3.1. Położenie Położenie geograficzne Na podstawie klasyfikacji Jerzego Kondrackiego (Kondracki J., Geografia regionalna Polski, 2002, Warszawa, PWN, ISBN ) położenie fizycznogeograficzne gminy i miasta Koronowo kształtuje się w następujący sposób: - prowincji - Niż Środkowoeuropejski (31) - podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie (314) - makroregion Pojezierze Południowopomorskie (314.7) - mezoregion Pojezierze Krajeńskie, Dolina Brdy (314.72) Rys. 2. Lokalizacja gminy i miasta Koronowo w Polsce i województwie kujawsko-pomorskim Źródło: Gmina i miasto Koronowo położona jest na terenie północnej części historycznych Kujaw, w obrębie Pojezierza Południowopomorskiego, w rozległym zakolu rzeki Brdy, gdzie jej pradolina ma szerokość od 6 do 9 km. Samo miasto leży w pięknej kotlinie otoczonej wzgórzami na południowym skraju Borów Tucholskich, gdzie wśród sosnowych lasów wije się szereg malowniczo położonych jezior, połączonych obecnie w kompleks Zalewu Koronowskiego. Na rzeźbę powierzchni głęboko wciętej (ok m) doliny Brdy, stanowiącej przedłużenie sandru Równiny Tucholskiej ku pradolinie Noteci - Warty, składają się obok rynien jeziornych, wytopisk i kociołków oraz wydm i piasków przewianych, przede wszystkim złożone układy terasowe. Rzeka Brda, kumulująca wody z wielu jezior swego dużego dorzecza (4718 km 2 ) została w latach spiętrzona dla celów energetycznych. W latach wybudowano na niej wielki sztuczny zbiornik 18

19 Zalew Koronowski, do którego włączono także jeziora rynnowe znajdujące się w dolinie sandrowej. Obok Zalewu Koronowskiego występuje wiele jezior polodowcowych, z których większość stanowią wąskie, długie i głębokie jeziora rynnowe o stromych brzegach. Do najciekawszych z nich należy łańcuch tzw. jezior byszewskich, ciągnących się ok. 30 km z południowego zachodu na północny wschód i łączących się poprzez rzekę Krówkę z Brdą (Zalewem Koronowskim) Położenie administracyjne Gmina Koronowo to gmina miejsko-wiejska w województwie kujawskopomorskim, w północno-zachodniej części powiatu bydgoskiego. Gmina ma charakter turystyczno-rolniczy i jest największa w powiecie. Siedzibą gminy jest miasto Koronowo oddalone 23 km na północ od Bydgoszczy. Gmina Koronowo graniczy z następującymi gminami: - Gostycyn gmina wiejska (powiat tucholski), - Lubiewo gmina wiejska (powiat tucholski), - Pruszcz gmina wiejska (powiat świecki), - Świekatowo gmina wiejska (powiat świecki), - Dobrcz gmina wiejska (powiat bydgoski), - Osielsko gmina wiejska (powiat bydgoski), - Sicienko - gmina wiejska (powiat bydgoski), - Bydgoszcz - miasto na prawach powiatu. Zajmuje powierzchnię (miasto ha, obszar wiejski ha) - co stanowi 29,52% powierzchni całego powiatu (dane Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy z 2011 r.) i składa się z: a) Miasta Koronowo, które podzielone jest na 6 stref: - I - centralna, - II - turystyczno mieszkalna, - III - rolno-przemysłowa, - IV - letniskowa, - V - przemysłowo-składowa, 19

20 - VI - dalszego rozwoju układu przestrzennego, b) Terenów wiejskich, w skład których wchodzą 33 sołectwa: Buszkowo, Byszewo, Bytkowice, Dziedzinek, Glinki, Gogolin, Gogolinek, Gościeradz, Huta, Krąpiewo, Lucim, Łąsko Małe, Łąsko Wielkie, Mąkowarsko, Morzewiec, Nowy Dwór, Nowy Jasiniec, Okole, Osiek, Popielewo, Salno, Samociążek, Sitowiec, Skarbiewo, Stary Dwór, Stary Jasiniec, Tryszczyn, Wierzchucin Królewski, Więzowno, Wilcze, Wiskitno, Witoldowo, Wtelno. Rys. 3. Sołectwa gminy Koronowo Źródło: Infrastruktura drogowa i techniczna Można stwierdzić, że gminę Koronowo cechuje dobra dostępność do komunikacji drogowej. Miasto Koronowo (siedziba gminy) jest położone w odległości 23 km od Bydgoszczy (siedziby wojewody i siedziby powiatu oraz ok. 80 km od Torunia siedziby wojewódzkiego sejmiku samorządowego). Podstawowy układ drogowy w gminie tworzą: 2 drogi krajowe (połączenie z Bydgoszczą stanowią droga krajowa nr 25, a z Trzeciewcem nr 56), 3 drogi wojewódzkie oraz 26 dróg powiatowych. Układ ten uzupełniony jest siecią dróg gminnych. 20

21 Rys. 4. Infrastruktura drogowa w obszarze miasta Koronowo Źródło: Obsługę komunikacyjną ludności gminy zapewniają dwa rodzaje transportu: autobusowy i indywidualny samochodowy. Komunikacja autobusowa (PKS) oraz prywatne linie przewoźników grupowych zapewniają przewozy przede wszystkim o charakterze lokalnym i regionalnym. Przez teren gminy i miasta przebiega nieczynna linia kolejowa towarowa nr 241 o znaczeniu lokalnym relacji Tuchola Koronowo. Gmina znajduje się w I strefie (obszar o promieniu do 25 km) zasięgu obsługi lotniska komunikacyjnego w Bydgoszczy. Port lotniczy w stosunku do gminy jest korzystnie położony pod względem dostępności drogowej oraz posiada nowoczesne techniczno-nawigacyjne wyposażenie do obsługi ruchu pasażerskiego. Woda w gminie Koronowo dostarczana jest do odbiorców z wodociągów grupowych, wiejskich, zakładowych i ujęć indywidualnych zlokalizowanych na poszczególnych działkach. Gmina zwodociągowana jest w 98%. Stopień skanalizowania gminy jest zdecydowanie mniejszy. Długość sieci kanalizacyjnej (bez przyłączy kanalizacyjnych) wynosi 104,6 km, a liczba mieszkańców obsługiwanych przez zbiorczą sieć kanalizacyjną wynosi Ścieki odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Koronowie (wyjątkiem jest Mąkowarsko, które odprowadza ścieki do oczyszczali ścieków w Gostycynie). Ścieki które nie są sprowadzane kanalizacją sanitarną gromadzone są w przydomowych zbiornikach bezodpływowych, a następnie transportowane (przez uprawnione podmioty) do specjalnie przeznaczonego punktu zlewnego zlokalizowanego na terenie oczyszczalni ścieków w Koronowie (ZGKiM). 21

22 Źródłem zasilania gminy w energię elektryczną są cztery główne punkty zasilania 110/15 kv zlokalizowane w: Koronowie o mocy zainstalowanej 2x16 MVA, Bydgoszczy (Osowa Góra i EC I) o mocy 2x16 MVA, z którego zasilane są tereny położone w południowej części gminy, Sępólnie Krajeńskim o mocy zainstalowanej 2x16 MVA, z którego zasilane są tereny położone w północnej części gminy. Energia elektryczna pozyskiwana jest również z obiektów hydroenergetycznych, którymi są: hydroelektrownia w Samociążku oraz hydroelektrownia z zaporą w Tryszczynie na Brdzie. Gmina Koronowo nie jest zgazyfikowana przewodowo gazem ziemnym. Planowana jest budowa gazociągu dystrybucyjnego średniego ciśnienia doprowadzającego gaz ziemny na odcinku od wybudowanej stacji gazowej wysokiego ciśnienia w Trzeciewcu przez Dobrcz do Koronowa (włącznie z rozprowadzeniem sieci) Użytkowanie gruntów Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2005 r. użytki rolne w gminie Koronowo zajmują ha, co stanowi 55,4% powierzchni całej gminy. Grunty zalesione zajmują powierzchnię zaledwie ok ha, czyli około 31% powierzchni gminy. Lesistość gminy jest więc nieznacznie wyższa od średniej wojewódzkiej wynoszącej 23,0% oraz nieznacznie niższa niż na poziomie powiatu - 40,5%. Ostatnie 10,3% powierzchni gminy zajmują pozostałe grunty i nieużytki łącznie ha. Bardziej aktualne dane z banku danych lokalnych GUS z 2011 r. wskazują, że stopień zalesienia utrzymuje się na przybliżonym poziome względem roku bazowego Użytki rolne Lasy Pozostałe Rys. 5. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Koronowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS 22

23 3.4. Demografia Na terenie gminy Koronowo zamieszkują osoby, z czego kobiety stanowią osób, a mężczyźni (pobyt stały wg stanu na dzień 1 stycznia 2012 r.). Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 58 osób na 1 km 2. Jest to wynik dwukrotnie niższy od średniej wojewódzkiej, która kształtuje się na poziomie 117 osób na km 2. Ponad 46% mieszkańców zamieszkuje miasto, największe sołectwo Mąkowarsko tylko 10,4% ludności wiejskiej gminy, a 3 największe sołectwa 25%. Według danych GUS z 2010 roku struktura ludności dla gminy Koronowo przedstawia się następująco: w wieku lat = osób w wieku lat = osób w wieku lat = osób w wieku 70 i więcej = osób Ogółem osób W ostatniej dekadzie w gminie Koronowo widoczny jest przyrost liczby mieszkańców. W porównaniu z 2002 rokiem liczba mieszkańców zwiększyła się o około tysiąc. W porównaniu do województwa kujawsko-pomorskiego udział ludności miejskiej w gminie Koronowo jest zdecydowanie niższy, a liczba mieszkańców miasta wzrasta wolniej niż liczba mieszkańców obszarów wiejskich gminy Gospodarka Turystyka i rolnictwo są tymi działami gospodarki, które na terenie gminy Koronowo stanowią największy udział. Funkcja rolnicza lokalizuje się w części zachodniej, północno zachodniej i południowo zachodniej gminy. Obszary te charakteryzują się zróżnicowanymi wskaźnikami bonitacyjnymi gleb, począwszy od gleb o wysokich walorach bonitacyjnych (zachodnia część gminy) oraz słabych walorach bonitacyjnych (północno zachodnia część gminy). Funkcja turystyczno wypoczynkowa związana z walorami krajobrazowymi, przyrodniczymi i historycznymi gminy, skoncentrowana jest w części wschodniej i centralnej, głównie wzdłuż Zalewu Koronowskiego oraz rynny Jezior Byszewskich. 23

24 Dodatkowo Miasto Koronowo pełni funkcję administracyjną (jest stolicą gminy posiadającą wiele ważnych urzędów i instytucji o charakterze lokalnym), funkcję turystyczną, funkcję usługową (handlowo rzemieślniczą, zdrowotną, oświatową, kulturalną) oraz funkcję przemysłową. Według Banku Danych Lokalnych GUS (stan na koniec roku 2011) na terenie gminy Koronowo znajdowało się podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) wg sektorów własnościowych, w tym: podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem - 49 sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 41 sektor publiczny - spółki handlowe - 2 sektor prywatny - ogółem sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą sektor prywatny - spółki handlowe - 85 sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego - 5 sektor prywatny - spółdzielnie - 10 sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne - 54 Na terenie gminy stopa bezrobocia w 2010 roku wynosiła 10,5%. Działalność gospodarcza skoncentrowana jest w Mieście Koronowo Rolnictwo Według IUNG w Puławach gmina Koronowo wchodzi w skład pięciu regionów glebowo-rolniczych: a) Nakielsko-Koronowskiego (zachodnia część gminy) Region charakteryzuje falista bądź pagórkowata rzeźba terenu z większymi obszarami równinnymi, korzystna dla produkcji rolnej b) Północno-Świeckiego (wschodnia część gminy) Panują tu nieco gorsze warunki dla produkcji rolniczej. Pomimo występowania dość dobrych gleb i korzystnej rzeźby terenu istnieją tu jedynie warunki do uprawy żyta i ziemniaków. 24

25 c) Pradolinowego (południowo-wschodnia część gminy) Dominują dwa typy rzeźby: płaskorówninna ze słabymi glebami zaliczane do gleb bielicowych bądź płowych. Występujące tu użytki zielone są słabej i średniej wartości rolniczej i wytworzone zostały na glebach pochodzenia organicznego. d) Borów Tucholskich Bory Tucholskie mieszczą się na piaskach sandrowych Równiny Tucholskiej i Charzykowskiej, wchodząc nieco na obszar południowej części Pojezierza Kaszubskiego. Oprócz sandrów występują pagórki morenowe, rynny, wydmy i doliny rzeczne. Gleby są na ogół ubogie, piaszczyste klas IV VI, jedynie w okolicach Czerska, Brus i Śliwic występują gleby klasy III. e) Więcborskiego (w zachodniej części k. Popielewa) Obszar charakteryzuje się stosunkowo niskim udziałem gleb bardzo dobrych objętych ochroną, występujących w klasie III, której odsetek wynosi zaledwie 8%. W strukturze gruntów ornych dominują klasy RIVa - 37,8%, RIVb 26,3% i RV i R VI 27,9%. Na użytkach zielonych najwięcej jest łąk i pastwisk klasy IV 50,5% i V 33,5%. Nie zanotowano tu gleb klasy I i II. Na terenie gminy Koronowo występują gleby dobre (klasy bonitacyjne I-IIIb) - wynoszące na gruntach ornych 42,4%, na użytkach zielonych - 2,6%. Jednak najwięcej w gminie jest gleb klasy IVa (32,7%). Użytki rolne stanowią około 55,4% ogólnej powierzchni gruntów gminy. Udział użytków zielonych w użytkach rolnych jest niski i wynosi 1,88%. Główne kierunki produkcji roślinnej to produkcja zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych. Bardzo znaczącą pozycję w gminie zajmuje produkcja warzyw a także owoców. 25

26 Według Powszechnego spisu rolnego z 2010 roku powierzchnia zasiewów w gminie wynosiła 20,3 tys. ha. W strukturze zasiewów dominują wyżej wspomniane zboża zajmujące około 70%. Powierzchnia upraw i plony są w poszczególnych sołectwach zdeterminowane warunkami glebowymi i klimatycznymi. Najlepsze wyniki osiągają rolnicy w południowej części gminy. Gmina Koronowo posiada sporo rejonów, w których dominują uprawy sadownicze i warzywnicze, posiada największy areał sadów, głównie jabłoniowych i wiśniowych (ok. 100 ha). Czynnikiem ograniczającym wielkość plonów i zbiorów owoców jest niedoinwestowanie sadów w urządzenia nawadniające. 26

27 4.Strategia ochrony środowiska Istotnym elementem zarządzania jest planowanie, które umożliwia bardziej efektywne gospodarowanie zasobami. Proces planowania strategicznego i operacyjnego pozwala określić: stan aktualny, cele do osiągnięcia, sposób, w jaki należy go realizować. Stan aktualny i cele nakreślają procesy planowania strategicznego, natomiast sposób, w jaki chcemy je osiągnąć definiuje zakres planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne określa długoterminową wizję i misję gminy oraz wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne transformuje cele strategiczne na realne zadania, których wykonanie zbliży do ich osiągnięcia celów strategicznych. W celu opracowania dokumentów strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe, kierunki działań. Na proces planowania wpływają również uwarunkowania wynikające z istniejących programów sektorowych, planów i programów wyższego szczebla. Formułowane cele i zadania są pochodną obecnego stanu i zagrożeń środowiska na omawianym terenie. Specyfika gminy i miasta Koronowo warunkuje kierunki działań i zadania, jakie należy wykonać, aby we właściwy sposób przeciwdziałać degradacji środowiska, dążyć do poprawy jego stanu, a tym samym do poprawy jakości życia mieszkańców. Misja gminy i miasta Koronowo została zdefiniowana jako: Zrównoważony rozwój rolnictwa, turystyki i usług, rosnącą szansą realizowania życiowych celów mieszkańców, tworzących zintegrowaną społeczność, żyjącą w czystym środowisku. Cele systemowe wyznaczają stan, jaki należy osiągnąć w perspektywie lat Cele opracowano na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego, obszarów problemowych występujących na badanym terenie, kierunków rozwoju oraz informacji 27

28 w zakresie planowanych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska przez Urząd Miejski w Koronowie. Na poszczególne cele systemowe składają się kierunki działań, a w ramach nich konkretne zadania, przez które będą realizowane. Cele systemowe zostały określone z podziałem na poszczególne komponenty środowiska. W harmonogramie działań do roku 2019 ujęto poszczególne zadania niezbędne do osiągnięcia założonych celów wraz z potencjalnymi źródłami finansowania zadania oraz jednostką odpowiedzialną za ich realizację. Na dzień opracowywania niniejszego dokumentu dostępna jest "Strategia rozwoju miasta i gminy Koronowo zrealizuje następujące cele strategiczne: ". Zakłada ona, że gmina i miasto Koronowo Skuteczne zarządzanie zasobami turystycznymi i rozwinięta infrastruktura turystyczna, kreujące nowe szanse dla rozwoju miasta i gminy Koronowo. Konkurencyjne i zrównoważone rolnictwo gospodarczym partnerem turystyki i innych dziedzin przedsiębiorczości mieszkańców. Rozwinięta przedsiębiorczość mieszkańców, efektywnie wykorzystująca lokalne zasoby, ukierunkowana na turystykę, przetwórstwo rolne i usługi. Czyste środowisko przyrodnicze, dobry stan infrastruktury technicznej i społecznej, czyniące gminę Koronowo atrakcyjnym i bezpiecznym miejscem do życia dla mieszkańców i rekreacji dla turystów. Harmonijny rozwój gminy, zachowujący ład przestrzenny zgodnie z potrzebami mieszkańców i zasadami ochrony walorów środowiska naturalnego. 28

29 5. Analiza aktualnego stanu środowiska przyrodniczego gminy 5.1. Wody powierzchniowe i podziemne Analiza stanu istniejącego Wody powierzchniowe Ocena stanu czystości wód powierzchniowych województwa kujawsko - pomorskiego przeprowadzone zostały w ramach monitoringu operacyjnego w 2010 r. Zakres badań został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U. z r. Nr 258 poz. 1550). Oceny jakości wód dokonano na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 162 poz.1008). Aktualnie obowiązuje nowe Rozporządzenie Ministra Środowiska w tym zakresie z dnia 9 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 257 poz. 1545). Wody powierzchniowe są obok rzeźby terenu i szaty roślinnej fundamentalnym elementem krajobrazu gminy Koronowo. Przez jej teren przepływa rzeka Brda lewobrzeżny dopływ Wisły. W wyniku przegrodzenia rzeki Brdy w 49,14 km jej biegu zaporą ziemną w Pieczyskach o długości 340 m i wysokości 25 m powstał Zalew Koronowski. Powierzchnia jego wynosi 15,6 [km 2 ], a pojemność 80,6 mln [m 3 ] (zbiorniki w Tryszczynie i Smukale są znacznie mniejsze). W obrębie powstałego zalewu znalazło się koryto rzeki z przyległą doliną, ujścia bocznych dopływów oraz szereg jezior. Oprócz Brdy Zalew przyjmuje dopływy rzek: Kamionki, Sępolenki i Krówki oraz drobniejszych cieków. Rzeka Brda odgrywa istotną rolę gospodarczą w województwie. Poniżej Zbiornika Koronowskiego znajduje się szereg hydroelektrowni: Samociążek, Tryszczyn i Smukała, które kształtują reżim hydrologiczny jej dolnego biegu. Hydroelektrownie oraz zapora w Mylofie (kaszb. Jezoro Mylof), spowodowały zaliczenie trzech jednolitych części wód Brdy do grupy cieków silnie zmienionych hydromorfologicznie, dlatego też ocenie poddaje się potencjał, a nie stan ekologiczny. Najbardziej znaczące źródła zanieczyszczenia w zlewni Brdy, to miejskie oczyszczalnie ścieków komunalnych: 29

30 Tuchola 2,6 tys. m3/d Kamień Krajeński 0,3 tys. m3/d (głównie na dopływach) Sępólno Krajeńskie 1,1 tys. m3/d (głównie na dopływach) Koronowo 3,7 tys. m3/d. Brda jest również podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę mieszkańców Bydgoszczy 28,4 tys. m3/d. Rys. 6. Stan czystości jednolitych części wód płynących na terenie województwa kujawskopomorskiego monitorowanych przez WIOŚ w Bydgoszczy w 2010 r. Źródło: Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz 2011 Zalew Koronowski leży w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu, łączącego się na północy ze strefą ochronną Tucholskiego Parku Krajobrazowego, na zachodzie z obszarami krajobrazu chronionego rzek Kamionki i Sępolenki, a na południowym zachodzie rynny jezior byszewskich. Stanowi fragment korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym utworzonego jako element sieci ekologicznej ECONET - Polska. Pełni on funkcję energetyczną, wykorzystując w elektrowni wodnej Samociążek zasoby zmagazynowanej wody, oraz rekreacyjną. Jest jednym z ważniejszych zbiorników retencyjnych na terenie Polski. W granicach województwa dla wód Brdy ustanowiono 3 jednolite części wód (odcinek od wpływu ze Zbiornika Koronowskiego do wpływu do Zbiornika Smukała 30

31 zakwalifikowano jako sztuczną jednolitą część wód). Badania monitoringowe prowadzono w 4 punktach pomiarowo- kontrolnych, zlokalizowanych na zamknięciach JCW oraz na granicy województwa (stanowisko Lutomski Młyn). Na jakość wód rzeki Brdy wpływają oczyszczone ścieki z oczyszczalni w Koronowie (w ilości 3,7 tyś. m 3 /d) i oczyszczalni Piaski w Bydgoszczy. W zakresie fizykochemicznym w 2010 roku wody Brdy oceniono jako dobre II klasa, z wyjątkiem stanowiska ujściowego, gdzie notowano deficyty tlenowe, sięgające 3,7 mg O2/l. Badania biologiczne prowadzono jedynie w przekroju ujściowym w zakresie chlorofilu a, spełniającego wymogi I klasy. Jednak w połączeniu z oceną fizykochemiczną, Brda odprowadza do Wisły wody o umiarkowanym potencjale ekologicznym. W zakresie bakteriologicznym stwierdzono duże zróżnicowanie. W zestawieniu z analizami wody, przeprowadzonymi w latach , wartości średnioroczne badanych parametrów wód Brdy uległy nieznacznej poprawie Wody podziemne W 2010 r. na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przedmiotem prowadzonych badań były jednolite części wód podziemnych. Badania miały na celu ustalenie ich stanu chemicznego, określenie trendów zmian oraz uchwycenie powstających zagrożeń. Uzyskane informacje służyły potrzebom zarządzania zasobami oraz ocenie skuteczności podejmowanych działań ochronnych. Wyodrębniono czternaście jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. W 2010 r. kontynuowano badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu krajowego, realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG) i lokalnego, realizowanego przez WIOŚ oraz właścicieli i zarządzających obiektami. Skład i własności fizyczno-chemiczne oznacza się dla 37 wskaźników: arsen, amoniak, azotany, azotyny, bor, bar, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, lit, magnez, mangan, miedź, nikiel, odczyn, ołów, potas, przewodność elektryczna właściwa, krzemionka, siarczany, stront, suma substancji rozpuszczonych, sód, twardość ogólna, wapń, wanad, wodorowęglany, rozpuszczony węgiel organiczny (TOC), żelazo, węglany, zasadowość mineralna i zasadowość ogólna. W lipcu 2008 r. zostało wprowadzone rozporządzenie w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Klasyfikację elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć 31

32 następujących klas jakości wód podziemnych: klasa I wody bardzo dobrej jakości, w których: wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie wartości stężeń charakterystycznych dla badanych wód podziemnych (tła hydrogeochemicznego), wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka, klasa II wody dobrej jakości, w których: wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych, wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby, klasa III wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka, klasa IV wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka, klasa V wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. W celu pełnego dostosowania do wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW), w 2010 roku dalszej transformacji uległa krajowa sieć pomiarowa monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych. Proces ten polegał na kolejnej weryfikacji punktów. Badania jakości zwykłych wód podziemnych w 2010 roku, w województwie wykonano w 39 otworach obserwacyjnych, którymi objęto wszystkie JCWPd. 32

33 Rys. 7. Lokalizacja Jednolitych Części Wód Podziemnych i Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w okolicach Koronowa Obszar JCWPd 37 obejmuje zlewnie Brdy. Główne poziomy wodonośne występują w warstwach międzymorenowych i lokalnie w sandrach. W południowej części JCWPd stwierdzono występowanie wód w osadach kredy górnej. Tab. 1. Ogólna charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd 37 Numer JCWPd 37 Powierzchnia [km 2 ] 395,3 Stratygrafia wód Litologia Typ geochemiczny utworów skalnych Rodzaj utworów budujących warstwę wodonośną Średni współczynnik filtracji [m/s] Średnia miąższość utworów wodonośnych [m] Q, Ng, Pg piaski s porowe >40 Liczba poziomów wodonośnych 2 Charakterystyka nakładu warstwy wodonośnej Głównie utwory słaboprzepuszczalne Źródło: Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2009 Symbol całej JCWPd nr 37 uwzględniający wszystkie profile: Q1-2, Ng, Cr. W czwartorzędzie występuje jeden lub dwa poziomy nie będące w kontakcie z poziomem neogeńskim. Poziom neogeński nie ma łączności z piętrem kredowym. 33

34 Rys. 8. Profile jednolitych części wód podziemnych nr 37 Legenda: Q wody porowe w utworach piaszczystych Ng wody porowe w utworach piaszczystych Cr wody szczelinowe w utworach węglanowych Źródło: Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2009 Na terenie powiatu bydgoskiego w 2010 r. przeprowadzono analizę stanu jakości wód podziemnych w sześciu otworach: Romanowo, Janowo, Solec Kujawski, Kotomierz, Brzoza, Kruszyn Krajeński. Na podstawie wyników z powyższych punktów pomiarowych jakość zwykłych wód podziemnych na terenie powiatu bydgoskiego pozwoliła na zakwalifikowanie ich do II, III, IV i V klasy jakości. 34

35 Rodzaj wód Użytkowanie terenu Klasa czystości Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Koronowo na lata z perspektywą na lata Tab. 2. Jakość zwykłych wód podziemnych na terenie powiatu bydgoskiego Numer otworu Miejscowość Gmina Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających III klasie jakości Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających IV i V klasie jakości 1554 Romanowo Koronowo W 1 II Janowo Dąbrowa W 5 IV Fe Chełmińska HCO Solec Solec Kujawski G 1 II - - Kujawski 1559 Kotomierz Dobrcz W 2 III - Fe 2708 Brzoza Nowa Wieś G 1 V NH 4, As, Ni, Mn Fe, TOC Wielka 1951 Kruszyn Białe Błota W 3 II - - Krajeński Rodzaj wód Wskaźniki W wody wgłębne G wody gruntowe Użytkowanie terenu 1 - lasy 2 użytki zielone 3 grunty orne z przewaga gospodarki rozdrobnionej 5 nieużytki naturalne NH4 amoniak Fe - żelazo TOC - ogólny węgiel organiczny (OWO) Mn - mangan As arsen HCO3 jon wodoro węglanowy, NH4- jon amonowy Źródło: Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz 2011 Na terenie gminy Koronowo w 2010 roku wykonano badanie jakości wód podziemnych w Romanowie w otworze obserwacyjnym nr 1554 (37 JCWPd). Są to wody wgłębne, zakwalifikowane do II klasy czystości. Część Gminy Koronowo i Sicienko obejmuje Zbiornik Międzymorenowy Byszewo - nr 132 obejmujący wody czwartorzędowe. Na ternie gminy Koronowo eksploatowane są głównie wody czwartorzędowe Presja Woda w gminie Koronowo dostarczana jest do odbiorców z wodociągów grupowych, wiejskich, zakładowych i ujęć indywidualnych zlokalizowanych na poszczególnych działkach. Według danych GUS z 2010 r. gmina zwodociągowana jest w 86,7% (miasto - 93,7%, obszar wiejski -80,6%). W 2012 r. według danych Urzędu Miejskiego zwodociągowana była już w 98%. Woda rozprowadzana jest sieciami 35

36 wodociągowymi o średnicach mm. Zużycie wody w ciągu roku wynosi średnio ok ,1 tyś. m 3 z ujęć głębinowych. Dobowa zdolność produkcyjna ujęć głębinowych wynosi ok m 3 /dobę, a zdolność uzdatniania wody ok m 3 /dobę. W mieście Koronowo ludność zaopatrywana jest z ujęcia miejskiego (trzy studnie głębinowe). Ponadto na terenie miasta działają dwa ujęcia zakładowe: Projprzem S.A. i Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koronowie. Na obszarach wiejskich znaczny udział w zaopatrzeniu mają wodociągi lokalne bazujące na rozdrobnionych ujęciach wód podziemnych. Długość sieci wodociągowych łącznie 338,9 km, w tym: miasto 60,9 km, obszar wiejski 278,0 km. Na terenie gminy ludność zaopatrywana jest z ujęć komunalnych oraz ujęć zakładowych i indywidualnych. Na terenie gminy znajdują się następujące ujęcia wody podziemnej (lata ): a) ujęcia komunalne: ujęcie głębinowe we wsi Wilcze, ujęcie głębinowe we wsi Lucim, ujęcie głębinowe we wsi Bieskowo, ujęcie głębinowe we wsi Skarbiewo, ujęcie głębinowe we wsi Łąsko Wielkie, ujęcie głębinowe we wsi Glinki (do likwidacji, zatwierdzony proj.), ujęcie głębinowe w Gogolinku, ujęcie głębinowe w Pieczyskach, ujęcie głębinowe we Wtelnie, ujęcie głębinowe w Mąkowarsku, ujęcie głębinowe w Mąkowarsku Rybkowo, ujęcie głębinowe w Wierzchucinie Królewskim, ujęcie głębinowe w Witoldowie, ujęcie głębinowe we wsi Nowy Jasiniec, ujęcie głębinowe we wsi Sitowiec, ujęcie głębinowe w Samociążku, 36

37 ujęcie głębinowe w miejscowości Stary Jasiniec, ujęcie głębinowe we wsi Wiskitno, ujęcie głębinowe w Koronowie przy ul. Aleje Wolności 1, ujęcie głębinowe w Koronowie przy ul. Tucholska, ujęcie głębinowe we wsi Lipinki (do likwidacji, zatwierdzony proj.), ujęcie głębinowe w Sokole Kuźnicy b) prywatne, zakładowe, ogródków działkowych m.in.: ujęcie głębinowe w P.O.D Na zakolu, ujęcie głębinowe P.O. D. Samociążek, ujęcie głębinowe ogródków działkowych Przy Zaporze w Tryszczynie, ujęcie głębinowe we wsi Huta, ujęcie głębinowe we wsi Łakomowo, ujęcie głębinowe w Koronowie (Projprzem), ujęcie głębinowe dla Osady Leśnej w Buszkowie, ujęcie głębinowe dla Zakładu Ceramiki Budowlanej w Stopce, ujęcie głębinowe we wsi Stopka (STOVIT), ujęcie głębinowe w m. Okole oraz w Koronowie - Grabina (Pan Jacek Niedźwiedź), ujęcie głębinowe we wsi Lipkusz (P.O.D), ujęcie głębinowe we wsi Tryszczyn (P.O.D. Lato ), ujęcie głębinowe w Tryszczynie (P.O. D. Rekreacja ), ujęcie głębinowe w Srebrnicy (P.O. D. Przylesie ), ujęcie głębinowe we wsi Buszkowo (na terenie szkółki krzewów jagodowych Markiewicz), ujęcie głębinowe we wsi Wiskitno (na terenie szkółki Markiewicz), ujęcie głębinowe w Krąpiewie, ujęcie głębinowe w Tylnej Górze, ujęcie dla ośrodka wypoczynkowego w miejscowości Kadzionka, ujęcie głębinowe w Nowym Dworze (działka 209), ujęcie głębinowe w Tryszczynie ( podlewanie sadów), ujęcie głębinowe Leśniczówka Brzozowo, obręb Glinki, ujęcie głębinowe Leśniczówka Wilcze Gardło, ujęcie głębinowe Leśniczówka Pobrdzie, ujęcie głębinowe w m. Gogolin gospodarstwo rolne), 37

38 ujęcie głębinowe w m. Stary Dwór, ujęcie głębinowe leśnictwo Rudno, Na terenie gminy Koronowo znajdują się następujące ujęcia wody powierzchniowej: ujęcie powierzchniowe z zasobów rzeki Brdy do nawodnień ogrodu roślin ozdobnych na posesji J. Grzyba w Tryszczynie, ujęcie powierzchniowe z ujęcia brzegowego do nawodnień szkółki leśnej w Wilczym Gardle, ujęcie brzegowe do podlewania upraw P.O.D. w Pieczyskach, ujęcie powierzchniowe z kanału lateralnego w Pieczyskach, ujęcie brzegowe dla ROD w Srebrnicy Wody powierzchniowe gminy Koronowo są wykorzystywane do: podlewania ogródków działkowych, celów energetycznych (elektrownie wodne Samociążek, Tryszczyn), celów ochrony przeciwpowodziowej (główne zagrożenie powodziowe dla terenów gminy Koronowo stwarza rzeka Brda, z której wystąpienie wód może spowodować straty i szkody powodziowe. Kolejne (lub dodatkowe) potencjalne zagrożenie powodziowe dla niektórych terenów stanowią budowle i obiekty hydroenergetyczne, którymi są: hydroelektrownia w Samociążku oraz hydroelektrownia z zaporą w Tryszczynie). Stopień skanalizowania gminy jest zdecydowanie mniejszy niż zwodociągowania. Długość sieci kanalizacyjnej (bez przyłączy kanalizacyjnych) wynosi 104,6 km, a liczba mieszkańców obsługiwanych przez zbiorczą sieć kanalizacyjną wynosi W tym: miasto 47,8 km, obszar wiejski - 56,2 km, Na terenie gminy Koronowo działa komunalna oczyszczalnia ścieków w Koronowie (odbiornik Brda). Oczyszczalnia przystosowana do przyjęcia ścieków sanitarnych z miasta, z ośrodków wypoczynkowych nad Zalewem Koronowskim i przyległych wsi. Przepustowość oczyszczlni wynosi około 4600 m 3 /d. Gmina nie posiada oddzielnych, wyspecjalizowanych oczyszczalni ścieków przemysłowych (biologicznych ani mechanicznych). 38

39 Tab. 3. Ścieki (komunalne i przemysłowe) oczyszczone w ciągu roku w gminie Koronowo w latach Gmina Koronowo Odprowadzone ogółem (dam3) 580,1 586,9 592,4 562,0 611,0 579,0 Oczyszczane biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem 97,1 97,8 97,6 97,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS W powyższej tabeli na podstawie danych zebranych przez GUS, przedstawiono ilość ścieków oczyszczonych w ciągu roku na terenie gminy w latach Wynika z niej, że od roku 2010 roku wszystkie odpady z oczyszczalni ścieków zostały oczyszczone biologicznie. Tab. 4. Ilości oraz sposób zagospodarowania osadów ściekowych w latach Gmina Koronowo Ogółem Stosowane w rolnictwie Stosowane do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne Składowane razem Magazynowane czasowo Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS Z danych GUS wynika, że w 2011 r. wytworzono 426 Mg osadów ściekowych (w roku Mg), z czego 171 Mg po ich przebadaniu zostało przekazane do dalszego wykorzystania w rolnictwie. Na podstawie zestawienia przedstawionego w powyższej tabeli stwierdzić można, iż obecnie długość czynnej sieci kanalizacyjnej jest ponad trzykrotnie mniejsza niż długość czynnej sieci wodociągowej. Zauważyć można nieznaczny wzrost stopnia zwodociągowania oraz skanalizowania gminy w ciągu ostatnich lat. Gmina nie jest zgazyfikowana. W 2010 roku zatwierdzony został plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych na lata Zakład Gospodarki Komunalnej 39

40 i Mieszkaniowej w Koronowie przedłożył wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych będących w jego posiadaniu. Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych określa w szczególności: planowany zakres usług wodociągowo-kanalizacyjnych, przedsięwzięcia rozwojowo modernizacyjne w poszczególnych latach, przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie wody oraz wprowadzanie ścieków, nakłady inwestycyjne w poszczególnych latach, sposób finansowania planowanych inwestycji. Wśród przedsięwzięć racjonalizujących zużycie wody i odprowadzenie ścieków wskazać należy: sukcesywną wymianę legalizacyjną wodomierzy, umożliwiającą bieżącą analizę ilości pobranej wody i odprowadzonych ścieków, remonty i wymiany hydrantów, poprawę ściągalności opłat za pobór wody i odprowadzanie ścieków. Szczegółowe informacje, listę zadań oraz sposób finansowania zadania dotyczące rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych w latach przedstawiają tabele poniżej. Należy zaznaczyć, że zadania inwestycyjne mają być zrealizowane ze środków Zakładu, uzyskanych z opłat taryfowych. Ich realizacja jest zatem uzależniona od warunków społeczno ekonomicznych w poszczególnych latach. 40

41 Tab. 5. Plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych na lata ROK ZADANIA PLANOWANY KOSZT Zakup pomp głębinowych - Zakup osuszaczy SUW Lipinski - Projekt i dokumentacja spinki sieci wodociągowej Witoldowo-Gogolinek - Zakup osuszaczy powietrza SUW gminne - Projekt likwidacji studni nr 3 SUW Lucim, nr 1a Mąkowarsko, nr 1 SUW Łąsko Wlk. - Spinka sieci wodociągowej Wiskitno-Wierzchucin Król. - Wymiana hydrantów - Zakup samochodu dla brygady wod.-kan. - Zakup pomp głębinowych - Projekt likwidacji studni nr 1 SUW Witoldowo, nr 1 SUW Glinki, nr 1 SUW Wiskitno- Nowy odwiert studni SUW Łąsko Wlk. - Zakup osuszaczy - Zakup samochodu dla brygady wod. -kan. - Zakup hydrantów - Zakup pomp głębinowych - Nowy odwiert studni SUW Witoldowo -Nowy odwiert SUW Wiskitno ,00 zł ,00 zł ,00 zł Nowy odwiert studni SUW Mąkowarsko wieś - Nowy odwiert studni SUW Lipinki - Zakup pomp głębinowych ,00 zł Źródło: Załącznik do Uchwały nr XLV/500/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 stycznia 2010 Tab. 6. Plan rozwoju i modernizacji urządzeń kanalizacyjnych na lata ROK ZADANIA PLANOWANY KOSZT wymiana złoża jednego pola filtracyjnego OŚ Koronowo - Remonty pomp ściekowych -Wymiana samochodu dla brygady wod.-kan. - Wymiana złoża jednego pola filtracyjnego OŚ Koronowo - Remonty pomp ściekowych - Zakup elektronarzędzi - Wymiana złoża jednego pola filtracyjnego OŚ Koronowo - Remont pomp ściekowych ,00 zł ,00 zł ,00 zł Wymiana złoża jednego pola filtracyjnego OŚ Koronowo - Remonty pomp ściekowych i innych urządzeń Oś ,00 zł Źródło: Załącznik do Uchwały nr XLV/500/10 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 27 stycznia

42 Cel i kierunki działań do 2019 Cele dla miasta i gminy Koronowo w zakresie wód powierzchniowych i podziemnych: racjonalne wykorzystywanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrona, zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody do picia wszystkim mieszkańcom gminy. Cała gmina znajduje się w zasięgu strefy ochrony pośredniej zewnętrznej komunalnego ujęcia wody powierzchniowej z rzeki Brdy Czyżkówko. W związku z tym przy realizacji nowych inwestycji obowiązują ograniczenia dla stref ochrony pośredniej ujęcia wód zgodnie z obowiązującymi decyzjami. Należy dążyć do całkowitej likwidacji zrzutu ścieków nieoczyszczonych i zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych z gospodarki komunalnej w celu spełnienia przez te wody standardów jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej (głównie poprzez rozbudowę systemów kanalizacyjnych i usprawnienie pracy gminnej oczyszczalni, a także budowę mniejszych oczyszczalni przyzagrodowych lub zbiorników bezodpływowych), z uwagi na usytuowanie gminy w zlewni chronionej rzeki Brdy oraz występowanie na jej terenie i w najbliższym sąsiedztwie dużych powierzchni obszarów chronionych cennych pod względem przyrodniczym, kulturowym i krajobrazowym. Dla gminy określa się następujące kierunki dotyczące rozwiązania problemów zasobów wodnych: rozbudowa i systematyczna modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej budowa lub modernizacja oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych, lokalizowanie (budowa nowych), przebudowa lub rozbudowa istniejących instalacji do chowu trzody chlewnej tylko do wielkości nie przekraczającej 420 DJP, a dla istniejących instalacji przekraczających 420 DJP nie zwiększenie obsady poza limit określony w pozwoleniu zintegrowanym wspieranie budowy oczyszczalni przydomowych w miejscach, w których budowa kanalizacji sanitarnej jest ekonomicznie nieopłacalna (przy korzystnych warunkach podłoża geologicznego) zwiększenie kontroli i działań egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych (i skierowaniu ich do specjalnie przeznaczonego punku 42

43 zlewnego w oczyszczalni ścieków w Koronowie) ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń z rolnictwa na jakość wód stosując dobre praktyki rolnicze i obowiązki wynikające z ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 r. nr 147 poz ze zm.) wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojówkę i gnojowicę, płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów zwierząt budowa systemów podczyszczających wzdłuż modernizowanych i nowo powstających dróg, edukacja ekologiczna na temat: szkodliwości dla środowiska i zdrowia ludzi zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji, zwiększania racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np. środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin), potrzeby bieżącej konserwacji rowów melioracyjnych Harmonogram działań Tab. 7. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu zasobów wodnych i gospodarki wodno-ściekowej Lp. Opis zadania Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Źródło finansow ania 1 Przyznawanie dotacji celowych na : -zakup i montaż przydomowych oczyszczalni ścieków; - modernizacja studni głębinowych; - budowę sieci wodociągowej / kanalizacyjnej, w ramach Uchwały Nr V/49/11 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 23 lutego 2011 r. w sprawie określenia zasad udzielania i rozliczania dotacji ze środków budżetu gminy na cele ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz trybu postępowania o jej udzielenie (Dz. U. Woj. Kujawsko-Pomorskiego Nr 66, poz. 467, z dnia 16 marca 2011). Gmina Koronowo, Nabór wniosków w trybie konkursowym, corocznie w miarę posiadanych środków środki własne, budżet gminy 2 Plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych na lata (tabela 6 i 7) Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej środki własne ZGKiM z opłat taryfowych 3 Budowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej terenu projektowanego parku przemysłowego w Koronowie, Gmina Koronowo budżet gminy 43

44 4 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągowej na terenie OM Tuszyny II w Koronowie, Gmina Koronowo budżet gminy 5 Rozbudowa ujęcia wody we Wtelnie, budowa i przebudowa sieci wodociągowej w Tryszczynie, Gmina Koronowo budżet gminy 6 Budowa wodociągu i kanalizacji sanitarnej w Pieczyskach, Gmina Koronowo budżet gminy 7 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej ul. Kasprzaka i Podgórna w Koronowie, Gmina Koronowo budżet gminy Budowa kanalizacji sanitarnej (Wiskitno, Wierzchucin Król., Krąpiewo, Byszewo, Salno, Więzowno, Koronowo), Budowa kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej w Samociążku, Odwierty nowych studni w Łąsku Wielkim, Witoldowie, Wiskitnie, Mąkowarsku, Koronowie-Lipinkach, Montaż III pompy i wykonanie II przewodu tłocznego oczyszczalni ścieków w Koronowie, Budowa wodociągów na terenach uchwalonych planów zagospodarowania przestrzennego dla budownictwa mieszkaniowego na terenie miasta i gminy Koronowo, Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo Budowa wodociągu w Nowym Dworze, Gmina Koronowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy 5.2. Powierzchnia ziemi, gleby i kopaliny Analiza stanu istniejącego Rzeźba terenu i budowa geologiczna Miasto Koronowo położone jest kilkadziesiąt kilometrów w kierunku na N-W od Bydgoszczy. Okolica Koronowa zaliczana jest do makroregionu Pojezierza Południowo Pomorskiego (Wysoczyzna Krajeńska/Dolina Brdy). Miasto położone jest w dolinie otoczonej wzgórzami na południowym skraju Borów Tucholskich, gdzie znajduje się szereg malowniczych jezior połączonych w kompleks Zalewu Koronowskiego. Cechą charakterystyczną dla Koronowa jest polodowcowy krajobraz z licznymi wzniesieniami i pofałdowaniami. W okolicach jezior rynnowych teren poprzecinany jest licznymi wąwozami. Pod względem geomorfologicznym obszar gminy budują wysoczyzny morenowe i tzw. sandry Brdy, które towarzyszą rzece na prawie całym jej przebiegu. Sandr zbudowany jest przeważnie z piasków grubych lub średnich z wkładkami żwirów i głazików. Utwory te są na ogół warstwowe. W ich spągu występuje glina morenowa, która zdeponowana została na piaskach fluwioglacjalnych lub utworach trzeciorzędowych. Od powierzchni 44

45 zalegają warstwy utworów czwartorzędowych o bardzo zróżnicowanej miąższości, zależnej od ukształtowania osadów podczwartorzędowych oraz działalności późniejszych czynników rzeźbotwórczych. Są one reprezentowane przez trzy poziomy glin zwałowych oraz osady wodnolodowcowe i zastoiskowe. Powyżej występują gliny zaliczane do zlodowacenia północnopolskiego, rozdzielone serią utworów fluwioglacjalnych Rodzaje i jakość gleb Przydatność rolnicza gleb ściśle wiąże się z ich właściwościami fizyczno -chemicznymi, położeniem, warunkami klimatycznymi, wodnymi i wyraża się przez zaliczenie poszczególnych obszarów do kompleksów rolniczej przydatności gleb. Zróżnicowanie typologiczne oraz wartość użytkowa gleb jest konsekwencją uwarunkowań fizyczno-geograficznych, przyrodniczych i antropologicznych. Gleby gminy są mało zróżnicowane, wytworzone z glin spiaszczonych i zaliczają się do typów: brunatnych wyługowanych, pseudobielicowych,, brunatnych właściwych. Na terenie gminy Koronowo występują gleby dobre (klasy bonitacyjne I-IIIb) - wynoszące na gruntach ornych 42,4 %, na użytkach zielonych - 2,6 %. Jednak najwięcej w gminie jest gleb klasy IVa (32,7 %). Wskaźnik bonitacji gleb jest dość wysoki i wynosi odpowiednio dla gruntów ornych - 1,03, dla użytków zielonych - 0,52, ogółem dla użytków rolnych - 1,00. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzujący łącznie jakość gleb, warunki wodne i klimatyczne wynosi 73,6 pkt/100 możliwych, co plasuje ją na 16 miejscu w województwie. Tab. 8. Jakość gleb w gminie Koronowo Klasa Grunty orne Użytki zielone I - - II 8,81 - IIIa 2366,33 32,51 IIIb 6123,1 - IVa 6569,54 475,91 IVb , V , ,57 VI 352,86 187,4 VI z 45,85 - Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Koronowo 45

46 Procesem niszczącym gleby są zjawiska erozyjne erozji eolicznej, wodnej i zboczowej. Erozja wodna gleb na obszarze gminy wykazuje generalnie charakter mało szkodliwy dla rolnictwa. Jedynie w strefie zboczowej Brdy występuje w stopniu silnym. Erozja eoliczna obejmuje w stopniu silnym jedynie niewielkie tereny związane z występowaniem gleb wytworzonych na utworach piaszczystych. Najsilniej glebom zagraża na terenie gminy erozja zboczowa w strefie krawędziowej wysoczyzny oraz w strefach zboczowych lokalnych dolinek i związana jest z dużymi spadkami terenu i często nieodpowiednim sposobem użytkowania. Teren gminy Koronowo charakteryzuje się dobrej jakości glebami, wysokich klas bonitacyjnych nie zanieczyszczonymi metalami ciężkimi. Gleby zatem nadają się pod wszelkie uprawy ogrodnicze i rolnicze. Na terenie gminy Koronowo istnieją warunki do zakładania gospodarstw ekologicznych. Głównym zagrożeniem dla gleb na terenie gminy jest: niewłaściwa działalność rolnicza wynikająca ze złego stosowania nawozów i środków ochrony roślin, nie stosowanie odpowiednich zabiegów przeciwerozyjnych, zanieczyszczenia gleb spowodowane ściekami komunalnymi, zanieczyszczenie powierzchni ziemi i gleb w pobliżu ciągów komunikacyjnych, składowisko w Srebnicy Kopaliny Na terenie gminy występują surowce ilaste, kruszywa naturalne oraz torfy. Poniżej zestawiono złoża kopalin w Koronowie na podstawie udzielonych koncesji geologicznych: Stopka II - złoże surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej o powierzchni 4,95 ha, zasoby tys. m3 (ważność koncesji do ) Koronowo Przyrzecze - złoże kruszywa naturalnego o powierzchni 7,2 ha, zasoby - 496,2 tys. Mg (ważność koncesji do r.) "Popielewo" - złoże kruszywa naturalnego o powierzchni 3,49 ha, zasoby - 331,257 tys. Mg (ważność koncesji do r.) Koronowo III koncesja geologiczna na wydobywanie kopaliny kruszywa Krąpiewo I koncesja geologiczna na wydobywanie kopaliny i torfu Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego wygasił koncesję Nr 139/W/04 na 46

47 wydobywanie kopaliny pospolitej - torfu ze złoza "Krąpiewo" na wniosek przedsiębiorcy z uwagi na zakończenie ekspoloatacji złoża. Teren o łącznej powierzchni 3,9294 ha. został w pełni zrekultywowany. Dla gminy Koronowo funkcjonują decyzje na rekultywację terenu po eksploatacji złoża Koronowo I i Koronowo II oraz dla części wyeksploatowanych złóż Koronowo III i Koronowo - Przyrzecze. Powyższe decyzje dopuszczają wykorzystanie do prac rekultywacyjnych wybranych odpadów, dopuszczonych do tego typu prac rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie odzysku i unieszkodliwienia odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U nr 49, poz. 356). Ponadto, wydano również decyzję na rekultywację terenu złoża Stopka II aktualnie eksploatowanego oraz na rekultywacje terenu rolnego, zdegradowanego nielegalną eksploatacją kopaliny kruszywa w miejscowości Lucim Powierzchnie zdegradowane Na terenie gminy Koronowo istnieją osuwiska, które spowodowały zniszczenia infrastruktury miejskiej bądź też stanowią dla niej zagrożenie. W przypadku doliny Brdy w rejonie Koronowa w latach 70-tych i 90-tych ubiegłego wieku, a także na początku XXI wieku zanotowano wzmożoną aktywność procesów grawitacyjnych. Jest to teren, w którym podatność na tworzenie się osuwisk jest względnie wysoka, a to ze względu na występujące tu formy morfologiczne (wyniesienia wzgórz morenowych, dolina rzeczna Brdy, dolinki wciosowe itp.) oraz budujące je osady (glina morenowa, muł, ił, piasek wodno-lodowcowy, itd.). Rys. 9. Numeryczny model terenu z zaznaczonymi osuwiskami 47

48 Jak wynika z rys. 9, wszystkie osuwiska znajdują się na zboczach doliny Brdy. Rzeźba lewobrzeżnego (zachodniego) zbocza doliny Brdy na obszarze badań jest w znacznym stopniu modelowana przez ruchy masowe. W tej części występują głównie osuwiska rozległe, o powierzchni dochodzącej do kilkuset arów. Osuwiska w części prawobrzeżnej (wschodniej) są mniejsze ich powierzchnia mieści się w zakresie od kilkuset m 2 do kilkudziesięciu arów. Zbocza lewobrzeżne w centralnej części obszaru, w Koronowie, osiągają wysokość do 47 m ponad dno doliny Brdy. Wysokość maleje kierunku północnym i południowym. Prawobrzeżne zbocza są niższe, nie przekraczają wysokości 30 m w Samociążku i 20 m w Pieczyskach. Większe osuwiska oraz większość małych rozwinięta jest na całym stoku, ich strefy oderwania sięgają górnej linii załamania stoku, a czoła znajdują się na najmłodszych tarasach zalewowych w dnie doliny. Łączna powierzchnia osuwisk wynosi 59 ha, z czego powierzchnia osuwisk aktywnych jest równa około 12 ha. w Osuwisko OKOLE Położone jest na prawym - zachodnim brzegu Brdy, w najbliższym sąsiedztwie rzeki, na południe od Koronowa. Powstało w latach 90. ubiegłego wieku. Jego reaktywacja nastąpiła w kwietniu 2005 i w okresie zimowo-wiosennym 2010/2011. Powstanie i rozwój osuwiska związane jest z wcześniejszym erozyjnym podmywaniem stromego zbocza przez rzekę i z sufozją. Dalsza progresja osuwiska grozi zniszczeniem zabudowań (w tym budynku mieszkalnego), znajdujących się w odległości kilku metrów od ostrej krawędzi niszy osuwiskowej a także utrudnieniem przepływu rzeki.. Widoczne są oznaki znacznych deformacji i zniszczeń, nieregularna powierzchnia terenu i odsłonięcia torfu. Osuwisko TUCHOLSKA Znajduje się w północnej części Koronowa. Jest to rozległe osuwisko, przecinające ulicę Tucholską, o czym świadczą wyraźne deformacje jej asfaltowej nawierzchni. Na obszarze osuwiska znajdują się strefy bagienne, powstałe w zagłębieniach utworzonych w wyniku wcześniejszych deformacji, na których rozwinęła się roślinność hydrofilna. Osuwisko powstało w latach 80. ubiegłego wieku w następstwie reprofilowania terenu podczas budowy drogi. Ruch osuwiskowy zachodzi w sposób ciągły, nasilając się w okresach deszczy nawalnych. Ostatnie wyraźniejsze ruchy 48

49 zarejestrowano jesienią Oprócz niewątpliwego wpływu wód gruntowych jako czynnik aktywizujący ruch można traktować obciążenie dynamiczne związane z nasilającym się ruchem kołowym. Dalsza progresja ruchu grozi przerwaniem ciągłości ulicy Tucholskiej. Osuwisko GRABINA Jest położone w zachodniej części Koronowa, na lewobrzeżnym stoku doliny Brdy. Osuwisko rozległe (ok. 5 ha), obejmuje znaczną część stoku, a jego różne strefy są mniej lub bardziej dotknięte ruchami masowymi. Osuwisko powstało w latach 70. ubiegłego wieku, w czasie przebudowy biegnącej przezeń ulicy Bydgoskiej i w wyniku całkowitego zaniechania konserwacji systemu odwodnienia. Od tego czasu obserwowano kilkakrotne ożywienie ruchów, przede wszystkim w czasie gwałtownych opadów deszczu (ostatnio wiosną 2005). Do czynników biernych sprzyjających deformacjom osuwiskowym zalicza się morfologię terenu oraz skomplikowaną budowę geologiczną. Wyraźny wpływ ma także działalność człowieka. Obecnie ul. Bydgoska jest zamknięta dla ruchu kołowego, gdyż wskutek przerwania w dwóch miejscach nawierzchni, jego utrzymanie było niemożliwe. Reaktywacja osuwiska w zarysie pierwotnym zagraża zniszczeniem budynków mieszkalnych oraz stadionu sportowego, znajdujących się u podnóża zbocza. Osuwisko CMENTARZ Znajduje się w centralnej części Koronowa, na prawym (wschodnim) stoku doliny Brdy. Nazwę tę przyjmuje się umownie, gdyż w rzeczywistości jest to szereg małych zsuwów, o łącznej powierzchni ok. 0.5 ha, usytuowanych na stoku o rozciągłości N-S nad ulicą Krzyżową poniżej cmentarza, oraz ponad sąsiadującym z cmentarzem wąwozem o rozciągłości W-E. Ruchy masowe ujawniły się w latach 80. ubiegłego wieku. Obserwuje się zsuwy płytkie, o głębokości 1-2 m, choć można przypuszczać, że na niektórych odcinkach potencjalna powierzchnia poślizgu może przebiegać głębiej (np. na głębokości ponad 10 m). Istnienie i rozwój osuwisk w tym rejonie jest szczególnie niebezpieczne z uwagi na fakt, iż ich nisze obejmują brzeżne partie cmentarza. Każdy większy zsuw może spowodować utworzenie się kilkumetrowej niszy, a więc odsłonięcie i osunięcie grobów. 49

50 Osuwisko PODGÓRNA Położone w części zachodniej Koronowa, na prawym (zachodnim) stoku doliny Brdy. Powstało w latach 70. ubiegłego wieku wskutek podcięcia stromego zbocza podczas budowy drogi. Zbocze jest stabilne w okresach suchych, natomiast w okresach niekorzystnych zjawisk atmosferycznych (np. topnienie śniegu oraz gwałtowne deszcze) następuje aktywizacja ruchów osuwiskowych. Deformacje powierzchni terenu oraz skrzywienie drzew znajdujących się na obszarze objętym zsuwem wskazuje na niewielki zasięg głębokościowy zsuwu, jednak nie można wykluczyć powstania głębszej powierzchni poślizgu. W dolnej części jęzor osuwiskowy obciąża mur oporowy na ul. Podgórnej, powodując jego deformacje. Progresja osuwiska grozi zniszczeniem ulicy Podgórnej biegnącej u jego podstawy, zniszczeniem linii energetycznych, kanalizacji i budynków mieszkalnych. Osuwisko SZAŃCE wzgórze św. Jana Znajduje się w zachodniej części Koronowa, na prawym (zachodnim) stoku doliny Brdy. Data powstania nie jest znana, choć można sądzić, że jest to osuwisko stare. Stok charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą, z widocznymi rozcięciami erozyjnymi, które okresowo prowadzą wody opadowe. W dolnej części, poniżej czoła osuwiska usytuowany jest stary zniszczony budynek, który obecnie stanowi swego rodzaju konstrukcję podporową, stabilizującą osuwisko. W części górnej wyraźna nisza osuwiskowa o wysokości 3-4 m. Osuwisko BRZĘCZKOWSKIEGO Położone na wschodnim stoku doliny Brdy, w centralnej części Koronowa, na S-E od osiedla mieszkaniowego Brzęczkowskiego. Rzeźba terenu jest urozmaicona, świadcząc o progresji ruchów osuwiskowych, których aktywność jest jednak rejestrowana sporadycznie; zauważa się pewną aktywność osuwiskową w okresach deszczy nawalnych. W przypadku znaczniejszego zsuwu istnieje zagrożenie dla budynków osiedla, z których najbliższy znajduje się w odległości ok. 40 m od krawędzi niszy osuwiskowej. Osuwisko KRZYŻOWA Położone na centralnej części Koronowa, na wschodnim stoku doliny Brdy, na północ od 50

51 cmentarza. Jest to niewielkie osuwisko pomiędzy ulicą Krzyżową na dole i ulicą Paderewskiego biegnącą powyżej niego. Czas powstania osuwiska nie jest znany. Osuwisko WIADUKT Rozwinięte na zboczu nasypu kolejowego pod wiaduktem nieczynnej kolejki wąskotorowej, na zachodnim brzegu Brdy. Złożone formy morfologiczne terenu (w czasie rozpoczynania realizacji projektu) wskazywały na możliwość progresji ruchu osuwiskowego, choć w tym czasie osuwisko było w fazie inicjalnej. Zgodnie z przypuszczeniami inicjacja nastąpiła w lutym 2011, zaś duży, gwałtowny zsuw w drugiej dekadzie marca Od tej pory zachodzi powolny ruch osuwiskowy. Przyczyny rozwoju osuwiska są natury hydro-meteorologicznej. Po bardzo mokrym roku 2010, dużych opadach deszczu w listopadzie i śniegu w grudniu 2010, nastąpiły roztopy, których początek datuje się na luty zaś maksimum na marzec Mechanizm ruchu polega głównie na zsuwie po stropie nieprzepuszczalnych gruntów spoistych. Osuwisko powiększa się systematycznie, zagrażając całkowitym zablokowaniem przejścia przez wiadukt, a przede wszystkim zniszczeniem (zawaleniem się) cennego zabytku technicznego tj. Mostu. Z powyższego opisu wynika, iż każde z osuwisk posiada odmienną, swoistą specyfikę. Dotyczy to morfologii terenu, lecz przede wszystkim rodzaju obiektów znajdujących się na nich lub w ich najbliższym sąsiedztwie (m.in. cmentarz, zabudowania gospodarcze i mieszkalne, szosa, ulica, wiadukt), które z jednej strony mogą mieć wpływ na stan stateczności zbocza, z drugiej zaś są zagrożone w przypadku utraty jego stateczności. 51

52 Przyczyny powstawania Środki zaradcze i stabilizujące osuwisk Konstrukcje inżynierskie na terenie niedostatecznie rozpoznanym pod względem geologicznym i hydrogeologicznym Podcięcie zbocza Budowle w bezpośrednim sąsiedztwie stromego zbocza Nieodpowiednia lokalizacja drogi, intensywny ruch, niewłaściwe utrzymanie drogi Zniszczenie koryta i brzegów cieku wodnego (rzeka, potok) * Przed wykonaniem budowli (budynku, drogi, mostu) konieczne jest przeprowadzenie dokładnego rozpoznania geologicznego i hydrogeologicznego (warunków wodnych) * Podłoże powinno być umocnione (niekiedy konieczna jest wymiana gruntu), a materiał budowlany nie może być zbyt sztywny, aby mógł się deformować bez pęknięć w przypadku niewielkich przemieszczeń; z drugiej strony nie może on być zbyt podatny, gdyż ulegałby dużym przemieszczeniom, stawiając mały opór * Przed rozpoczęciem budowy należałoby sprawdzić, czy można będzie budowlę ubezpieczyć, a po zakończeniu budowy warto to uczynić * Dokładne rozpoznanie geologiczne i hydrogeologiczne przed rozpoczęciem prac (w ramach dokumentacji geologiczno-inżynierskiej); często źle pojęte oszczędzanie na badaniach staje się przyczyną powstania osuwiska, zniszczenia konstrukcji i w efekcie ponoszenia wysokich kosztów jej naprawy koszt badań jest zazwyczaj niski w porównaniu z kosztami wynikającymi ze zniszczenia budowli * Obliczenia stateczności zbocza z uwzględnieniem zmian profilu (na skutek podcięcia), obciążenia przez budowlę oraz środków zabezpieczających * Podcięcie zbocza na jak najmniejszej szerokości i następnie wykonanie zabezpieczenia podciętej części, dopiero potem podcinanie kolejnego odcinka; stateczność zależy bowiem od szerokości podciętej strefy, im jest ona większa, tym niższa stateczność * Najlepszym choć nie zawsze możliwym jest takie zaprojektowanie budowli, aby uniknąć podcinania. * Przy wyborze lokalizacji budowli należy brać pod uwagę miejsca położone niezbyt blisko zbocza. Nawet wówczas, gdy nachylenie zbocza nie jest duże, może ono zsuwać się powoli, także powodując zniszczenia * Drzwi wejściowe i w miarę możliwości okna do budynków powinny znajdować się po stronie przeciwnej do zbocza * W przypadku budowli już istniejących warto wykonać prace stabilizujące, takie jak drenowanie, podpory, zmiana kształtu (usunięcie gruntu z wyższych partii zbocza, zalesienie). * Ograniczenie ruchu ciężkich pojazdów oraz maksymalnej dopuszczalnej prędkości * Wprowadzenie jeśli to możliwe ruchu jednokierunkowego * Podparcie zbocza poniżej drogi, poprzedzone badaniami geologicznymi i analizą stateczności zbocza * Systematyczne czyszczenie i naprawy systemu odwodnienia * Naprawa spękanej nawierzchni, likwidacja szczelin (zamknięcie dróg infiltracji wody pod powierzchnię drogi) * Zmiana lokalizacji drogi (w miarę możliwości) * Brzegi cieku powinny być zabezpieczone konstrukcjami inżynierskimi; wskazane jest stosowanie rozwiązań ekologicznych, w których wykorzystuje się roślinność (faszyna, gałęzie, itp.) * W każdym przypadku większej inwestycji (budowy, naprawy) konieczna jest współpraca geologa i geotechnika * Starannie wykonany system odwadniania powierzchni powyżej cieku jest pomocny w utrzymaniu stateczności zbocza * Koryto rzeki powinno zostać przełożone bądź ujęte w przewód podziemny (rura); takie rozwiązanie ma podwójne działanie pozytywne uniemożliwia podmywanie brzegów i tworzy dodatkowe podparcie dla zbocza * Koryto powinno być odpowiednio wyprofilowane, ponadto należałoby wykonać w nim progi i bloki, rozpraszające energię wody Pęknięcia i nieregularności na powierzchni terenu Nieodpowiednie odwodnienie zbocza i otoczenia * Szczeliny należy zamknąć w jak najkrótszym czasie poprzez ich wypełnienie materiałem nieprzepuszczalnym (np. iłem, gliną), w miarę możliwości utworzyć konstrukcje oporowe poniżej miejsc, w których pojawiły się szczeliny, wykonać powierzchniowe rowy odwadniające dookoła miejsc, w których widoczne są pęknięcia * Należy obserwować nawierzchnię a w przypadku powiększania się pęknięć, nierówności, rozstępów, przystąpić jak najszybciej do przebudowy drogi; konieczne jest również wyczyszczenie i naprawa systemu odwodnienia drogi oraz zamknięcie dróg dopływu wody do uszkodzonych miejsc. * Konieczne jest rozpoznanie warunków wodnych (hydrogeologicznych) na zboczu i w jego otoczeniu * Należy zaprojektować poprawny system drenażu, z uwzględnieniem bilansu wody na zboczu, czyli wzięciem pod uwagę ilości wody dopływającej i odpływającej ze zbocza i terenu sąsiadującego * Elementy drenażu muszą być dostosowane do warunków lokalnych z jednej strony nie powinny być zbyt sztywne, z drugiej zbyt podatne * Rowy drenażowe wzdłuż drogi powinny być wyłożone trwałym materiałem (niezbyt sztywnym); muszą być one systematycznie czyszczone (tak często jak to możliwe i konieczne) należy usuwać roślinność i nieczystości wypełniające rowy, a w przypadku zniekształcenia, rowy powinny być odbudowane zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami 52

53 * Mokre, błotniste i bagniste tereny na zboczach powinny być systematycznie odwadniane przez rowy oraz osuszane (przykładem jest osuwisko TUCHOLSKA, gdzie zaproponowano usunięcie wody z terenów bagnistych i ich osuszenie) * Należy często sprawdzać drożność przepustów drogowych i usuwać z nich nieczystości * Należy wyrównywać zagłębienia powierzchni terenu, aby nie dopuścić do gromadzenia się w nich wody, która będzie infiltrować w głąb zbocza * Pęknięcia, szczeliny, pojawiające się na powierzchni terenu należy zamykać przez wypełnienie nieprzepuszczalnym materiałem (iłem, gliną, itp.) * Zaleca się wykonywanie drenów podziemnych o głębokości do 3 metrów. Tab. 9. Przyczyny powstawania osuwisk i metody przeciwdziałania. Źródło: opracowanie własne na podstawie "Opracowanie koncepcji ustabilizowania osuwisk w dolinie Brdy w Koronowie z uwzględnieniem mechanizmów deformacji zboczy i oceną ryzyka osuwiskowego" Presja Istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na jakość gleb w gminie jest działalność człowieka. Dotyczy to obszarów użytkowanych rolniczo, zurbanizowanych oraz terenów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie terenów kopalnianych i pokopalnianych. Na omawianym obszarze 55,4% powierzchni gruntów stanowią grunty rolne. Gmina posiada dobre warunki do uprawy rolnej, dlatego oddziaływanie tego sektora ma znaczący wpływ na jakość gleb. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jakości gleb ma dobór roślin uprawnych, częstotliwość wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicznych. Większość mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszająco na glebę, przyczyniając się do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno-wodnych. Ogranicza to rozwój roślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu oraz uaktywnieniu pierwiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa również intensyfikacja rolnictwa, związana z usuwaniem masy roślinnej z ziemi. W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Nadmierne nawożenie gleb azotem mineralnym może przyczynić się do powstawania w glebie związków nitrozytowych i skażenia środowiska nitrozo-aminami. Produkcja zwierzęca oddziałuje na środowisko przyrodnicze, w tym gleby w sposób pośredni poprzez ścieki odzwierzęce (gnojowica) i odpady. Powstające w procesie chowu zwierząt gospodarskich odpady zależne są od technologii produkcji i systemu utrzymania zwierząt. Tworząca się w systemie bezściółkowym gnojowica może stanowić środek, niebezpieczny dla środowiska glebowego i wodnego, powodujący w wodach gruntowych wzrost zawartości azotanów. 53

54 Emisja pyłów pochodzących z motoryzacji powoduje zanieczyszczenie gleb głównie ołowiem i tlenkami azotu. W miarę upływu czasu następuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpośrednio przyległych do dróg. Posypywanie nawierzchni dróg solami powoduje silne zasolenie gleb i gruntów w pobliżu szlaków komunikacyjnych. Negatywny wpływ na gleby mają również porzucane odpady komunalne. Źródłem zanieczyszczeń gleby są również wycieki z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb) gromadzących ścieki z posesji nie podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Do terenów o przekształconej glebie zaliczono obszary zabudowane i zurbanizowane w tym tereny mieszkalne i rekreacyjno-wypoczynkowe oraz komunikacyjne. W ramach minimalizacji szkód wywołanych przez urbanizację gruntów należy zwrócić szczególną uwagę na zgodność powstającej zabudowy z planem zagospodarowania przestrzennego i kontrolować tzw. samowole budowlane Cele i kierunki działań do 2019 Cele dla miasta i gminy Koronowo w zakresie powierzchni ziemi, gleb i kopalin: właściwe użytkowanie, ochrona i rekultywacja istniejących zasobów glebowych, racjonalne wykorzystanie kopalin. Wymienione cele odnoszą się przede wszystkim do gruntów rolnych i leśnych. Ich ochrona polega na ograniczeniu przeznaczania tych gruntów na cele nierolnicze i nieleśne jeżeli jest to niemożliwe, należy postępować zgodnie z właściwościami danego terenu ograniczając możliwość wystąpienia negatywnego wpływu. Aby osiągnąć wytyczone cele należy postępować zgodnie z kierunkami działań: rekultywacja gleb zdegradowanych metodami biologicznymi i technicznymi przeciwdziałanie (wyłączenie tych terenów z zabudowy), monitowanie oraz usuwanie skutków osuwisk, uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego ochrony gruntów wartościowych dla rolnictwa i posiadających walory przyrodnicze, ochrona gleb o wysokiej wartości rolniczej przed przeznaczaniem na cele nierolnicze, przeciwdziałanie nadmiernemu zakwaszaniu gleb, zalecanie ograniczeń w stosowaniu środków chemicznych, propagowanie produkcji zdrowej żywności i promocja rolnictwa ekologicznego, 54

55 prowadzenie wielokierunkowej edukacji rolników i użytkowników gruntów w gminie, zachowanie zadrzewień śródpolnych, zakrzaczeń, kompleksów leśnych i nieużytków podmokłych jako ważnych elementów funkcjonalnych struktury ekologicznej i obiektów warunkujących utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych na obszarach rolniczych, propagowanie właściwych metod przechowywania nawozu organicznego (zapobieganie wyciekaniu np. gnojówki), wdrażanie i przestrzeganie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, uwzględnianie aspektów środowiskowych i rozważenie możliwych oddziaływań na środowisko podczas prowadzenia prac wydobywczych Harmonogram działań Tab. 10. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu ochrony gleb i racjonalnego wykorzystania zasobów kopalin Lp. 1 Opis zadania Tereny przeznaczone pod rekultywacje: Przyrzecze, działka nr 1266/1, pow. 2,4 [ha], termin zakończenia rekultywacji r., - Przyrzecze, działka nr 1315 i 1317, pow. 0,43 [ha], termin zakończenia rekultywacji r. - Krąpiewo, część działki nr 14/1, pow. 1,99 [ha], ostateczne zakończenie rekultywacji 5 lat po wygaśnięciu koncesji, przy jednoczesnym prowadzeniu rekultywacji terenów poeksploatacyjnych w trakcie prowadzenia wydobycia w innej części wyrobiska, - Koronowo część działki 126 8/7 o pow. 1,5 ha - Lucim, cześć działek nr 242/4, 242/8, 242/5 i 246 o pow. 1,45 ha, termin zakończenia rekultywacji r. 2 odbudowa systemu melioracji 4 coroczne zalesianie gleb Jednostka odpowiedzialna za realizację Właściciele nieruchomości, Gmina Koronowo Gmina Koronowo Nadleśnictwa, Gmina Koronowo, Starostwo Powiatowe, Właściciele gruntów, Dyrekcja Lasów Państwowych Termin realizacji Źródło finansowania 2015 środki własne zadanie ciągłe zadanie ciągłe budżet gminy i środki pomocowe NFOŚiGW, Fundusze pomocowe UE, Fundusz leśny 55

56 6 zmniejszenie erozji gleb poprzez zalesianie, zadarnianie terenów producenci rolni, właściciele nieruchomości, Gmina Koronowo, instytucje ochrony przyrody, organizacje pozarządowe, zadanie ciągłe budżet gminy, powiatu, województwa, państwa, funduszy ochrony środowiska, producentów rolnych 7 poprawa struktury agrarnej gospodarstw rolnych wdrażanie rolnictwa ekologicznego - prowadzenie upraw bez użycia nawozów sztucznych, gospodarowanie odpadami i energią w sposób mający niewielki wpływ na środowisko prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach o niskiej przydatności rolniczej przeprowadzenie kompleksowej rekultywacji gleb zdegradowanych, w tym ich zadrzewienie, zakrzewienie i docelowe zalesienie wspieranie działań w celu skuteczniejszej ochrony kopalin i wód podziemnych producenci rolni, Gmina Koronowo, Starostwo Powiatowe, organizacje rolnicze producenci rolni, Gmina Koronowo, Starostwo Powiatowe, organizacje gospodarcze Gmina Koronowo, Właściciele nieruchomości, Gmina Koronowo Gmina Koronowo zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie środki producentów rolnych, budżet gminy, fundusze ochrony środowiska środki producentów, budżet państwa środki producentów, budżet gminy, środki własne budżet gminy 56

57 5.3. Gospodarka odpadami Analiza stanu istniejącego Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych twórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Odpady komunalne powstają w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury: handlu, usługach, szkolnictwie, obiektach turystycznych, obiektach działalności gospodarczej, na targowiskach itp. Oprócz typowych składników odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych i obiektach infrastruktury (handlu, usługach, szkolnictwie, obiektach turystycznych, obiektach działalności gospodarczej i wytwórczej) powstają również inne rodzaje odpadów niż komunalne. Są to: odpady wielkogabarytowe, odpady remontowobudowlane, odpady zielone, odpady niebezpieczne (m.in. odpady zawierające PCB, odpady zawierające azbest, zużyte oleje, zużyte baterie i akumulatory, odpady medyczne i weterynaryjne) oraz odpady inne niż niebezpieczne (m.in. zużyte opony, wyeksploatowane pojazdy, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny). ze zm.) Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tj. Dz. U. z 2010 r. nr 185, poz zakłada selektywne zbieranie i magazynowanie poszczególnych rodzajów odpadów (łączenie innych odpadów z odpadami komunalnymi jest niedopuszczalne w rozumieniu powyższej ustawy). Gospodarka odpadami komunalnymi w gminie Koronowo jest prowadzona przez Gminną Jednostkę Organizacyjną Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koronowie oraz przez podmioty gospodarcze na podstawie udzielanych pozwoleń. Tab. 11. Wykaz przedsiębiorców świadczących usługi komunalne na terenie gminy Koronowo Nazwa firmy Uwagi Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Koronowie (Koronowo) REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. (Bydgoszcz) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych TARO (Łochowo) Przed. EKO - RECYKLING ŁUCTRANS Łucja Sawosz (Koronowo) Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych CORIMP (Bydgoszcz) odbiór odpadów komunalnych; opróżnianie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych odbiór odpadów komunalnych odbiór odpadów komunalnych odbiór posegregowanych odpadów komunalnych odbiór odpadów komunalnych 57

58 (t,%) Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Koronowo na lata z perspektywą na lata Spółka Komunalna BŁYSK Sp. z.o.o. (Pruszcz Pomorski) Zakład Usług Komunalnych (Świecie) Przędsiębiorstwo Usługowe BUCHE Zdzisław Kaduczka (Wierzchucin Królewski) Usługi Asenizacyjne Krzysztof Szczygieł (Wtelno) Przedsiębiorstwo Komunalne w Tucholi Sp. z.o.o. (Tuchola) Przedsiębiorstwo Usł.-Hand. TANIS Michał Gozdek (Koronowo) Firma wielobranzowa Jarosław Socha (Wtelno) Odbiór odpadów komunalnych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Odbiór odpadów komunalnych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Odbiór odpadów komunalnych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Opróżnienie zbiorników bezodpływowych i transport nieczystości ciekłych Przedsiębiorstwo Us.-Hand. SANITRANS Ryszard Wolski Opróżnienie zbiorników bezodpływowych (Białe Błota) EKOSZAMB Eugeniusz Magiera Opróżnienie zbiorników bezodpływowych (Osielsko) i transport nieczystości ciekłych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie Odbieranie odpadów przez firmy posiadające wymagane zezwolenia, odbywał się w zależności od istniejących potrzeb, najczęściej jednak z częstotliwością raz lub dwa razy w tygodniu, a na terenach wiejskich średnio 1 raz w miesiącu. Zgodnie z informacjami zebranymi przez Urząd Statystyczny w gminie Koronowo w 2010 roku wytworzono 6 571,84 ton komunalnych odpadów zmieszanych, w tym na terenie miasta Koronowa 4200,29 ton, co stanowi 63,9%. Około 70% odpadów komunalnych generują gospodarstwa domowe, 30% odpadów powstaje w obiektach infrastruktury. W 2010 roku 4 829,91 ton odpadów zostało wytworzonych w gospodarstwach domowych. Dla porównania warto dodać, że sumaryczna ilość odpadów w 2010 roku zwiększyła się o około 505 ton w stosunku do roku poprzedniego ,00% ,00% ,00% 50,00% ,00% ,00% ,00% ,00% 0 0,00% Rok Ogółem (lewa skala) Z gospodarstw domowych (lewa skala) Udział odpadów z gospodarstw domowych w ogółem (prawa skala) Rys. 9. Ilość wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Koronowo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 58

59 Powyższy wykres przedstawia ilości wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Koronowo w latach Na wykresie wyszczególniono ilości odpadów zebranych z gospodarstw domowych i ogółem wraz z procentowym udziałem. Analizując zebrane dane, można zauważyć, że w stosunku do roku 2005 ilość przekazanych z gminy do unieszkodliwienia zmieszanych odpadów komunalnych stopniowo wzrastała. Ilość wytwarzanych odpadów na terenie gminy, zarówno w mieście Koronowie jak i na obszarach wiejskich, w przeliczeniu na gospodarstwa domowe również ulegała trendowi wzrostowemu. Udział odpadów komunalnych kierowanych na składowiska na terenie gminy wynosi 99,9% (miasto Koronowo 100%). Wysoka wartość wskaźnika powinna być w kolejnych latach stopniowo ograniczana w myśl za aktualnymi przepisami oraz dokumentami strategicznymi (np. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami). Ograniczenie strumienia i ilości odpadów komunalnych kierowanych na składowiska powinno odbyć się poprzez możliwe jak najpełniejsze wyłapywanie z tego strumienia, takich odpadów, które mogą być zagospodarowane w inny sposób aniżeli składowane (poprawiając tym samym żywotność składowisk). Tab. 13. Charakterystyka zmieszanych odpadów komunalnych zebranych na terenie gminy Koronowo w latach Lp. Cecha ilość zmieszanych odpadów komunalnych zebranych w ciągu roku[t] ilość zmieszanych odpadów komunalnych z gospodarstw domowych zebranych w ciągu roku [t] budynki mieszkalne objęte zbieraniem odpadów z gosp. domowych [szt.] 3846, , , , , , , , , , , ,91 b/d b/d b/d b/d udział odpadów zdeponowanych na składowiskach [%] 99,92 99,98 99,98 99,93 b/d b/d Objaśnienia: b/d brak danych Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS z lat Skład morfologiczny odpadów komunalnych pochodzących z terenów wiejskich różni się od odpadów miejskich. Z uwagi na brak prowadzonych badań morfologicznych wytwarzanych odpadów komunalnych skład morfologiczny odpadów dla gminy Koronowo przyjęto, tak jak dla terenów miejskich i wiejskich, zgodnie z KPGO 2010, w oparciu o wyniki badań prowadzonych na terenie kraju w latach , 59

60 analogicznie jak w Powiatowym Programie Gospodarki Odpadami dla powiatu bydgoskiego. Szczegółowa analiza odpadów komunalnych zawarta jest w poniższej tabeli. Tab. 13. Skład morfologiczny odpadów komunalnych dla powiatu bydgoskiego Lp. Strumień odpadów komunalnych Udział danego rodzaju odpadów w całej masie odpadów komunalnych [%] Odpady inne niż niebezpieczne 1 Odpady ulegające biodegradacji 22,4 2 Papier i tektura 16 3 Opakowania wielomateriałowe 1,1 4 Tworzywa sztuczne 15 5 Tekstylia 2,7 6 Szkło 7,3 7 Metale 4,2 8 Odpady mineralne 3,7 9 Drobna frakcja popiołowa 11,7 10 Odpady wielogabarytowe 4,9 11 Odpady budowlane 10,3 Odpady niebezpieczne 12 Odpady niebezpieczne 0,8 RAZEM 100,00 Źródło: Aktualizacja Gminnego Planu Gospodarki Odpadami dla miasta i gminy Koronowo na lata z perspektywą na lata Selektywną systemową zbiórkę odpadów komunalnych rozpoczęto na poziomie gminnym. W poniższej tabeli zestawiono rodzaje i ilości odpadów komunalnych zebranych selektywnie w rok 2011 przez podmioty uprawnione do świadczenia usług komunalnych na terenie miasta Koronowo. Tab. 14. Rodzaj i ilość odpadów komunalnych zabranych selektywnie na terenie miasta Koronowo WYSZCZEGÓLNIENIE OGÓŁEM razem 78.2 papier i tektura 24.8 szkło 33.4 Odpady komunalne zebrane selektywnie tworzywa sztuczne 11.7 metale 0.0 tekstylia

61 w ciagu roku (w tonach) niebezpieczne 0.2 wielkogabarytowe 5.0 o kodach: *, *, biodegradowalne 0.3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie W poniższej tabeli zestawiono rodzaje i ilości odpadów komunalnych zebranych selektywnie w rok 2011 przez podmioty uprawnione do świadczenia usług komunalnych na terenach wiejskich gminy Koronowo. Tab. 15. Rodzaj i ilość odpadów komunalnych zabranych selektywnie na terenach wiejskich gminy Koronowo WYSZCZEGÓLNIENIE OGÓŁEM razem Odpady komunalne zebrane selektywnie w ciagu roku (w tonach) papier i tektura 65.6 szkło 78.2 tworzywa sztuczne 13.3 metale 0.2 tekstylia 0.0 niebezpieczne 0.0 wielkogabarytowe 9,2 o kodach: *, *, biodegradowalne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie W stosunku do lat poprzednich wzrastające sukcesywnie opłaty za składowanie odpadów na wysypiskach są czynnikiem ekonomicznym wpływającym na zmianę przyzwyczajeń w zakresie gospodarowania odpadami powodującym zwiększenie segregacji odpadów w celu przekazania do organizacji odzysku. Obecnie selektywna zbiórka objęte są odpady opakowaniowe, odpady wielkogabarytowe, tekstylia, elektroniczny sprzęt i przeterminowane leki,. Skutecznym czynnikiem wpływającym zachęcająco na segregację odpadów w gospodarstwach domowych jest odbiór wyselekcjonowanych odpadów za niską opłatą. System gospodarowania odpadami opakowaniowymi opiera się na dwóch zasadniczych filarach: odpowiedzialności przedsiębiorców wprowadzających na rynek produkty w 61

62 opakowaniach za osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu, obowiązku gmin do organizowania selektywnej zbiorki odpadów w celu ich odzysku, w tym recyklingu. W poniższej tabeli znajdują się szczegółowe informacje o rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych przekazanych do odzysku i recyklingu. Tab. 16. Informacja o rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych zebranych i przekazanych do odzysku i recyklingu przez gminę Koronowo w 2011 roku Opakowani a z tworzyw sztucznych Opakowania z aluminium Opakowania ze stali Opakowania z papieru i tektury Opakowania ze szkła gospodarczego Opakowania z materiałów naturalnych Opakowania wielomateriałowe Ilość odpadów [kg] zebranych przez gminy (związki gmin) lub podmioty działające w ich imieniu Ilość odpadów [kg] przekazanych do odzysku lub recyklingu % udział ilości odpadów przekazanych do odzysku lub recyklingu do ilości odpadów zebranych przez gminy 99,03% 100,00% - 99,77% 99,60% - - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie W gminach województwa kujawsko-pomorskiego selektywna zbiórka opakowań ze szkła, tworzyw sztucznych, papieru oraz aluminium oparta była o systemy pojemników do segregacji odpadów, systemy workowe przy zbieraniu odpadów opakowaniowych u źródła oraz stacje segregacji odpadów. Jednakże większość odpadów opakowaniowych trafiła do zmieszanych odpadów komunalnych i pozostaje w tym strumieniu. Należy mieć na względzie, że w chwili obecnej 90% odpadów opakowaniowych pochodzi z opakowań jednorazowego użytku, w tym głównie po napojach. W celu ograniczenia negatywnego oddziaływanie opakowań jednorazowego użytku na środowisko naturalne niezbędne jest wdrożenie rozwiązań technologicznych, wynikających z dyrektyw, które pozwolą na ograniczenie wytwarzania tego rodzaju odpadów. Gmina Koronowo posiada niemal 100% 62

63 współczynnik udział ilości odpadów opakowaniowych przekazanych do odzysku lub recyklingu do ilości odpadów opakowaniowych zebranych przez gminy lub podmioty działające w ich imieniu. W skali województwa ten współczynnik wynosi około 96% (w roku 2010). Uchwała Nr XXVI/263/12 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 31 października 2012 r. (Dz. U. Woj. Kuj-Pom. z 9 listopada 2012 r., poz. 2627) wprowadza nowy regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Koronowo (uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia). Wzmacnia ona obowiązek segregacji odpadów opakowaniowych u źródła ich powstawania. Regulamin zobowiązuje właścicieli nieruchomości do zapewnienia utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości m.in. poprzez prowadzenie selektywnej zbiórki obejmującej następujące frakcje: papieru i tektury oraz opakowań z papieru i tektury, metali oraz opakowań z metali, tworzyw sztucznych oraz opakowań z tworzyw sztucznych, szkła oraz opakowań ze szkła, opakowań wielomateriałowych, odpadów zielonych, opadów budowlanych i rozbiurkowych, przeterminowanych leków oraz chemikaliów, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, zużytych opon; Tab. 17. Szczegółowe sposoby postępowania z odpadami komunalnymi Rodzaj odpadów komunalnych Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne Papieru i tektury, opakowań z papieru i tektury, tworzywa sztuczne, opakowania z tworzyw sztucznych, metale, opakowania z metali, opakowania wielomateriałowe Szkło oraz opakowania ze szkła Sposób postepowania a) bierac w pojemnikach zachowująć szczegółowe wymagania sprecyzowane w uchwale, a w terminie odbioru odpadów udostepnić przedsiębiorcy odpowiadającemu za ich odbieranie a) zbierać w pojemnikach b)przekazywać do punktów selektywnej zbiórki a) zbierać w pojemnikach b)przekazywać do punktów selektywnej zbiórki 63

64 Odpady zielone Przeterminowane leki powstające w gospodartwach domowych Chemikalia powstające w gospodartwach domowych Zużyty sprzęt elektroniczny i elektroniczny powstający w gospodarstwach domowych Zużyte baterie i akumulatory powstające w gospodarstwach domowych Meble i inne odpady wielkogabarytowe powstające w gospodarstwach domowych Zużyte opony powstające w gospodarstwach domowych, a pochodzące z pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony a) zbierać w pojemnikach b)przekazywać do punktów selektywnej zbiórki c) gromadzić w przydomowych kompostownikach a) gromadzić w przeznaczonych do tego celu pojemnikach ustawionych w aptekach b) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki a) przekazywać do punktów selektywnej zbiórki a) przekazywać do punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego b) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki c) przekazywać przedsiębiorcy odpowiadającemu za odbieranie odpadów w terminach odbioru tych odpadów a) gromadzić w przeznaczonych do tego celu pojemnikach, ustawionych na terenie: placówek oświatowych i kulturalno-oświatowych, punktów serwisowych sprzętu elektrycznego i i elektronicznego oraz urzedów i instytucji b) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki a) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki b) zbierać w pojemnikach lub kontenerach zamówionych u przedsiębiorcy odpowiadającego za odbieranie odpadów komunalnych a) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki Odpady budowlane i rozbiurkowe powstające w gospodarstwach domowych a) przekazywac do punktów selektywnej zbiórki b) zbierać w pojemnikach lub kontenerach zamówionych u przedsiębiorcy odpowiadającego za odbieranie odpadów komunalnych Źródło: opracowanie własne na podstawie Uchwały Nr XXVII/263/12 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 31 października 2012 r. Uchwałą nr XIV/116/11 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 26 października 2011 Rada Miejska przyjęła Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Miasta i Gminy Koronowo na lata Zakłada się, ze proces oczyszczania obszaru miasta z azbestu będzie procesem długoterminowym, rozłożonym na lata Plan ten jest elementem i stanowi uściślenie zapisów zarówno Planu Gospodarki Odpadami i Programu Ochrony Środowiska. Zawiera zadania, które mają doprowadzić do sukcesywnej likwidacji i oczyszczenia obszaru gminy z wyrobów zawierających azbest. Corocznie gmina aktualizuje dane (WBDA) Wojewódzkiej Bazie Danych Azbestowych na podstawie złożonych przez właścicieli nieruchomości informacji o posiadaniu wyrobów zawierających azbest. W wyniku przetargu w 2012 roku została wyłoniona firma, która w ramach uzyskanej dotacji z WFOŚiGW w Toruniu zdemontuje, usunie i przewiezie do unieszkodliwienia na wysypisko azbest z terenu gminy Koronowo. 64

65 W wyniku tegorocznej akcji (rok 2012) docelowo zostanie unieszkodliwionych aż 186,140 Mg azbestu, czyli ponad 186 tyś ton (blisko 9 tyś 400 m2). Wstępnie oszacowana kwota dofinansowania wyniesie ,00 zł. Zgodnie z danymi z przeprowadzonej inwentaryzacji na koniec 2011 roku stwierdza się, że na terenie gminy Koronowo całkowita suma wyrobów azbestowych to Mg. Szczegółowe zestawienia ilości występowania wyrobów zawierających azbest przedstawiają poniższe tabele. Tab. 18. Ilościowe zestawienie płyt azbestowo-cementowych na terenie miasta i gminy Koronowo Lp. Osoby fizyczne Osoby prawne Ilość [Mg] Ilość [Mg] Suma: Gmina Koronowo Źródło: Dane Urzędu Miejskiego w Koronowie SUMA [Mg] Tab. 19. Ilościowe zestawienie wyrobów azbestowych na terenie miasta i gminy Koronowo Rodzaj (kod wyrobu) Ilość [Mg] Płyty azbestowo-cementowe płaskie st. w budownictwie (W01) Płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa (W02) SUMA Źródło: Dane Urzędu Miejskiego w Koronowie Z przedstawionych danych z raportu Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Miasta i gminy Koronowo na lata " wynika również, że dla większości z w/w, zainwentaryzowanych wyrobów azbestowych (tj. dla ok [m 2 ], tj. ok [Mg]) określono I stopień pilności do ich usunięcia. Odpady zawierające azbest, wytwarzane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego unieszkodliwiano między innymi poprzez składowanie na składowisku odpadów niebezpiecznych w Małociechowie (gmina. Pruszcz) w województwie kujawsko - pomorskim. Przedsiębiorstwa wytwarzające odpady we własnym zakresie gospodarują wytwarzanymi odpadami stosując się do przepisów ustawy o odpadach. W myśl art. 17 ustawy o odpadach wytwórcy są obowiązani do: uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg 65

66 rocznie; przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne. Wytwarzanie odpadów z instalacji przez podmioty gospodarcze (dla odpadów niebezpiecznych w ilości powyżej 1 Mg/rok, a dla odpadów innych niż niebezpieczne w ilości powyżej Mg/rok) może być także uregulowane w drodze pozwolenia na wytwarzanie odpadów, wydawanego na podstawie art. 183 i 188 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz art. 18 ustawy o odpadach. Wymóg uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, a także przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami nie dotyczy wytwórcy odpadów prowadzącego instalację, na której prowadzenie wymagane jest pozwolenie zintegrowane, o którym mowa w przepisach o ochronie środowiska. Gmina Koronowo nie posiada na swoim terenie czynnych składowisk odpadów komunalnych ani przemysłowych, a teren gminy obsługiwany jest przez Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiana Odpadów Komunalnych w Bladowie do końca roku 2012 r. (natomiast od 2013 r. zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami odpady będą przekazywane do instalacji w Bydgoszczy Region 5). W chwili obecnej brak jest również linii do kompostowania odpadów biodegradowalnych, w związku z czym jednym sposobem na zagospodarowania tego rodzaju odpadów, poza wykorzystaniem przez mieszkańców terenów wiejskich na własne potrzeby, jest deponowanie na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Na terenie gminy nie mieści się również instalacja do odzysku odpadów komunalnych. Najbliżej usytuowane instalacje tego typu zlokalizowane są na terenie Bydgoszczy (REMONDIS Bydgoszcz Sp. z o.o. oraz Pronatura Sp. z o.o.). Na terenie gminy funkcjonuje Cegielnia Stopka Sp. z.o.o., która posiada decyzję o udzieleniu pozwolenia zintegrowanego (w ramach przedmiotowego pozwolenia udzielono również zezwolenia na odzysk odpadów). Gmina posiada jedno nieczynne składowisko (m. Srebrnica). Usytuowanie składowiska w zagłębieniu terenowym powstałym po niekontrolowanym poborze kruszyw naturalnych, żwirów i piasków, klasyfikuje je jako składowisko o charakterze 66

67 podpoziomowym. Całkowita powierzchnia składowiska wynosi 17,5 ha, w tym powierzchnia użytkowa 8,7 ha. Najbliższym otoczeniem wysypiska są lasy sosnowe otaczające wysypisko ze wszystkich stron. W odległości około 1,0 1,5 km w kierunku wschodnim od wysypiska znajduje się Zalew Koronowski i ok.3 km w kierunku północnym znajduje się Koronowo. Całkowita pojemność wysypiska miała wynosić ,0 m3, w tym pierwsza kwatera ,0 m3. Nagromadzono odpadów w stosunku do całkowitej pojemności składowiska ok. 27%, a w stosunku do pierwszej kwatery ok. 98,3%. Eksploatacja wysypiska była przewidziana według dokumentacji technicznej na podstawie, której prowadzono budowę na ok. 31,3 lat. Przewidywana powierzchnia składowania o pow. ca 8,7 ha a przygotowana do eksploatacji była kwatera o pow. ca 2,4 ha do dalszej realizacji kwater pozostało ca 6,3 ha. Nadmienić należy, że budowa całego obiektu nie została zakończona. Wybudowano tylko pierwsza kwaterą oraz drogę i obiekty socjalne. Druga kwatera była przygotowana do budowy, ale nie została wybudowana, została natomiast przez byłego dzierżawcę samowolnie pogłębiona, co w obecnym stanie nie pozwala na ewentualną kontynuację budowy tej kwatery bez wcześniejszego podniesienia poziomu gruntu z uwagi na wysoki poziom wód gruntowych. W związku z prowadzoną złą eksploatacją pierwszej kwatery i deponowaniem odpadów częściowo na gruncie nie zaizolowanym została wstrzymana dalsza jego eksploatacja. Ostatni pomiar geodezyjny pryzmy zdeponowanych odpadów komunalnych odbył się w miesiącu grudniu 2009 r., z którego wynika, że kubatura zdeponowanych odpadów wynosi obecnie ,57 m³ (przy założeniu 1m³ = 0,33Mg, ilość składowanych odpadów wraz z warstwami przesypki z piasku wynosi ,06 Mg). Marszałek Województwa Kujawsko - Pomorskiego decyzją z r. znak: ŚG.I.I.es /10 wyraził zgodę na zamknięcie wysypiska odpadów komunalnych w Srebrnicy. Termin zakończenia rekultywacji przewidywany jest na koniec 2015 r. Po rekultywacji nastąpi zadrzewienie i zalesienie. Na terenie gminy Koronowo sporadycznie wykrywane są miejsca z porzuconymi odpadami komunalnymi, które są na bieżąco usuwane. Często jednak zdarza się, że dzikie składowiska powstają ponownie. Zjawisko to jest głównie charakterystyczne dla terenów wiejskich o czym świadczą statystyki za rok 2011 roku. O ile w samym mieście nie wykryto żadnego nielegalnego składowiska śmieci to na terenach wiejskich likwidacją objęto dwadzieścia takich stanowisk. Łączna suma odpadów komunalnych zebranych 67

68 podczas likwidacji dzikich składowisk wyniosła 35,4 tony. Nowe przepisy obligujące gminy do zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości mogą przynieść pozytywne efekty w postaci ograniczenia liczby powstawania nielegalnych miejsc porzuconych odpadów Presja Odpady stają się coraz poważniejszym problemem w skali światowej ze względu na rosnącą liczbę ludności, rosnącą produkcję dóbr konsumpcyjnych oraz coraz szybszy postęp technologiczny powodujący coraz krótszą długość życia niektórych grup produktów, głównie tych powszedniego użytku. Odpady przemysłowe powstają w dużej ilości i stanowią poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego ze względu na toksyczność, palność, wybuchowość, rakotwórczość. Odpady komunalne stanowią duże zagrożenie dla gleb i wód gruntowych. Związane jest to z rozproszonym charakterem ich powstawania na obszarze siedzib ludzkich i wysokim udziałem substancji organicznej sprzyjającej rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych oraz szkodników. Odpady z rolnictwa i hodowli częściowo są wykorzystywane ponownie. Pozostała ich część wymaga unieszkodliwienia ze względu na poważne zagrożenie dla gleb i wód gruntowych. Zagrożenie dla wód podziemnych stanowią również dzikie (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych. Należy je sukcesywnie likwidować wywozić na legalne składowiska odpadów. Istotnym problemem w Polsce jest zapewnienie, wynikających ze zobowiązań unijnych odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji, zużytego sprzętu elektroenergetycznego i elektronicznego, przez tworzenie sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Uzyskanie odpowiednich poziomów recyklingu i odzysku niektórych grup odpadów jest możliwe tylko przy wstępnej segregacji odpadów u źródła ich powstawania. 68

69 Cele i kierunki działań do 2019 Cele dla miasta i gminy Koronowo w zakresie gospodarki odpadami: minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów poprzez zwiększenie stopnia odzysku i unieszkodliwiania odpadów, dostosowanie zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi do aktualnych przepisów prawnych. Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U nr 152 poz. 897) znacząco zmodyfikowała dotychczasowy system gospodarowania odpadami komunalnymi w gminach. Najpóźniej od dnia 1 lipca 2013 r. będzie funkcjonował nowy model gospodarowania odpadami komunalnymi w gminach. Ustawa m.in. wprowadziła konieczność osiągnięcia poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i zapewnianie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych albo zapewnienie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. Zasadniczą zmianą w obowiązującym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi będzie przejęcie przez gminy własności odpadów, a więc obligatoryjne przejęcie przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych tj. objęcie systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. System gospodarowania odpadami komunalnymi obejmuje: odbieranie, transport, zbieranie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych, tworzenie i utrzymanie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, obsługę administracyjną tego systemu. Gmina dokonuje wszystkich działań związanych z tworzeniem sytemu gospodarowania odpadami, a więc prowadzi prace zmierzające do dostosowania regulaminu utrzymania czystości i porządku w gminie do wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, przygotowuje uchwały dotyczących terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłaty za 69

70 gospodarowanie odpadami komunalnymi, określenia wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi składanych przez właścicieli nieruchomości, określenia sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych i zagospodarowania tych odpadów, określenia metody ustalenia opłaty oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Ponadto gmina przyjmuje deklaracje o wysokości opłaty od właścicieli lub zarządców nieruchomości, administracji osiedli, wspólnot mieszkaniowych, weryfikuje prawdziwość informacji zawartych w deklaracjach właścicieli nieruchomości z innymi posiadanymi informacjami, wprowadza dane do systemu gospodarki odpadami, przygotowuje i przeprowadza procedury przetargowe na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, nalicza opłaty za odbiór odpadów, obsługuje na bieżąco system poboru opłat, nadzoruje i kontroluje realizacje selektywnej zbiórki odpadów przez właścicieli nieruchomości, weryfikuje dane wykazane w sprawozdaniach składanych kwartalnie przez przedsiębiorców odbierających odpady w stosunku do ilości osób zgłoszonych w deklaracjach. Powstające na terenie gminy zmieszane odpady komunalne, odpady zielone, a także pozostałości z sortowania będą przekazywane do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, wskazanych w wojewódzkim planie gospodarki odpadami. Gmina Koronowo podjęła już szereg działań w związku z dostosowaniem się do nowych regulacji. Można do nich zaliczyć m.in.: uchwałę Nr XXVII/263/12 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 31 października 2012 r. wprowadzającą nowy regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Koronowo, uchwałę nr XXV/236/12 Rady Miejskiej w Koronowie w dniu 29 sierpnia 2012 r. w sprawie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, uchwałę nr XXV/237/12 rady Miejskiej w Koronowie z dnia 29 sierpnia 2012 r. w sprawie wyboru metody ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Uwzględniając wytyczne, znowelizowaną ustawę o odpadach oraz analizując 70

71 możliwości techniczne instalacji unieszkodliwiania odpadów, w tym składowisk odpadów na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, możliwości spełniania kryteriów zakładów zagospodarowania odpadów, wytycznych dotyczących systemowych kompleksowych rozwiązań w gospodarce odpadami komunalnymi województwa kujawsko-pomorskiego, zawartych w Programie ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata perspektywą na lata , a także biorąc pod uwagę założenia, kształt i trwałość projektów dotyczących gospodarowania odpadami, realizowanych ze środków unijnych na wszelkich płaszczyznach, uznano, iż podstawą gospodarki odpadami komunalnymi w województwie winno być do dnia 31 grudnia 2015 r. siedem Regionów Gospodarki Odpadami Komunalnymi (RGOK). W ramach regionów funkcjonować winny wszelkie niezbędne urządzenia i instalacje, w tym wskazane, już istniejące na terenie województwa składowiska odpadów, spełniające w zakresie technicznym kryteria najlepszej dostępnej techniki i posiadające przepustowość wystarczającą do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez mieszkańców. Gmina Koronowo będzie docelowo wchodzić do piątego regionu bydgoskiego. Począwszy od dnia 1 stycznia 2016 r., tj. od uruchomienia Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitarnego, podstawą gospodarki odpadami komunalnymi w województwie będzie 6 Regionów Gospodarki Odpadami Komunalnymi. i z 71

72 Tab. 20. Planowane docelowo regionalne instalacje do przetwarzania Źródło: "Plan gospodarki odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata z perspektywą na lata " Tab. 21. Wykaz regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) w piątym regionie bydgoskim Podstawowe instalacje regionalne Bydgoszcz Corimp (Z, MBP) Bydgoszcz ProNatura (MBS, Z, SK, SP) Bydgoszcz Remondis (MBS,Z) Giebnia gm. Pakość (SK, Z) Wawrzynki gm. Żnin (MBS, Z, SK) Służewo gm. Aleksandrów Kujawski (MBS, Z, SK) Instalacje zastępcze (do czasu uruchomienia-rozbudowy) RIPOK Bydgoszcz ProNatura (Z, SK) Wawrzynki gm. Żnin (SK) Bydgoszcz Corimp (SORT) Służewo gm. Aleksandrów Kujawski (SORT, SK) Skróty: MBP - mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych; Z - przetwarzanie odpadów zielonych i innych bioodpadów i wytwarzanie produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin; SK - składowisko odpadów SORT - sortownia odpadów Źródło: "Plan gospodarki odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata z perspektywą na lata " Celem średniookresowym w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi jest zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na 72

73 składowiska odpadów, aby nie było składowanych w 2013 r. więcej niż 50%, a w 2020 r. więcej niż 35% w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r Harmonogram działań Tab. 22. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu gospodarki odpadami Lp. Opis zadania Jednostka odpowiedzial na za realizację Termin realizacji Źródło finansowania 1 demontaż, transport i utylizacja odpadów niebezpiecznych zawierających azbest z terenu Gminy Koronowo Gmina Koronowo, RGGiOŚ zadanie ciągłe WFOŚiGW przy udziale środków z NFOŚIGW 2 przyznawanie dotacji celowych na demontaż, transport i utylizację odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, zgodnie z Uchwałą Nr V/49/11 Rady Miejskiej w Koronowie z dnia 23 lutego 2011 r. w sprawie określenia zasad udzielania i rozliczania dotacji ze środków budżetu gminy na cele ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz trybu postępowania o jej udzielenie (Dz. U. Woj. Kujawsko-Pomorskiego Nr 66, poz. 467, z dnia 16 marca 2011). Gmina Koronowo, RGGiOŚ zadanie ciągłe środki własne 3 zbiórka przeterminowanych leków w aptekach na terenie Gminy Koronowo na mocy umowy podpisanej z podmiotem zajmującym się zbiórką i utylizacją w/w Gmina Koronowo, RGGiOŚ zadanie ciągłe środki własne 4 zbiórka zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z terenu Gminy Koronowo na mocy umowy zawartej z podmiotem zajmującym się zbiórką i przetwarzaniem Gmina Koronowo, RGGiOŚ zadanie ciągłe środki własne 5 organizacja Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych na terenie miasta i gminy Koronowo Gmina Koronowo Od stycznia 2012 r. zgodnie z ustawą ucpg, rozbudowa w miarę potrzeb Środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, ponoszonych przez właścicieli nieruchomości na terenie gminy Koronowo, środki własne 6 kompleksowa organizacja systemu gospodarowania odpadami komunalnymi zgodnie z nowelizacją ustawy ucpg Gmina Koronowo Od sierpnia 2011 do chwili obecnej Środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, ponoszonych przez właścicieli nieruchomości na 73

74 terenie Gminy Koronowo, środki własne 7 objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkałych na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi Gmina Koronowo 2013 środki własne 8 nadzór nad gospodarowaniem odpadami komunalnymi, w tym realizacją zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy 9 zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy 10 prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy11 11 udostępnianie na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o: - podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu gminy, - miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, - osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości w danym roku kalendarzowym wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, - punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych odbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy 74

75 12 coroczna analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi w celu poprawy efektywności i organizacji gospodarowania odpadami komunalnymi Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy 13 zapobieganie zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych, w szczególności przez: zbieranie i pozbywanie się błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego celu pojemnikach ustawionych na chodniku Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy 14 utrzymywanie czystość i porządku na przystankach komunikacyjnych Gmina Koronowo 15 rekultywacja wysypiska w Srebrnicy Gmina Koronowo (zadanie ciągłe) 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie finansowanie z opłat wnoszonych przez mieszkańców gminy częściowo środki własne 5.4. Przyroda i krajobraz Analiza stanu istniejącego Ze względu na zróżnicowanie rzeźby terenu, budowy geologicznej i pokrywy glebowej, a także różnorodne formy i natężenie działalności człowieka, szata roślinna gminy Koronowo jest zróżnicowana. Ogólną charakterystykę zróżnicowania roślinności leśnej można przedstawić w oparciu o wyróżniane w różnych podziałach funkcjonalnoprzestrzennych mezoregiony: Pojezierze Krajeńskie (zachodnia, centralna i południowo-zachodnia część gminy): tereny pierwotnie zajęte głównie przez lasy grądowe grądy środkowoeuropejskie, w chwili obecnej tego typu lasy istnieją w postaci szczątkowej, a ich pierwotny obszar występowania na terenie gminy zajęty jest przez tereny rolnicze. Obniżenia terenu o utrudnionym odpływie to siedliska ols. W sąsiedztwie drobnych cieków występowały pierwotnie łęgi olsowo-jesionowe, obecnie również zachowane w postaci szczątkowej. Dolina Brdy (przecina gminę w kierunku południkowym): obecnie główny obszar występowania zwartych kompleksów leśnych. Reprezentowane są one na tym terenie przez: kontynentalne bory mieszane oraz kontynentalne śródlądowe bory sosnowe, zróżnicowane siedliskowo. Niewielki areał zajmują płaty olsów i łęgi 75

76 olszowo-jesionowe. Na krawędziach doliny zachowały się ponadto bardzo cenne fragmenty grądu środkowoeuropejskiego, m.in. projektowany rezerwat przyrody Grabina ). Wysoczyzna Świecka (fragmenty wschodniej części gminy): teren o charakterystyce zbliżonej do Pojezierza Krajeńskiego, z większym udziałem naturalnej roślinności leśnej. W szacie roślinnej gminy zaznacza się liczna grupa zbiorowisk i zespołów roślinności nieleśnej. Występują one zarówno na terenach znacznie przekształconych działalnością gospodarczą człowieka (roślinność ruderalna i segetalna), jak również na terenach zmienionych w nieznacznym stopniu. Do najciekawszych należą zbiorowiska wodne, bagienne i torfowiskowe, budowane często przez gatunki podlegające ochronie prawnej. Roślinność bagienna (szuwarowa) jest bogata i zróżnicowana pod względem fitosocjologicznym. Niektóre zespoły, takie jak zespół trzciny pospolitej, zespół pałki szerokolistnej lub zespół manny mielec zajmują rozległe powierzchnie i stanowią miejsce bytowania interesującej awifauny. Dość duże powierzchnie na terenie gminy zajmują zbiorowiska łąkowe. Z reguły są one użytkowane rolniczo, stąd też w większości niezbyt bogate florystycznie. Do cennych fragmentów roślinności nieleśnej należy zaliczyć zbiorowiska występujące w postaci drobnych płatów w kompleksach leśnych, w specyficznych warunkach (roślinność bagienna, torfowiskowa, szuwarowa, murawy psammofilne). W 2011 rok wskaźnik lesistości Koronowa wynosił około 30,6% i był znacznie niższy od lesistości powiatu Bydgoskiego (40,8%), ale przekraczył znacznie lesistość Województwa Kujawsko-Pomorskiego (23,3%). Z ramienia Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe lasami na terenie gminy administrują Nadleśnictwa Różanna, Runowo, Zamrzenica i Żołędowo. Większe kompleksy leśne koncentrują się głównie we wschodniej części gminy (Glinki, Nowy Jasiniec, Stary Jasiniec, Samociążek, wschodnia część sołectwa. Mąkowarsko, północna część Koronowa). Pozostała część gminy ma charakter rolniczy. Występują tam rozproszeniu niewielkie enklawy leśne (m.in. Wiskitno, Popielewo, Byszewo, Wtelno, Wierzchucin Królewski). Na terenie lasów kumulują się różne negatywne zjawiska pochodzenia biotycznego i antropogenicznego, wpływające na ogólne osłabienie istniejących drzewostanów i całych ekosystemów leśnych. Spośród typowych form degeneracyjnych 76

77 lasu, definiowanych w typologii leśnej, można mówić o: neofityzacji, czyli wprowadzeniu do drzewostanów gatunków obcych, introdukowanych; monotypizacji, czyli uproszczeniu struktury warstwowej drzewostanów i ich ujednoliceniu gatunkowym i wiekowym. Spośród czynników biotycznych wpływających degradująco na stan lasów, szczególną rolę odgrywają szkody wyrządzane przez zwierzynę. Formą przeciwdziałania tej tendencji jest zalecanie zwiększenia naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny poprzez zagospodarowanie łąk śródleśnych i zadrzewień śródpolnych oraz zakładanie poletek zgryzowych, a także tradycyjne metody palikowania i osłaniania pojedynczych sadzonek oraz grodzenia upraw. Zieleń urządzona, w tym parki, zieleńce, a także zieleń towarzysząca zabudowie mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej, oraz głównym ciągom komunikacyjnym, uzupełniona o grupy zieleni wysokiej wokół zabytkowych obiektów sakralnych, stanowią ważny składnik Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) gminy. Szczególną rolę w strukturze zieleni urządzonej Koronowa spełniają niektóre obiekty zabytkowe z elementami zieleni, objęte strefami ochrony konserwatorskiej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Parki krajobrazowe Gmina Koronowo leży w pobliżu: Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, Tucholskiego Par Krajobrazowego Wdeckiego Parku Krajobrazowego Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego 77

78 Legenda: 1 Krajeński Park Krajobrazowy 2 Tucholski Par Krajobrazowy 3 Wdecki Park Krajobrazowy 4 Zespół Parków Nadwiślańskiego i Chełmińskiego 5 Brodnicki Park Krajobrazowy 6 Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy 7 Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy 8 Nadgoplański Park Krajobrazowy Rys. 11. Parki krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego Źródło: Rezerwaty przyrody Na terenie gminy Koronowo znajdują się rezerwaty: Rezerwat Przyrody Różanna Dęby Jest to rezerwat częściowy o powierzchni ogólnej 5,94 ha utworzony na podstawie Rozporządzenia nr 14/2002 Wojewody Kujawsko- Pomorskiego z dnia 29 stycznia 2002 r. Celem utworzenia rezerwatu jest zachowanie ze wględów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, występującego tu 200-letniego drzewostanu dębu szypułkowego, o charakterze naturalnym. Rezerwat położony jest w obrębie Różanna, leśnictwo Różanna, w oddziale 126f. Wokół rezerwatu wyznaczono otulinę o powierzchni 78

79 10,95 ha. Rezerwat Przyrody Bagno Głusza Jest to rezerwat o powierzchni 166,96 ha (Nadleśnictwo Runowo). Rezerwat częściowy utworzony na mocy Rozporządzenia Wojewowody Kujawsko - Pomorskiego 32/2003 z dnia 9 grudnia 2003 roku. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych, krajobrazowych i dydaktycznych cennych środowisk wodnych, bagiennych, łąkowych oraz leśnych, stanowiących ważne miejsca lęgów a także występowania rzadkich gatunków ptaków ze znacznym udziałem gatunków zagrożonych w skali krajowej oraz europejskiej. Jako lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe wymienić można gatunki takie jak: bąk, bączek, bocian biały, bocian czarny, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, błotniak stawowy, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, zielonka, rybitwa czarna, rybitwa zwyczajna, żuraw, skowronek borowy, gąsiorek, brzegówka, pokląskwa, brzęczka, trzciniak, ortolan, perkoz rdzawoszyi, gęgawa, cyraneczka, krakwa, płaskonos, nurogęś, wodnik, sieweczka rzeczna, czajka, kszyk, świergotek łąkowy, słowik szary,świerszczak, strumieniówka, rokitniczka, remiz oraz potrzos. Obszar projektowanego rezerwatu przyrody Grabina w m. Koronowo W skali gminy jeden z najcenniejszych fragmentów zbiorowisk leśnych to las "Grabina". Dominującym zbiorowiskiem roślinnym jest tam zaliczany do grądów subatlantycki las dębowo-grabowy wykształcony w postaci naturalnej, z licznym udziałem typowych, w tym rzadkich gatunków runa (m.in. kokorycz wątła), oraz ze stanowiskami bardzo rzadkich w skali całego Pomorza gatunków roślin (m.in. przewiercień długolistny). Grądy w postaci naturalnej należą do rzadkości nie tylko w skali regionu, ale i w całej Polsce. W związku z tym są wymieniane w listach zbiorowisk zagrożonych zanikiem. 79

80 Użytki ekologiczne W granicach jednostki administracyjnej znajduje się 56 użytków ekologicznych wymienionych w tabeli poniżej. Tab. 23. Wykaz użytków ekologicznych w gminie Koronowo Lp. Rodzaj użytku ekologicznego Pow. [ha] Obręb ewidencyjny Nr działki ewidencyjnej Data utworzenia 1 Bagno 0,23 Sokole-Kuźnica 143LP Bagno 0,26 Glinki 169 LP Bagno 0,27 Glinki 152/1 LP Bagno 0,28 Glinki 187 LP Bagno 0,32 Sokole- Kuźnica 143/2 LP Bagno 0,33 Glinki 186 LP Bagno 0,40 Glinki 185 LP Bagno 0,42 Glinki 175 LP Teren trwale zabagniony 0,43 Osiek 170/2LP Bagno 0,44 Glinki 186 LP Bagno 0,55 Glinki 156 LP Bagno 0,58 Glinki 141 LP Bagno 0,60 Sokole-Kuźnica 19LP Bagno 0,60 Huta dz. nr 166/7LP - 15 Bagno 0,66 Samociążek 188/1LP Bagno 0,80 Sokole- Kuźnica 9LP Bagno 0,80 Sokole- Kuźnica 132/6 LP Bagno 0,81 Glinki 189 LP Teren trwale zabagniony 0,81 Wiskitno 182/17 LP Bagno 0,83 Glinki 152/1 LP Bagno 0,87 Samociążek 200LP Bagno 0,88 Stary Jasiniec 22/2LP Teren trwale zabagniony 0,91 Wiskitno 182/14 LP Teren trwale zabagniony 0,92 Wiskitno 182/15 LP Bagno 0,96 Sokole-Kuźnica 10LP Bagno 1,00 Glinki 156LP Bagno 1,16 Tryszczyn 1ALP Bagno 1,16 Tryszczyn 341/1 LP Bagno 1,21 Sokole-Kuźnica 125LP Bagno 1,35 Huta 166/ Bagno 1,44 Sokole- Kuźnica 125/1, 143/1 LP Bagno 1,48 Glinki 141 LP, 152/1LP Bagno 1,64 Glinki 189 LP Bagno 1,86 Stary Jasiniec 22/1LP

81 35 Bagno 2,06 Sucha 87/1 LP Bagno 2,06 Sokole Kuźnica 87/2LP Bagno 2,21 Glinki 186 LP Bagno 2,21 Samociążek 201LP Bagno 2,36 Sokole-Kuźnica 9/1LP, 10LP, 19LP Teren trwale zabagniony 2,49 Wiskitno 182/16 LP Bagno 2,52 Glinki 169LP Bagno 2,52 Glinki 169 LP Bagno 3,08 Samociążek 209/1LP Bagno 3,35 Samociążek 200LP Bagno 3,71 Glinki 160 LP, 175 LP Bagno 3,86 Glinki 147/5 LP Bagno 3,93 Glinki 162/1 LP Bagno 4,17 Glinki 137 LP Bagno 5,10 Glinki 168/4 LP, 169 LP Teren trwale zabagniony 5,76 Krąpiewo 184/1LP Bagno 5,81 Krąpiewo 184/6LP Bagno 7,44 Mąkowarsko 27/8LP, 27/9LP Bagno 8,28 Sokole- Kuźnica 136 LP, 137/5 LP Bagno 28,02 Glinki 163 LP, 164 LP, Bagno 153,51 Wiskitno 182/4 LP, 182/5 LP, 182/8 LP, 182/12 LP, 182/13 LP A/4 LP, 182 A/5LP, 56 Bagno 160,15 Wiskitno 182 B/12, 182C/13, /11, 182/10, 108/9, 45/5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie oraz danych RDOŚ Obszary chronionego krajobrazu Na terenie gminy Koronowo znajdują się Obszary Chronionego Krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego zajmuje powierzchnię 286,87 km, z tego w większości na terenie gminy oraz północno-zachodnich fragmentach miasta Bydgoszczy. Charakteryzuje się wybitnymi walorami przyrodniczymi i turystycznymi. Jest położony na obszarze Doliny Brdy, do której od wschodu przylega Równina Świecka, od zachodu natomiast Pojezierze Krajeńskie. Malowniczość przyrodniczo-krajobrazowa tego obszaru wynika z występowania na jego powierzchni doliny rzeki Brdy, Zalewu Koronowskiego, znacznej ilości jezior, lasów oraz urozmaiconego ukształtowania hipsometrycznego powierzchni. Na jego powierzchnię składają się: lasy: 221,6 km² (77% obszaru), 81

82 wody: 14,5 km², tereny pozostałe, przeważnie rolne i osadnicze: 51,8 km² Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Sępolenki Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny rzeki Sępolenki obejmuje morfologiczną dolinę rzeki Sępolenki wciętej w Pojezierze Krajeńskie oraz liczne jeziora i kompleksy leśne. Powierzchnia wynosi ok. 6,5 km 2 Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich Położony jest wzdłuż jezior m.in. Studziennego, Wierzchucińskiego Dużego i Małego, Długiego, Tobolno. Lokalizacja: rynna Jezior Byszewskich; obejmuje obszar 1800 ha. Głębokość wcięcia formy rynnowej wynosi ca 40 m. Obowiązują na jego obszarze typowe ograniczenia i zalecenia, ze szczególnym zaakcentowaniem ochrony morfologii terenu (krawędź rynny) oraz wód jezior. Wskazana jest zieleń izolacyjno-krajobrazowa, na pograniczu strefy degradacji zboczy, przeciwdziałająca erozji oraz ograniczająca spływ związków chemicznych do akwenów położonych w rynnie, a także ewentualny spływ gnojowicy. Uchwałą nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 marca 2011r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. U. Woj. Kuj Pom. nr 99, poz. 793) wprowadzono zakazy m.in.: zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności, realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych, w wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu, w wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z 82

83 Sztuk Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Koronowo na lata z perspektywą na lata wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych, dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalnej gospodarce wodnej lub rybackiej, llikwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno błotnych, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybacki Pomniki przyrody Na terenie gminy Koronowo zlokalizowanych jest 50 Wyszczególnienie znajduje się w tabeli poniżej. pomników przyrody. Tab. 24. Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie gminy Koronowo Lp. Rodzaj pomnika przyrody Nazwa polska Obręb ewidencyjny Data utworzenia 1 Drzewo 1 Dąb szypułkowy Glinki Drzewo 1 Dąb szypułkowy Glinki Drzewo 1 Dąb szypułkowy Glinki Drzewo 1 Dąb szypułkowy Glinki Głaz narzutowy 1 Glinki Głaz narzutowy 1 Glinki Głaz narzutowy 1 Glinki Drzewo 1 Buk zwyczajny Gościeradz Drzewo 1 Jesion wyniosły Koronowo Lipinki Drzewo 1 Wierzba krucha Popielewo Drzewostan 1 Drzewostan sosnowo dębowy z pomnikowymi okazami sosny Sokole Kuźnica Drzewostan 1 Drzewostan modrzewiowo dębowy z pomnikowymi okazami dębu szypułkowego i modrzewia europejskiego Sokole Kuźnica

84 13 Skupisko drzew 3 Dąb szypułkowy Sokole Kuźnica Skupisko drzew 12 Dąb szypułkowy Sokole Kuźnica Drzewo 1 Lipa drobnolistna Buszkowo Skupisko drzew 2 Dąb szypułkowy Buszkowo Drzewo 1 Kasztanowiec zwyczajny Byszewo Skupisko drzew 3 Buk zwyczajny, Jesion wyniosły Gościeradz Skupisko drzew 2 Dąb szypułkowy Jasiniec Młyn Dąb szypułkowy; 20 Skupisko drzew 32 Lipadrobnolistna dwuwierzchołkowa Koronowo Skupisko drzew 2 Dąb szypułkowy; Lipa drobnolistna Koronowo Drzewo 1 Dąb szypułkowy Koronowo Drzewo 1 Żywotnik zachodni Koronowo Drzewo 1 Dąb szypułkowy Krąpiewo Skupisko drzew 14 Dąb szypułkowy; Lipa drobnolistna Nowy Jasiniec Głaz narzutowy 1 Nowy Jasiniec Głaz narzutowy 1 Pieczyska Drzewo 1 Dąb szypułkowy Popielewo Stanowisko 1 Pełnik europejski Sitowiec Głaz narzutowy 1 Stopka Skupisko drzew 2 Lipa drobnolistna dwuwierzchołkowa; Lipa drobnolistna Więzowno trójwierzchołkowa; 32 Skupisko drzew 2 Wierzba biała Wiskitno Drzewo 1 Lipa drobnolistna Witoldowo Drzewo 1 Kasztanowiec zwyczajny Wtelno Głaz narzutowy 1 Stary Jasiniec Głaz narzutowy 1 Stary Jasiniec Głaz narzutowy 1 Glinki Drzewo 1 Dąb szypułkowy Samociążek Ługowo Skupisko drzew 7 Dąb szypułkowy; Sosna zwyczajna Samociążek Ługowo Skupisko drzew 5 Dąb szypułkowy Sokole Kuźnica Drzewo 1 Sosna zwyczajna Sokole Kuźnica Głaz narzutowy 1 Sokole Kuźnica Drzewo 1 Dąb szypułkowy Krówka Leśna Głaz narzutowy 1 Stary Jasiniec Głaz narzutowy 2 Koronowo Skupisko drzew 2 Sosna zwyczajna Wilcze Gardło Skupisko drzew 2 Dąb szypułkowy Byszewo Skupisko drzew 2 Dąb szypułkowy Byszewo Drzewo 1 Dąb szypułkowy Byszewo Głaz narzutowy 1 Glinki Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie oraz danych RDOŚ 84

85 Obszary NATURA 2000 Natura 2000 to sieć obszarów chronionych, wyznaczonych na terenie państw Unii Europejskiej. Obszary te utworzono według wspólnych zasad, określonych w dwóch aktach prawnych, ustanowionych w 1979 i 1992 roku przez Komisję Europejską, mianowicie w Dyrektywie Ptasiej i Dyrektywie Siedliskowej. Głównym założeniem funkcjonowania systemu NATURA 2000 jest ochrona przez zachowanie form użytkowania ziemi sprzyjającym chronionym wartościom. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody, do których należą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo -krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.). Teren gminy Koronowo znajduje się poza obszarami sieci Natura Presja Największe oddziaływanie na środowisko przyrodnicze związane jest z działalnością człowieka. Lasy na terenie gminy poddane są silnym oddziaływaniom związanym z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duktów leśnych. Innym czynnikiem oddziałującym negatywnie jest penetracja lasów, w szczególności okresowy zbiór runa leśnego jagód i grzybów. Osobny problem stanowi nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka wartościowych drzew na cele tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa są niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Poważny problem stanowi także zaśmiecanie lasów przez porzucanie odpadów. Zagrożenie może stanowić także zanieczyszczenie wód podziemnych oraz zanieczyszczenie powietrza od pobliskich ciągów komunikacyjnych. Istotnym problemem jest również zagrożenie pożarowe lasów poprzez zaprószenie ognia i wypalanie traw. W powiecie bydgoskim występuje średnie zagrożenie pożarowe lasów (II kategorii). Pożary wywołują katastrofalne skutki ekologiczne i są szczególnie niebezpieczne dla obszarów 85

86 chronionych. Główne kierunki działań prowadzonej gospodarki leśnej związane są z zachowaniem trwałości lasu oraz jego różnorodności biologicznej. Prowadzona jest wycinka drzew w taki sposób aby możliwe było naturalne odnowienie się pozostałych drzew. Prowadzone są uprawy, z reguły tam gdzie odnowienie naturalne nie jest możliwe lub daje gorsze efekty. Zalesiane są także obszary porolne i nieużytki. Wszystkie drzewostany podlegają pielęgnacji i ochronie, czasem na dużą skalę np. w przypadku masowego zamierania drzew, pożaru i powodzi. Zarządzanie lasami dotyczy także zarządzania zwierzyną. Wszystkie działania prowadzone są wg ścisłych wytycznych szczebli decyzyjnych organizacji jak i władz państwowych. Różnorodność biologiczna lasów jest wspierana m.in. poprzez: pozostawianie w lasach tzw. martwego drewna i kęp starodrzewu oraz tzw. pozostałości pozrębowych (gałęzi i innych resztek po pozyskanych drzewach). Martwe drewno stanowi miejsce bytowania, chronienia i gniazdowania wielu gatunków i jest ważnym elementem ekosystemów leśnych. Wpływa także pozytywnie na urodę las. Starodrzew podnosi różnorodność lasu i stanowi ochronę dla rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Stosuje się ponadto odpowiednie preparaty, wyselekcjonowane pod względem ekologicznym np. oleje i smary używane w urządzeniach w gospodarce leśnej, które są biodegradowalne i nieszkodliwe dla środowiska Cele i kierunki działań do 2019 Cele dla miasta i gminy Koronowo w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu: ochrona obiektów cennych przyrodniczo nieobjętych i objętych ochroną oraz walorów krajobrazu rekreacyjnego i rolniczego, zachowanie i zwiększanie bioróżnorodności istniejących ekosystemów. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów należy odnosić się do kierunków działań: prowadzenie zalesienia gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi, wspomaganie urządzania i utrzymywania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków, przeprowadzanie prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu 2 Janusz Czerepko (red.), Stan ochrony i monitoring leśnego środowiska przyrodniczego, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary

87 i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (wykonywanie nowych i aktualizacja starych waloryzacji przyrodniczych), bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych, zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo, selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo i ochrona tych terenów przed ich dzikim zagospodarowaniem Harmonogram działań Tab. 25. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu ochrony przyrody Lp. Opis zadania 1 ochrona i konserwacja pomników przyrody dokończenie zadań związku z utworzeniem Parku Krajobrazowego "Grabina" prowadzenie inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej pielęgnacja i konserwacja istniejących obiektów i form ochrony przyrody wspomaganie urządzania i utrzymania terenów zieleni, zadrzewień i zakrzewień oraz parków obowiązek wynika z ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o ochronie środowiska restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania łąk, ściernisk, uwzględnianie działań dotyczących ochrony krajobrazu rolniczego w planach zagospodarowania przestrzennego opracowywanie planów modernizacji zieleni publicznej w gminie Jednostka odpowiedzialna za realizację Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo, właściciele nieruchomości Gmina Koronowo Gmina Koronowo Gmina Koronowo 9 tworzenie gospodarstw ekologicznych rolnicy 10 wyznaczanie obszarów wymagających renaturalizacji Starostwo Powiatowe, Gmina Koronowo, nadleśnictwa Termin realizacji zadanie ciągłe 2019 zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe Źródło finansowania środki własne i inne m.in. WFOŚiGW, fundusze pomocowe UE budżet gminy, WFOŚiGW budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy budżet gminy środki własne rolników budżet gminy 11 promowanie rozwoju gospodarstw Starostwo zadanie budżet gminy 87

88 agroturystycznych i ekologicznych Powiatowe, Gmina Koronowo ciągłe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie 5.5. Powietrze atmosferyczne Analiza stanu istniejącego Warunki klimatyczne Pod względem klimatycznym obszar Gminy Koronowo znajduje się w granicach tzw. nadnoteckiej dzielnicy rolniczo klimatycznej (wg R. Czumińskiego), którą charakteryzują opady rzędu mm/rok. Dni z przymrozkami jest tu około w roku, dni mroźnych Długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana i wynosi około dni. Pokrywa śnieżna zalega około 50 do 60 dni. Przeważającymi wiatrami są zachodnie (21,1%), południowo zachodnie (13,7%) i północno zachodnie (13%). Zgodnie z polską normą PN-82/B teren Polski podzielony został na pięć stref klimatycznych. Dla każdej z nich określono obliczeniową temperaturę powietrza na zewnątrz budynków, która jest równa także temperaturze obliczeniowej powierzchni gruntu. Koronowo leży w II strefie klimatycznej, dla której temperatura obliczeniowa powietrza na zewnątrz budynku wynosi -18 C. Wielkość ta jest wykorzystywana do obliczenia szczytowego zapotrzebowania mocy cieplnej ogrzewanego obiektu. Średnia roczna temperatura dla gminy Koronowo wynosi 7,6 C, a roczna amplituda temperatury wynosi 10,2 C. Natomiast średnioroczna liczba stopniodni (dla temperatury wewnętrznej 20 C) wynosi Gmina charakteryzuje się korzystnymi warunkami solarnymi. Roczna gęstość strumienia promieniowania słonecznego (dane dla stacji aktynometrycznej Piła) waha się w granicach kwh/m2. Położenie Koronowa sprzyja powstawaniu inwersji temperatury powietrza, które potęgowane jest dużą wilgotnością względną. Ogranicza to wymianę powietrza, co sprzyja koncentracji zanieczyszczeń powietrza. Jakość powietrza atmosferycznego Roczna ocena jakości powietrza w strefach za 2011 rok zawiera jeden nowy element w stosunku do oceny za rok 2010 jest nim konieczność wykonania dodatkowej oceny jakości powietrza w strefach pod kątem dotrzymania poziomu docelowego dla pyłu 88

89 PM2,5. Poziom ten, zgodnie z Dyrektywą 2008/50/WE, wynosi 25 μg/m 3. Ocena za 2011 rok wykonywana jest w takim samym układzie stref jak ocena wykonywana rok wcześniej. Dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenie obowiązuje ten sam podział kraju na strefy (przy czym, jak poprzednio, w niektórych strefach nie dokonuje się oceny jakości powietrza pod kątem kryteriów dotyczących ochrony roślin). Zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska w terminie do 31 marca każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref, w których poziom odpowiednio: przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji, nie przekracza poziomu dopuszczalnego, przekracza poziom docelowy, nie przekracza poziomu docelowego, przekracza poziom celu długoterminowego, nie przekracza poziomu celu długoterminowego. Klasyfikację wykonuje się odrębnie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i odrębnie ze względu na ochronę roślin. Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie (dla kryteriów: poziom dopuszczalny i poziom docelowy) jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, klasa B - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji; ze względu na to, że w 2011 roku obowiązywał margines tolerancji tylko dla pyłu zawieszonego PM2,5, klasę B mogła otrzymać strefa jedynie dla tego jednego zanieczyszczenia, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne albo przekraczają poziomy 89

90 docelowe (z wyjątkiem pyłu zawieszonego PM2,5), klasa E - jeżeli stężenie średnie roczne pyłu zawieszonego PM2,5 na terenie strefy przekracza poziom docelowy. W przypadku poziomu celu długoterminowego dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy przekraczają poziom celu długoterminowego. Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji albo poziom docelowy, sejmik województwa określa w drodze uchwały program ochrony powietrza (POP). Natomiast dla stref, w których poziom substancji w powietrzu mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji, marszałek województwa określa przyczyny przekroczenia poziomów dopuszczalnych i informuje ministra właściwego do spraw środowiska o działaniach podejmowanych w celu zmniejszenia emisji tych substancji. W przypadku wystąpienia na obszarze województwa stref, w których odnotowano przekroczenie poziomu celu długoterminowego, osiągnięcie poziomów celu długoterminowego jest jednym z celów wojewódzkich programów ochrony środowiska. W ocenie rocznej prowadzonej pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia uwzględnia się: dwutlenek siarki SO2, dwutlenek azotu NO2, tlenek węgla CO, benzen C6H6, ozon O3, pył PM10, ołów Pb w PM10, arsen As w PM10, kadm Cd w PM10, nikiel Ni w PM10, benzo(a)piren BaP w pyle PM10, pył PM2,5. Ocena dokonywana pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin obejmuje: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx i ozon O3. Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na obszarze aglomeracji lub innej strefy. Tab. 26. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych na terenie powiatu bydgoskiego i województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 r. Lp. Obszar Emisja zanieczyszczeń [Mg/rok] Emisja zanieczyszczeń pyłowych [Mg/rok] Emisja zanieczyszczeń gazowych [Mg/rok] 90

91 pyłowych gazowych ze spalania paliw ze spalania paliw przemysłowych przemysłowych 1 powiat bydgoski ,3 273, ,6 26,7 2 województwo kujawsko-pomorskie 5012, ,7 3638,2 1373, ,9 4317,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu o stanie środowiska województwa kujawskopomorskiego w 2010 roku W celu dokonania oceny jakości powietrza w strefach województwa kujawsko - pomorskiego za rok 2011 zebrano obszerny zbiór wyników pomiarów prowadzonych w roku 2011 na 95 stacjach pomiarowych, w tym na: 26 stałych stacjach pomiarowych poza uzdrowiskami, 2 stałych stacjach zlokalizowanych na terenie dwóch uzdrowisk (Ciechocinek, Inowrocław), natomiast na terenie trzeciego uzdrowiska w województwie (Wieniec Zdrój) badań nie prowadzono, 55 stacjach pomiarów pasywnych SO2 i NO2, 12 stacjach pomiarów pasywnych benzenu (2 na terenie miasta Bydgoszcz, 3 na terenie Włocławka oraz po 1 w następujących miastach: Toruniu, Brodnicy, Chełmnie, Inowrocławiu, Mogilnie, Nakle nad Notecią i Żninie). Tab. 27. Stężenia średnie roczne SO 2 i NO 2 na terenie powiatu bydgoskiego w 2008 r. Lp. Badany rejon Stężenie średnie roczne SO 2 [μg/m 3 ] Stężenie średnie roczne NO 2 [μg/m 3 ] 14 POWIAT BYDGOSKI 8,8 20,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu o stanie środowiska województwa kujawskopomorskiego w 2008 roku Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi wszystkie 4 strefy w województwie znalazły się w klasie C. Skutkuje to koniecznością sporządzenia programów ochrony powietrza. O zaliczeniu strefy kujawsko - pomorskiej do niekorzystnej klasy C w 2011 roku zadecydowały: ponadnormatywne stężenia 24-godzinne pyłu zawieszonego PM10 (Nakło nad Notecią ul. P. Skargi, Koniczynka - stacja bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, Grudziądz ul. Sienkiewicza, Żnin ul. Potockiego), stężenie średnie roczne benzo(a)pirenu w pyle PM10 (Grudziądz ul. Sienkiewicza, Nakło nad Notecią - ul. P. Skargi, Koniczynka stacja bazowa ZMŚP, Tuchola ul. Piastowska, Ciechocinek - uzdrowisko), ponadnormatywne stężenia 8-godzinne ozonu (stacja spoza województwa 91

92 kujawsko - pomorskiego: Krzyżówka kod WpWKP004 w województwie wielkopolskim) średnia z 3 lat ( ) częstość przekraczania 120 μg/m 3 przez stężenia 8-godzinne wyniosła 31 dni. Tab. 28. Klasyfikacja strefy kujawsko-pomorskiej w odniesieniu do poszczególnych zanieczyszczeń dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Symbol klasy wynikowej dla strefy kujawsko-pomorskiej Rok kryterium poziom dopuszczalny SO 2 NO x 2011 A A 2010 A A Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w opracowaniach WIOŚ: "Roczna ocena jakości powietrza za 2011 rok" oraz "Roczna ocena jakości powietrza za 2010 rok" Klasyfikacja dokonana na podstawie kryterium poziomów celów długoterminowych dla ozonu nie skutkuje w przypadku przekroczenia tego poziomu (zgodnie z art. 91a Ustawy Prawo Ochrony Środowiska) koniecznością wykonania programu ochrony powietrza, ale osiągnięcie poziomów celów długoterminowych powinno być jednym z celów wojewódzkiego programu ochrony środowiska. W województwie kujawsko pomorskim poziomy celu długoterminowego dla ozonu zostały przekroczone dla strefy kujawsko - pomorskiej (klasa D2) zarówno w przypadku ochrony zdrowia, jak i w przypadku ochrony roślin. O zaliczeniu strefy do niekorzystnej klasy D2 w 2011 roku zadecydowały w przypadku klasyfikacji ze względu na ochronę zdrowia: maksymalne stężenia 8-godzinne ozonu z 2011 roku na trzech stacjach z terenu województwa kujawsko pomorskiego KpKoniczZMSP (3 dni z przekroczeniami), KpZielBoryTuch (22 dni z przekroczeniami), KpCiechoTezniowa (2 dni z przekroczeniami), maksymalne stężenia 8-godzinne ozonu z 2011 roku na stacji z terenu województwa wielkopolskiego WpWKP004 (37 dni z przekroczeniami). Natomiast o zaliczeniu stref do niekorzystnej klasy D2 w 2011 roku zadecydował w przypadku klasyfikacji ze względu na ochronę roślin w strefie kujawsko pomorskiej: wskaźnik AOT40 średni z 5 lat ze stacji z terenu województwa wielkopolskiego WpWKP004 (19467,5 μg/m 3 h). 3 3 Roczna ocena jakości powietrza atmosferycznego w województwie kujawsko-pomorskim za rok

93 Presja Źródłami zanieczyszczeń powietrza są: a) źródła energetyczne i przemysłowe, b) niska emisja, c) komunikacyjne źródła zanieczyszczeń, d) emisja niezorganizowana, e) emisja transgraniczna. Wszystkie wymienione wyżej źródła zanieczyszczeń występują na terenie Koronowo, najważniejsze z nich to niska emisja i źródła komunikacyjne. a) Źródła energetyczne i przemysłowe Do znaczących emitorów zanieczyszczeń do atmosfery należy: na terenie Miasta: Ciepłownia KPEC w Koronowie zlokalizowana przy Al. Wolności. na terenach wiejskich: Kotłownia w Nowym Dworze k/koronowa. Kotłownia olejowa w Mąkowarsku k/koronowa. Kotłownia KPEC Bydgoszcz w Stopce. w tym źródła przemysłowe i technologiczne: na terenie Miasta Koronowo: ELEWATOR w Koronowie posiada 12 emitorów, do wszystkich podłączone są urządzenia odpylające (cyklony, filtry FOK oraz baterie cyklonów). na terenie gminy Koronowo: Zakłady Przetwórstwa Kulinarnego SMAKOVIT sp. z o.o. w Stopce Cegielnia Stopka Sp. z.o.o. (posiada pozwolenie zintegrowane, w którym uwzględniono warunki w zakresie emisji do powietrza z procesów związanych z wypalaniem wyrobów ceramicznych) Lokalnym zagrożeniem jest także zakład MONDI CONDEX Sp. z o.o., który magazynuje około 3 ton amoniaku. 93

94 b) Niska emisja Zanieczyszczenie powietrza wynika głównie z tzw. emisji niskiej i jest generalnie związana ze strukturą zużycia paliw do celów grzewczych. Spaliny pochodzące ze źródeł niskiej emisji są coraz poważniejszym problemem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym. Największy odsetek całkowitego zużycia paliw w gminie stanowi przede wszystkim węgiel kamienny i koks, przy czym część mieszkańców ze względów ekonomicznych korzysta z niskiej jakości asortymentów węgla, o dużej zawartości siarki i popiołu, w tym miałów węglowych. Z tego też względu, szczególnie w okresie zimowym, odczuwalna jest obecność dymu, unoszącego się z kominów domowych palenisk. Dodatkowym czynnikiem potęgującym jest to, że wprowadzanie zanieczyszczeń następuje z kominów o niewielkiej wysokości. Z niskich źródeł emitowane są substancje alergizujące, toksyczne i kancerogenne m. in. tlenki węgla, siarki, azotu, związki chloru, fluoru, metali ciężkich oraz pyły i WWA. Na terenie miasta Koronowo działa Ciepłownia, która pokrywa ponad 60% potrzeb cieplnych. Znaczna ilość gospodarstw domowych na terenach wiejskich gminy Koronowo ogrzewana jest piecami węglowymi, drewnem, paletami. Sporadycznie spotykane są piece na biomasę (KPEC dysponuje kotłem na biomase). Na terenie sołectw Mąkowarsko, Stopka, Lucim i Nowy Dwór działają kotłownie olejowe. Barierą w budowie kolejnych kotłowni opalanych olejem są wysokie koszty ich budowy i eksploatacji. Obecnie mieszkańcy Koronowa często korzystają z gazu propan butan z butli, głównie w celach sporządzania posiłków oraz w celu podgrzewania wody. Brak na terenie Koronowa źródeł zasilania w gaz przewodowy jest przeszkodą do zwiększenia stosowania ekologicznych źródeł ciepła. Czynnikiem hamującym proces przechodzenia głównie indywidualnych odbiorców z ogrzewania paliwem stałym na inne proekologiczne jest m.in. koszt paliwa. Działania podjęte przez samorządy w zakresie emisji niskiej polegały na modernizacji systemów cieplnych w budynkach użyteczności publicznej na proekologiczne źródła ciepła i termomodernizacje tych budynków. Duży udział w tym względzie miały samorządy gminne jak i samorząd powiatowy ponieważ przy udziale Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu udało się zrealizować wiele zadań termomodernizacyjnych. 94

95 Rozwiązaniem tego problemu mogą być następujące działania: przyłączenie do miejskiego systemu ciepłowniczego, w pierwszej kolejności budynków wyposażonych w instalacje umożliwiające pobór energii cieplenej z miejskiej ciepłowni; pomoc mieszkańcom w zmianie sposobu ogrzewania, wykorzystującego bardziej ekologiczne źródła energetyczne, w tym alternatywne. Czynnikiem hamującym proces przechodzenia głównie indywidualnych odbiorców z ogrzewania paliwem stałym na inne proekologiczne jest koszt paliwa; budowa kotłowni centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej z wykorzystaniem gazu jako medium grzewczego i objęcie tym sposobem ogrzewania jak największą liczbę lokali mieszkalnych; mniejsze skupiska budynków mieszkalnych mogłyby korzystać wspólnie z pojedynczych, niewielkich elektrociepłowni, wykorzystujących przede wszystkim energię odnawialną, taką jak siła wiatru lub promieniowanie słoneczne. c) Komunikacyjne źródła zanieczyszczeń Przebiegają tutaj droga krajowa nr 25 i 56, drogi wojewódzkie nr 243, 237, 244 oraz 26 dróg powiatowych. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest zły stan techniczny pojazdów, nieodpowiednia ich eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub małą przepustowością dróg. W porównaniu z innymi gminami Koronowo posiada niewystarczająco rozwiniętą śieć dróg, co negatywnie wpływa na płynność ruchu (szczególnie na terenie miasta). Duże zanieczyszczenie powietrza występuje na skrzyżowaniach głównych ulic, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Na poziom emisji spalin, a w konsekwencji na stan powietrza atmosferycznego, wpływa dostępność do publicznych środków transportu oraz zwiększenie natężenia transportu indywidualnego. Aktualnie obserwuje się ogólną tendencję obniżania się standardów zbiorowego transportu pasażerskiego i dynamiczny wzrost transportu indywidualnego ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego stanu. W zakresie emisji komunikacyjnej podjęto działania w zakresie bezpośredniej możliwości wpływu samorządu na modernizację dróg powiatowych i gminnych, co może mieć wpływ na niższe spalanie paliw przez pojazdy silnikowe 95

96 d) Emisja niezorganizowana Do emisji niezorganizowanej zalicza się emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza z obiektów powierzchniowych takich jak wysypiska, oczyszczalnie ścieków (głównie oczyszczalni ścieków w Koronowie), jak również emisję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych np. spawanie, czy lakierowanie wykonywane poza obrębem warsztatu, czy spalanie na powierzchni ziemi, jak wypalanie traw itp. W przypadku takich źródeł jak składowiska odpadów, czy oczyszczalnie ścieków istotnym czynnikiem uciążliwości są substancje złowonne (uciążliwość zapachowa niektórych instalacji). Oprócz wymienionych powyżej źródeł emisji substancji złowonnych w środowiskach wiejskich funkcjonować mogą również instalacje przeznaczone do chowu zwierząt wprowadzające do powietrza związki pochodzenia organicznego np. amoniak siarkowodór, merkaptany. Na chwilę obecną nie ma podstaw prawnych do rozwiązywania problemu uciążliwości zapachowej niektórych typów działalności gospodarczej. Składowiska odpadów Na terenie Koronowa znajduje się nieczynne składowisko odpadów komunalnych. Składowisko w Srebrnicy, którego eksploatację rozpoczęto w 1997 roku ze względu na nieprawidłową eksploatację zostało zamknięte. Odpady powstające na terenie gminy wywożone są w przeważającej części na składowisko w Bladowie (gm.tuchola). Głównym składnikiem gazu wysypiskowego są metan i dwutlenek węgla. Gaz powstający na wysypisku,w przypadku niekontrolowanej emisji może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz zagrożenie możliwością wybuchu. W znaczny sposób wpływa również na pogłębianie efektu cieplarnianego. Emitowany do atmosfery metan wpływa znacznie intensywniej od CO 2 na efekt cieplarniany. Badanie gazu wysypiskowego na zamkniętym składowisku w Srebrnicy jest niemożliwe z uwagi na brak instalacji do odgazowania składowiska. Badania powietrza metodą tradycyjną nie są wystarczające do uzyskania danych o faktycznym składzie gazu wysypiskowego. Rolnictwo Ze względu na korzystne warunki uprawne na terenie gminy z rolnictwa utrzymuje się znacząca część mieszkańców. Można wyróżnić tu następujące źródła zanieczyszczeń powietrza pochodzących z tej części gospodarki. 96

97 Zapylenie wynikające z: wykonywania zabiegów agrotechnicznych przy niskiej wilgotności gleby, nieodpowiedniego zabezpieczania nawozów stałych przy ich transporcie, rozsiewania nawozów pylistych przy wietrznej pogodzie i stosunkowo małej wilgotności powietrza, koszenia traw i wypasu bydła przy niskiej wilgotności gleb, szybkiego pozbywania się pokrywy roślinnej z powierzchni gleby; zadymienie, którego przyczyną jest: spalanie odpadów, które przy spalaniu wytwarzają substancje toksyczne, spalanie odpadów, które mogą być wykorzystane do kompostowania, wypalanie traw. Lokalnie rolnictwo może stanowić zagrożenie dla środowiska, zwłaszcza hodowla bydła i zabiegi agrotechniczne, które mają duży udział w zanieczyszczeniu powietrza amoniakiem, podtlenkiem azotu i metanem. e) Emisja transgraniczna Ze względu na lokalizację Koronowa niezależnie od emisji z obiektów zlokalizowanych na terenie samej gminy, znaczny wpływ ma napływ zanieczyszczeń z terenów ościennych. Najbardziej narażona jest jej południowa część: sąsiedztwo z Bydgoszczą Cele i kierunki działań do 2019 Cel dla miasta i gminy Koronowo w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: poprawa i utrzymanie dobrego stanu powietrza na terenie gminy. Aby osiągnąć wytyczony cel należy postępować zgodnie z następującymi kierunkami działań: prowadzenie monitoringu jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie z wymaganiami ustawowymi, edukacja ekologiczna mieszkańców na temat zanieczyszczeń z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów w kotłowniach domowych, modernizacja systemów ogrzewania na terenie gminy poprzez zastosowanie źródeł ciepła innych niż węglowe, termomodernizacja istniejących budynków, stosowanie energooszczędnych 97

98 materiałów i technologii przy budowie nowych obiektów, tworzenie programu gazyfikacji i jego sukcesywna realizacja, bieżąca modernizacja ciągów komunikacyjnych i dróg, wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych, utrzymywanie i budowa stref zieleni wzdłuż ciągów komunikacyjnych Harmonogram działań Tab. 29. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu ochrony powietrza Lp. Opis zadania Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Źródło finansowania 1 rozwijanie i upowszechnianie Odnawialnych Źródeł Energii powodujących zmniejszenie emisji CO 2 do powietrza Gmina Koronowo środki własne i inne 2 promowanie budownictwa stosującego materiały energooszczędne Gmina Koronowo zadanie ciągłe - 3 opracowanie i aktualizowanie map obszarów gdzie zostały przekroczone wartości graniczne zanieczyszczeń powietrza WIOŚ zadanie ciągłe WIOŚ 4 Wspieranie w procesie wymiany domowych źródeł ciepła na nowe ekologiczne kotły grzewcze UG, UM, Starostwo Powiatowe zadanie ciągłe Środki JST WFOŚI NWOŚIGW Budżet państwa 5 Modernizacja ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej Prezydenci, wójtowie, burmistrzowie, starostowie, Marszałek Województwa, wojewoda budżet miasta, gminy, powiatów, województwa 6 Modernizacja kotłowni komunalnych, automatyzacja procesów spalania, zmiana rodzaju paliw na gazowe lub alternatywne Zakłady przemysłowe, przedsiębiorstwa Zadanie ciągłe Zarządcy i właściciele NFOŚiGW WFOŚiGW Fundusze unijne 7 Budowa, bieżące remonty i modernizacja dróg powiatowych i gminnych Zarząd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy Zadanie ciągłe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie Środki własne, środki unijne 98

99 5.6. Hałas Analiza stanu istniejącego Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy, komunalny i rekreacyjny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uciążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy. Przez obszar gminy przebiega droga krajowa nr 25 i 56, drogi wojewódzkie nr 243, 237, 244 oraz 26 dróg powiatowych. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj. Dz. U Nr 120, poz. 826 ze zm.). Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zaklasyfikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania. 8 października opublikowano rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmniejszające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. poz. 1109). 99

100 Presja Hałas komunikacyjny Głównym źródłem hałasu na terenie gminy jest hałas komunikacyjny, którego uciążliwość związana jest przede wszystkim z drogą krajową nr 25 i nr 56, drogą wojewódzką 243, 237, 244. Według WIOŚ natężenie hałasu związane z drogą krajową kształtuje się w jej rejonie w granicach db(a) i odbierane jest jako nieznośne. Z uwagi na przebieg drogi przez tereny otwarte stopień uciążliwości hałasu odczuwalny jest w pasie m po obu stronach drogi. Uciążliwości hałasowe występują nie tylko w porze dziennej, ale coraz częściej w porze nocnej, ze względu na duży ruch tranzytowy. Działania służące zmniejszeniu hałasu komunikacyjnego powinny sprowadzać się do utrzymania dróg w należytym stanie, a przede wszystkim do modernizacji drogi krajowej nr 25 (zostało ujęte w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko - Pomorskiego) oraz do budowy obwodnicy Koronowa w ciągu drogi krajowej nr 56. Tab. 31. Średni dobowy ruch na wybranych drogach gminy Koronowo w 2010 r. Lp. Numer drogi Nazwa odcinka Długość odcinka [km] Ilość pojazdów silnikowych w ciągu doby 1 krajowa 25 SĘPÓLNO KRAJ.-MĄKOWARSKO 20, krajowa 25 KORONOWO-MĄKOWARSKO 13, krajowa 25 KORONOWO-TRYSZCZYN 13, krajowa 25 TRYSZCZYN-BYDGOSZCZ 3, krajowa 56 KORONOWO-WŁÓKI 20, Źródło: opracowanie własne na podstawie Generalnego Pomiaru Ruchu w 2010 r. W nowoczesnym budownictwie drogowym dąży się do unikania negatywnych oddziaływań akustycznych w pierwszym rzędzie poprzez odpowiednie planowanie trasy, aby omijała w jak największym stopniu obszary zabudowane i wrażliwe oraz poprzez właściwe usytuowanie drogi w terenie (okoliczne naturalne ukształtowanie terenu nie pozwala na bezpośrednią penetrację fal akustycznych w głąb otaczającego obszaru albo droga jest oddzielona od zabudowań terenem leśnym). Na terenach sąsiadujących z drogami, a w szczególności z nowo budowanymi autostradami i drogami ekspresowymi, podstawową metodą ochrony przed hałasem jest stosowanie środków budowlanych. Wśród nich można wymienić następujące rodzaje urządzeń ochrony przeciwhałasowej: tunele drogowe, 100

101 przekrycia przeciwhałasowe, ekrany akustyczne. Działanie urządzeń ochrony przeciwhałasowej polega na odbijaniu fal akustycznych od powierzchni konstrukcji urządzenia albo pochłanianiu fal akustycznych przez konstrukcję urządzenia. Ekrany akustyczne są najpowszechniej stosowanymi urządzeniami ochrony przeciwhałasowej. Są to pionowe ściany różnej wysokości, odbijające lub pochłaniające fale akustyczne, stanowiące przegrodę pomiędzy źródłem hałasu a odbiorcą. W chwili obecnej jest bardzo duża różnorodność ekranów: betonowe, metalowe, przezroczyste z tworzyw sztucznych, konstrukcje ekranujące wypełnione roślinnością, i in. Często na jednym ekranowanym odcinku drogi stosuje się różne typy ekranów połączone ze sobą. W drogownictwie stosuje się również ekrany ziemne (wały ziemne lub skarpy obsadzone roślinnością) lub ekrany ziemne ze ścianami ekranującymi na ich szczycie. Środkami ochronnymi przed hałasem drogowym są również tzw. metody zmniejszenia hałasu u źródła (zmiana konstrukcji pojazdów, stosowanie cichych nawierzchni drogowych, zmiany organizacji ruchu). Duże potencjalne możliwości obniżenia poziomów hałasu drogowego na wybranych odcinkach dróg mogą przynosić zmiany organizacji ruchu, polegające głównie na: ograniczeniu prędkości ruchu, ograniczeniu ruchu w wybranych okresach czasu, zakazie ruchu dla pojazdów ciężkich. Ta metoda nie ma zastosowania w przypadku autostrad i dróg ekspresowych. 4 Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy pochodzacy od instalacji i urządzeń technologicznych jest uciążliwy lokalnie, powodując mniejszy dyskomfort akustyczny. Służby odpowiedzialne za zagadnienia ochrony środowiska nie odnotowały zgłaszanych przez mieszkańców Koronowa problemów z hałasem emitowanym przez obiekty przemysłowe. Na terenie Koronowa, największe zakłady położone są albo w obrębie dzielnicy o charakterze przemysłowym (Elewator, ciepłownia KPEC, piekarnia, PONAR Koronowo, Luxor, stacja elektroenergetyczna) albo w jeszcze większej odległości od głównej zabudowy mieszkaniowej (Projprzem, tartak). Również na terenie gminy główne obiekty (Mondi, Elektrownia Wodna Samociążek) położone są w dostatecznej odległości od zabudowy mieszkaniowej

102 Hałas rekreacyjny Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia hałasu rekreacyjnego jest uprawianie sportów motorowodnych na jeziorach położonych na terenie gminy Koronowa. Zgodnie z art. 116 ustawy - Prawo ochrony środowiska, rada powiatu w drodze uchwały może ograniczyć lub zakazać używania jednostek pływających lub niektórych ich rodzajów na określonych zbiornikach powierzchniowych wód stojących oraz wodach płynących, jeżeli jest to konieczne do zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Uchwała Nr 241/XXXVIII/10 Rady Powiatu Bydgoskiego z dnia 7 stycznia 2010 r. wprowadza zakaz używania niektórych rodzajów jednostek pływających na wodach powierzchniowych Powiatu Bydgoskiego. Uchwała ustanawia zakaz używania jednostek pływających z włączonymi silnikami spalinowymi z wyłączeniem niektórych przypadków wyszczególnionych w uchwale Cele i kierunki działań do 2019 Cele dla miasta i gminy Koronowo w zakresie ochrony przed hałasem: poprawa klimatu akustycznego na obszarach, szczególnie obciążonych hałasem, zapobieganie pogarszaniu się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Osiągnięcie powyższych celów warunkują działania w kierunkach: planowanie i sukcesywna realizacja inwestycji zwiększających płynność ruchu, zwłaszcza na obszarach zabudowanych, propagowanie ruchu rowerowego, prowadzanie nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach, wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów o ochronie przed hałasem stref ograniczonego użytkowania, gdy zachodzi taka konieczność, propagowanie stosowania się do ograniczeń prędkości. 102

103 Harmonogram działań Tab. 32. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu ochrony przed hałasem Lp. Opis zadania Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Źródło finansowania 1 budowa i przebudowa dróg gminnych, udział w budowie i przebudowie dróg powiatowych, celem poprawy ich stanu technicznego, dostępności oraz zmniejszenia emisji hałasu Zarządcy dróg środki własne i inne 2 wprowadzanie zapisów do MPZP sprzyjających ograniczeniu zagrożenia środowiska hałasem Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy 3 modernizacja dróg gminnych celem uzyskania lepszych parametrów akustycznych Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy, 4 wzmocnienie działalności kontrolnej organów samorządowych w porozumieniu z WIOŚ w zakresie emisji hałasu przez podmioty korzystające ze środowiska Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy, WIOŚ inwentaryzacja miejsc o największym natężeniu ruchu drogowego ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące budowy i modernizacji infrastruktury drogowej i kolejowej prowadzenie badań kontrolnych poziomu hałasu komunikacyjnego przy drogach krajowych i wojewódzkich Gmina Koronowo zarządcy dróg zarządcy dróg, GDDKiA zadanie ciągłe zadanie ciągłe zadanie ciągłe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie budżet gminy, WIOŚ, GDDKiA środki własne, fundusze unijne, środki pomocowe środki własne, GDDKiA 5.7. Promieniowanie elektromagnetyczne Analiza stanu istniejącego Ocena stanu poziomów sztucznie wytworzonych pól elektromagnetycznych w środowisku przede wszystkim dotyczy pól emitowanych przez obiekty radiokomunikacyjne, takie jak stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowych. Pola elektromagnetyczne (PEM) są to pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz (zgodnie z art. 3, ust. 18, ustawy Prawo ochrony środowiska). Badania poziomów pól elektromagnetycznych prowadzone są na podstawie dokonywanych pomiarów natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz, w punktach pomiarowych 103

104 i z częstotliwością wykonywania pomiarów określoną w Rozporządzeniu MŚ w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z 12 listopada 2007 roku. Oceny i prognozy zmian poziomu zanieczyszczenia polami elektromagnetycznymi w środowisku, zarówno w skali kraju jak i w skali poszczególnych województw, będą formułowane w oparciu o wyniki badań poziomów PEM w środowisku, w powiązaniu z informacją o dynamice zmian. Na terenie każdego z województw pomiary wykonywane są w punktach pomiarowych, w trzyletnim cyklu pomiarowym, dla trzech typów terenów dostępnych dla ludności: w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., w pozostałych miastach, na terenach wiejskich. Podstawowym założeniem dokonywanych obserwacji jest ochrona ludności przed wzrostem poziomów pól elektromagnetycznych ponad wartości dopuszczalne. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Są one zróżnicowane dla: terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, miejsc dostępnych dla ludności. 5 Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla miejsc dostępnych dla ludności, charakteryzowane są przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych (składowa elektryczna, składowa magnetyczna, gęstość mocy), ustalone dla 7 zakresów częstotliwości pól elektromagnetycznych (w przedziale od 0 MHz do 300 GHz). Tab. 33. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych Lp. Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Parametr fizyczny Składowa magnetyczna Gęstość mocy 1 0,0 Hz 10 kv/m 2500 A/m

105 2 od 0,0 Hz do 0,5 Hz A/m - 3 od 0,5 Hz do 5,0 Hz 10 kv/m 60 A/m - 4 od 0,05 khz do 1 khz - 3/f A/m - 5 od 0,01 khz do 3 MHz 20 V/m 3 A/m - 6 od 3 MHz do 300 MHz 7 V/m od 300 MHz do 300 GHz 7 V/m - 0,1 W/m 2 Objaśnienia: Podane w kolumnach Składowa elektryczna i Składowa magnetyczna wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych odpowiadają: a) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości do 3 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego, b) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych o częstotliwości 3 MHz do 300 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego, c) wartości średniej gęstości mocy dla pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz lub wartościom skutecznym dla pól elektrycznych o częstotliwościach z tego zakresu częstotliwości, podanej z dokładnością do jednego miejsca znaczącego po przecinku, d) f częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego, e) 50 Hz częstotliwość sieci elektroenergetycznej. Źródło: Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U Nr 192, poz. 1883) Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową charakteryzowane są przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych (składową elektryczną, składowa magnetyczną) charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko dla częstotliwości pól elektromagnetycznych 50 Hz. 105

106 Tab. 34. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową Lp. Zakres częstotliwości pola elektromagnetycznego Składowa elektryczna Parametr fizyczny Składowa magnetyczna Gęstość mocy 1 50 Hz 1 kv/m 60 A/m - Objaśnienia: a) 50 Hz częstotliwość sieci elektroenergetycznej; b) Podane w kolumnach Składowa elektryczna i Składowa magnetyczna tabeli wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pół elektromagnetycznych odpowiadają wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych Źródło: Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U Nr 192, poz. 1883) Źródłem zasilania gminy i miasta Koronowo w energię elektryczną są cztery główne punkty zasilania 110/15 kv zlokalizowane w: Koronowie o mocy zainstalowanej 2x16 MVA,, Bydgoszczy (Osowa Góra i EC I) o mocy 2x16 MVA, z którego zasilane są tereny położone w południowej części gminy, Sępólnie Kraj. o mocy zainstalowanej 2x16 MVA, z którego zasilane są tereny położone w północnej części gminy. Przez teren gminy przebiega linia wysokiego napięcia 110 kv na trasie Bydgoszcz Jasiniec - Koronowo - Sępólno Kraj. Linia ta wprowadza duże ograniczenia dostępności terenów położonych w pobliżu przebiegu linii. Prowadzona jest na słupach stalowo - kratowych. Dla linii tej obowiązuje 35-metrowy pas powierzchni terenu ograniczony dla zabudowy. Linia ta nie powinna się również krzyżować z budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi, w których mogą stale przebywać ludzie. Ogółem na terenie gminy zlokalizowanych zostało ok. 220 stacji transformatorowych. Większą część stanowią stacje słupowe, ale także zlokalizowanych zostało również kilka stacji murowanych i wieżowych. Wytwarzana moc ta jest w stanie pokryć wszystkie potrzeby gminy w okresie docelowym. Na terenie gminy występują dwie elektrownie wodne w miejscowościach Samociążek i Tryszczyn. 106

107 Presja Podczas badań przeprowadzonych w latach przez WIOŚ w Bydgoszczy na terenie województwa kujawsko-pomorskiego nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych. Jednakże z uwagi na zbyt długie w niektórych przypadkach obwody niskiego napięcia, jak również i na przestarzały typ stacji konieczne będzie w niektórych miejscowościach dogęszczenie stacji oraz wymiana stacji na nowy typ. Dużym problemem na terenach wiejskich jest stan sieci niskiego napięcia, a więc sieci zasilających bezpośrednio odbiorców. Większość z nich nie jest dostosowana do zwiększonego obciążenia. Ponadto część sieci niejednokrotnie przekracza optymalne długości ze względu na spadki napięć i ochronę od porażeń. Dlatego pilnym zadaniem dla służb energetycznych jest modernizacja sieci niskiego napięcia w tych miejscowościach, w których nie była ona dotąd przeprowadzona. Również dla każdej nowej większej inwestycji, lokalizowanej na terenie gminy, konieczna jest budowa urządzeń elektroenergetycznych zgodnie z warunkami technicznymi wydanymi przez odpowiednie służby energetyczne. Modernizacja sieci energetycznych przeprowadzana jest sukcesywnie we wszystkich miejscowościach gminy i wynika z planu opracowanego przez operatorów sieci energetycznych. Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymusza konieczność rozbudowy istniejących sieci elektroenergetycznych, wymiany transformatorów w stacjach i budowy nowych stacji transformatorowych. Dużym problemem na terenach wiejskich są również kradzieże odcinków linii napowietrznych niskiego napięcia, zwłaszcza wykonanych przewodami aluminiowymi gołymi. Corocznie uzupełnia się kilkanaście kilometrów sieci przewodami w powłoce. Zasięg występowania pól elektromagnetycznych o wartościach granicznych w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych są zależne od mocy doprowadzonej do tych anten i charakterystyk promieniowania tych anten. Lokalizacja nadajnika fal elektromagnetycznych musi odbyć się w taki sposób, aby nie zachodziła możliwość negatywnego oddziaływania fal elektromagnetycznych na ludzi i ich otoczenie. Istotne jest odpowiednie usytuowanie anten nadawczych oraz dobór parametrów urządzeń nadawczych tak, aby wartość natężenia pola elektromagnetycznego w miejscach przebywania ludzi były w pełni bezpieczne dla stanu ich zdrowia. 107

108 Rys. 12. Lokalizacja stacji bazowych sieci komórkowych na terenie Koronowo Źródło: Tab.35. Stacje bazowe sieci komórkowych na terenie gminy Koronowo Operator Lokalizacja Stacja bazowa P4 Sp. z.o.o. PTK Centertel Sp. z.o.o. Polkomtel S.A. Aleja Wolności, Koronowo Dz. 1028/26, obręb miasto Koronowo Koronowo, Aejal Wolności 1, obręb miasto Koronowo, gmina Koronowo Dz. Nr 195/1, obręb ewidencyjny Sitowiec, gmina Koronowo Dz. Nr 189/13, obręb ewidencyjny Krąpiewo, gmina Koronowo Dz. Nr 97/1, obręb ewidencyjny Wtelno, gmina Koronowo Koronowo, ul. Farna 25, dz. 959, obręb Miasto Koronowo, gmina Koronowo Koronowo, ul. Przemysłowa 7, gmina Koronowo, dz. 1097/81 Mąkowarsko, gmina Koronowo, dz. Nr 452/2 Wtelno, dz. 97/1, obręb Wtelno, gmina Koronowo Stacja bazowa telefonii komórkowej operatora P4 BYD0201B Stacja bazowa telefonii komórkowej ORANGE KORONOWO PEC 11740/2894 (2622) Stacja bazowa telefonii komórkowej PTK CENTERTEL 991/2912 (3528) SITOWIEC Stacja bazowa telefonii komórkowej PTK CENTERTEL 6398/2783 (3389) KRAPIEWO Stacja bazowa telefonii komórkowej PTK CENTERTEL 5948/2790 (3396) WTELNO OCZYSZCZALNIA Stacja bazowa BT43848 KORONOWO CENTRUM Stacja bazowa telefonii komórkowej Polkomtel S.A. BT KORONOWO Stacja bazowa telefonii komórkowej Polkomtel S.A. BT Stacja bazowa BT WTELNO PTC Sp. z.o.o. Dz. 1097/81, Koronowo, ul. Przemysłowa 7, gmina Koronowo Źródło: Dane Starostwa Powiatowego Bydgoszcz Stacja bazowa BTS KORONOWO 108

109 W przypadku stacji bazowej telefonii komórkowej działającej w zakresie częstotliwości mikrofalowych dopuszczalny poziom promieniowania niejonizującego, określony średnią gęstością mocy pola elektromagnetycznego, wynosi 0,1 W/m 2. Z badań wynika, że przeciętny użytkownik sieci komórkowej nie ma styczności z ponadnormatywnym promieniowaniem pochodzącym od stacji bazowych. W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowej GSM900 intensywność pól elektromagnetycznych jest niewielka i nie przekracza w żadnym przypadku od kilku od kilkunastu μw/m 2 (poniżej 0,02 W/m 2 ) Cele i kierunki działań do 2019 Cel miasta i gminy Koronowo w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym: bieżąca kontrola źródeł promieniowania elektromagnetycznego w celu uniknięcia możliwości ich negatywnego oddziaływania na ludzi i środowisko. W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem, linie energetyczne, stacje nadawcze, stacje bazowe telefonii komórkowej wymagające wysokich konstrukcji wsporczych należy realizować poza miejscami objętymi szczególną ochroną i w taki sposób, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Przy wyznaczeniu lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej należy zwrócić uwagę na estetykę krajobrazu, gdyż anteny umieszczane są zazwyczaj na dużych wysokościach, na dachach najwyższych budynków lub specjalnych masztach. Należy przestrzegać zasady grupowania obiektów na jednym maszcie, o ile w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku takich obiektów. Do realizacji celów przewidziano również współpracę gminy ze służbami kontrolno-pomiarowymi oraz identyfikowanie miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy inwentaryzacji źródeł elektromagnetycznych. Ochrona przed oddziaływaniem pól elektroenergetycznych powinna być oparta o: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane, 109

110 uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień dotyczących znaczącego oddziaływania pól elektromagnetycznych na ludzi i środowisko, przestrzeganie procedury oceny oddziaływania na środowisko na etapie udzielenia decyzji środowiskowej, lokalizowanie linii elektromagnetycznych o napięciu 110 kv i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową oraz poza miejscami dostępu dla ludności Harmonogram działań Tab. 36. Wykaz inwestycji i zadań przewidzianych do realizacji na terenie gminy do 2019 r. z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi Lp. Opis zadania Jednostka odpowiedzialna za realizację Termin realizacji Źródło finansowania 1 lokalizacja terenów zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w zasięgu linii elektroenergetycznych 110 kv po uprzednim wykonaniu badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku Gmina Koronowo, WIOŚ zadanie ciągłe budżet gminy, środki własne inwestorów 2 lokalizowanie obiektów emitujących pola elektromagnetyczne w miejscach niedostępnych dla ludności Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy, środki własne inwestorów 3 minimalizacja liczby wysokich konstrukcji antenowych i lokalizowanie urządzeń nadawczych kilku użytkowników na jednej konstrukcji wsporczej ze względu na ochronę krajobrazu Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy, środki własne inwestorów 4 utrzymywanie 200-metrowego pasa w obrębie linii radiowych Gmina Koronowo zadanie ciągłe budżet gminy, środki własne inwestorów 5 współpraca ze służbami kontrolno-pomiarowymi w zakresie nadzoru nad obiektami emitującymi pola elektromagnetyczne Gmina Koronowo, WIOŚ zadanie ciągłe budżet gminy 6 prowadzenie cyklicznych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku WIOŚ zadanie ciągłe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miejskiego w Koronowie WIOŚ 110

111 5.8. Energia odnawialna Analiza stanu istniejącego Jednym z ważniejszych wyzwań na najbliższe lata jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, tak w skali kraju, jak i świata. Biorąc pod uwagę prognozowany, systematyczny wzrost zapotrzebowania na energię należy zatem wypracować strategię w zakresie wykorzystania nowych źródeł energii oraz produkcji paliw alternatywnych. Prowadzona do niedawna gospodarka zasobami naturalnymi a także rozwój szeroko rozumianego przemysłu przy jednoczesnym braku troski o środowisko doprowadziły do m.in. do rosnącej koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze, co grozi zmianami klimatycznymi ziemi. Wiek XXI powinien stać się okresem poszanowania energii i coraz szerszego wdrażania odnawialnych źródeł energii. W literaturze coraz bardziej zwraca się uwagę na konieczność zapewnienia zrównoważonego, trwałego rozwoju, czyli rozwoju pozwalającego na zachowanie w możliwie największym stopniu zastanego stanu środowiska. Według danych Światowej Rady Ekologicznej w okresie od 1960 do 1990 roku zapotrzebowanie na energię pierwotną wzrosło ponad 2,5-krotnie. Według przewidywań do 2020 r. zapotrzebowanie energii zwiększy się dalej o około 1,5 do 1,7 razy. W przypadku rozwoju opartego tylko na paliwach kopalnych przy tak dużym wzroście zapotrzebowania na energię wystąpi szereg negatywnych zjawisk i procesów, z których najważniejszymi są szybkie wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych i znaczne, negatywne oddziaływanie prowadzące do degradacji środowiska naturalnego. Korzystanie z odnawialnych źródeł energii (OZE) dla współczesnego świata jest konieczne. Perspektywa nieuchronnego wyczerpywania się zasobów ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla podstaw gospodarki stanowi wielki problem i olbrzymie wyzwanie. Rozwój energetyki odnawialnej - wymuszony koniecznością bardziej oszczędnego korzystania z paliw kopalnianych ze względu na wyczerpywanie się ich zasobów i dbałością o czystość środowiska sprawia, że zaistniała potrzeba poszukiwania innych, niekonwencjonalnych paliw, przyjaznych dla środowiska naturalnego i występujących w dużych ilościach. Główne założenia strategiczne unijnej polityki energetycznej to 20% redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału OZE do 20% w konsumpcji Unii Europejskiej i 20% zmniejszenie zużycia energii do roku Istotna zmiana polityki to wyznaczenie celu ogólnego, w ramach którego każdy z poszczególnych krajów powinien samodzielnie wyznaczyć własną ścieżkę rozwoju OZE. UE określiła, że udział 111

112 energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym Polski powinien wynosić w 2020 roku 15%. Członkostwo Polski w Unii nakłada na nasz kraj obowiązek realizacji spójnej polityki energetycznej i ekologicznej zmierzających do poprawy konkurencyjności ekonomicznej i jakości życia społeczeństwa. Rosnąca świadomość zagrożeń dla środowiska ze strony energetyki powoduje, że coraz więcej uwagi poświęca się technologiom opartym o źródła odnawialne i niekonwencjonalne. OZE są ważnym elementem strategii programów energetycznych unijnych i krajowych zmierzających do ograniczania emisji gazów cieplarnianych, poprawy klimatu i jakości środowiska. Mogą one stanowić istotny wkład w bilansie energetycznym kraju, przyczyniając się do zwiększania bezpieczeństwa energetycznego, zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych źródeł energii odnawialnych należą: energia z biomasy, promieniowanie słoneczne, energia wiatru, energia spadku wody, geotermia. Za istotne działania wspomagające realizację polityki energetycznej uznano aktywne włączenie się władz regionalnych w realizację jej celów, w tym poprzez przygotowywane na szczeblu wojewódzkim, powiatowym lub gminnym strategii rozwoju energetyki. Niezmiernie ważne jest, by w procesach określania priorytetów inwestycyjnych przez samorządy nie była pomijana energetyka. Co więcej, należy dążyć do korelacji planów inwestycyjnych gmin i przedsiębiorstw energetycznych. Powiat bydgoski ze względu na bliskość ośrodków miejskich, takich jak Bydgoszcz i Toruń (baza naukowo - badawcza, gospodarcza, ekonomiczna) stwarza dobre warunki do powstawania odnawialnych źródeł energii (przede wszystkim kolektory słoneczne, pompy ciepła, energia wód, energii wiatru oraz energia biomasy). 112

113 Poniżej przedstawiona jest mapa odnawialnych źródeł energii opublikowana przez URE (Urząd Regulacji Energetyki)- stan na r. na której wskazane są moce zainstalowane w [MW]. WOA - elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW WOB - elektrownia wodna przepływowa do 1 MW WOC - elektrownia wodna przepływowa do 5 MW WOE - elektrownia wodna przepływowa powyżej 10 MW Rys. 13. OZE w powiecie bydgoskim oraz powiecie grodzkim Źródło: Zgodnie z opisem największy udział OZE w powiecie bydgoskim lądowe turbiny wiatrowe oraz elektrownia wodna przepływowa. Łączna moc zainstalowana (stan na dzień r.) wynosi 33,583 [MW]. Gmina Koronowo charakteryzuje się korzystnymi warunkami do rozwoju OZE na bazie większości źródeł tj. dla energetycznego wykorzystania wiatru, biomasy, biogazu, wodny, słońca oraz ciepła geotermalnego, jak również produkcji biokomponentów do biopaliw. Mimo znaczącego potencjału energia słoneczna i geotermalna z powodu niskiej efektywności ekonomicznej w porównaniu z produkcją energii elektrycznej będzie mieć znaczenie lokalne do produkcji ciepła na potrzeby indywidualnych użytkowników. Duże zmiany w tym zakresie może wprowadzić nowa ustawa o odnawialnych źródłach energii, której projekt zakłada nowe współczynniki korekcyjne względem poszczególnych instalacji. Przewiduje się możliwość wykorzystania terenów gminy pod dalszą budowę elektrowni wiatrowych. Z uwagi na występujące na terenie gminy obszary chronionego 113

114 krajobrazu realizacja inwestycji polegającej na budowie elektrowni wiatrowych powinna być poprzedzona wnikliwą analizą bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania inwestycji na środowisko, szczególnie na obszar chronionego krajobrazu. Z uwagi na charakter gminy uznaje się za uzasadnione wykorzystywanie terenów uprawowych gminy pod uprawy roślin energetycznych, wykorzystywanych jako materiał opałowy. Na powyższe cele gmina Koronowo wystąpić może o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej Energia z biomasy Istnieją dwa podstawowe kierunki technologiczne energetycznego wykorzystania biomasy i odpadów: procesy termiczne (przede wszystkim spalanie i współspalanie), procesy biologiczne (fermentacja i spalanie gazów palnych). Biomasa jako źródło energii stwarza wyjątkowe możliwości w wielu krajach europejskich. Niestety, często jej obecny potencjał jest źle wykorzystywany lub niedoceniany. Wzrost wykorzystania biomasy na cele energetyczne można osiągnąć częściowo poprzez promocję współistnienia z innymi paliwami, a częściowo przez całkowite zastąpienie nią paliwa stałego w elektrowni. Ważne jest również ułatwianie dostępu do kompaktowanych paliw z biomasy, takich jak brykiety drzewne oraz bardziej racjonalne wykorzystywanie leśnych pozostałości drzewnych i odpadów z przemysłu papierniczego i drzewnego. Ważną rolę w promocji wykorzystania biomasy odgrywają również instrumenty polityczne i ekonomiczne promowane na obszarze Unii Europejskiej, odnoszące się do rolnictwa. Drzewna biomasa może stać się istotnym źródłem surowca dla sektora energetycznego. Istnieje ku temu kilka powodów. Przede wszystkim Polska, podobnie jak większość krajów europejskich, stosuje różne formy wsparcia dla produkcji energii z biomasy, a wymagania Protokołu z Kioto i handel emisjami gazów mogą wywierać presję na elektrownie wykorzystujące paliwa kopalne. Należy też pamiętać o konieczności pozyskania energii z różnych źródeł (zgodnie z dyrektywą UE) oraz współistnienia różnych źródeł ogrzewania. W wielu przypadkach wykorzystanie w ciepłownictwie różnych paliw staje się bardziej atrakcyjne niż korzystanie tylko z samej biomasy. Współistnienie różnych paliw oznacza brak całkowitego uzależnienia 114

115 ciepłowni od jednego rodzaju paliwa, np. paliwa z biomasy. Efektywność tych instalacji mogłaby być znacznie wyższa, przy niższych kosztach adaptacji istniejących kotłowni do spalania nowego rodzaju paliwa. W Polsce jest wytwarzanych rocznie około 25 mln ton słomy zbożowej i rzepakowej oraz siana, z czego marnuje się (gnije lub jest spalane na polach) 8 12 mln ton. Pozyskiwane jest również rocznie w lasach około 2,5 mln m 3 drewna opałowego, a Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych szacuje, że drugie tyle pozostaje w lasach niewykorzystane, ze względu na ograniczony popyt. Spalane w piecach odpady drzewne oraz trociny pozwalały w przeszłości na uzyskanie energii mechanicznej dla napędu maszyny parowej traka i dawały ciepło dla przytartacznego osiedla. Paliwo to obecnie może być stosowane zarówno w indywidualnych, jak i zbiorczych systemach grzewczych (i nie tylko grzewczych po zamontowaniu turbiny i instalacji towarzyszącej można również wytwarzać energię elektryczną). W Polsce jest zarejestrowanych obecnie ponad 1000 składowisk odpadów. Na większości z nich nie ma kontroli emisji gazów wysypiskowych. Około 100 dużych składowisk odpadów komunalnych nadaje się bardzo dobrze do zorganizowanego odzysku gazów wysypiskowych. Już dzisiaj łączna moc instalacji wytwarzających energię z wykorzystaniem gazu wysypiskowego daje 5,44 MW energii elektrycznej oraz 3,5 MW ciepła. Dużym zainteresowaniem cieszy się też wykorzystanie biogazu pochodzącego z oczyszczalni ścieków. W Polsce od 1994 do 2005 roku zainstalowano 30 biogazowni, a ich całkowita moc wynosi 14,5 MW energii elektrycznej oraz 24,4 MW ciepła. Znacząca część odpadów wytwarzanych przez człowieka zawiera palne substancje organiczne, co powoduje, że energia w nich zawarta może być wykorzystana bądź to do celów utylitarnych, bądź to przynajmniej do ich unieszkodliwiania. Szczególnie interesujące pod tym względem są te substancje odpadowe, które można spalać w sposób autotermiczny lub z efektywnym odzyskiem energii. Energię zawartą w odpadach odzyskuje się generalnie w procesie ich termicznego przekształcania. Termicznemu przekształcaniu poddawana powinna być jednak tylko ta pozostałość odpadów, która wobec wcześniejszych sposobów postępowania (np. recyklingu) utraciła swe walory użytkowe, a reprezentuje wyłącznie istotne walory energetyczne. Należy zauważyć, że termiczna utylizacja niektórych odpadów jest warunkowo dopuszczalna nie tylko w spalarniach odpadów, ale także poza nimi, w instalacjach przemysłowych wykorzystujących odpady jako paliwo dodatkowe. Na dużą skalę prowadzi się tego typu działania w przemyśle cementowym, a także 115

116 w energetyce. Wśród odpadów poddawanych procesom termicznego przekształcania należy wyróżnić: stałe odpady komunalne, odpady przemysłowe. Termiczne przekształcanie odpadów stanowi w Polsce znikomy element gospodarki odpadami, ze względu na niewielką liczbę istniejących instalacji i ich moce przerobowe. W 2007 roku przetworzono termicznie 333,4 tys. Mg odpadów, w tym 41 tys. Mg odpadów komunalnych. Na podstawie danych statystycznych można stwierdzić, że w Polsce istnieją duże zasoby surowcowe dla odzysku energii podczas termicznego przekształcania odpadów. Istnieje bardzo wiele rozwiązań technologicznych związanych z odzyskiem energii z odpadów w procesach ich termicznego przekształcania. Nadal jest rozwijana konwencjonalna technologia bezpośredniego spalania odpadów komunalnych w paleniskach rusztowych, jak również metody współspalania z paliwami kopalnymi. W krajach Europy Zachodniej działa kilkaset spalarni odpadów komunalnych i budowane są nowe w Polsce aktualnie działa jedna. Obserwowany jest także rozwój technologii alternatywnych do spalania, w tym szczególnie zgazowania i pirolizy. Coraz większą uwagę przywiązuje się również do odpowiedniego przygotowania surowca do przerobu, np. przez sortowanie oraz produkcję tzw. paliw alternatywnych. 6 W Polsce potencjał techniczny biopaliw szacuje się na około 684,6 PJ w skali roku, z czego najwięcej 407,5 PJ 7 - przypada na biopaliwa stałe. Ich zasoby składają się z nadwyżek biomasy pozyskiwanych w: rolnictwie 195 PJ leśnictwie 101 PJ sadownictwie 57,6 PJ z odpadów przemysłu drzewnego 53,9 PJ. Północna i zachodnia Polska dysponuje dużym potencjałem biomasy stałej ze względu na nadwyżki słomy w gospodarstwach rolnych, również północne, lecz także północnowschodnie i północno-zachodnie rejony kraju posiadają największe możliwości wykorzystania biogazu z odpadów zwierzęcych. Według analiz Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej potencjał techniczny drewna i jego odpadów z lasów i sadów, 6 Baza danych o możliwościach energetyki ze źródeł odnawialnych na terenie powiatu świeckiego, Bydgoszcz PJ - petadżul, 1 PJ = J 116

117 możliwy do wykorzystania w energetyce wynosi 8,81 mln ton. Natomiast nadwyżki słomy do energetycznego wykorzystania sięgają 7,84 mln ton rocznie. 8 W gminie Koronowo wytwarza i wykorzystuje się słome do produkcji peletów w instalacji Nowym Dworze oraz piec do spalania biomasy (wierzby energetycznej) w KPEC oraz w Szkole Podstawowej w Buszkowie Promieniowanie słoneczne Energia słoneczna jest to energia promieniowania słonecznego przetworzona na ciepło lub na energię elektryczną. Energia słoneczna jest wykorzystywana poprzez zastosowanie: płaskich, tubowo-próżniowych i innego typu kolektorów słonecznych (cieczowych lub powietrznych) do podgrzewania ciepłej wody użytkowej, wody w basenach kąpielowych, ogrzewania pomieszczeń, w procesach suszarniczych, w procesach chemicznych, ogniw fotowoltaicznych do bezpośredniego wytwarzania energii elektrycznej, elektrowni słonecznych do wytwarzania energii elektrycznej. Energia słoneczna wykorzystywana w systemach biernego ogrzewania (poprzez system zysków bezpośrednich przez okna, poprzez przybudowaną szklarnię i inne), chłodzenia i oświetlenia pomieszczeń nie jest uwzględniana w sprawozdawczości statystycznej. W 2007 r. łączna powierzchnia zainstalowana kolektorów słonecznych w Polsce wyniosła m 2 (ekwiwalent KW), a łączna moc zainstalowana w systemach fotowoltaicznych 638 KW

118 Rys. 14. Warunki słoneczne na terenie Polski Źródło: Roczne promieniowanie całkowite Słońca wynosi w Polsce średnio 990 kwh/m 2 +/- 10%, przy czym najwyższe osiągane wartości przekraczają 1199 kwh/m 2 /rok, najniższe zaś nie sięgają nawet 883 kwh/m 2 /rok. W 1994 roku na Kasprowym Wierchu zanotowano maksymalną sumę promieniowania całkowitego, zaś w roku 1980 w Suwałkach minimalną. W Polsce najlepsze warunki do wykorzystania energii słonecznej występują: w części województwa lubelskiego, obejmującej większość dawnych województw chełmskiego i zamojskiego (ponad 1048 kwh/m 2 /rok, wschodni kraniec Lubelskiego charakteryzuje się też rekordowym w skali kraju średnim usłonecznieniem 1650 godzin rocznie), na południowych krańcach województwa podlaskiego oraz na wyróżniającym się atmosferą o szczególnie dużej przezroczystości dla promieniowania Wybrzeżu Środkowym i Wybrzeżu Szczecińskim. Warunki helioenergetyczne panujące na Wybrzeżu Gdańskim nie są już aż tak dobre ze względu na wiejące tam często silne wiatry. W centralnej Polsce, na terenie około połowy kraju napromieniowanie słoneczne wynosi od 1022 do 1048 kwh/m 2 rocznie, zaś południowa, wschodnia i północna część Polski otrzymują 1000 i mniej kwh/m 2 /rok. Napromieniowanie słoneczne przypadające na północne krańce Polski jest o około 9% mniejsze od napromieniowania docierającego do krańców południowych. Najgorsze warunki helioenergetyczne panują na silnie uprzemysłowionym Śląsku oraz na styku granic trzech państw: Polski, Czech i Niemiec. To ostatnie miejsce, ze względu na wysokie 118

119 zanieczyszczenie atmosfery zwane do niedawna Czarnym Trójkątem, wyróżnia się też najmniejszym w skali kraju średnim rocznym usłonecznieniem: wynosi ono tylko 1300 godzin. Cechą charakterystyczną zasobów helioenergetycznych Polski jest ich wybitnie nierównomierne rozłożenie w ciągu roku: sezon letni gromadzi 23%, a półrocze letnie średnio 77% całorocznego promieniowania słonecznego Energia wiatru Energia wiatru jest związana z ruchem mas powietrza w atmosferze ziemskiej. Przemieszczanie się mas powietrza jest skutkiem zmiennego rozkładu ciśnienia spowodowanego nierównomiernym ogrzewaniem powierzchni Ziemi przez Słońce. Energia ta jest zatem ściśle związana z energią słoneczną jest ona przekształconą formą energii słonecznej. Pozyskanie jej odbywa się w urządzeniach nazywanych siłowniami wiatrowymi. Siłownie wiatrowe produkowane i sprzedawane obecnie przetwarzają energię ruchu mas powietrza w energię elektryczną, która następnie może zostać przez odbiorców przetworzona na dowolny rodzaj energii. Polska nie należy do krajów o szczególnie korzystnych warunkach wiatrowych. Pomiary prędkości wiatru na terenie Polski wykonywane przez IMiGW pozwoliły na dokonanie wstępnego podziału naszego kraju na pewne strefy zróżnicowania pod względem wykorzystania energii wiatru. Moc zainstalowana w siłowniach wiatrowych w 2004 roku w Polsce wynosiła 63 MW. Dane za 2005 rok wskazują na wzrost mocy zainstalowanej do 73 MW. 10 Gmina posiada korzystne warunki dla rozwoju energetyki wiatrowej Baza danych o możliwościach energetyki ze źródeł odnawialnych na terenie powiatu świeckiego, Bydgoszcz

120 Rys. 15. Mapa stref energetycznych wiatru w Polsce Źródło: Ośrodek Meteorologii IMGW Polska należy do krajów średnio zasobnych w energię wiatru. Wykorzystując jej potencjał nasz kraj mógłby pokryć 17% zapotrzebowania na energię elektryczną. Odpowiednie warunki do wykorzystania energii wiatru istnieją na 1/3 powierzchni naszego kraju. Według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) na obszarze 60 tys. km 2, czyli na około 30% terytorium kraju średnia prędkość wiatru przekracza 4 m/s. Poza tym obszarem odpowiednie warunki do lokalizacji farm wiatrowych istnieją na powierzchni 30 tys. km 2. Najlepsze warunki wiatrowe w Polsce panują na północnych krańcach kraju, gdzie średnia roczna prędkość wiatru na wysokości ponad 50 m waha się od 5,5 do 7,5 m/s. Pierwsze farmy wiatrowe zaczęły tam powstawać już na początku lat 90. Najbardziej sprzyjające wykorzystaniu energii wiatru tereny to wyspa Uznam, wybrzeże Bałtyku od Świnoujścia po Gdańsk, Pobrzeże Kaszubskie i Suwalszczyzna. Dobre warunki wiatrowe panują na Nizinie Mazowieckiej, w centralnej Wielkopolsce, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim, w Bieszczadach, na Pogórzu Dynowskim i we wschodniej części Doliny Sandomierskiej. Niekorzystne warunki wiatrowe panują w prawie całej wyżynnej części kraju. 11 Na terenie gminy Koronowo istnieją turbiny wiatrowe w Mąkowarsku i Witoldowie. Gmina przystąpiła również do sporządzenia miejscowego planu

121 zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji związanych z powstaniem Wiatrowych Koronowo. Parków Energia spadku wody Wykorzystanie energii płynącej wody (hydroenergia) jest jedną z najstarszych form wykorzystania energii odnawialnej. Aktualnie energię spadku swobodnego wód wykorzystuje się jedynie do produkcji energii elektrycznej. Polska należy do krajów o niewielkich zasobach wodnoenergetycznych. Łączne teoretyczne zasoby energii wodnej oszacowano dla średniego roku hydrologicznego na około 23,0 TWh/rok, natomiast techniczny potencjał możliwy do wykorzystania na około 13,7 TWh/rok, w tym około 1,6 TWh/rok zasobów małej energetyki wodnej. Zasoby te w Polsce są wykorzystywane na poziomie 12%. Dla porównania procent wykorzystania w Niemczech wynosi 80%, w Norwegii 84%, zaś we Francji prawie 100%. Pod względem kierunków spływów wód z poszczególnych terenów, Polskę można podzielić na trzy zasadnicze obszary: dorzecze Wisły, dorzecze Odry oraz Przymorze, czyli teren, z którego nieduże rzeki spływają bezpośrednio do Morza Bałtyckiego. Teoretyczne zasoby energetyczne każdego z tych obszarów zależą od względnego spadku rzek oraz średniej ilości wód, jakie one prowadzą. Wielkość tych zasobów należy skorygować z przyczyn praktycznych, takich jak: konieczność zachowania przepływu poza elektrownią, pozaenergetyczne pobory wody, zmienność spadków w czasie, sprawność stosowanych urządzeń. Po uwzględnieniu tych wszystkich czynników otrzymamy techniczny potencjał hydroenergetyczny wód Polski. Zasoby te są skoncentrowane głównie w dorzeczu Wisły (9,3 TWh/rok czyli około 68%, z czego połowa należy do odcinka dolnej Wisły), reszta potencjału należy do dorzecza Odry (2,5 TWh/rok, w tym Odra 1,75 TWh/rok) oraz dorzecza Przymorza (0,26 TWh/rok) i małej energetyki wodnej (1,6 TWh/rok). Udział energetyki wodnej w ogólnokrajowej produkcji energii jest skromny. W 2002 roku produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych była szacowana na poziomie 1,6 TWh w elektrowniach szczytowo-pompowych oraz 2,4 TWh w pozostałych elektrowniach, łącznie 4,0 TWh co daje 2% ogółu produkcji energii elektrycznej. W Polsce istnieje obecnie 128 EW zawodowych o sumarycznej mocy 2116 MW, w tym tylko 15 o mocy powyżej 5 MW. Duże EW to przede wszystkim 3 elektrownie szczytowopompowe o łącznej mocy 1330 MW (Żarnowiec 680 MW, Porąbka Żar 500 MW, Żydowo 150 MW). Tylko 5% EW zawodowych nie przekroczyło 20 lat, zaś 68% ma już 121

122 ponad 50 lat i wymaga gruntownej modernizacji. Istnieje również około 400 prywatnych mini- i mikroelektrowni wodnych o mocach kw, powstałych po 1984 roku prawie w całości z funduszy prywatnych. Łącznie moc wszystkich MEW wynosi około 150 MW, a produkcja roczna energii elektrycznej około 500 GWh. 12 Rys. 16. Lokalizacja dużych elektrowni wodnych w Polsce Źródło: Polska nie posiada zbyt dobrych warunków do rozwoju energetyki wodnej. Co prawda to właśnie woda dostarcza nam najwięcej energii elektrycznej spośród wszystkich odnawialnych źródeł energii, jednak jej zasoby są wykorzystywane zaledwie w 11%. To więcej niż przykładowo na Białorusi, gdzie eksploatuje się jedynie 3% wszystkich zasobów, jednak o wiele mniej niż na przykład w Norwegii, która ze spadku wody pozyskuje aż 98% energii elektrycznej. Polskie hydroenergetyczne zasoby techniczne wynoszą 13,7 tys. GWh na rok, z czego ponad 45% przypada na Wisłę. Największe elektrownie wodne w Polsce to: Żarnowiec o mocy 716 MW, 12 Baza danych o możliwościach energetyki ze źródeł odnawialnych na terenie powiatu świeckiego, Bydgoszcz

123 Porąbka-Żar o mocy 550 MW, Włocławek o mocy 162 MW, Żydowo o mocy 152 MW, Solina o mocy 137 MW. 13 i Tryszczyn. Na terenie gminy Koronowo znajdują się elektrownie wodne Koronowo Elektrownia Koronowo do swojej pracy wykorzystuje Zbiornik Zalewu Koronowskiego. Zbiornik powstał przez spiętrzenie Brdy o 20 m zaporą ziemną w Pieczyskach wyposażoną w upusty denne. Woda ze zbiornika do elektrowni doprowadzana jest derywacją utworzoną poprzez wykonanie pomiędzy naturalnymi jeziorami przekopów, a następnie przez jaz wlotowy nad Jeziorem Białym i kanałem roboczym o długości m do zamka wodnego (dzięki derywacji, w elektrowni uzyskano zwiększenie spadu o 6 m od piętrzenia na zaporze, czyli do 26 m). Dalej woda przez rurociągi stalowe o średnicy 4,8 m doprowadzana jest do turbin. W budynku elektrowni zabudowane są dwa pionowe hydrozespoły z turbinami Kaplana umieszczonymi w spiralnych komorach. Turbiny sprzężone są z generatorami synchronicznymi o mocy 15,5 MVA pracującymi na napięciu 10,5 kv. Elektrownia współpracuje z siecią 110 kv. Dolną wodą elektrowni jest zbiornik Tryszczyn. Elektrownia Tryszczyn pracuje na bazie zbiornika retencyjnego o powierzchni około 87 ha. Zbiornik powstał przez spiętrzenie rzeki Brdy ziemno-betonową zaporą z jazem klapowym o piętrzeniu 4,5 m. Elektrownia usytuowana jest bezpośrednio w zaporze. W budynku elektrowni zabudowane są dwa pionowe hydrozespoły z turbinami Kaplana umieszczonymi w spiralnych komorach. Turbiny sprzężone są z generatorami synchronicznymi o mocy 2,5 MVA pracującymi na napięciu 6,3 kv. Elektrownia współpracuje z siecią 30 kv. Dolną wodą jest zbiornik elektrowni Smukała. Tab. 30. Parametry techniczne elektrowni wodnych Koronowo i Tryszczyn Lp. Parametr Elektrownia wodna Koronowo Tryszczyn 1 rzeka Brda Brda 2 ilość turbozespołów [szt.] typ turbin Kaplan Kaplan

124 4 moc osiągalna [MW] 26 3,3 5 spad nominalny [m] 26 5,5 6 przełyk zainstalowany [m 3 /s] 2x60 2x45 7 dopływ średni [m 3 /s] 22,12 23,20 8 średnia produkcja roczna energii [GWh] 40,481 6,07 9 średnie zużycie wody [ m 3 /kwh] 15, rok uruchomienia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Elektrowni Wodnych Sp. z o.o. w Samociążku Geotermia Około 2/3 powierzchni Polski jest uznawane za perspektywiczne pod względem możliwości technologicznych zagospodarowania potencjału geotermalnego, a około 40% powierzchni kraju charakteryzują korzystne warunki ekonomiczne dla budowy instalacji, tj. warunki, w których cena energii cieplnej może być niższa od ceny energii pochodzącej ze źródeł konwencjonalnych. Główne zbiorniki wód termalnych występują na Niżu Polskim. Prace badawcze i wdrożeniowe, prowadzone w Polsce od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia do 2006 roku, doprowadziły do uruchomienia: pięciu instalacji geotermalnych wykorzystujących wody o temperaturze ponad 20 o C (na Podhalu, w Pyrzycach, Mszczonowie, Uniejowie i Stargardzie Szczecińskim), kilku instalacji wykorzystujących wody podziemne o temperaturze poniżej 20 o C (np. w Słomnikach), kilkuset instalacji wykorzystujących energię cieplną zakumulowaną w gruncie przez pompy ciepła. Wykorzystanie energii geotermalnej w Polsce jest realizowane metodą bezpośrednią polegającą na zagospodarowaniu energii cieplnej u odbiorcy. Odmienną metodą jest metoda pośrednia, w której energia geotermalna służy do wytworzenia energii elektrycznej, a ta jest przedmiotem wykorzystania przez użytkowników energii. Instalacje są sklasyfikowane w trzech grupach: instalacje funkcjonujące w oparciu o wody o temperaturze powyżej 20 o C, instalacje balneologiczne, systemy pomp ciepła, które pracują w oparciu o temperaturę poniżej 20 o C, pochodzącą z gruntu i wód podziemnych. Temperatura 20 o C została przyjęta ze względu na to, że jest to praktycznie 124

125 maksymalna dopuszczalna temperatura źródła energii niskotemperaturowej dla sprężarkowych pomp ciepła. Szacuje się, że dla I grupy instalacji wykorzystujących wody termalne średnio około 60% energii pochodzi z wód termalnych, tj. około 347 TJ (jakkolwiek dla poszczególnych zakładów udział ten jest różny i mieści się w przedziale 35 70% a nawet 100% dla zakładu w Stargardzie Szczecińskim). Druga grupa instalacji balneologicznych praktycznie w 100% zabezpiecza produkcję energii z energii geotermalnej. Można zatem przyjąć, że wielkość ta wynosi 29,9 TJ. Trzecią grupę analizowanych instalacji stanowią sprężarkowe pompy ciepła funkcjonujące na bazie energii cieplnej wód podziemnych i gruntu. Jak wcześniej zauważono, instalacji takich jest w Polsce kilkaset i są to rozwiązania zwykle o niewielkich mocach od kilku do kilkudziesięciu kw. Jednym z wyjątków jest instalacja w Słomnikach, gdzie moc pomp ciepła przekracza 350 kw. Rys. 17. Mapa wód geotermalnych w Polsce Źródło: W Polsce zasoby geotermalne znajdują się pod powierzchnią 80% terytorium, ich 125