PÓŹNA EPOKA BRĄZU I WCZESNA EPOKA ŻELAZA NA ŚLĄSKU

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "PÓŹNA EPOKA BRĄZU I WCZESNA EPOKA ŻELAZA NA ŚLĄSKU"

Transkrypt

1 Pravěk NŘ 20, PÓŹNA EPOKA BRĄZU I WCZESNA EPOKA ŻELAZA NA ŚLĄSKU JUSTYNA BARON Pod względem liczby i stanu rozpoznania stanowisk datowanych na późną epokę brązu i wczesną epokę żelaza, Śląsk jest obszarem wyjątkowym. Wyniki wieloletnich wykopalisk zachęcały badaczy do podejmowania różnorakich prób analiz zjawisk z zakresu archeologii osadnictwa czy studiów nad elementami kultury materialnej i duchowej. W artykule przedstawiono główne nurty badań i ich rezultaty osiągnięte przez kilka pokoleń archeologów zajmujących się późną epoką brązu i wczesną epoką żelaza na Śląsku. Silesia is an unique region regarding a number of known archaeological sites dated to the late Bronze and early Iron Age. Many of them were excavated to a degree allowing reconstruction of various aspects of life of their former inhabitants, including settlement analyses, artefact studies etc. This paper presents main directions of research and general results achieved by several generations of archaeologists in their studies on the discussed period. I focused mostly on types of excavated sites, methods both of excavating and presenting archaeological sites and artefacts. Późna epoka brązu, wczesna epoka żelaza, Śląsk, stan badań Late Bronze Age, early Iron Age, Silesia, history of research Prezentowany artykuł jest uzupełnioną wersją wystąpienia pod tym samym tytułem, jakie przedstawiono na konferencji Archeologia Śląska. Stan i potrzeby badań archeologicznych, która odbyła się na Uniwersytecie w Opawie w 2008 roku. Celem konferencji był przegląd najważniejszych osiągnięć i prezentacja aktualnego stanu studiów nad pradziejami i wczesnymi okresami historycznymi na podstawie stanowisk odkrytych na terenie historycznego Śląska, a także dyskusja nad dalszymi kierunkami badań. Poszczególne etapy osadnictwa, zgodne z epokami archeologicznymi, zostały przedstawione w formie dwugłosu obejmującego badania archeologów polskich i czeskich. Stan i potrzeby badań na stanowiskach śląskich datowanych na koniec epoki brązu i początek epoki żelaza zostały zaprezentowane wspólnie z J. Juchelką z Uniwersytetu Śląskiego w Opawie. Dla archeologów zajmujących się tym etapem pradziejów Śląsk jest obszarem wyjątkowym, ponieważ należy do jednych z najlepiej przebadanych archeologicznie terenów w Polsce oraz dostarczył i dostarcza w dalszym ciągu licznych i istotnych źródeł dających podstawy do konstrukcji modeli ukazujących życie jego dawnych mieszkańców. Znaczna liczba rozpoznanych i badanych stanowisk, także w ramach wielosezonowych wykopalisk obejmujących znaczne ich części, zachęcały 231

2 Justyna Baron badaczy do podejmowania różnorakich prób analiz zjawisk z zakresu archeologii osadnictwa czy studiów nad poszczególnymi typami elementów kultury materialnej i, znacznie rzadziej, duchowej. Nie jest moim zamiarem przedstawienie wszystkich ani nawet wybranych stanowisk z tego okresu, gdyż z powodów oczywistych nie jest to możliwe w ramach prezentowanego artykułu, ale chciałabym się raczej skupić na omówieniu problemów badawczych podejmowanych przez kilka pokoleń archeologów zajmującym się osadnictwem późnej epoki brązu na Śląsku oraz przedstawić zarys metod jakimi posługiwano się w celu ich rozwiązania. W swoich rozważaniach skoncentruję się na części Śląska znajdującej się obecnie w obrębie państwa polskiego, a jego pozostałe granice przyjmuję za I. Lasak, która przedstawiła szczegółowo dyskusję i poglądy różnych badaczy na temat zasięgu Śląska i trudności z jednoznacznym ustaleniem jego granic, a zwłaszcza granicy zachodniej (VLASAK 2001, 7-8). Rozważania zawarte w niniejszym artykule dotyczyć będą zatem terenu ograniczonego od południa granicą państwową, od zachodu rzeką Bóbr, od północy Baryczą i Obrą, a od wschodu Liswartą, Przemszą i Prosną. Omawiając stan i potrzeby badań nad późną epoką brązu na Śląsku, mamy do czynienia prawie wyłącznie z osadnictwem związanym z kulturą łużycką, z niewielkim udziałem stanowisk kultury białowickiej, a we wczesnej epoce żelaza także ze stanowiskami kultury pomorskiej. Kultury te, a przede wszystkim stanowiska kultury łużyckiej były przedmiotem zainteresowania przez cały czas prowadzenia badań na tym terenie. Z terenu Śląska, do czasów obecnych znanych jest 5211 stanowisk datowanych na czas trwania kultury pól popielnicowych (MIERZWIŃSKI 1994, 14). Są to dane ustalone na podstawie informacji uzyskanych w ramach prospekcji powierzchniowych (Archeologiczne Zdjęcie Polski) oraz badań wykopaliskowych, prowadzonych na różną skalę, od niewielkich sondaży po szerokopłaszczyznowe badania, przede wszystkim o charakterze ratowniczym. Przyjmując kryteria funkcjonalne, stanowiska z interesującego nas okresu można podzielić na osady otwarte (1406), grody (27), cmentarzyska (1651), skarby (156), obiekty kultowe (8) i punkty osadnicze o nieokreślonym charakterze (1963). Procentowy udział poszczególnych typów stanowisk został przedstawiony w formie wykresu (ryc. 1). Pod względem przydatności do studiów nad późną epoką brązu i wczesną epoką żelaza zbiór źródeł jest silnie zróżnicowany zarówno pod względem terytorialnym jak i jakościowym, wynikających chociażby z metod klasyfikacji znalezisk powierzchniowych zgodnie z zasadami prowadzenia AZP. W ten sposób, np. wyróżnianie osad na podstawie kilku fragmentów ceramiki lub cmentarzysk w oparciu o przedmioty metalowe pozyskane 232

3 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku w trakcie badań powierzchniowych może sztucznie podwyższać liczbę stanowisk. Nawet jednak przy założeniu, że część owych stanowisk nie odpowiada faktycznym pozostałościom osadniczym (niejasna numeracja, trudność w ustaleniu lokalizacji poszczególnych stanowisk), a przydatność badawcza prospekcji powierzchniowych w ramach akcji AZP była wielokrotnie przedmiotem krytyki (np. JASKANIS [red.] 1996, tam dalsza literatura; KIARSZYS 2005) obraz ten jest imponujący, w porównaniu do pozostałych części ziem polskich. O fakcie, że Śląsk jest jednym z lepiej rozpoznanych pod względem archeologicznym obszarów zdecydowały w dużej mierze prace archeologów niemieckich, które stały się podstawą do dalszych studiów nad pradziejami Śląska prowadzonych już po drugiej wojnie światowej. Zanim przejdę do badań powojennych, chciałbym w skrócie przybliżyć najważniejsze z tych prac, ze szczególnym uwzględnieniem tych wydanych od początku XX w., a więc od momentu kiedy datuje się zainicjowanie bardziej profesjonalnych badań wykopaliskowych. Badania te związane były przede wszystkim z działalnością ówczesnego Muzeum we Wrocławiu oraz towarzystwa Schlesisches Alterthumsverein, a nieco później także urzędu ochrony zabytków archeologicznych. Ich efektem były raporty z wykopalisk, prezentujące przeważnie jednak tylko wybiórczo pozyskane materiały, publikowane w takich czasopismach jak Schlesiens Vorzeit, Altschlesien oraz Altschlesische Blätter. Znaczna liczba rozpoznanych stanowisk zachęciła archeologów zarówno do podejmowania szerszych studiów osadniczych. Przykładem pracy obejmującej zarys przemian osadnictwa w pradziejach i wczesnym średniowieczu poczynając od epoki kamienia jest publikacja M. Hellmicha, w której autor przedstawił poszczególne etapy zasiedlenia Śląska w ujęciu kartograficznym (1923). Komentując owe mapy, M. Hellmich zawarł uwagi o relacjach między gęstością osadnictwa, a warunkami środowiskowymi takimi jak jakość gleb czy sieć hydrograficzna. Problemy osadnictwa podejmowali tacy badacze jak A. ARNDT (1925), F. GESCHWENDT (1932) czy M. JAHN (1932), który szczególną uwagę zwrócił na Pogórze Sudeckie i rolę rzeźby terenu w kształtowaniu się struktur osadniczych. Wyniki tych prac zostały częściowo zawarte w opracowaniu pradziejów Śląska pióra J. KOSTRZEWSKIEGO (1933). Z okresu przedwojennego znamy również szereg publikacji stanowiących opracowania poszczególnych kategorii zabytków bądź ich zespołów. Przykładem mogą być opracowania skarbów z epoki brązu autorstwa H. SEGERA (1936), ceramiki malowanej R. Glasera (1937), czy kurhanów, które przedstawił J. RICHTER (1909) i F. L. ZOTZ (1930). Z kolei W. BOEGE (1934) 233

4 Justyna Baron posłużył się znaleziskami grobowymi w studiach nad chronologią późnej epoki brązu na Śląsku. Szczególnym zainteresowaniem śląskich archeologów cieszyły się grody, które również doczekały się zbiorczego przedstawienia przygotowanego przez F. GESCHWENDTA (1937) i H. UHTENWOLDTA (1938). Do nielicznych należą prace zawierające monografie niewielkich regionów (np. wspomniane już wyżej studium osadnicze F. Geschwendta z 1932 roku) lub podejmujące problemy poszczególnych kultur archeologicznych. Przykładem tych ostatnich może być np. publikacja autorstwa G. RASCHKE (1932), który przedstawił późne fazy kultury łużyckiej na Śląsku. Wspomniane prace stanowią jedynie przykłady zakresu zainteresowań badawczych przedwojennych archeologów interesujących się ziemią śląską. Szczegółowa historia badań została zawarta w publikacjach M. GEDLA (1962), B. GEDIGI (1967) i I. LASAK (2001) natomiast pełne zestawienie literatury, między innymi przedwojennej, na temat historii badań grodów z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza zawarła w swojej pracy A. NIESIOŁOWSKA-WĘDZKA omawiając początki i rozwój grodów kultury łużyckiej (1974). Choć opracowanie to dotyczy całego zasięgu kultury łużyckiej, teren Śląska, ze względu na relatywnie bogatą bazę źródłową, zajmuje w nim poczesne miejsce. Już wczesne lata powojenne zaowocowały kilkoma pracami przedstawiającymi dzieje Śląska, a tym samym obejmującymi omawiany wycinek pradziejów. Można do nich zaliczyć np. pracę R. JAMKI (1948), S. NOSKA (1948), które powstały jako w pewnym sensie efekt zapotrzebowania ideologicznego tamtych czasów, mającego na celu przedstawienie i przybliżenie specyfiki ziem odzyskanych. Poczynając od końca lat 40. archeologię Śląska cechuje znaczny przyrost materiałów pozyskanych w trakcie badań wykopaliskowych. Wiele z podjętych w tym czasie projektów badawczych miało na celu weryfikację wcześniejszych ustaleń badań archeologów niemieckich. Efekty tych badań, prezentowanych w formie raportów w najróżniejszych czasopismach naukowych prezentują bardzo zróżnicowany poziom, a przez to ich wartość merytoryczna również bywała dyskusyjna. Do powszechnych należała i niestety w wielu przypadkach zwyczaj ten utrzymuje się do czasów obecnych, praktyka publikowania tylko wyjątkowych znalezisk, z pominięciem i skazaniem na zapomnienie tzw. materiałów masowych. Dotyczy to przede wszystkim osad, nie dostarczających aż tak spektakularnych znalezisk jak cmentarzyska. Przykładem może być tu chociażby osada w Dębnicy, pow. Trzebnica, z której opublikowano jedynie pozostałości warsztatu metalurgicznego (KALETYN 1964), czy materiały z grodów w Strzegomiu udostępnione jedynie w postaci publikacji grocików typu scytyjskiego 234

5 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku (BUKOWSKI 1977, ). Do powszechnych praktyk można było zaliczyć także poprzestawanie na umieszczaniu krótkich notek na temat prowadzonych wykopalisk w kolejnych rocznikach Informatora Archeologicznego, co oczywiście jedynie sygnalizowało, że takie prace były prowadzone, jednak ich rezultaty często nie weszły do obiegu naukowego. Lata 60. przyniosły znaczny przyrost źródeł do poznania kultury łużyckiej na Śląsku. Wiązało się to zarówno z weryfikacją znanych już stanowisk, jak i z poszukiwaniami nowych śladów osadnictwa w wybranych regionach Śląska, prowadzonych przez pracowników instytucji naukowych i urzędów konserwatorskich (np. GAŁUSZKA, KALETYN 1960; BAGNIEWSKI 1965). Intensywne badania wykopaliskowe były prowadzone przede wszystkim na cmentarzyskach, natomiast znacznie mniej chętnie podejmowano się badania osad. Z tego czasu pochodzą przede wszystkim sprawozdania z badań, jak też, mniej liczne monografie stanowisk. Od początku lat 60. notujemy także większe zainteresowanie pewnymi przekrojowymi zagadnieniami, które starano się przedstawić na bazie systematycznie powiększającej się bazie źródłowej. Można przypomnieć chociażby omówienia problemów gospodarki i struktury społecznej (GEDL 1961). Badania na cmentarzyskach stały się zachętą do prób rekonstrukcji stosunków społecznych (GEDIGA 1963) czy przedstawienia zwyczajów pogrzebowych charakterystycznych dla tego regionu (RÓŻYCKA 1968). Należy też wspomnieć o opracowaniach osadnictwa kultury łużyckiej na podstawie całości dostępnych w tym czasie źródeł na Śląsku Górnym (GEDL 1962) i środkowym (GEDIGA 1967), a także o badaniach nad jej regionalnym zróżnicowaniem (GEDIGA 1965). Na uwagę zasługują także prace, w których podjęto niezwykle trudne kwestie, a mianowicie dotyczące etnicznej tożsamości ludów zamieszkujących ziemie polskie co najmniej od starszej epoki brązu. Powstały one w ramach nurtu charakteryzującego się wskazywaniem na ciągłość zasiedlenia ziem polskich od pradziejów, a tym samym uzasadniających (Pra)słowiańskość tzw. ziem odzyskanych (KOSTRZEWSKI 1961; GARDAWSKI 1968). Stanowiska ze Śląska zostały ujęte w zbiorczym inwentarzu cmentarzysk kultury łużyckiej z terenu Polski oraz odegrały znaczną rolę w rekonstrukcji obrządku pogrzebowego tej kultury (MALINOWSKI 1961a; 1961b). Uwagę badaczy zwracały także kwestie sztuki i kultury duchowej, przy czym ta ostatnia rekonstruowana była przede wszystkim na podstawie cech obrządku pogrzebowego, a także specyficznych artefaktów (GEDIGA 1970). 235

6 Justyna Baron Pod względem zainteresowania badawczego, zaraz za cmentarzyskami plasowały się grody, które badano od lat 60. Rezultaty tych prac miały charakter przede wszystkim weryfikacyjny, a w ich rezultacie liczba ufortyfikowanych stanowisk kultury łużyckiej uległa znacznemu pomniejszemu. Stan rozpoznania grodów na Śląsku został szczegółowo przedstawiony w publikacji B. GEDIGI (1982), natomiast krytyczne uwagi dotyczące wnioskowania nt. funkcji grodów wobec słabego stopnia ich przebadania wyraził później A. MIERZWIŃSKI (1989). Na uwagę zasługuje także jedyne jak do tej pory studium osadnictwa kultury pomorskiej na Dolnym Śląsku (PAZDA 1970). Koniec lat 70. zaowocował wydaniem IV. tomu Prahistorii Ziem Polskich, który obejmował okresy od środkowego okresu epoki brązu po środkowy okres lateński (DĄBROWSKI, RAJEWSKI 1979). Podobnie jak w innych tomach tego dzieła, przedstawiono w nim sytuację kulturową na ziemiach polskich, a następnie omówiono poszczególne regiony. Poza omówieniem poszczególnych grup terytorialnych pióra A. Gardawskiego, w tomie znalazły się także uwagi na temat ogólnie rozumianych kwestii osadnictwa (BUKOWSKI 1979), zagadnień wytwórczości (GARDAWSKI 1979a), strefy wpływów i problem wymiany (GARDAWSKI 1979b), struktur społecznych (DĄBROWSKI 1979), sztuki (GARDAWSKI 1979c) i religii (GEDIGA 1979). Kolejne dekady charakteryzował dalszy przyrost ilościowy materiałów pochodzących głównie z cmentarzysk ciałopalnych, rzadziej z osad otwartych czy grodów. Cmentarzyska z terenu Śląska, stanowiące wg T. Malinowskiego 58% wszystkich cmentarzysk kultury łużyckiej w Polsce, dały podstawy do wnioskowania obrządku pogrzebowym, studiów nad periodyzacją i chronologią regionalną, wytyczania kierunków różnorakich wpływów i oddziaływań w dziedzinach zarówno kultury materialnej (GEDL 1991) jak i duchowej (GEGIDA 1980a). Rezultaty badań na cmentarzyskach zachęcały archeologów do prezentowania często bardzo interesujących ustaleń dotyczących wierzeń i praktyk kultowych (BUŚKO 1987; 1993). Osobny nurt badawczy to studia nad rozmaitymi grupami zabytków ruchomych pozyskiwanych najczęściej z grobów, dających podstawy do studiów nad różnymi dziedzinami wytwórczości, zdobnictwem i sztuką (np. JARYSZ 2001). Zróżnicowanie konstrukcji i wyposażenia grobów pozwoliły na badania struktur społecznych i liczebności populacji użytkujących cmentarzysko (GEDL - SZYBOWICZ 2002). Podjęto także analizy szczątków zwierzęcych, które odkryto na cmentarzyskach, a nierzadko w grobach ludzkich (ABŁAMOWICZ 1996). 236

7 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku Do nielicznych przypadków można zaliczyć badania kompleksów osadniczych w obrębie mikroregionów (np. DOMAŃSKA - LASAK 1997). Należy też wspomnieć dwutomowe studium omawiające osadnictwo w epoce brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim (LASAK 1996; 2001). Rezultaty badań nad dynamiką procesów osadniczych zostały przedstawione przez A. MIERZWIŃSKIEGO (1991; 1994). Część zabytków pochodzących ze Śląska została ujęta w kolejnych tomach serii Prähistorische Bronzefunde (np. GEDL 1984; 1988), opracowaniach skarbów (BLAJER 2001), a także znalazła swoje miejsce w badaniach nad sztuką pradziejową (GEDIGA 2001). W latach 80. i 90. mamy nie tylko do czynienia z kontynuacją wcześniejszych nurtów badawczych, ale jest to także czas refleksji nad stanem i potrzebami badań na stanowiskach z przedstawianego wycinka pradziejów (GEDIGA 1992). W kilku artykułach krytycznych zwrócono uwagę dysproporcję pomiędzy ilością materiału źródłowego, a formułowaniem się nowatorskich wniosków opartych na studiach nad tym materiałem, co prowadziło m.in. ujednolicenia interpretacji stwierdzanych faktów, a przez to do osłabienia ciekawości badawczej (MIERZWIŃSKI 1994, 5). Podjęto także dyskusję, nad zasadnością terminu kultura łużycka wpisującą się w ogólny nurt krytyki pojęcia kultury archeologicznej (GEDIGA 1980b). Od połowy lat 90. notujemy rozpoczęcie w Polsce wielkich inwestycji związanych z budową autostrad i obwodnic, które zapoczątkowały nowy rozdział w poznaniu stanowisk z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, zwłaszcza osad. Badania archeologiczne poprzedzające prace ziemne dały możliwość przeprowadzenia wykopalisk na niespotykaną dotąd skalę, co zaowocowało z jednej strony nowymi, spektakularnymi odkryciami takimi jak osada w Milejowicach, czy cmentarzysko w Domasławiu, pow. wrocławski, zmieniającymi dotychczasowy stan poznania kontaktów Śląska z obszarami oddziaływań tzw. cywilizacji halsztackiej (GEDIGA 2007, 2010). Z drugiej zaś strony, sama skala wykopalisk pozwoliła na podjęcie zupełnie nowych problemów badawczych, wiążących się przede wszystkim z rozplanowaniem przestrzennym dużych, najczęściej kilkuhektarowych stanowisk, odkrytych w okolicach Wrocławia takich jak np. w Polwicy i Skrzypniku, Milejowicach, Starym Śleszowie, Zabrodziu. Wyniki badań zweryfikowały chociażby dotychczasowe wnioski o powiązaniu osadnictwa z siecią rzeczną, i dowiodły, że znacznie ważniejszym czynnikiem determinującym gęstość zasiedlenia były żyzne gleby, podczas gdy wodę czerpano z licznie okrywanych studni, np. w Milejowicach, pow. wrocławski 237

8 Justyna Baron osady otwarte (open settlements) 1406 grody (fortified settlements) 27 cmentarzyska (cemeteries) 1651 skarby (deposits) 156 obiekty kultowe (kult sites) 8 punkty osadnicze nieokreślone (undetermined) 1963 Ryc. 1. Zestawienie stanowisk kultury łużyckiej na Śląsku pod względem ich funkcji (wg A. Mierzwińskiego 1997) Fig. 1. Types of Lusatian culture sites in Silesia according to their function (after Mierzwiński 1997) (por. BUGAJ - GEDIGA - KOSICKI - SZWED - ŻYGADŁO 2002). Wyniki wykopalisk na tych stanowiskach zostały już opublikowane, np. osada w Starym Śleszowie (np. KOPIASZ 2003). W przypadku kolejnych osad, przedstawiono na razie jedynie wybrane zagadnienia, jak np. organizacja przestrzenna (BARON 2005; BARON - GOLAŃSKI - SCHELLNER w druku), problemy socjotopografii (GEDIGA 2004), czy kwestie śladów wytwórczości garncarskiej (PARUZEL 2003). Liczne analizy przyrodnicze, do których badacze tej epoki wcześniej raczej odnosili się z dużą rezerwą, pozwoliły na rekonstrukcje paleośrodowiska oraz na podjęcie badań mieszczących się ogólnie w ramach archeologii krajobrazu. Ważną kwestią 238

9 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku jest zwrócenie uwagi na właściwie całkowicie dotąd pomijaną kwestię krzemieniarstwa z późnej epoki brązu (PŁONKA 1994; BRONOWICKI - MASOJĆ 2001). Nowatorskie podejście do ceramiki jako źródła archeologicznego zaprezentował A. MIERZWIŃSKI, który przedstawił społeczno-obrzędowe aspekty jej wytwórczości (2003). Podjęto także nową próbę analizy stylistycznej i kontekstualnej ceramiki malowanej (ŁACIAK 2010). Interesującym kierunkiem badawczym jest porównanie datowań C14 i tradycyjnych metod chronologii artefaktualnej uzyskiwanej w analizach stylistycznych wyposażenia grobowego. Na razie badania takie zostały przeprowadzone tylko dla Kietrza (CHOCHOROWSKI 2007), ale interesujące uzyskane wyniki pozwalają przypuszczać, że będą one kontynuowane także na innych stanowiskach. Podsumowując powyższe rozważania, należy się zastanowić w jaki sposób badano i bada się stanowiska z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Śląsku. Publikacje, które ukazały się od lat powojennych do czasów obecnych można najogólniej podzielić na następujące kategorie: sprawozdania z badań wykopaliskowych, studia osadnicze na poziomie mikro i makroregionów, studia nad wybranymi grupami obiektów i artefaktów, próby wnioskowania o kulturze duchowej i prace o charakterze syntetycznym. Wiele z nich ma charakter źródłoznawczy, wyraźnie ukierunkowany na przedstawienie kultury materialnej, cechujący się szczegółowym opisem analizowanych faktów. Przyglądając się uważnie wnioskom jakie z tych analiz płyną, można zauważyć jednak dość częste odnoszenie się do wcześniejszych interpretacji. W podejściu archeologów do eksplorowanych od kilku dekad cmentarzysk oraz wydobywanych szczątków ludzkich brakuje dość często refleksji oraz ustaleń natury etycznej, problem ten jednak wykracza znacznie poza badania stanowisk z epoki brązu na Śląsku. Dyskusje nad tą kwestią są niezwykle żywe w innych częściach Europy co najmniej od lat osiemdziesiątych (por. BAHN 1984). Doprowadziły one w wielu miejscach, przede wszystkim w Wielkiej Brytanii, do wydania odpowiednich aktów prawnych określających wymogi m.in. w zakresie eksploracji, konserwacji, przechowywania i ekspozycji szczątków ludzkich pozyskanych w trakcie wykopalisk archeologicznych (np. THE TREATMENT 2008). Ostatnie lata badań, zwłaszcza szerokopłaszczyznowych prac ratowniczych, pokazują jak wiele aspektów życia ludzi zamieszkujących Śląsk pod koniec epoki brązu było dotąd zupełnie nieznane lub poznane w znikomym stopniu. Można mieć nadzieję, że wyniki kompleksowych badań, nie tylko archeologicznych, pozwolą tą wiedzę znacznie poszerzyć. 239

10 Justyna Baron Literatura ABŁAMOWICZ, R. 1996: Kości zwierzęce w grobach kultury łużyckiej jako wyznaczniki wieku i płci zmarłego. In: Chochorowski, J. (ed.), Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi. Kraków, ARNDT, A. 1925: Oberschlesische Vor- und Frühgeschichte in volkstümlicher Darstellung. Dortmundt. BAGNIEWSKI, Z. 1965: Badania poszukiwawczo-weryfikacyjne w rejonie Bychowa i Żmigródka, pow. Milicz, Informator Konserwatora Zabytków Archeologicznych we Wrocławiu 18, 18. BAHN, P. 1984: Do not disturb? Archaeology and the rights of the dead, Oxford Journal of Archaeology 3 (1), BARON, J. 2005: Przestrzenna organizacja osad ludności kultury łużyckiej. Przykład stanowiska w Polwicy na Śląsku, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 4, Wrocław. BARON, J. - GOLAŃSKI, A. - SCHELLNER, K. w druku: Problem interpretacji osad z ogrodzeniami z wczesnej epoki żelaza na przykładzie stanowiska w Zabrodziu, pow. wrocławski, Sprawozdania Archeologiczne BLAJER, W. 2001: Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich. Kraków. BOEGE, W. 1934: Die Chronologie der jüngeren Bronzezeit in Mittelschlesien auf Grund der Grabfunde. Wrocław. BRONOWICKI, J. - MASOJĆ, M. 2001: Krzemienica mezolityczna oraz problematyka krzemieniarstwa z epoki kamienia i okresu halsztackiego ze stanowiska Zakrzów 6, pow. Krapkowice, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 43, BUGAJ, E. - GEDIGA, B. - KOSICKI, A. - SZWED, R. - ŻYGADŁO, L. 2002: Badania ratownicze na stanowisku Milejowice, pow. Wrocław, w latach , Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 44, BUKOWSKI, Z. 1977: The Scythian influence in the area of Lusatian Culture. Wrocław. BUKOWSKI, Z. 1979: Problemy osadnictwa. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, BUŚKO, C. 1987: Rekonstrukcja niektórych elementów obrządku pogrzebowego ludności kultury łużyckiej, Silesia Antiqua 29, BUŚKO, C. 1993: Symboliczny obraz świata. Z badań nad kurhanami ludności kultury łużyckiej, Studia Archeologiczne 24,

11 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku CHOCHOROWSKI, J. 2007: Metodyczne i metodologiczne problemy datowania radiowęglowego pozostałości kremacji z grobów ciałopalnych kultury łużyckiej (na przykładzie materiałów z cmentarzyska w Kietrzu). In: Chochorowski, J. (ed.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim. Kraków, DĄBROWSKI, J. 1979: Struktury społeczne. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, DĄBROWSKI, J. - RAJEWSKI, Z. (eds.) 1979: Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk. DOMAŃSKA, J. - LASAK, I. 1997: Zespół osadniczy ludności kultury łużyckiej w Niesułowicach, woj. wrocławskie. Wrocław. GAŁUSZKA, A. - KALETYN, T. 1960: Archeologiczne badania terenowe służby konserwatorskiej prowadzone na Dolnym Śląsku w 1959 roku, Rocznik Wrocławski 3, GARDAWSKI, A. 1968: Zagadnienie ciągłości osadniczej, kulturowej i etnicznej w międzyrzeczu Odry-Dniepru od II okresu epoki brązu do VI/VII wieku n.e. In: I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej (14-18 IX 1965). Warszawa-Wrocław. GARDAWSKI, A. 1979a: Zagadnienia wytwórczości. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, GARDAWSKI, A. 1979b: Strefy wpływów i zagadnienia wymiany. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, GARDAWSKI, A. 1979c: Sztuka plastyczna i figuralna kultury łużyckiej. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk, GEDIGA, B. 1963: Cmentarzyska kultury łużyckiej w badaniach stosunków społecznych, Archeologia Polski 8, GEDIGA, B. 1965: Zróżnicowanie kultury łużyckiej na Śląsku, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia 3, GEDIGA, B. 1967: Plemiona kultury łużyckiej w epoce brązu na Śląsku środkowym. Wrocław-Warszawa-Kraków. 241

12 Justyna Baron GEDIGA, B. 1970: Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej. Wrocław- Warszawa-Kraków. GEDIGA, B. 1979: Zagadnienia religii. In: Dąbrowski, J. - Rajewski, Z. (eds.), Prahistoria Ziem Polskich IV, Od środkowej epoka brązu do środkowego okresu lateńskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, GEDIGA, B. 1980a: Zagadnienie badań religii ludności kultury łużyckiej. In: Gediga, B. - Leciejewicz, L. - Wojciechowski, W. (eds.), Rola oddziaływań kręgu halsztackiego w rozwoju społeczeństw epoki żelaza w Polsce zachodniej na tle środkowoeuropejskim. Wrocław, GEDIGA, B. 1980b: Zagadnienie zakresu pojęcia kultura łużycka i jej wewnętrznego zróżnicowania. In: Gedl, M. (ed.), Zróżnicowanie wewnętrzne kultury łużyckiej. Kraków, GEDIGA, B. 1982: Bronze und früheisenzeitliche Burgen in Schlesien. In: Beiträge zum bronzezeitlichen Burgenbau in Mitteleuropa. Berlin-Nitra, GEDIGA, B. 1992: Badania nad osadnictwem pradziejowym na Śląsku. Problemy i perspektywy. In: Gediga, B. (ed.), Problemy badań nad osadnictwem pradziejowym. Wrocław, GEDIGA, B. 2001: Uwagi o problematyce badań sztuki epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. In: Gediga, B. - Mierzwiński, A. - Piotrowski, W. (eds.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. Wrocław- Biskupin, GEDIGA, B. 2004: Problemy socjotopografii osad ludności kultury łużyckiej. In: Kazdová, E. - Měřínský, P. - Šabatová, K. (eds.), K poctě Vladimíru Podborskému. Brno, GEDIGA, B. 2007: Problemy obrazu kultury wczesnej epoki żelaza na Śląsku w świetle nowych badań terenowych, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 49, GEDIGA, B. 2010: Śląsk regionalna prowincja kultury halsztackiej. In: Gediga, W. - Piotrowski, W. (eds.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza. Biskupin-Wrocław, GEDL, M. 1961: Uwagi o gospodarce i strukturze społecznej ludności kultury łużyckiej w południowej Polsce. Kraków. GEDL, M. 1962: Kultura łużycka na Górnym Śląsku. Wrocław. GEDL, M. 1979: Stufengliederung und Chronologie des Graberfeldes der Lausitzer Kultur in Kietrz. Prace Archeologiczne 27. Kraków. GEDL, M. 1984: Die Messer in Polen. PBF 7/4. München. GEDL, M. 1988: Die Toilettengeräte in Polen. PBF 15/1. München. GEDL, M. 1991: Die hallstatteinflusse auf den polnischen Gebieten in der Fruheisenzeit. Prace Archeologiczne 48. Kraków. 242

13 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku GEDL, M. - SZYBOWICZ, B. 2002: Badania nad zróżnicowaniem struktury demograficznej i stanu biologicznego populacji kultury łużyckiej, zamieszkałych w różnych warunkach środowiskowych. In: Gedl, M. (ed.), Wielkie cmentarzyska z Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza. Warszawa, GESCHWENDT, F. 1932: Siedlungsgeschichtliche im Oder-Weidetal bei Gross Breslau, Altschlesien 4, GESCHWENDT, F. 1937: Vorgeschichtliche Burgen inschlesien, Altschlesien 7 (1), GLASER, R. 1937: Die bemalte Keramik der frühen Eisenzeit in Schlesien. Lipsk. HELLMICH, M. 1923: Die Besiedlung Schlesiens in vor and frühgeschichtlicher Zeit, Wrocław. JAHN, M. 1932: Die Vorgeschichte des schlesischen Sudetengebiets, Altschlesien 4, JAMKA, R. 1948: Śląsk w zaraniu dziejów w świetle wykopalisk. In: Oblicze ziem odzyskanych. Dolny Śląsk, t. 2. Wrocław-Warszawa. JARYSZ, R. 2001: Motywy ornamentacyjne na Śląskiej ceramice malowanej. In: Gediga, B. - Mierzwiński, A. - Piotrowski, W. (eds.). Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. Wrocław-Biskupin, JASKANIS, D. (ed.) 1996: Archeologiczne Zdjęcie Polski metoda i doświadczenia. Próba oceny. Warszawa. KALETYN, T. 1964: Pracownia odlewnicza na osadzie kultury łużyckiej w Dębnicy, pow. Trzebnica, Wiadomości Archeologiczne 30, KIARSZYS, G. 2005: Osadnictwo czy krajobraz kulturowy: konsekwencje poznawcze korelacji wyników badań powierzchniowych i rozpoznania lotniczego. In: Nowakowski, J. - Prinke, A. - Rączkowski, W. (eds.), Biskupin.. i co dalej? Zdjęcia lotnicze w polskiej archeologii. Poznań, KOPIASZ, J. 2003: Osada kultury łużyckiej na wielokulturowym stanowisku Stary Śleszów 17, powiat Wrocław, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 2, Wrocław, KOSTRZEWSKI, J. 1933: Pradzieje Śląska. In: Kutrzeba, S. (ed.), Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 1. Kraków, KOSTRZEWSKI, J. 1961: Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (od połowy II tysiąclecia p.n.e. do wczesnego średniowiecza). Poznań. LASAK, I. 1996: Epoka brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim, cz. I Materiały źródłowe. Wrocław. LASAK, I. 2001: Epoka brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim, cz. II Zagadnienia kulturowo-osadnicze. Wrocław. 243

14 Justyna Baron ŁACIAK D Nadodrzańska strefa ceramiki malowanej z wczesnej epoki żelaza w świetle oddziaływań kulturowych. In: Gediga, B. - Piotrowski, W. (eds.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza. Biskupin- Wrocław, MALINOWSKI, T. 1961a: Katalog cmentarzysk ludności kultury łużyckiej w Polsce, t. I-II. Warszawa. MALINOWSKI, T. 1961b: Obrządek pogrzebowy ludności kultury łużyckiej w Polsce, Przegląd Archeologiczny 14, MIERZWIŃSKI, A. 1989: Funkcja grodów ludności kultury łużyckiej w świetle badań tych obiektów na Śląsku. In: Gediga, B. (ed.), Studia nad grodami epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej. Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, MIERZWIŃSKI, A. 1991: Z badań nad osadnictwem ludności kultury łużyckiej na Śląsku. Uwagi polemiczne, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 32, MIERZWIŃSKI, A. 1994: Przemiany osadnicze społeczności kultury łużyckiej na Śląsku. Wrocław. MIERZWIŃSKI, A. 1997: Mapa G: Osadnictwo kultury łużyckiej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza / lat p. n. e., Arkusz 73 Prahistoria. In: Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. Wrocław. MIERZWIŃSKI, A. 2003: Znaki utrwalone w glinie. Społeczno-obrzędowe aspekty działań wytwórczych końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Model nadodrzański. Wrocław. NIESIOŁOWSKA-WĘDZKA, A. 1974: Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk. NOSEK, S. 1948: Zagadnienie Prasłowiańszczyzny w świetle prehistorii, Światowit 19, PARUZEL, P. 2003: Miejsca związane z wytwarzaniem ceramiki na osadzie łużyckiej ze stanowiska Zakrzów 41, pow. Krapkowice, Archeologiczne Zeszyty Autostradowe, z. 2, Wrocław, PAZDA, S. 1970: Ze studiów nad kulturą wschodniopomorską na Dolnym Śląsku, Archeologia Polski 15, PŁONKA, T. 1994: Wyroby krzemienne z osady kultury łużyckiej w Rajczynie 28, woj. wrocławskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 35, RASCHKE, G. 1932: Das Ende der Lausitzer Kultur in Schlesien. Wrocław. RICHTER, J. 1909: Schlesische Hügelgräben, Schlesiens Vorzeit 5, RÓŻYCKA, T. 1968: Zwyczaje pogrzebowe plemion kultury łużyckiej na Śląsku, Z Otchłani Wieków 34, SEGER, H. 1936: Schlesische Hortfunde aus der Bronze- und frühen Eisenzeit, Altschlesien 6,

15 Późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza na Śląsku THE TREATMENT 2008: The Treatment in Human Remains in the care of Oxford Archaeology. Policy document, accessed 11/07/2011 UHTENWOLDT, H. 1938: Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens. Wrocław. ZOTZ, F.L. 1930: Hügelgräberaufnahme in Schlesien, Altschlesische Blätter 5, LATE BRONZE AND EARLY IRON AGE IN SILESIA, SOUTH-WESTERN POLAND Silesia has always been an area of special interests for archaeologists dealing with the Bronze Age and early Iron Age. That results from abundant and diverse archaeological sites which enabled to develop many models on settlement patterns, artefact studies, technology, beliefs ect. This paper do not aim at presenting a complete list of excavated and published sites and materials but focuses on main problems taken up by several generations of archaeologists and refer to applied methods and achieved results. While discussing the main issues in studies on late Bronze Age in Silesia, we deal mostly with one archaeological culture i.e. the Lusatian culture, and with smaller number of sites defined as representing the Billendorf and Pomeranian cultures. All the publications on these materials might be divided into following types: excavation reports, settlement studies, artefact analysis and general studies. Most of them represent publications focusing on excavated archaeological evidence, containing detailed descriptions, comparisons and analysis of connections between studied artefacts or phenomena. Such analytical works resulted in general conclusions on directions and intensity of various cultural influences between cultural centres and role of Silesia in Bronze Age Central Europe. Rescue excavations carried out for several years have opened a new chapter in Silesian archaeology and significantly changed our knowledge of Bronze Age sites. This has resulted from the scale of the excavations which enabled large areas to be uncovered and refers to settlements in particular, previously excavated to a small degree compared to cemeteries. Spectacular recent discoveries from Silesia such as several fenced settlements 245

16 Justyna Baron (Milejowice, Stary Śleszów, Zabrodzie) and a Hallstatt cemetery with richly furnished graves at Domasław near Wrocław compel archaeologists to revise their opinions on connections between the Hallstatt culture and southwestern Poland. Doubtless they improve our knowledge on the scale of cultural transformations at the dawn of the Iron Age. Justyna Baron Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego ul. Szewska Wrocław Polska justyna.baron@gmail.com 246

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA 1996 1. Konczewski P., Dąbrowa T., Opalińska M., Gralak T., Kwaśnica K., Żuchliński P. Osada kultury łużyckiej Ślęża Plasterki, woj. Wrocławskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne,

Bardziej szczegółowo

Archeologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn

Archeologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn Toruń 2010 Spis treści Lista autorów... 9 Wstęp... 11 Andrzej Pydyn Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego...

Bardziej szczegółowo

Wykaz publikacji Mgr Józef Niedźwiedź

Wykaz publikacji Mgr Józef Niedźwiedź Wykaz publikacji Mgr Józef Niedźwiedź http://jozefniedzwiedz.cba.pl/wydawnictwa.html A. ARCHEOLOGIA 1. Kokowski A., Niedźwiedź J. 1984, Łuszczów stan. 1, gm. Uchanie, woj. zamojskie, Sprawozdania z badań

Bardziej szczegółowo

2-letnie studia dzienne magisterskie

2-letnie studia dzienne magisterskie Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Instytut Archeologii 2-letnie studia dzienne magisterskie na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów Wrocław 2009 I. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW

Bardziej szczegółowo

BADANIA ARCHEOLOGICZNE W WESÓŁKACH, POW. KALISZ, W 1963 ROKU

BADANIA ARCHEOLOGICZNE W WESÓŁKACH, POW. KALISZ, W 1963 ROKU KRZYSZTOF DĄBROWSKI BADANIA ARCHEOLOGICZNE W WESÓŁKACH, POW. KALISZ, W 1963 ROKU W sierpniu 1963 r. kontynuowano 1 prace badawcze na cmentarzysku lateńsko- -rzymskim. Na obszarze 1026 m 2 odkryto i wyeksplorowano

Bardziej szczegółowo

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22)

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia Archeologia powszechna V (okres lateński i wpływów rzymskich) 2.

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia Archeologia powszechna V (okres lateński i wpływów rzymskich) 2. OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu ) 2. Kod modułu 05-APL-24 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy 4. Kierunek studiów archeologia 5. Poziom studiów

Bardziej szczegółowo

Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019

Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019 Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019 Rok I wt 09:45-11:15 322 Prahistoria świata II. Neolit dr J. Budziszewski W I 2 E wt 11:30-13:00 322 Prahistoria świata II. Neolit dr J. Budziszewski CW

Bardziej szczegółowo

Metodyka prowadzenia i dokumentowania badań wykopaliskowych konwersatorium

Metodyka prowadzenia i dokumentowania badań wykopaliskowych konwersatorium Archeologia studia I stopnia Rok I Termin Liczba godzin Dzień Godziny Uwagi I sem II sem Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący Forma zajęć Rok ECTS Sposób zaliczenia pon 8:00-9:30 pon 9:45-11:15 pon 11:30-13:00

Bardziej szczegółowo

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna VI (średniowiecze) 2. Kod modułu 05-APS-35 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy 4. Kierunek

Bardziej szczegółowo

PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R.

PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R. Marcin Rudnicki PEŁCZYSKA 2012 SPRAWOZDANIE Z BADAŃ W 2012 R. Badania wykopaliskowe, które są przedmiotem niniejszego sprawozdania zostały przeprowadzone w dniach 06.08 31.08.2012 w obrębie wielokulturowego

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI

SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI OD AUTORA 13 WSTĘP 15 ROZDZIAŁ 1 SPOŁECZNOŚCI SKŁADAJĄCE DEPOZYTY PRZEDMIOTÓW METALOWYCH TEORETYCZNE PODSTAWY INTERPRETACJI 29 1.1. Kulturowa charakterystyka społeczności składających depozyty przedmiotów

Bardziej szczegółowo

I rok archeologii. Przedmiot

I rok archeologii. Przedmiot Dzień poniedziałek wtorek środa czwartek Godzina G ru p a I rok archeologii Przedmiot R od za j za ję ć Prowadzący Sala wykładowa 08:00-09:30 Wstęp do pradziejów powszechnych w dr hab J Wierzbicki 143

Bardziej szczegółowo

CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW

CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW WRATISLAVIA ANTIQUA 21 CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW ZESPÓŁ DO BADAŃ ŚREDNIOWIECZNEGO I NOWOŻYTNEGO

Bardziej szczegółowo

Mikroregion Jeziora Legińskiego

Mikroregion Jeziora Legińskiego Mikroregion Jeziora Legińskiego fundacja im. Jerzego Okulicza-Kozaryna dajna weryfikacja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych Projekt dofinansowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Bardziej szczegółowo

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna I (paleolit, mezolit) 2. Kod modułu 05-APIPM-12 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Kierunek archeologia mieści się w obszarze nauk humanistycznych.

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Kierunek archeologia mieści się w obszarze nauk humanistycznych. Załącznik nr 1 do uchwały nr 441/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: ARCHEOLOGIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I STOPIEŃ

Bardziej szczegółowo

Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW

Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW Prof. dr hab. Martin Gojda Prace w języku angielskim The development

Bardziej szczegółowo

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym

Bardziej szczegółowo

Język wykładowy polski

Język wykładowy polski Nazwa przedmiotu ŚRODOWISKO NATURALNE W UJĘCIU HISTORYCZNYM Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Historyczno-Pedagogiczny/ Instytut Historii Kod ECTS Studia kierunek stopień tryb specjalność specjalizacja

Bardziej szczegółowo

Archeologia studia I stopnia Rok I Forma Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący zajęć Rok ECTS

Archeologia studia I stopnia Rok I Forma Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący zajęć Rok ECTS Termin Liczba godzin Dzień Godziny Uwagi I sem II sem pon 8:00-9:30 pon 9:45-11:15 pon 11:30-13:00 pon 13:15-14:45 pon 13:15-14:45 pon 15:00-16:30 pon 15:00-16:30 pon 16:45-18:15 pon 18:30-20:00 wt 8:00-9:30

Bardziej szczegółowo

Anna Longa Gdańsk ul. Ostrołęcka 16/ Gdańsk Tel PROGRAM BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA STANOWISKU NR 2 W ŁEBIE (AZP 3-34/2)

Anna Longa Gdańsk ul. Ostrołęcka 16/ Gdańsk Tel PROGRAM BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH NA STANOWISKU NR 2 W ŁEBIE (AZP 3-34/2) Anna Longa Gdańsk 02.06.2015 ul. Ostrołęcka 16/8 80-180 Gdańsk Tel. 501 275753 Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków Delegatura w Słupsku u. Jaracza 6 76-200 Słupsk Gmina Miasto Łeba ul. Kościuszki

Bardziej szczegółowo

Opis Przedmiotu Zamówienia oraz kryteria oceny ofert. Części nr 10

Opis Przedmiotu Zamówienia oraz kryteria oceny ofert. Części nr 10 Załącznik nr 1 do Ogłoszenia Opis Przedmiotu Zamówienia oraz kryteria oceny ofert Części nr 10 Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Przedmiotem zamówienia jest realizacja wykładów dla studentów Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE. z dnia 22 marca 2013r.

Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE. z dnia 22 marca 2013r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Gorzów Wielkopolski, dnia 26 marca 2013 r. Poz. 863 OGŁOSZENIE LUBUSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKÓW W ZIELONEJ GÓRZE Na podstawie art. 9 ust. 6 ustawy

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Najdawniejsze dzieje cywilizacji śródziemnomorskiej - cywilizacja minojska i mykeńska 2. Kod modułu 05-NDCS-12 3. Rodzaj modułu Obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

Archeologia stary program obowiązuje II i III rok studiów I stopnia oraz II rok studiów II stopnia Rok akademicki 2015/2016

Archeologia stary program obowiązuje II i III rok studiów I stopnia oraz II rok studiów II stopnia Rok akademicki 2015/2016 Archeologia stary program obowiązuje II i III rok studiów I stopnia oraz II rok studiów II stopnia Rok akademicki 2015/2016 Liczba godzin Efekty kształcenia Lp. Nazwa przedmiotu Rok Forma ECTS I sem II

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1

KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1 KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2 Nazwa Nazwa w j. ang. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Medieval society and economy. Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator

Bardziej szczegółowo

Historia i archeologia antycznych cywilizacji Egiptu i dr Katarzyna Zemanwt. Bliskiego Wschodu I (wykład)

Historia i archeologia antycznych cywilizacji Egiptu i dr Katarzyna Zemanwt. Bliskiego Wschodu I (wykład) Termin Liczba godzin Dzień Godziny Uwagi I sem II sem pon 8:00-9:30 pon 9:45-11:15 pon 11:30-13:00 pon 13:15-14:45 pon 13:15-14:45 pon 15:00-16:30 pon 15:00-16:30 pon 16:45-18:15 pon 18:30-20:00 wt 8:00-9:30

Bardziej szczegółowo

Program studiów dziennych I stopnia (licencjackich) na kierunku ZARZĄDZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM (rok I-III)

Program studiów dziennych I stopnia (licencjackich) na kierunku ZARZĄDZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM (rok I-III) Program studiów dziennych I stopnia (licencjackich) na kierunku ZARZĄDZANIE DZIEDZICTWEM KULTUROWYM (rok I-III) Lp. Nazwa przedmiotu Rok Forma zajęć ECTS Liczba godzin Sposób Efekty kształcenia I sem II

Bardziej szczegółowo

Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika) 3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny

Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika) 3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wstęp do źródłoznawstwa, część II (ceramika). Kod modułu 05-WDZ-1 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy 4. Kierunek

Bardziej szczegółowo

UDZIAŁ WŁODZIMIERZA ANTONIEWICZA W PRACACH INSTYTUCJI NAUKOWYCH (UZUPEŁNIENIE)

UDZIAŁ WŁODZIMIERZA ANTONIEWICZA W PRACACH INSTYTUCJI NAUKOWYCH (UZUPEŁNIENIE) UDZIAŁ WŁODZIMIERZA ANTONIEWICZA W PRACACH INSTYTUCJI NAUKOWYCH (UZUPEŁNIENIE) 1957-1960 Przewodniczący Komisji rzeczoznawców Archeologii Polski w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego. 1960 Przewodniczący

Bardziej szczegółowo

3-letnie studia dzienne licencjackie na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów

3-letnie studia dzienne licencjackie na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Instytut Archeologii 3-letnie studia dzienne licencjackie na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów Wrocław 2005 I. CHARAKTERYSTYKA STUDIÓW

Bardziej szczegółowo

Program Opieki nad Zabytkami Miasta Słupska na lata Uchwała Nr XXXV/490/13 Rady Miejskiej w Słupsku z dnia 24 kwietnia 2013 r.

Program Opieki nad Zabytkami Miasta Słupska na lata Uchwała Nr XXXV/490/13 Rady Miejskiej w Słupsku z dnia 24 kwietnia 2013 r. Zestawienie wojewódzkiej ewidencji stanowisk archeologicznych dla Miasta Słupska wykaz, jest spisem ruchomym podlegającym ciągłej weryfikacji. W chwili sporządzania zestawienia, trwa aktualizacja miejsc

Bardziej szczegółowo

Gawrony. 1.1. Dawne nazwy wsi.

Gawrony. 1.1. Dawne nazwy wsi. Gawrony 1.1. Dawne nazwy wsi. Gaffarum 1499 r., Gaffarn 1511 r., Gafern 1550 r., Gaffron 1555 r., Groß Gabern 1670 r., Groß Gafren 1679 r., Groß Gaffron- 1687/88 r., Gafffron i Groß Gaffron 1787 r., 1818

Bardziej szczegółowo

Metodyka prowadzenia i dokumentowania badań wykopaliskowych - konwersatorium

Metodyka prowadzenia i dokumentowania badań wykopaliskowych - konwersatorium Archeologia studia I stopnia Rok I Termin Liczba godzin Dzień Godziny Uwagi I sem II sem Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący Forma zajęć Rok ECTS Sposób zaliczenia pon 8:00-9:30 pon 9:45-11:15 pon 11:30-13:00

Bardziej szczegółowo

Archeologia nowy program obowiązuje I rok studiów I stopnia oraz I rok studiów II stopnia od roku akademickiego 2015/2016

Archeologia nowy program obowiązuje I rok studiów I stopnia oraz I rok studiów II stopnia od roku akademickiego 2015/2016 Archeologia nowy program obowiązuje I rok studiów I stopnia oraz I rok studiów II stopnia od roku akademickiego 2015/2016 Liczba godzin Efekty kształcenia Lp. Nazwa przedmiotu Rok Forma ECTS I sem II sem

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2019 rok

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2019 rok A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH PRZEWIDZIANYCH DO SFINANSOWANIA LUB DOFINANSOWANIA Z BUDŻETU PAŃSTWA W ROKU 2018 (DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA) I. DZIEJE GÓRNEGO ŚLĄSKA OD XVIII WIEKU JAKO

Bardziej szczegółowo

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013

określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 Załącznik Nr 2.9 do Uchwały Nr 156/2012/2013 Senatu UKW z dnia 25 września 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA określone Uchwałą Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 156/2012/2013 z dnia 25 września 2013

Bardziej szczegółowo

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) 2019-09-01 HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) Treści z podstawy programowej przedmiotu POZIOM PODSTAWOWY (PP) SZKOŁY BENEDYKTA Podstawa programowa HISTORIA klasa 1 LO (4-letnie po

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów K_W04, K_U01, K_U05, K_U07, K_U09, K_U10

Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów K_W04, K_U01, K_U05, K_U07, K_U09, K_U10 OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu 2. Kod modułu 05-ASBW-23 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy 4. Kierunek studiów archeologia 5. Poziom studiów

Bardziej szczegółowo

Okres lateński i rzymski

Okres lateński i rzymski IWONA I KRZYSZTOF DĄBROWSCY Okres lateński i rzymski BADANIA ARCHEOLOGICZNE W PIWONICACH W 1963 ROKU Badania wykopaliskowe przeprowadzone zostały w Piwonicach na stan. 1 osada lateńsko-rzymska w obrębie

Bardziej szczegółowo

Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie Gniezno 2015 Publikacja towarzysząca wystawie Dawna wytwórczość na ziemiach polskich zorganizowanej w dniach 29 kwietnia 4 października 2015

Bardziej szczegółowo

KRYTYCZNA ANALIZA POLITYKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE PRZEKSZTAŁCANIA SZPITALI PUBLICZNYCH W SPÓŁKI PRAWA HANDLOWEGO

KRYTYCZNA ANALIZA POLITYKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE PRZEKSZTAŁCANIA SZPITALI PUBLICZNYCH W SPÓŁKI PRAWA HANDLOWEGO Zarządzanie Publiczne vol. 4(13) pp. 49-64 Kraków 2011 Published online February 10, 2012 KRYTYCZNA ANALIZA POLITYKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE PRZEKSZTAŁCANIA SZPITALI PUBLICZNYCH W SPÓŁKI PRAWA HANDLOWEGO

Bardziej szczegółowo

PRACA DYPLOMOWA. Wydział Architektury. Częstochowa jako ośrodek regionalny Czestochowa as a regional centre. Robert Szmigiel

PRACA DYPLOMOWA. Wydział Architektury. Częstochowa jako ośrodek regionalny Czestochowa as a regional centre. Robert Szmigiel Wydział Architektury PRACA DYPLOMOWA Częstochowa jako ośrodek regionalny Czestochowa as a regional centre Robert Szmigiel słowa kluczowe: Częstochowa granica oddziaływanie region Streszczenie: Głównym

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia i sztuka w okresie brązu i wczesnym okresie żelaza 2. Kod modułu 0-ASOBW-24 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny

Bardziej szczegółowo

Archeologia studia I stopnia Rok I Forma Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący zajęć Rok ECTS

Archeologia studia I stopnia Rok I Forma Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący zajęć Rok ECTS Termin Liczba godzin Dzień Godziny Uwagi I sem II sem pon 8:00-9:30 pon 9:45-11:15 pon 11:30-13:00 pon 13:15-14:45 pon 13:15-14:45 pon 15:00-16:30 pon 15:00-16:30 pon 16:45-18:15 pon 18:30-20:00 wt 8:00-9:30

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW II STOPNIA ARCHEOLOGIA

PROGRAM STUDIÓW II STOPNIA ARCHEOLOGIA PROGRAM STUDIÓ II STOPNIA ARCHEOLOGIA I ROK - 1 semestr (wspólny dla wszystkich) Lp. Przedmiot Typ zajęć BLOK ZAJĘD OBOIĄZKOYCH 1. 1. Archeologia regionów i stref kulturowych /D/K/ Liczba godzin Forma

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA KULTURY 1) z dnia 9 czerwca 2004 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA KULTURY 1) z dnia 9 czerwca 2004 r. Opracowano na podstawie: Dz.U.2004.150.1579 PRZEPISY AKTUALNE (na dzień 31.07.2009 r.) ROZPORZĄ 1) z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych,

Bardziej szczegółowo

Cennik czasopism i wydawnictw zwartych Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Tytuł tom/zeszyt stan cena

Cennik czasopism i wydawnictw zwartych Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Tytuł tom/zeszyt stan cena Cennik czasopism i wydawnictw zwartych Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie (cennik uwzględnia wyłączne druki, które są lub były sprzedawane przez PMA; wydawnictwa zwarte sprzed 1990 r. oznaczono

Bardziej szczegółowo

ARCHEOLOGIA ORIENTALNA I ANTYCZNA ORIENTAL AND CLASSICAL ARCHAEOLOGY. Sylabus z efektami kształcenia/ Syllabus with learning outcomes

ARCHEOLOGIA ORIENTALNA I ANTYCZNA ORIENTAL AND CLASSICAL ARCHAEOLOGY. Sylabus z efektami kształcenia/ Syllabus with learning outcomes Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM (wersja programu obowiązująca od roku akad.

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2016 rok

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2016 rok Plan pracy Przyjęty na posiedzeniu Rady Naukowej PIN-Instytutu w Opolu w dniu 24 czerwca 2015 roku PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2016 rok A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH

Bardziej szczegółowo

charakter interdyscyplinarny Proponowane tematy:

charakter interdyscyplinarny Proponowane tematy: Ogólnopolska studencko-doktorancko-ekspercka Konferencja Naukowa W poszukiwaniu tożsamości. Synkretyzm Nowego Świata 24 25 maja 2014 Kraków, Collegium Broscianum UJ, Ul. Grodzka 52, p.ii Z przyjemnością

Bardziej szczegółowo

ARCHEOLOGIA PRADZIEJOWA I ŚREDNIOWIECZNA PREHISTORIC AND MEDIEVAL ARCHAEOLOGY. pkt. ECTS / ECTS credit s

ARCHEOLOGIA PRADZIEJOWA I ŚREDNIOWIECZNA PREHISTORIC AND MEDIEVAL ARCHAEOLOGY. pkt. ECTS / ECTS credit s Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM (wersja programu obowiązująca od roku akad.

Bardziej szczegółowo

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Elity społeczne egejskiej epoki brązu 2. Kod modułu 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny 4. Kierunek studiów

Bardziej szczegółowo

Historia. (na podstawie Wikipedii) Strona 1

Historia. (na podstawie Wikipedii) Strona 1 Historia (na podstawie Wikipedii) Strona 1 Spis treści 1 Wstęp...3 2 Periodyzacja...3 3 Nauki pomocnicze historii...3 3.A Archeologia...3 3.B Archiwistyka i archiwoznawstwo...4 3.C Chronologia...4 3.D

Bardziej szczegółowo

3-letnie studia licencjackie, stacjonarne na kierunku ARCHEOLOGIA. Program studiów

3-letnie studia licencjackie, stacjonarne na kierunku ARCHEOLOGIA. Program studiów Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Instytut Archeologii 3-letnie studia licencjackie, stacjonarne na kierunku ARCHEOLOGIA Program studiów Wrocław 2013 I. CHARAKTERYSTYKA

Bardziej szczegółowo

RECENZJE 449 nego etapu badań nad tym zagadnieniem stanowi opublikowana niedawno obszerna rozprawa A. Niesiołowskiej-Wędzkiej, w której autorka podjęła próbę odpowiedzi na pytania dotyczące kwestii genezy

Bardziej szczegółowo

2. Kod modułu kształcenia 05-ARSK1-11DU, 05-ARSK2-11DU, 05-ARSK3-11DU, 05-ARSK4-11DU

2. Kod modułu kształcenia 05-ARSK1-11DU, 05-ARSK2-11DU, 05-ARSK3-11DU, 05-ARSK4-11DU OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia regionów i stref kulturowych - moduł złożony z 4 części, a każda z tych części z dwóch, odmiennych ów 15- godzinnych,

Bardziej szczegółowo

TRAKT WIELU KULTUR POMNIK HISTORII

TRAKT WIELU KULTUR POMNIK HISTORII TRAKT WIELU KULTUR POMNIK HISTORII PROCEDURA UZNANIA ZABYTKU ZA POMNIK HISTORII Podstawa prawna Art. 15 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2014 r.

Bardziej szczegółowo

DZIALALNOSC MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO WE WROCLA WIU W LATACH

DZIALALNOSC MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO WE WROCLA WIU W LATACH WANDA SARNOWSKA DZIALALNOSC MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO WE WROCLA WIU W LATACH 1969-1974 XXX-lecie PRL stanowi jednocześnie jubileusz Muzeum Archeologicznego, które powstało 16 VI 1945 r., jako pierwsza instytucja

Bardziej szczegółowo

Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14)

Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14) Rojewo, stan. 2 (7 AZP 50-14) Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w związku z budową drogi ekspresowej S-3 Gorzów Wlkp. Międzyrzecz Płn Inwestor: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział

Bardziej szczegółowo

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018 PROGRAM MERYTORYCZNY KONKURSU HISTORYCZNEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO I. CELE KONKURSU kształcenie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy historycznej; rozbudzanie ciekawości

Bardziej szczegółowo

SPECYFIKACJA/MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

SPECYFIKACJA/MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Wydział Nauk Historycznych ARCHEOLOGIA SPECYFIKACJA/MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA studia drugiego stopnia MAGISTER ARCHEOLOGII rok akademicki 2012 2013 Wybrane zagadnienia z historii i metodologii Metody

Bardziej szczegółowo

14. Zakładane efekty kształcenia Wiedza: Student ma uporządkowaną wiedzę z zakresu archeologii neolitu; ma podstawową wiedzę o historii i głównych kie

14. Zakładane efekty kształcenia Wiedza: Student ma uporządkowaną wiedzę z zakresu archeologii neolitu; ma podstawową wiedzę o historii i głównych kie OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Archeologia powszechna neolit 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim General Archaeology - Neolithic 3.

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok Plan pracy Zaopiniowany na posiedzeniu Rady Naukowej PIN-Instytutu w Opolu 9 sierpnia 2017 roku PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2018 rok A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH

Bardziej szczegółowo

Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański

Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański 1. Przedmiot: Historia historiografii Rok: IV Semestr: VII Studia: stacjonarne 2. Ilość godzin:

Bardziej szczegółowo

Zakład Historii Sztuki, Filozofii i Sportu Katedra Edukacji Artystycznej

Zakład Historii Sztuki, Filozofii i Sportu Katedra Edukacji Artystycznej Rok studiów/semestr; I, sem. 1 i 2 Cel zajęć 1. Wprowadzenie podstawowej terminologii z zakresu teorii sztuki Zapoznanie z literaturą ogólną przedmiotu 4. Zrozumienie znaczenia teorii sztuki w interpretacji

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Wyprzedzające badania archeologiczne wraz ze sprawozdaniem z badań i naukowym opracowaniem ich wyników w związku z inwestycją polegającą na przebudowie płyty Starego Rynku w

Bardziej szczegółowo

HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU

HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU ZESZYTY RYBNICKIE 9 K O N F E R E N C J E HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU praca zbiorowa pod redakcją

Bardziej szczegółowo

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR

Bardziej szczegółowo

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2017 rok

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2017 rok Korekta planu pracy przyjęta na posiedzenie Rady Naukowej PIN-Instytutu w Opolu 9 sierpnia 2017 roku PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2017 rok A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Gospodarka przestrzenna I stopień studia stacjonarne aktualizacja Opis kursu (cele kształcenia)

KARTA KURSU. Gospodarka przestrzenna I stopień studia stacjonarne aktualizacja Opis kursu (cele kształcenia) KARTA KURSU Gospodarka przestrzenna I stopień studia stacjonarne aktualizacja 2017 Nazwa Nazwa w j. ang. Geografia osadnictwa Settlement Geography Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator dr Agnieszka Kwiatek-

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY. Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY. Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014 PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ DYDAKTYCZNYCH, GEOGRAFIA III i IV ETAP EDUKACYJNY Materiały na warsztaty dla nauczycieli, 31.05.2014 Pozostałe etapy (przykładowe zagadnienia) Gimnazjum 6. Wybrane zagadnienia geografii

Bardziej szczegółowo

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA 2016-09-01 HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje

Bardziej szczegółowo

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing w Hotelarstwie, Gastronomii,

Bardziej szczegółowo

zbiory Do najciekawszych materiałów należy zaliczyć:

zbiory Do najciekawszych materiałów należy zaliczyć: zbiory W chwili obecnej zasoby Działu Archeologii, to ponad 25 tysięcy zabytków o walorach ekspozycyjnych, z różnych epok i okresów. Do najstarszych należą przedmioty wykonane z kamienia i krzemienia,

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.

Bardziej szczegółowo

Seminarium doktorskie Zarządzanie zasobami ludzkimi dylematy i wyzwania

Seminarium doktorskie Zarządzanie zasobami ludzkimi dylematy i wyzwania Karta przedmiotu Nazwa przedmiotu: Stopień studiów: Doktoranckie Zakres wyboru przedmiotu: Seminarium doktorskie Zarządzanie zasobami ludzkimi dylematy i wyzwania Tryb studiów: stacjonarne Obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej

1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej 2. Kod modułu 05-WDAS-11 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia

Bardziej szczegółowo

Ewa Marczak Truszki-Zalesie, st. 3 (osada "Siedlisko"), woj. podlaskie : badania w roku 2011

Ewa Marczak Truszki-Zalesie, st. 3 (osada Siedlisko), woj. podlaskie : badania w roku 2011 Truszki-Zalesie, st. 3 (osada "Siedlisko"), woj. podlaskie : badania w roku 2011 Światowit : rocznik poświęcony archeologii przeddziejowej i badaniom pierwotnej kultury polskiej i słowiańskiej 9 (50)/B,

Bardziej szczegółowo

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:

I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem: Załącznik nr 2 do uchwały nr 182/09/2013 Senatu UR z 26 września 2013 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOLOGIA POLSKA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta studia

Bardziej szczegółowo

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 135/2012/2013. z dnia 25 czerwca 2013 r.

Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Nr 135/2012/2013. z dnia 25 czerwca 2013 r. Uchwała Senatu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego Nr 135/2012/2013 z dnia 25 czerwca 2013 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla kierunku studiów kulturoznawstwo na Wydziale Humanistycznym. Na

Bardziej szczegółowo

PROF. DR HAB. ZBIGNIEW BUKOWSKI

PROF. DR HAB. ZBIGNIEW BUKOWSKI Archeologia Polski, t. XLVII: 2002, z. 1-2 PL ISSN 0003-8180 PROF. DR HAB. ZBIGNIEW BUKOWSKI W problematyce badań nas archeologów czas i jego pojęcie odgrywa istotną rolę, w wyniku czego mamy w naszej

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Debaty Lelewelowskie 2013/1

Debaty Lelewelowskie 2013/1 Debaty Lelewelowskie 2013/1 Wymiary polskiej suwerenności w XIX stuleciu. Stosunki władzy, autonomia polityczna i okoliczności ją kształtujące dyskusja z udziałem Andrzeja Chwalby Jarosława Czubatego Malte

Bardziej szczegółowo

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ PEPŁOWO 12 Obszar AZP nr 36-61 Nr st. na obszarze 6 Nr st. w miejscowości 12 RATOWNICZE BADANIA ARCHEOLOGICZNE W OBRĘBIE INWESTYCJI: BUDOWA DROGI EKSPRESOWEJ S-7 NA ODCINKU NIDZICA- NAPIERKI WRZESIEŃ 2011

Bardziej szczegółowo

Wydział Nauk Historycznych ARCHEOLOGIA EFEKTY KSZTAŁCENIA. studia pierwszego stopnia LICENCJAT ARCHEOLOGII

Wydział Nauk Historycznych ARCHEOLOGIA EFEKTY KSZTAŁCENIA. studia pierwszego stopnia LICENCJAT ARCHEOLOGII Wydział Nauk Historycznych ARCHEOLOGIA EFEKTY KSZTAŁCENIA studia pierwszego stopnia LICENCJAT ARCHEOLOGII rok akademicki 2012 2013 Ef ek ty kształ cenia dla kierunku i i ch relacje z efek ta mi kszta ł

Bardziej szczegółowo

Plan zajęć - Archeologia, semestr zimowy, rok akademicki 2017/2018

Plan zajęć - Archeologia, semestr zimowy, rok akademicki 2017/2018 Dzień Godziny Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący Forma zajęć I rok Rok ECTS Sposób zaliczenia pon 09:45-11:15 pon 11:30-13:00 pon 13:15-14:45 pon 15:00-16:30 pon 16:45-18:15 pon 18:30-20:00 wt 08:00-09:30

Bardziej szczegółowo

SKARB HALSZTACKI Z MIEJSCOWOŚCI RZESZOTKOWO, POW. SIEDLCE

SKARB HALSZTACKI Z MIEJSCOWOŚCI RZESZOTKOWO, POW. SIEDLCE JACEK MIŚKIEWICZ SKARB HALSZTACKI Z MIEJSCOWOŚCI RZESZOTKOWO, POW. SIEDLCE W czerwcu 960 r. prof. Józef Mikulski z Siedlec zawiadomił Dyrekcję Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie o odkryciu

Bardziej szczegółowo

Tematy lekcji muzealnych wraz z cennikiem

Tematy lekcji muzealnych wraz z cennikiem UWAGA Tematy lekcji muzealnych wraz z cennikiem Lekcja i - grupa do 30 osób, - grupa do 25 osób (chyba, że w cenniku podano inaczej), lekcja w szkole - liczebność grupy zgodna z liczbą uczniów w klasie.

Bardziej szczegółowo

SKARB Z PIOTRAWINA JESZCZE RAZ ODNALEZIONY

SKARB Z PIOTRAWINA JESZCZE RAZ ODNALEZIONY Teka Kom. Hist. OL PAN, 2010, VII, 11-15 SKARB Z PIOTRAWINA JESZCZE RAZ ODNALEZIONY Katarzyna Pisarek-Małyszek Katedra Archeologii Polski, Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych na terenie Pól Grunwaldu w dniach r.

Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych na terenie Pól Grunwaldu w dniach r. Dr Piotr A. Nowakowski Muzeum Bitwy pod Grunwaldem w Stębarku Stębark 1, 14 107 Gierzwałd Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych na terenie Pól Grunwaldu w dniach 11 17.09.2016 r. Międzynarodowe,

Bardziej szczegółowo

wt 09:45-11:15 109a Technologia informacyjna dr R. Solecki CW I 2 Zst/

wt 09:45-11:15 109a Technologia informacyjna dr R. Solecki CW I 2 Zst/ Dzień Godziny Sala Nazwa przedmiotu Prowadzący Forma zajęć I rok Rok ECTS Sposób zaliczenia pon 09:45-11:15 pon 11:30-13:00 pon 13:15-14:45 pon 15:00-16:30 pon 16:45-18:15 pon 18:30-20:00 wt 08:00-09:30

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Kultura i społeczeństwo wieków średnich 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Anthropology of the middle

Bardziej szczegółowo

Możliwość wsparcia procesu rewitalizacji wsi przez wojewódzkich konserwatorów zabytków.

Możliwość wsparcia procesu rewitalizacji wsi przez wojewódzkich konserwatorów zabytków. Sieć Najciekawszych Wsi - sposób na zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi w Polsce Możliwość wsparcia procesu rewitalizacji wsi przez wojewódzkich konserwatorów zabytków. Barbara Nowak-Obelinda Dolnośląski

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Archeologia historyczna - Seminarium magisterskie 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim 3. Jednostka prowadząca

Bardziej szczegółowo

ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH

ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH ANTROPOLOG NA WYKOPALISKACH Żadne inne znaleziska nie dają nam możliwości tak głębokiego wglądu w duchowe aspekty kultur archeologicznych, jak właśnie odkryte i przebadane pochówki i cmentarzyska. Jeśli

Bardziej szczegółowo

FIGURKA ZOOMORFICZNA Z CMENTARZYSKA KULTURY ŁUŻYCKIEJ W OPATOWIE, STANOWISKO 1, POW. KŁOBUCK, WOJ. ŚLĄSKIE

FIGURKA ZOOMORFICZNA Z CMENTARZYSKA KULTURY ŁUŻYCKIEJ W OPATOWIE, STANOWISKO 1, POW. KŁOBUCK, WOJ. ŚLĄSKIE SPRAWOZDANIA ARCHEOLOGICZNE, T. 52, 2000 PL ISNN 0081-3834 ANITA SZCZEPANEK, MAGDALENA WIECZOREK-SZMAL, PAWEŁ JAROSZ FIGURKA ZOOMORFICZNA Z CMENTARZYSKA KULTURY ŁUŻYCKIEJ W OPATOWIE, STANOWISKO 1, POW.

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Seminarium licencjackie 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim 3. Jednostka prowadząca przedmiot Instytut

Bardziej szczegółowo