PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO

Transkrypt

1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO NA LATA Autor opracowania: JERZY KOZŁOWSKI Konsultanci: mgr inż. Karolina Kładko mgr inż. Jolanta Pawlak mgr inż. Paweł Pytel mgr Danuta Ilasz mgr Marek Stępak 1

2 S P I S T R E Ś C I str. 1. Wstęp Ogólna charakterystyka gminy Analizy uwarunkowań i kierunków rozwoju gminy Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO NA LATA Zasoby przyrodnicze - ochrona i użytkowanie Ochrona i użytkowanie wód Ochrona gleb i powierzchni terenu Ochrona różnorodności biologicznej Lasy ochrona i racjonalne wykorzystanie Poprawa jakości środowiska Jakość powietrza Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Gospodarka odpadami Hałas i awarie przemysłowe Ochrona przed powodzią Edukacja ekologiczna HARMONOGRAM REALIZACJI ZADAŃ NA LATA Współpraca transgraniczna Monitoring środowiska Ocena i kontrola realizacji programu Źródła i nakłady finansowe na realizację programu w latach Bibliografia

3 1. WSTĘP. PODSTAWA OPRACOWANIA PROGRAMU. Program ochrony środowiska dla gminy Węgorzewo jest wynikiem realizacji postanowień ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, która w dziale III art. 17 wprowadza obowiązek opracowania programów na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Program sporządzany jest przez Burmistrza, a następnie uchwalany przez Radę Miejską w Węgorzewie. CEL I ZAWARTOŚĆ PROGRAMU. Celem opracowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Węgorzewo jest realizacja polityki ekologicznej państwa na szczeblu gminy. Program niniejszy określa cele i zadania, których realizacja pozwoli na dotrzymywanie standardów środowiska wytyczonych przepisami prawa. Ustala również rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz wskazuje na mechanizmy prawdo ekonomiczne oraz źródła pozyskiwania środków finansowych niezbędnych dla realizacji wyznaczonych celów. Wytyczone w ramach Programu cele zostały skoordynowane z zapisami zawartymi w następujących dokumentach miejscowych: Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Węgorzewo do 2015 roku, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo, Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Węgorzewo na lata Wyznaczając cele i zadania realizacyjne wzięto pod uwagę zapisy zawarte w programach wyższego szczebla: Wojewódzkim i Powiatowym Programie Ochrony Środowiska. Uwzględnione ponadto zostały inne dokumenty wyznaczające kierunki polityki ekologicznej, a w szczególności : Dokumenty szczebla krajowego II Polityka Ekologiczna Państwa, Polityka Ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, Krajowy Program Oczyszczania Ścieków, 3

4 Ustawy i rozporządzenie zawierające regulacje w zakresie ochrony i funkcjonowania środowiska. Dokumenty szczebla wojewódzkiego: Strategia rozwoju społeczno gospodarczego województwa warmińsko - mazurskiego, Wojewódzki Program Zwiększania Lesistości na lata , Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami, Regionalny Program Rozwoju Rolnictwa na lata Dokumenty szczebla powiatowego: Program Ochrony Środowiska dla powiatu węgorzewskiego, Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu węgorzewskiego, METODA OPRACOWANIA PROGRAMU. Warstwę merytoryczną programu opracowano w oparciu o analizę stanu środowiska przyrodniczego gminy zawartą w dokumentach administracji samorządowej oraz służb ochrony środowiska. Wykorzystana została również wiedza uzyskana w wyniku przeprowadzonych wizji lokalnych w terenie. Ponadto, mając na względzie znaczenie szerokiego udziału społeczności lokalnej w tworzeniu Programu, przy jego konstruowaniu korzystano z wiedzy i doświadczenia społecznych konsultantów osób, które zawodowo i z zamiłowania działają na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego w gminie Węgorzewo. Na potrzeby niniejszego Programu przeprowadzone zostały próby badawcze - badanie natężenia ruchu samochodowego na terenie miasta Węgorzewa oraz oznaczenia fizyko chemiczne niektórych wskaźników zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Podstawę do sformułowania celów i zadań stanowiły: 1. analiza stanu środowiska przyrodniczego gminy Węgorzewo, 2. stan zaawansowania infrastruktury ochrony środowiska, 3. cele i priorytety wytyczone w dokumentach krajowych, wojewódzkich i powiatowych. W warstwie konstrukcyjnej, Program realizuje zalecenia zawarte w Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym wydanych przez Ministerstwo Środowiska. Jako podstawę metodyczną i merytoryczną wykorzystano również Program Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko Mazurskiego. Opracowany projekt Programu ochrony środowiska, poddany został zaopiniowaniu przez samorząd powiatowy oraz organizacje społeczne i ekologiczne funkcjonujące na terenie gminy Węgorzewo. 4

5 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE. Gmina Węgorzewo leży w północno-wschodniej części województwa warmińskomazurskiego. Zajmuje powierzchnię 341 km². Od północy granica gminy jest jednocześnie granicą Państwa Polskiego z Obwodem Kaliningradzkim, z pozostałych stron graniczy z gminami: Srokowo, Kętrzyn, Giżycko, Budry i Pozezdrze. Powierzchnia terenu gminy charakteryzuje się zróżnicowanym ukształtowaniem. Rzeźba terenu utworzona w okresie plejstocenu, ostatecznie ukształtowana została w wyniku ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Większość gminy skupiona jest na obszarze doliny Wielkich Jezior Mazurskich oraz położonej na północ od Węgorzewa Krainie Węgorapy. Zgodnie z podziałem fizjograficznym [5] teren gminy należy do makroregionu Pojezierza Mazurskiego, który jest częścią podprowicji Pojezierza Wschodniobałtyckiego składowej prowincji Niżu Zachodniorosyjskiego. Makroregion Pojezierza Mazurskiego podzielony jest na mezoregiony, w których wyróżnione zostały mikroregiony najmniejsze jednostki podziały fizjograficznego wyodrębnione ze względu na jednorodność rzeźby terenu, występujących gleb oraz szaty roślinnej. Poniżej zamieszczone zostały skrótowe charakterystyki mikroregionów, które w całości lub w części występują ma obszarze gminy Węgorzewo[50]: Mezoregion - Równina Sępopolska Mikroregion: Obniżenie Oświńskie - (64 km²) - niewielki mikroregion będący częścią mezoregionu Równiny Sępopolskiej. Mikroregion ma ukształtowanie równiny morenowej ( m n.p.m.) urozmaiconej pagórkami kemowymi i nieckami bezodpływowymi. Kraina o charakterze rolniczym, na glebach kompleksu pszennego. Niewielkie skupisko boru mieszanego w części południowo-wschodniej. Głównym obiektem przyrodniczym jest jez. Oświn objęte ochroną rezerwatową w ramach Konwencji o Ochronie Środowisk Wodno-Błotnych RAMSAR. Głównym dopływem jest rzeka Ruda. Odpływ wód jeziornych następuje za pośrednictwem rzeki Oświny dopływu Pregoły. Mezoregion - Kraina Wielkich Jezior Mazurskich. Mikroregiony: Wyniesienie Pozezdrzańsko-Kożuchowskie (364 km²)- Na Gminę przypada jedynie niewielki skrawek powierzchni tego mikroregionu w części płd-wsch. Wyniesienie powierzchni m n.p.m. Rzeźba terenu bardzo zróżnicowana. O charakterze decydują równiny sandrowe urozmaicane pagórkowatymi łańcuchami wzgórz moreny dennej. Licznie występują jeziora o niewielkiej powierzchni i głębokości np. Wilkus, Brząś, Krzywa Kuta. Głównym ciekiem jest rzeka Sapina uchodząca do jeziora Święcajty. Pokrywa glebowa przeważnie uboga piaszczysta, stanowiąca siedlisko boru mieszanego. 5

6 Pojezierze Giżycko - Węgorzewskie - ( 366 km²) Na gminę przypada około ⅓ powierzchni mikroregionu. Wyniesienie powierzchni m n.p.m. Cechą charakterystyczną jest znaczny udział powierzchni wodnych skupionych w postaci dużych jezior np. Mamry, Święcajty. Powierzchnia lądowa w strefach przyjeziornych obfituje w siedliska olsowe i torfowiskowe. Pozostała część powierzchni jest licznie usiana pasmami wzgórz moreny dennej i równinami zastoiskowymi Stosunkowo niewielkie skupiska leśne mają charakter grądów. Gleby będące w użytkowaniu rolnym są żyzne. Należą do kompleksu przydatności rolniczej pszennego dobrego. Mezoregion Kraina Węgorapy. Mikroregiony: Wyniesienie Pawłowskie (157 km²) Mikroregion w około ½ leżący na obszarze gminy. Wyniesienie terenu m n.p.m. Cechą charakterystyczną jest brak jezior. Region zdrenowany jest przez rzekę Węgorapę. W rzeźbie terenu dominuje morena denna falista, liczne są zatorfione zagłębienia. Niewielkie skupiska leśne występują w okolicy miejscowości Wysiecza i Olszewo Węgorzewskie. Siedliska leśne są zróżnicowane. Występują zarówno siedliska grądowe i łęgowe jak i borowe. Gleby utworzone na bazie utworów gliniastych i piaszczystożwirowych zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego. Najwyższe wzniesienie mikroregionu usytuowane w miejscowości Góry osiąga wysokość 161,5 m n.p.m. KLIMAT Klimat gminy wykazuje właściwości klimatu przejściowego kontynentalno-morskiego. Przejściowość ta objawia się dużą dynamikę zmian pogodowych w krótkich przedziałach czasowych. Charakterystyczną cechą jest znaczna amplituda temperatur w układach noc-dzień i lato-zima. Według podziału na Regiony Klimatyczne Polski zaproponowanego przez E. Romera - gmina Węgorzewo należy do regionu pojeziernego. Z braku stacji meteorologicznej na terenie gminy charakterystyka jej klimatu oparta została na danych pochodzących z blisko położonych stacji i niektórych opracowaniach szczegółowych. Na klimat lokalny poza czynnikami makroklimatycznymi oddziaływają również czynniki mikroklimatyczne całego regionu, jak i czynniki lokalne: rzeźba terenu, szata roślinna, wody powierzchniowe i inne np. duża objętość wód powierzchniowych oddziaływuje na wilgotności powietrza, które wynosi średnio 80 %. Najniższa wilgotność powietrza występuje w maju i czerwcu, spadając niekiedy do 60 %. Rozkład opadów jest zgodny z ukształtowaniem terenu. Opady średnie utrzymują się na poziomie mm. Gmina należy do regionu o najniższej (poza górami) średniej temperaturze roku ok. 6 ºC. Implikacje tej cechy tutejszego klimatu to: opóźnienie, w stosunku do innych regionów, nadejścia wiosny i lata z czego wynika najkrótszy w kraju okres wegetacyjny (trwa ok. 190 dni) 6

7 około 1 m-c krótszy niż w Polsce środkowej, krótszy okres bezprzymrozkowy i najdłuższa zima. STRUKTURA UŻYTKOWANIA TERENU. Struktura użytkowania terenu gminy wykazuje znaczne zróżnicowanie. Przewagę uzyskują grunty i użytki rolne, a w tej kategorii dominuje zdecydowanie użytkowanie w postaci gruntów ornych. Cechę charakterystyczną jest natomiast duży udział gruntów pod wodami i stosunkowo mały udział, w stosunku do średniej wojewódzkiej, powierzchni leśnych i zadrzewionych. Zamieszczone niżej tabele (tab.1i 2) prezentują udział poszczególnych form użytkowania oraz strukturę użytkowania rolnego. Tab. nr 1. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Węgorzewo i w województwie warmińsko - mazurskim. Form użytkowania terenu Udział w % pow. gminy Udział w % m. Węgorzewo Średni udział w wojew. w % użytki rolne 56,4 1,6 55,8 Grunty pod lasami i zadrzew. 16,0 0,3 31,2 Grunty pod wodami 18,5 0,1 5,7 Tereny komunikacyjne 2,8 0,3 2,6 Tereny osiedlowe 2,1 0,7 0,7 Użytki kopalne 0,03 0,03 0,1 Nieużytki 4,1 0,2 3,2 Źródło:[47, 45,60] Tab. nr 2. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. struktura użytków rolnych Użytki rolne gminy Powierzchnia w ha - udział w % użytki rolne w województwie w % Źródła: [47,52] Grunty orne ,8 69,3 Sady 57 0,3 0,4 Łąki ,1 Pastwiska ,8 30,4 7

8 Rys. 1. Udział poszczególnych form użytkowania rolniczego. 58,8 27,8 13,1 0,3 grunty orne sady łąki pastwiska Dominacja użytkowania rolniczego w postaci ornej jest konsekwencją przewagi gleb stosunkowo żyznych w klasach bonitacyjnych IIIb, IVa. Na całym obszarze gminy przeważają gleby zwięzłe utworzone na bazie glin zwałowych i piasków gliniastych. Są to przede wszystkim gleby w typie - brunatne właściwe i wyługowane. Z punktu widzenia przydatności rolniczej zaliczane są one do kompleksu pszennego dobrego. BUDOWA GEOLOGICZNA I SUROWCE MINERALNE. Teren gminy Węgorzewo leży w obrębie obniżenia tektonicznego, zwanego Niecką Mazowiecką. Nachylenie jej wykazuje kierunek północny, a utworów ją podścielających południowy. Najwyższą warstwę tworzą osady czwartorzędowe o miąższości przeciętnej około 200 metrów (w okolicy wielkich jezior m,w Wegorzewie 206 m). utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady plejstoceńskie. Są to głównie osady moreny dennej (np. gliny zwałowe), osady fluwioglacjalne (piaski, żwiry sandrowe, mułki i iły zastoiskowe)[42]. Na obszarze gminy identyfikowane są również osady holocenu. Są to przede wszystkim osady aluwialne w dolinach rzek, osady deluwialne u podnóży zboczy oraz osady organiczne torfy, gytie, kreda jeziorna itp. Poniżej osadów czwartorzędowych zalegają utwory trzeciorzędowe i kredowe o miąższości około m. Spąg kredy przechodzi w osady paleozoiku podścielone krystalicznymi utworami prekambryjskimi. 8

9 Surowce mineralne Wśród bogactw naturalnych, o charakterze kopalnym, występujących na terenie gminy można wymienić: torf, glina, wapno łąkowe, kreda jeziorna oraz kruszywa naturalne piasek, żwir, kamienie. Zasobność w/w surowców nie jest na tyle wielka by uzasadniała eksploatacje, na większa skale, uzasadnioną ekonomicznie. Pokłady torfu zidentyfikowano w okolicy Trygortu i w okolicach jez. Oświn. Pokłady kredy jeziornej i wapna łąkowego wykryto w okolicach Węgorzewa, Ogonek oraz w pobliżu miejscowości Radzieje. Gliny i iły występują w okolicach Ogonek. Funkcjonująca do końca lat osiemdziesiątych cegielnia w Harszu eksploatowała iły jeziorne. Na dzień dzisiejszy eksploatacja zidentyfikowanych surowców nie jest prowadzona. STRUKTURA ADMINISTRACYJNA I LUDNOŚC. Gmina Węgorzewo wraz z gminami Budry i Pozezdrze tworzą powiat Węgorzewski będący częścią województwa Warmińsko Mazurskiego. W przestrzeni administracyjnej gminy wyodrębnione są: obszar miejski miasto Węgorzewo - podzielone na 2 dzielnice, obszar wiejski - gmina Węgorzewo - podzielona na 31 sołectw. Miasto Węgorzewo w dniu r. zamieszkiwało osób, obszar wiejski gminy liczył natomiast 5769 mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia na obszarze gminy wynosiła 53 osoby/ 1 km 2 (na obszarze wiejskim ok. 18 osoby/ 1 km 2 )- średnia dla Polski osoby/ 1 km 2. Z danych statystycznych wynika, że występuje niewielka ale stała tendencja spadkowa liczby ludności. Można domniemywać, że wpływ na to mają dwie główne przyczyny. Pierwsza to zmniejszanie się wskaźnika przyrostu naturalnego, druga - migracja młodzieży do większych ośrodków miejskich z przyczyn ekonomicznych. Druga przyczyna jest również ściśle skorelowana ze zjawiskiem, którego wieloaspektowe skutki dotykają całego spektrum funkcjonowania społeczności gminy. Mowa tu jest o zjawisku bezrobocia, które w gminie Węgorzewo dotyczy blisko 35 % populacji ludności czynnej zawodowo i jest istotną barierą w rozwoju gminy. 9

10 3. ANALIZA UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ROZWOJU GMINY. Program Ochrony Środowiska, jako czynnik aplikacji zrównoważonego rozwoju gminy, uwzględnia postulaty sformułowane w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Węgorzewo. Studium wskazuje, że głównymi kierunkami rozwoju gminy powinny być; turystyka i produkcja rolna. Do realizacji funkcja rekreacyjnej predestynowany jest głównie obszar wokół jezior, w południowej i zachodniej części gminy, a do rozwijania produkcji rolniczej wskazana jest części wschodnia i północna. Gmina posiada dobre położenie do rozwoju turystyki kwalifikowanej wędrownej, wędrownej wodnej, jeździectwa, myślistwa z możliwością uzupełnienia o rozwój wypoczynku stacjonarnego na bazie agroturystyki[47]. Wsparciem dla postawionej wyżej tezy są przeprowadzone niżej syntetyczne analizy: SWOT, Cenności Ekologicznej i Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej. Analiz SWOT jest narzędziem planowania strategicznego. Ułożona w hierarchicznym porządku lista czynników sprawczych i limitujących, umożliwia sformułowanie predyspozycji i barier rozwojowych z punktu widzenia zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego. Jasne zdefiniowanie stron słabych i mocnych oraz szans i zagrożeń ułatwia wskazywanie celów i ich osiąganie. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE. MOCNE STRONY Atrakcyjne położenie geograficzne - obszar Zielonych Płuc Polski, - szlaka Wlk. Jez. Mazurskich, Bogactwo bioróżnorodności florystycznej i faunistycznej, Duży udział obszarów wodnych atrakcyjnych turystycznie, Malownicze urozmaicenie rzeźby terenu, Nasycenie obszaru Gminy obiektami i obszarami przyrody chronionej, Korzystna struktura agrarna gospodarstw wiejskich, SŁABE STRONY Niewykorzystane w dostatecznym stopniu walory krajobrazowe Brak długofalowego programu rozwoju turystyki na terenie gminy, Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura obsługi ruchu turystycznego, Brak kompleksowego systemu zarządzania środowiskiem, Niezadowalający stan czystości wód powierzchniowych. Niskie dochody budżetowe gminy, Niskie nakłady finansowe na realizację 10

11 Duży udział w strukturze bonitacyjnej gleb dobrej jakości, Niska antropopresja przemysłowa, Akceptacja społeczna dla proekologicznych form gospodarowania, Bardzo niski, na poziomie tła, stan zanieczyszczenia gleb i powietrza, Dobry stan zdrowotny lasów, Zróżnicowanie etniczne i kulturowe mieszkańców gminy, Niski stopień zaludnienie i urbanizacji obszaru gminy, Rozwój proekologicznych form turystyki np. agroturystyka, Korzystne warunki dla produkcji zdrowej żywności, Ponadregionalna działalność kulturalna, Dobrze rozwinięta infrastruktura : przedsięwzięć proekologicznych, Wysoki poziom bezrobocia, Niski poziom zamożności społeczeństwa, Mała aktywność społeczności lokalnej, Pogarszająca się struktura demograficzna ludności, Brak efektywnej infrastruktury wsparcia inicjatyw gospodarczych, Niezadowalający stan techniczny dróg regionalnych, Brak zintegrowanego systemu gospodarki odpadami, Słabo rozwinięta infrastruktura kanalizacyjna na obszarach wiejskich, Mała ilość miejsc pracy poza rolnictwem na wsi Niski poziom wykształcenia ludności terenów wiejskich, - wodociągowa, energetyczna, tele- komunikacyjna, UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE. SZANSE Ożywienie gospodarcze związane z akcesją do Unii Europejskiej, Rozwój regionalnych i lokalnych form finansowego wsparcia inwestycji i działań pro środowiskowych, Możliwość pozyskiwania środków ZAGROŻENIA Stagnacja gospodarcza Kraju, Brak stabilnych przepisów i opóźnienia legislacyjne dotyczące aktów prawnych z dziedziny ochrony środowiska, Opóźnienia w dostosowaniu prawa polskiego do prawa unijnego, 11

12 pomocowych z Unii Europejskiej, Koordynacja polityki ekologicznej od szczebla krajowego do lokalnego, Napływ wysoko kwalifikowanej kadry Rozwój edukacji ekologicznej poprzez rozwój agroturystyki Wykorzystanie współpracy z zagranicznymi ośrodkami partnerskimi dla rozwoju gospodarczego, Wdrażanie programów rolno - środowiskowych, Współpraca w ramach Związków Gmin, Inwestycje realizowane na obszarze gminy w ramach programów krajowych i wojewódzkich, Wzrost zapotrzebowania na zdrową żywności. Brak preferencji prawnych oraz ekonomiczno-finansowych dla rolników na realizację programów rolnośrodowiskowych, Krótkie okresy przejściowe w dostosowaniu do wymogów UE, Wzrost poziomu bezrobocia, Migracja wykształconej młodzieży z terenu gminy, Pauperyzacja finansowa społeczeństwa, Wzrost presji turystycznej na obszary najcenniejsze przyrodniczo, Niski przyrost naturalny ludności, Brak wsparcia finansowego władz wyższego szczebla w pozyskiwaniu środków pomocowych UE. Przyjmując jako podstawowe kryterium zrównoważony, przyjazny dla środowiska naturalnego rozwój, powyższa analiza wskazuje na duże, potencjalne możliwości rozwoju prognozowanych kierunków ekspansji gminy. Są to: zrównoważona, ekoprzyjazna turystyka, rolnictwo zrównoważone i ekologiczne. Wniosek taki znajduje uzasadnienie w przeprowadzonych niżej waloryzacjach: cenności ekologicznej, rolniczej przestrzeni produkcyjnej. 12

13 OCENA CENNOŚCI EKOLOGICZNEJ GMINY WĘGORZEWO. Cenność ekologiczna szacowana jest w oparciu o trzy parametry: stopień zachowania naturalnych elementów środowiska, mierzonych ilością lub wielkością elementów środowiska prawnie chronionego, zanieczyszczenie i stopień zdegradowania poszczególnych elementów środowiska, Moc ekologiczna - forma użytkowania uzależniona od rodzaju użytku gruntowego, mierzonej procentowym udziałem poszczególnych użytków gruntowych. Tab. nr 3. Stopień zachowania naturalnych elementów środowiska. Elementy środowiska prawnie Ilość (sztuk) Liczba punktów chronione na terenie gminy Wielkość (ha) Pomniki przyrody - szt. < > Powierzchnie rezerwatów i parków narodowych < 50 ha ha ha > 500 ha Inne obszary prawnie chronione < 10 ha ha >20 ha Suma punktów dla gminy Węgorzewo 10 Naturalne elementy środowiska Liczba punktów Stopień zachowania Ocena stopnie zachowania I II III IV Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo. Dobra Średnia Mała B. mała Tab. nr 4. Zbiorcza ocena zanieczyszczenia środowiska. Stopień zanieczyszcz. powietrza L. p. Stopień zanieczyszcz wód L. p. Stopień zanieczyszcz. gleb Mieści się w normie Do 20 % przekracza normę Od 20 do 50 % przekracza normę Powyżej 50 % przekracza normę 3 przewaga wód I klasy 2 1 II klasy III klasy Poza klasą 0 L. p. Stopień zagospod. odpadów L. p. Hałas 0 o w normie 3 Wysoki 3 Mieści się I 2 przekracza o 2 Średni Do 20 % normę II o % przekracza 1 Niski 1 Od 20 do 50 III o niski 0 Bardzo normę 0 Powyżej 50 % przekracza normę L. p

14 Liczba punktów suma za poszczególne elementy oceny zbiorczej Stopień zanieczyszczenie środowiska Ocena I II III IV Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo. Dobra Średnia Mała B. mała Tab. nr 5. Ocena mocy ekologicznej gminy Węgorzewo. Liczba punktów Stopień mocy ekologicznej Ocena formy użytkowania I II III IV Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo. Dobra Średnia Mała B. mała Na stosunkowo niską ocenę mocy ekologicznej rzutuje mała lesistość terenu gminy i młody wiek lasów. Tab. nr 6. Sumaryczna ocena stopnia cenności ekologicznej gminy Węgorzewo. Liczba punktów Stopień mocy ekologicznej Obszary o dużej cenności ekologicznej Obszary o średniej cenności ekologicznej Obszary o małej cenności ekologicznej Obszary niecenne ekologicznie Wartości zaznaczone tłustym drukiem odnoszą się do gminy Węgorzewo. WALORYZACJA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ. Opracowana przez IUNG 1 metoda uwzględnia następujące parametry: jakość gleb (wg klas bonitacyjnych), agroklimat, warunki wodne i rzeźbę terenu. 1 - Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. 14

15 Tab. nr 7. Cechy waloryzacji kompleksowej. Wskaźniki waloryzacyjne Jakość i przydatność rolnicza gleb Agroklimat Rzeźba terenu Warunki wodne punktacja max. 75 pkt. max. 15 pkt. max. 5 pkt. max. 5 pkt. Tab. nr 8. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik bonitacji Wyszczególnienie Polska Województwo Powiat Węgorzewo Jakość i przydatność rolnicza gleb 49,5 51,9 53,9 56,9 Agroklimat 9,9 8,3 6,9 7,4 Rzeźba terenu 3,9 3,3 3,2 3,3 Warunki wodne 3,3 3,5 3,6 4,0 Ogólny wskaźnik rpp 2 66,6 66,0 67,6 71,6 Źródła: [30,47]. Uzyskany ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej 71,6 pkt. na 100 możliwych, jednoznacznie wskazuje na wysokie walory rolnicze i przyrodnicze gminy. Jednocześnie jego wartość należy do grupy najwyższych na bardzo zróżnicowanym pod tym względem obszarze województwa warmińsko mazurskiego. 4. KOMPETENCJE GMINY W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA. Zgodnie z art. 376 ustawy Prawa ochrony środowiska organem ochrony środowiska na szczeblu gminnym jest burmistrz, wójt lub prezydent miasta (jako organ samorządowy). Posiada on kompetencje, na mocy których realizuje szereg zadań z zakresu ochrony środowiska. Ustawa o samorządzie terytorialnym wprowadza podział zadań gminy na zadania własne oraz zadania zlecone. Zadania własne realizowane są na podstawie przepisów obowiązującego prawa, które wskazuje na organ gminny jako właściwy do wykonywania określonych działań. 2 - rolnicza przestrzeń produkcyjna 15

16 Do najważniejszych zadań własnych gminy zaliczane są sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków, utrzymanie czystości na terenie gminy, budowa i eksploatacja urządzeń sanitarnych i składowisk odpadów, utylizacja odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną, zieleni komunalnej i zadrzewień. Zadania zlecone wykonywane są przez gminę po zapewnieniu środków finansowych przez administrację rządową i traktowane są często jako zadania ponadlokalne [57]. Zadania i kompetencje związane z ochroną środowiska zawarte są w wielu aktach prawnych, wśród których do najważniejszych należą: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku. Ustawy szczegółowe; ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku, ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 roku, ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku, ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku, ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 roku, ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 roku, ustawa o inspekcji ochrony środowiska z dnia 20 lipca 1991 roku, ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie z dnia 12 września 1996 roku, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 luty 1995 roku. Wymienione wyżej akty prawne regulują większość kompetencji / zadań organów gminnych (rada gminy, burmistrz) wśród których do ważniejszych można zaliczyć: Kompetencje organów gminy w zakresie działalności inwestycyjnej i zarządzania środowiskiem. Podstawa prawna - ustawa Prawo Ochrony Środowiska art , 32,149,150,152,154,157,162,245,286,363,368,372,379, 420,421. Rada gminy: Uchwala gminny program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami oraz inne programy związane z ochroną środowiska, zatwierdza budżet gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Burmistrz: sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym swoją kompetencją, 16

17 sporządza projekty gminnych programów dotyczących ochrony środowiska, przyjmuje, gromadzi, udostępnia lub wyłącza z udostępniania dane dotyczące instalacji i substancji w środowisku naturalnym, w ramach posiadanych kompetencji. nakazuje wykonanie czynności prowadzących do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko instalacji eksploatowanej przez osobę fizyczna w ramach zwykłego korzystania ze środowiska, wstrzymuje oraz przywraca zgodę na funkcjonowanie instalacji, zespołu obiektów lub obiektu budowlanego oddziaływującego niekorzystnie na środowisko, po ustaniu przyczyn wstrzymania. Podstawa prawna - ustawa o inspekcji ochrony środowiska art. 8, Rada gminy: rozpatruje informację Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa. Burmistrz: wydaje właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia bezpośredniego zagrożenia środowiska. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony przed hałasem. Podstawa prawna - ustawa Prawo ochrony środowiska - art. 157 ust.1 Rada gminy posiada możliwość ograniczenia czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony przyrody. Podstawa prawna - ustawa o ochronie przyrody art. 10,16,23,29,44,81,83,84,88 Rada gminy: opiniuje i uzgadnia projekty planów ochrony oraz projekty związane z utworzeniem, rozszerzeniem lub likwidacją parku narodowego i krajobrazowego oraz innych obszarów chronionych np. obszary w ramach sieci Natura 2000, sporządzanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, lub jego zmiana, po ustanowieniu planu ochrony dla obszaru objętego planem ochrony, sporządzanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów chronionego krajobrazu oraz zespołu przyrodniczo krajobrazowego poddanych ochronie przez radę gminy, wprowadzanie ochrony przyrody w formie: pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego, zespołu przyrodniczo krajobrazowego, wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu, 17

18 zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień, tworzenie parków gminnych na terenach zadrzewionych, położonych poza obrębem miast i wsi o zwartej zabudowie. Burmistrz: wydaje zezwolenia oraz ustala opłaty za usunięcie drzew lub krzewów z terenów nieruchomości, wymierza karę administracyjną za zniszczenie drzew lub krzewów lub ich usunięcie bez wymaganego zezwolenia. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony świata roślin i zwierząt. Podstawa prawna ustawa o ochronie zwierząt art. 7,11 Rada gminy: przyjęcie, w drodze uchwały, programu zapobiegania bezdomności zwierząt. Burmistrz: zapobieganie okrutnemu traktowaniu zwierząt przez odebranie ich właścicielowi i przekazanie do schroniska, wyłapywanie i zapewnienie opieki bezdomnym zwierzętom, Podstawa prawna ustawa Prawo łowieckie art. 8,11,29, Burmistrz: opiniowanie planów łowieckich oraz uzgadnianie projektów zagospodarowania obwodów łowieckich w zakresie ochrony i hodowli zwierząt, opiniowanie wydzierżawienia obwodu łowieckiego. Podstawa prawna ustawa Prawo ochrony Środowiska art. 149,150,152,154,162, Burmistrz: kontrolowanie wielkości emisji substancji do środowiska w ramach zwykłego korzystanie ze środowiska naturalnego, przyjmowanie zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwolenia, które może negatywnie oddziaływać na środowisko w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska. Podstawa prawna ustawa o lasach art. 16, Rada gminy: opiniuje wnioski o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go takiej funkcji. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony wód. Podstawa prawna ustawa Prawo wodne art. 28,29,30,34,42,43 18

19 Rada gminy: wyznaczenie miejsca wydobycia kamienia, żwiru, piasku, oraz innych materiałów, w granicach powszechnego korzystania z wód, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych. Burmistrz: wyznaczenie części nieruchomości umożliwiającej dostęp do wody objętej powszechnym korzystaniem z wód np. kąpieliska, nakazanie właścicielowi gruntu przywrócenie poprzedniego stanu wody na gruncie lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, jeżeli spowodowane przez niego zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, zatwierdzenie ugody w sprawie zmiany stanu wody na gruncie. Podstawa prawna ustawy o samorządzie gminnym, o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych budowa systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Kompetencje organów gminy w zakresie gospodarki odpadami oraz utrzymania porządku i czystości na terenie gminy. Podstawa prawna ustawa o odpadach art. 14,19,26,28,31,34 Burmistrz: opracowanie projektu planu gospodarki odpadami w gminie, opiniowanie wojewódzkiego i powiatowego planu gospodarki odpadami oraz odpadami niebezpiecznymi, opiniowanie zezwolenia na działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Podstawa prawna ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie art. 3,4 budowa, utrzymanie i eksploatacja składowisk odpadów i obiektów do ich unieszkodliwiania, tworzenie warunków do selektywnej zbiórki odpadów i wykorzystania odzyskanych surowców wtórnych, zapobieganie i likwidacja składowania odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych 19

20 Podstawa prawna ustawa o lasach art. 14,21,35. Burmistrz: opiniuje przyznanie przez starostę środków na pokrycie kosztów zalesiania gruntów, opiniuje wnioski właścicieli lasów o nieodpłatne przekazanie przez nadleśniczego sadzonek drzew i krzewów. Podstawa prawna ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych art. 13,16 Rada gminy: możliwość objęcia ochroną niektórych gruntów rolnych w klasach IV a i IV b, zatwierdzenie planu gospodarowania gruntami na obszarach szczególnej ochrony środowiska lub w strefie ochronnej wokół zakładu przemysłowego. Wyszczególnione wyżej kompetencje i zadania własne gminy nie wyczerpują zakresu działań na rzecz ochrony środowiska, istniej jeszcze cały wachlarz możliwości związany z realizacją zadań zleconych. W tym względzie istotną role odgrywa operatywność organów administracji lokalnej w uzyskiwaniu możliwości realizacji takich zadań. Nie wykorzystywaną w dostatecznym stopniu jest również działalność społeczno organizatorska organów administracji lokalnej. Działalność społeczno organizatorska jest niewładczą formą aktywności administracji realizowanej na zasadach podobnych do tych, które wykorzystują organizacje społeczne. Może być ona stosowana jako podstawowa i samodzielna forma realizacji zadań lub jako uzupełnienie działań administracyjnych. Do form działania społeczno organizatorskiego można zaliczyć np. organizowanie prelekcji, zebrań, rozwieszanie plakatów i apeli mających na celu popularyzacje określonych zachowań np. aktywnego udziału w selektywnej zbiórce odpadów metodą u źródła, promowanie proekologicznych zachowań w lasach i nad wodami, utrzymanie czystości i porządku na terenach publicznych i na posesjach, wykazywania postaw ochronnych i obronnych w stosunku do zanieczyszczania środowiska itd. 20

21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WĘGORZEWO NA LATA D I A G N O Z A C E L E D Z I A Ł A N I A 21

22 5. ZASOBY PRZYRODNICZE - OCHRONA I UŻYTKOWANIE OCHRONA I UŻYTKOWANIE WÓD. Generalnie, ze względu na miejsce występowania zasoby wodne można podzielić na: wody powierzchniowe, wody podziemne. WODY POWIERZCHNIOWE. Według podziału hydrograficznego gmina Węgorzewo leży na obszarze dorzecza Pregoły w zlewni Morza Bałtyckiego [9]. Na jej terenie wyróżnia się dwie główne zlewnie: Węgorapy z kompleksem Mamr, Oświny z jeziorami Rydzówka i Oświn. Niewielki obszar wzdłuż wschodniej granicy gminy należy do zlewni Gołdapy, a w części zachodniej do zlewni rzeki Omet. Główny dział wodny powierzchni zlewniowych Węgorapy i Oświny dzieli obszar gminy na dwie prawie równe części [47]. Ze względu na procentowy udział w zajmowanej powierzchni, zasoby wód powierzchniowych gminy są bardzo obfite szczegółowe wartości podaje zamieszczona niżej tabela. Tab. nr 9. Udział wód powierzchniowych na poszczególnych obszarach administracyjnych. Wyszczególnienie Wody powierzchniowe ogółem w km 2 Wody płynące Wody stojące Procent (%) powierzchni Polska ,7 Województwo W-M ,3 Powiat w-wski 97,64 4,58 93,06 13,4 Gmina W- wo 62,89 1,57 61,32 18,5 Źródła: [30, 45] Na zasoby te składa się kilka dużych ( > 50 ha) i kilkanaście mniejszych jezior oraz innych zbiorników wód stojących, dobrze rozbudowana sieć rzek i mniejszych cieków. Pod względem rozmieszczenia wód obszar gminy jest wyraźnie podzielony na dwie części. Część południowa zdominowana jest przez duże jeziora Mamry, Święcajty, Łabap obszar ten należy do Krainy Wielkich jezior Mazurskich. W części północnej natomiast przeważają wody płynące rzeki, strumienie, rowy - obszar ten należy do Krainy Węgorapy. 22

23 WODY PŁYNĄCE. Ogólna powierzchnia wód płynących oceniana jest na około 157 ha. Tworzą one sieć hydrograficzną, której podstawę stanowią rzeki i kanały o łącznej długości 79 km Funkcję uzupełniającą ale niezwykle istotną, z przyrodniczego punktu widzenia, pełnią strumienie i rowy, Ich długość szacowana jest na 354 km. Gęsta sieć tych cieków rozproszona jest na całym obszarze gminy. Gęstość sieci hydrograficznej tworzonej przez rzeki, kanały i rowy wynosi 1,3 km/ km 2. Podstawowe parametry głównych cieków gminy prezentuje tabela nr 10. Tab. nr 10. Rzeki gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Nazwa rzek i kanałów Długość całkowita - na terenie Polski Długość na terenie gminy (km) Rzeki: Węgorapa Węgorapa Młyńska Oświna Sapina Rawda Błędawa Ruda Radzieja Kanały: - Węgorzewski - Mazurski 44 4,2 2,8 42,8 9,6 9,2 7,7 0,92 20,2 14,4 4,2 2,8 2,5 9,6 9,2 7,7 0,92 20,2 Źródła: Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Giżycko, Pomiary własne, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Giżycko, [47]. Dorzecze Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Pregoła Największą, ze względu na długość i zasoby wodne, rzeką gminy jest Węgorapa. Jej średni przepływ niski z wielolecia (SNQ) wynosi w punkcie pomiarowym (miejscowość Mieduniszki - granica państwa) - 3,29 m 3 /s [18]. Z wyjątkiem Węgorapy i Sapiny pozostałe rzeki charakteryzują się krótkim biegiem i małą zasobnością wodną - jest to typowa właściwość dla wód płynących na obszarach pojeziernych. Do mniejszych cieków, zasługujących na uwagę i zainteresowanie, należą m. in.: Osieka - strumień łączący jeziora Osiek z Oświnem, Zimna woda - strumień będący dopływem jeziora Święcajty, Węgielsztyńska Struga - strumień będący dopływem Rawdy. 23

24 WODY STOJĄCE. Łączny obszar wód stojących szacowany jest na około 6132 ha. Podstawową ich część stanowią jeziora. Wśród nich 8 przekracza swoją powierzchnią 50 ha zajmując 5588 ha. Wykaz głównych jezior gminy oraz ich podstawowe parametry prezentuje tabela nr 11. Tab. nr 11. Główne jeziora gminy Węgorzewo i ich podstawowe parametry. Nazwa Powierzchnia (ha) Głębokość max. Klasa czystości Mamry Pn. 2559* 43,8* II Łabap 635* 25* II Święcajty 817* 28* III Oświn 370* 3,5* NON Rydzówka 501* 16,7* - Stręgiel 409* 12,5* - Kirsajty 211* 5,8* II Węgielsztyńskie 86* 2* NON Sztynorckie 47 3 NON Pniewskie 42,5 3 - Rominty 25,3 1,5 - Surwile 14,6 1,7 - Upinek Kat. Podatności na degradację II I II Poza kateg. II II III Poza kateg. III III III III III Źródła: [*56, 42] Poza wymienionymi w tabeli, na terenie gminy występuje jeszcze kilkanaście jezior o powierzchni od kilkunastu do 1 ha np. jez. Osiek, Odoj, Szara Biel, Kotowe jezioro i inne. Zbiorniki te znajdują się na różnym etapie zanikania, bądź to w wyniku naturalnych procesów starzenia ale częściej jako skutek procesów eutrofizacyjnych o genezie antropogenicznej. Proces eutrofizacji spotęgowany został przez nadmierną chemizację rolnictwa oraz prowadzone przez szereg lat jednostronne zabiegi melioracyjne o charakterze odwadniającym. Najdrastyczniejszym przykładem skutków jednostronnych zabiegów melioracyjnych jest położone w północnej części miasta Węgorzewa torfowisko. Obszar ten o powierzchni ok. 16 ha jeszcze do lat 60-tych ubiegłego wieku zajmowany był przez wody płytkiego jeziora. Niestety w wyniku melioracji szczegółowych i regulacji koryta rzecznego Węgorapy uległ całkowitemu odwodnieniu i obecnie jest szybko mineralizującym torfowiskiem. Wszystkie jeziora gminy mają charakter otwarty posiadają odpływy. Pod względem genetyczno-geologicznym wszystkie jeziora należą do grupy jezior moreny dennej - stosunkowo płytkie, powstałe w wyniku wypełnienia wodą wklęsłości pierwotnej równiny denudacyjnej. Według limnologicznej typizacji duże jeziora można zaliczyć do grupy α i β mezotroficznych, j. Oświn, Sztynorckie, Pniewskie i Węgielsztyńskie do eutroficznych, natomiast nie 24

25 wymienione w tabeli jezioro Jagoczany wykazuje cechy charakterystyczne dla jezior dystroficznych. Z punktu widzenia podziału termicznego i z uwzględnieniem klas głębokości takie jeziora jak: Mamry, Święcajty, Łabap, Rydzówka oraz Stręgiel można zaliczyć do typowych jezior dimiktycznych (cyrkulacja 2 razy w roku, uwarstwienie proste w lecie i odwrotne w zimie) w II klasie głębokości (8 90 m.). Pozostałe jez. o głębokości poniżej 8 metrów (III kl. głęb.) nie posiadające stałego uwarstwienia termicznego można uznać za typ pośredni pomiędzy dimiktycznym a polimiktycznym. Cechą charakterystyczną tych jezior jest duża podatność na degradację - wymagają one szczególnej ochrony. Według klasyfikacji rybackiej jeziora gminy należą do 4-ch typów: sielawowe, leszczowe, sandaczowe oraz linowo szczupakowe. Specyficzną grupę wód stojących tworzą tzw. wody siedlisk okresowych. Zaliczają się do nich przede wszystkim oczka wodne i stawy naturalne. Wody te wykazują szereg cech specyficznych np.: brak stratyfikacji termicznej ciągła cyrkulacja, mała głębokość, mała masa wód, niewielka powierzchnia < 1 ha, Wody siedlisk okresowych są bardzo charakterystyczne dla obszarów morenowych. Geneza ich powstawania miała zazwyczaj charakter naturalny i związana była z topnieniem brył martwego lodu podczas drugiego etapu deglacjacji. Inną przyczyną jest proces starzenia się jezior, który ma charakter naturalny ale może być przyśpieszany ingerencją człowieka np.: nadmierną chemizacją rolnictwa. Rola wód stojących siedlisk okresowych była jeszcze do niedawna marginalizowana. Środowiska te traktowano jako zbędne nieużytki wymagające melioracji (osuszenia) i niwelacji w celu powiększenia areału ziemi uprawnej. Obecnie to szkodliwe nastawienie ulega stopniowej zmianie. Znalazło to wyraz w uregulowaniach prawnych ustawa z 1991 r. o ochronie przyrody wprowadza nową formę ochrony jaką jest użytek ekologiczny - dla ochrony pozostałości ekosystemów i typów środowisk w fizjocenozie. Znaczenie biocenotyczne oczek śródpolnych wraz z pasem zieleni polega między innymi na funkcjonowaniu ich jako ostoi zwierząt uczestniczących w biologicznej ochronie plonów. Ponadto są one miejscem gnieżdżenia się i żerowiskiem drobnej zwierzyny łownej oraz lokalnym bankiem genów dzikich gatunków roślin i zwierząt [4]. Oczka śródpolne rozsiane są na obszarze całej gminy, formując często ciągi pełniące ważną rolę w tworzeniu korytarzy ekologicznych i nadając krajobrazowi gminy niepowtarzalny walor estetyczny. UŻYTKOWANIE WÓD POWIERZCHNIOWYCH. dla celów rolniczych - w przypadku gm. Węgorzewo są to głównie zabiegi melioracji podstawowych i szczegółowych. Rzeki i jeziora są odbiornikami wód melioracyjnych z drenaży i 25

26 rowów otwartych. Z odprowadzaniem wód melioracyjnych związane są zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych - spływy powierzchniowe z intensywnie nawożonych pól. Ponieważ, w ostatniej dekadzie spadło zużycie mineralnego NPK na 1 ha, zmalało również zagrożenie dla wód z tym związane. Nie zmniejszyło się natomiast zagrożenie powodowane przez spływy z tzw. źródeł rozproszonych odprowadzania do wód lub do ziemi ścieków bytowych i gospodarskich z nieskanalizowanych terenów wiejskich. Na terenie gminy brak jest zidentyfikowanych punktowych zrzutów ścieków nieoczyszczonych z produkcji rolniczej. dla celów przemysłowych - obecnie nie znajdują zastosowania. dla celów rybackich - wody powierzchniowe, będące w gestii PZW oraz osób fizycznych dzierżawiących obwody rybackie, są wykorzystywane do działalności rybackiej i wędkarskiej. cele transportowe i turystyczne - wody powierzchniowe gminy nie znajdują obecnie wykorzystanie do transportu towarowego. Transport osobowy ma charakter wyłącznie turystyczny. dla celów komunalnych - wody powierzchniowe gminy nie znajdują wykorzystania dla celów konsumpcyjnych, są natomiast odbiornikiem dla ścieków oczyszczonych oraz ścieków nieoczyszczonych, głównie z terenów wiejskich. KANALIZACJA Na terenie gminy, ze względu na źródło, powstają następujące rodzaje ścieków: socjalno - bytowe, z produkcji rolno - spożywczej, z produkcji innej niż rolno spożywczej. Z punktu widzenia ilościowego głównym źródłem jest sektor socjalno - bytowy pozostałe mają znaczenie marginalne. Tab. nr 12. Ilość ścieków odprowadzonych do wód z terenu gminy Węgorzewo w 2003 r Gmina Nazwa jednostki Ilość ścieków m 3 Rodzaj ścieków Węgorzewo Szpital Psychiatryczny SPZOZ - oczyszczalnia w Rudziszkach ZUK Węgorzewo oczyszczalnia BIOSET 2907 socjalno-bytowe socjalno-bytowe rolno spożywcze inne niż r oln-sp. Oczyszczalnia w Dąbrówce Małej 4210 socjalno-bytowe T.I.G.A. Marina Sp. z o.o, Sztynort D socjalno-bytowe Źródło: ankieta z jednostek odprowadzających ścieki. Polskie prawo nie zezwala na odprowadzanie ścieków do środowiska wodnego bez ich uprzedniego oczyszczenia. W związku z powyższym na terenie gminy stosowane są powszechnie dwa z trzech, najczęściej wykorzystywanych, sposobów odprowadzania ścieków z gospodarstw domowych i obiektów gospodarczych w celu ich oczyszczenia: odprowadzanie nieczystości do systemu kanalizacji sanitarnej i ich utylizacja w oczyszczalniach ścieków, 26

27 gromadzenie ścieków w szczelnych zbiornikach bezodpływowych i ich okresowe wywożenie do pracujących oczyszczalni ścieków. Trzeci sposób - oczyszczanie ścieków w małych przydomowych oczyszczalniach znajduje jak na razie bardzo nieliczne zastosowanie. W gminie funkcjonuje jedynie kilka tego typu obiektów. Wykorzystywanie zbiorników bezodpływowych (szamb), do gromadzenia ścieków, poza wymienionymi niżej wyjątkami, jest jedyną metodą stosowaną na terenach wiejskich. Również teren miasta Węgorzewa nie jest w całości skanalizowany. Łącznie ten sposób gromadzenia (szamba) obejmuje około 5000 mieszkańców gminy. Metoda ta, bardzo powszechna z powodu niskich kosztów inwestycyjnych, stwarza wiele uciążliwości i zagrożeń np.: trudności z uzyskaniem odpowiedniej szczelności zbiorników, możliwość niekontrolowanych zrzutów ścieków do środowiska, zagrożenie zanieczyszczania wód podziemnych i powierzchniowych, brak właściwego nadzoru sanitarnego, uciążliwość w eksploatacji i inne. O skali zagrożenia można pośrednio wnioskować na podstawie różnicy pomiędzy ilością wody dostarczonej a odprowadzonymi ściekami. Z danych, którymi dysponuje eksploatator sieci kanalizacyjnej na terenie gminy - Zakład Usług Komunalnych wynika, że w roku 2003 dostarczono 168 dam 3 wody (obszar gminy poza zasięgiem wodociągów miasta Węgorzewa), natomiast odprowadzono kanalizacją i dowieziono taborem asenizacyjnym, tylko ok. 10 dam 3 ścieków do oczyszczenia. Uwzględniając procesy parowania i nawadniania skala zjawiska świadczy, że ilość ścieków nieczyszczonych migrujących do środowiska glebowego i wodnego, w sposób niekontrolowany, stwarza realne zagrożenie dla ich czystości. Obecnie ujęte w system kanalizacyjny jest miasto Węgorzewo (nie całe) z przyłączonymi miejscowościami: Kal, Kolonia Rybacka i Ogonki. W mieście istnieje system kanalizacji grawitacyjnej i tłocznej. Kanalizacja ma charakter mieszany. Istnieją strefy mieszkalne obsługiwane przez sieć rozdzielczą i strefy obsługiwane przez sieć ogólnospławną, która odbiera ścieki i wody opadowe łącznie. Efektem takiej sytuacji jest znaczny wzrost ilości ścieków dopływających do oczyszczalni podczas opadów, co skutkuje zaburzeniami w procesie oczyszczania ścieków. Konieczność ujęcia w system kanalizacji sanitarnej całego obszaru gminy znalazło wyraz w opracowanym Programie Gospodarki Ściekowej Powiat Węgorzewo. Według koncepcji zawartej w Programie... proponuje się wybudowanie 5 kolektorów ściekowych obejmujących zasięgiem większość terenu gminy: kolektor I: Pilwa, Radzieje, Stawiska, Pniewo, i Przystań, Trygort z możliwością włączenia gminy Srokowo, kolektor II: Rydzówka, Guja, Dąbrówka Mała, Węgielsztyn, Brzozowo, Prynowo, Stulichy, Jakunowo, Pawłowo, kolektor III: Wesołowo, Biedaszki, Perły, Klimki, Wilkowo, Jakunowo, kolektor IV: Lęgwarowo, Rudziszki, Perły, Klimki, kolektor V: Stręgiel, Kalskie Nowiny, Węgorzewo. 1 dam 3 = 1 tys. m 3 27

28 Rys. 2. Koncepcja układu kolektorów sanitarnych dla gminy Węgorzewo wg Programu Gospodarki Ściekowej Powiat Węgorzewo. LEGENDA Kolektory istniejące Kolektory projektowane Oczyszczalnie ścieków W celu zrealizowania koncepcji kanalizacji sanitarnej konieczne jest przebudowanie istniejącej przepompowni ścieków w Węgorzewie przy ul. Zamkowej, zmodernizowanie przepompowni ścieków nad Kanałem Młyńskim przy ul. 11 Listopada w Węgorzewie oraz przeliczenie parametrów 28

29 technicznych zaprojektowanej kanalizacji w miejscowości Trygort pod kątem wielkości średnic rurociągów i wydajności przepompowni. Istnieją zamierzenia wybudowania dużej przepompowni w Pawłowie i z niej wspólnego rurociągu dla gmin Węgorzewo i Budry bezpośrednio do oczyszczalni w Węgorzewie. Opracowano też dokumentację techniczną kolektora sanitarnego z miejscowości Maćki do Węgorzewa zawierającą też projekt przebudowy przepompowni ścieków przy ul. Turystycznej i kanalizacji grawitacyjnej w krytycznym stanie technicznym przy ul. Zamkowej. Nie można jednak do tego układu sprowadzić większej ilości ścieków niż ilość zarezerwowana dla tej nieskanalizowanej części Węgorzewa i dlatego kolektor z Prynowa powinien być skierowany do Pawłowa. W koncepcji nie rozpatrywano budowy oczyszczalni przydomowych dla odległych gospodarstw. Konieczność podłączenia tych obiektów wyniknie z deklaracji właścicieli i względów ekonomicznych na etapie opracowania projektu technicznego. Być może opłacalny będzie układ kanalizacji ciśnieniowej lub oczyszczalni z drenażem przy bardzo rozproszonej i odległej zabudowie [32]. OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW. Na obszarze gminy funkcjonuje 5 oczyszczalni ścieków: 1. Mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków BIOSET w Wegorzewie. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Węgorapa Młyńska. Oczyszczalnia zaprojektowana została na przyjęcie średnio 4000 m 3 /d [7,10]. Przyjmuje około 2300 m 3 /d - średnia za lata Oczyszczalnia w obecnym układzie technologicznym posiada rezerwy tak w zakresie ilości ścieków jak i przyjmowanych ładunków zanieczyszczeń. W perspektywie przewidziano rozbudowę oczyszczalni o kolejny reaktor biologiczny w sytuacji znacznego wzrostu dopływających ścieków z kanalizowanych sukcesywnie miejscowości wiejskich gminy (Program Gosp. Ściek. Powiat Węgorzewo). Obecnie oczyszczalnia obsługuje miasto Węgorzewo oraz miejscowości Kal, Kolonia Rybacka i Ogonki. W perspektywie najbliższej dekady planowane jest podłączenie innych miejscowości z terenu gminy Węgorzewo, wiosek leżących w obrębie Harsz z terenu gminy Pozezdrze oraz większości wiosek z terenu gminy Budry. W związku z powyższym oczyszczalnia w Wegorzewie ma znaczenie kluczowe dla poprawy stanu czystości wód, a szerzej - dla stanu czystości środowiska w gminie i całym Powiecie. Pozostałe oczyszczalnie są obiektami małymi przeznaczonymi dla obsługi niewielkich ale zwartych osiedli na obszarach wiejskich. Należą do nich: 2. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (komora osadu czynnego) w Ośrodku Żeglarskim TIGA MARINA w Sztynorcie Dużym. Obiekt ma średnią przepustowość projektową 250 m 3 /d w sezonie. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do j. Sztynorckiego. Poza sezonem oczyszczalnia praktycznie nie funkcjonuje, a ścieki z obiektów biurowych i socjalnych magazynowane są w zbiorniku buforującym oczyszczalni [15]. Obiekt jest przygotowany na przyjęcie ścieków z miejscowości Sztynort i Kamionek Wielki (ok. 280 osób) na przeszkodzie stoi jednak brak kolektorów doprowadzających ścieki. Gromadzenie ścieków w obu osiedlach odbywa się w zbiornikach bezodpływowych, których stan techniczny budzi wiele zastrzeżeń. Efekty tego 29

30 przekładają się na stan jeziora Sztynorckiego czystość jego wód określana jest jako nie odpowiadająca normom (wody pozaklasowe). 3. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (komora osadu czynnego) w Dąbrówce Małej. Obsługuje osiedle po byłym PGR, zamieszkałe przez ok. 180 osób. Obiekt ma średnią przepustowość projektową ok. 30 m 3 /d. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rzeki Rawdy [3]. 4. Oczyszczalnia biologiczna (złoże biologiczne) w Rudziszkach. Obsługuje ośrodek szpitalny. Obiekt ma średnią przepustowość projektową około 35 m 3 /d. Ścieki oczyszczone odprowadzane są rowem melioracyjnym do rzeki Ruda [16]. 5. Oczyszczalnia mechaniczno biologiczna (komora osadu czynnego) w miejscowości Maćki. Obsługuje osiedle po byłym PGR, zamieszkałe przez ok. 180 osób. Obiekt ma średnią przepustowość projektową ok. 12,5 m 3 /d [18]. Ścieki odprowadzane są do rzeki Węgorapy. Poza oczyszczalniami w Wegorzewie i Sztynorcie pozostałe oczyszczalnie nie posiadają fachowego nadzoru eksploatacyjnego stąd uzyskiwane efekty oczyszczania niejednokrotnie nie spełniają wymaganych norm, na co wskazują kontrole przeprowadzone przez WIOŚ. Najczęstsze przekroczenia występują w usuwaniu głównych biogenów: fosforu i azotu. W związku z powyższym należy rozważyć możliwość likwidacji tych obiektów w związku z planowaną rozbudową sieci kanalizacyjnej w ramach istniejącej koncepcji gospodarki ściekowej. Dla miejscowości z małą liczbą mieszkańców i o rozproszonej zabudowie, gdzie budowa kolektorów ściekowych byłaby nieuzasadniona ekonomicznie, utylizację ścieków należy realizować w oparciu o oczyszczalnie domowe lub lokalne o przepływie 1-20 m 3 /d (do 100 mieszkańców). OCENA STANU CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH. Wody powierzchniowe gminy są jedynym komponentem środowiska, którego stan jest wysoce niezadowalający. Monitoring tych wód prowadzony jest przez WIOŚ w ramach sieci regionalnej Państwowego Monitoringu Środowiska. Systematycznej kontroli podlegają główne cieki i zbiorniki wód gminy. Uzyskane wyniki badań w poszczególnych latach prezentują tabele nr 13 i 14 zamieszczone wyniki pochodzą z punktów pomiarowych zlokalizowanych na terenie gminy. RZEKI. Tab.nr 13. Stan czystości monitorowanych rzek gminy w poszczególnych latach. Klasa czystości w poszczególnych latach Rzeka Punkt pomiaru - km Główny wskaźnik oceny Węgorapa NON NON NON III 137,1 Sanitarny Sapina NON III 0,1 Sanitarny Źródła: [18,19,20] 30

31 Rys. 3. Klasyfikacja czystości wód powierzchniowych gminy Węgorzewo. Wyniki badań wskazują na utrzymujący się zły stan czystości głównych rzek gminy. Jednocześnie można wskazywać na postępującą poprawę czystości wód Węgorapy, głównie za sprawą funkcjonowania nowoczesnej miejskiej oczyszczalni. 31

32 Analizując przyczyny takiego stanu należy stwierdzić, że znaczącym obciążeniem dla wód Węgorapy jest miasto Węgorzewo. Uprawnieniem dla takiego wniosku jest fakt, że wody rzeki w punkcie ujścia z jeziora mają klasę czystości II, natomiast w pkt. pomiarowym poniżej miasta spadają do klasy III. Funkcjonowanie Miasta generuje następujące źródła zanieczyszczeń: punktowe; miejska oczyszczalnia ścieków, ok m 3 /d ścieków oczyszczonych, wody opadowe z powierzchni zurbanizowanej kanalizacja burzowa, wody drenarskie odprowadzane drenażem z terenów ogródków działkowych, rozproszone ścieki z nieskanalizowanej części miasta, obszarowe - spływy gruntowe i powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo w obrębie Miasta. zanieczyszczenia stałe - są to głównie odpady z tworzyw sztucznych, szkła i metalu - silnie zanieczyszczona tego typu odpadami jest Węgorapa Młyńska. Specyficznym źródłem pogarszającym czystość wód Węgorapy może być wyeksploatowane wysypisko odpadów komunalnych. Wysypisko zlokalizowane jest w odległości około 250 m. od Węgorapy Młyńskiej. Nie posiada żadnych zabezpieczeń i izolacji od podłoża, ponadto sieć rowów melioracyjnych styka się bezpośrednio z masą zgromadzonych odpadów. Taka konstrukcja i usytuowanie składowiska wskazuje na możliwość przenikania zanieczyszczonych odcieków do wód rzecznych, pogarszając tym samym ich jakość [8,46]. Poza terenem miasta na stan czystość Węgorapy wpływają przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe oraz rozproszone będące wynikiem braku infrastruktury kanalizacyjnej na obszarach wiejskich gminy. Występuje również jedno źródło o charakterze punktowym. Jest nim oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Maćki - ok. 12,5 m 3 /d ścieków [18]. Na stan czystości rzeki Sapiny główny wpływ mają źródła zanieczyszczeń występujące poza terenem gminy Węgorzewo. W przypadku pozostałych rzek gminy brak jest udokumentowanych informacji na temat stanu czystości ich wód. Można jednak domniemywać, iż nie jest on zadawalający. Przemawiają za tym następujące czynniki: niekorzystne warunki zlewniowe sprzyjające migracji zanieczyszczeń np. mała powierzchnia trwałych użytków zielonych w dolinach cieków i wzdłuż brzegów jezior, występowanie wysoczyzn morenowych spływy powierzchniowe, niska zasobność wodna mierzona wielkością odpływu np. rz. Rawda SNQ - 0,021 m 3 /s, punktowe źródło ścieków rzeki Rawdy oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Dąbrówka Mała - ok. 30 m 3 /d ścieków, punktowe źródło ścieków rzeki Ruda oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna w miejscowości Rudziszki - ok. 10 m 3 /d ścieków, pozaklasowe wody jeziora Oświn, z którego wypływa rzeka Oświna, brak infrastruktury kanalizacyjnej w miejscowościach leżących w zlewni 32

33 omawianych rzek np. nieskanalizowana miejscowość Radzieje (ok. 500 osób), przez którą przepływa rzeka o tej samej nazwie. JEZIORA. Tab. nr 14. Stan czystości monitorowanych przez WIOŚ jezior w poszczególnych latach. Nazwa Klasa czystości w poszczególnych latach badań. jeziora Mamry Pn. I I II II - - Święcajty II II III III - - Łabap II II II II - - Kirsajty I II II - - Oświn - III - - III NON Stręgiel - II Sztynorckie - - NON Źródła: [18, 19,20] Na terenie gminy nie występują wody jeziorne I klasy czystości. Wśród jezior poddanych monitoringowi (powierzchniowo) przeważają wody II klasą czystości. Jezioro Święcajty zaliczane jest obecnie do III klasy czystości, natomiast jeziora Oświn, Sztynorckie i Węgielsztyńskie 3 do jezior pozaklasowych, nie odpowiadających normom, silnie zeutrofizowanych. Główną przyczyną, podobnie jak w przypadku rzek, pozostaje w dalszym ciągu niski poziom skanalizowania przy jednoczesnym wysokim poziomie zwodociągowania obszarów wiejskich położonych w obszarze zlewni jezior. Przykładem może tu służyć zdegradowane jezioro Sztynorckie gdzie na niekorzystne warunki morfometryczne nałożyło się oddziaływanie nieskanalizowanego osiedla (ok. 100 mieszkańców) oraz punktowe źródło ścieków z mechaniczno biologicznej oczyszczalni (ok. 28 m 3 /d ścieków za 2003 r.) obsługującej ośrodek wypoczynkowy Zanieczyszczenie liniowe - to źródło zanieczyszczeń generowane jest przez intensywny ruch pojazdów samochodowych - głównym zagrożeniem są migrujące do środowiska związki ropopochodne. W przypadku gminy Węgorzewo miejscami, które szczególnie narażone mogą być na zanieczyszczenie z tego źródła są wody położone przy odcinkach dróg: Ogonki Kolonia Rybacka na granicy jeziora Święcajty i j. Stręgiel oraz Sztynort Duży Kamionek Wielki - Pniewo - Przystań - Trygort wzdłuż zachodniego i północnego brzegu jeziora Mamry. Kolejną przyczyną, której waga w przyszłych latach może wzrastać, jest zwiększająca się presja ruchu turystycznego (zwiększone zainwestowanie turystyczne). Oddziaływanie tego czynnika uwidacznia się w przypadku pogorszenia się czystości wód jeziora Święcajty. W przypadku jezior nie objętych monitoringiem WIOŚ brak jest (z wyjątkiem jeziora Węgielsztyńskiego) danych badawczych określających poziom czystości ich wód. Biorąc jednak pod uwagą, że są to w większości jeziora o wysokiej podatności na degradację mała 3 Badania własne przekroczenie stężenia dla III klasy czystości zw. fosforu i azotu. 33

34 głębokość, mała masa wód, niekorzystne warunki zlewniowe i brak infrastruktury ochronnej należy lokować stan czystości ich wód na poziomie III klasy. W zakresie gospodarki zasobami wodnymi i poprawy stanu ich czystości II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada następujące limity, których dotrzymanie wyznacza data 2010 roku: Pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 roku, z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 %. Stan infrastruktury sanitarnej gminy pozwala obecnie na dotrzymanie zaprogramowanych limitów, mimo tego istnieje pilna potrzeba działań, które wpłyną na poprawę czystości wód. Cel 1. Poprawa czystości wód powierzchniowych i ochrona ich przed zanieczyszczeniem. DZIAŁANIA : 1. Tworzenie wokół jezior i rzek stref ochronnych, zagospodarowanych trwałą zielenią i niezabudowanych w celu zapobiegania spływu zanieczyszczeń, 2. Rozbudowa sieci kolektorów ściekowych na obszarach nieskanalizowanych sanitacja obszarów miejskich i wiejskich, 3. Rozbudowa i modernizacja istniejącej sieci kanalizacji deszczowej, 4. Ograniczenie zainwestowania urbanizacyjnego, turystycznego, przemysłowego, rolniczego lub innego w strefach brzegowych wód powierzchniowych lub na obszarach skupisk zbiorników wód okresowych, 5. Renaturalizacja, polegająca głównie na odtworzeniu mokradeł, zwiększeniu zadrzewień i lesistości oraz rozbudowie systemu małej retencji, 6. Budowę lokalnych oczyszczalni ścieków w zabudowie zwartej i rozproszonej, 7. Rozbudowa miejskiej oczyszczalni ścieków w Węgorzewie o nowy reaktor biologiczny, 8. Modernizacja istniejących oczyszczalniach ścieków z uwagi na konieczność spełnienia norm jakościowych ścieków oczyszczonych określonych w przepisach lub likwidacja oczyszczalni nieefektywnych, 9. Wyposażenie istniejących sieci kanalizacji deszczowej w urządzenia podczyszczające, 10. Ograniczanie zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych poprzez propagowanie dobrej praktyki rolniczej, 11. Wspieranie inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa, 34

35 WODY PODZIEMNE. Według podziału hydrogeologicznego [9] obszar gminy należy do Regionu Mazursko- Podlaskiego. Do osadów tworzących poziomy wodonośne zaliczają się piaski i żwiry wodnolodowcowe, utwory piaszczyste kopalnych dolin i rynny subglacjalne oraz liczne przewarstwienia piaszczysto-żwirowe w obrębie glin zwałowych. Na obszarze gminy eksploatowane jest wyłącznie czwartorzędowe piętro wodonośne. W ramach tego piętra wykorzystywane są 2 poziomy wodonośne. Pierwsze na głębokości m. o wydajności bardzo zróżnicowanej (w zależności od ujęcia) od 10 m 3 /h do 72 m 3 /h. Drugi poziom wodonośny na głębokości m o wydajność w przedziale m 3 /h. Pod obszarem gminy nie stwierdzono występowania utworów wodonośnych zaliczanych do tzw. Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) natomiast w części, obszar gminy leży w strefie ochronnej GZWP Kętrzyn. Sytuacja ta w istotny sposób ogranicza możliwości lokalizacyjne. Dotyczy to w szczególności obiektów, które są potencjalnym zagrożeniem dla jakości tych wód. Wody podziemne eksploatowane w gminie zaliczane są do tzw. wód podziemnych zwykłej jakości (WPZJ występują maksymalnie do głębokości metrów). Wody te objęte są monitoringiem w ramach sieci krajowej i regionalnej nadzorowanej przez wyspecjalizowane jednostki WIOŚ. Na obszarze gminy występuje jedynie punkt obserwacyjny sieci regionalnej. Zlokalizowany on jest w ujęciu wody dla miasta Węgorzewo. Ponadto jakość wód podziemnych przeznaczonych do celów konsumpcyjnych nadzorowana jest na bieżąco przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną. Wyniki badań prowadzonych przez WIOŚ w latach wskazują, że wody pozyskiwane z ujęć znajdujących się na terenie gminy zaliczane są do wód średniej jakości (II klasy). Wody te charakteryzują się mineralizacją wodorowęglanowo wapniową oraz znaczną zawartością związków żelaza i manganu właśnie zawartość związków tych pierwiastków wpływa na obniżenie oceny jakości wody. Wyniki badań prowadzone przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w 2003 roku wskazują, że są one bezpieczne pod względem sanitarnym. Na podstawie tego można wnioskować o braku niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń infiltrujących z powierzchni. Zasoby dyspozycyjne wód z ujęć gminnych wynoszą 5015 m 3 /h. wg pozwoleń wodnoprawnych. Ich wykorzystanie za rok 2002 wynosiło 2485 m 3 /h. Co stanowiło 49,6% - pozostają więc znaczne rezerwy do potencjalnego wykorzystania. Pobór wody podziemnej na potrzeby ludności w roku 2003 wyniósł 895,6 tys. m 3 co stanowiło około 0,20 m 3 /M/dobę. Przestrzennie, na obszarze gminy przeważają tereny gdzie zagrożenie wód wgłębnych, użytkowych poziomów wodonośnych, zanieczyszczeniami z powierzchni można określić jako niskie. Zagrożenie zanieczyszczeniami z powierzchni (słabsza naturalna izolacja, czas przenikania do warstwy wodonośnej krótszym niż pięć lat) może występować w przypadku płytkich ujęć dla miasta Węgorzewo oraz niektórych płytkich ujęć wiejskich. Wody podziemne nie posiadające 35

36 izolacji od powierzchni mogą występować w okolicy j. Święcajty i j. Stręgiel, gdzie występują utwory piaszczyste o dużej przepuszczalności. Wody gruntowe mogą zalegać tu na głębokości zbliżonej do poziomu jeziora. Sytuacja ta obliguje do użytkowania ww. terenu w sposób bezpieczny dla czystości wód. Plan zagospodarowania przestrzennego powinien wykluczyć lokowanie takich obiektów jak: wysypiska odpadów komunalnych, grzebowiska padłych zwierząt, cmentarze, wylewiska nieczystości płynnych i innych. Wykluczone jest również wprowadzanie do gruntu ścieków i osadów ściekowych w celach rolniczych i innych. Głównymi zagrożeniami jakości wód podziemnych, na obszarze gminy, są zanieczyszczenia powodowane przez ścieki bytowe i gospodarcze z nieskanalizowanych obszarów wiejskich, nadmierna i niewłaściwa chemizację rolnictwa, stosowanie gnojowicy w nadmiernych ilościach i niewłaściwych terminach, dzikie składowiska odpadów oraz nieszczelne mogilniki. W celu ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniami powinno się tworzyć obszary ochronne zbiorników tych wód i strefy ochronne ujęć wody. Strefami ochronnymi powinny być objęte w pierwszej kolejności ujęcia płytkich czwartorzędowych warstw wodonośnych, słabo chronionych od powierzchni oraz ujęcia miejskie. Negatywny wpływ czynników antropogenicznych na jakość wód podziemnych może wystąpić głównie w rejonie miast, większych nieskanalizowanych osiedli wiejskich i ferm tuczu przemysłowego.zagrożenia te w większym stopniu dotyczą płytko zalegających wód gruntowych w mniejszym natomiast niżej położonych wód wgłębnych. UŻYTKOWANIE WÓD PODZIEMNYCH. Wody podziemne na terenie gminy wykorzystywane są przez miejscową ludność do celów konsumpcyjnych oraz na potrzeby działalności gospodarczej i rolniczej. Brak jest obecnie dużych zakładów przemysłowych zużywających znacznych ilość wód tak podziemnych jak i powierzchniowych do celów technologicznych. W zakresie zaopatrzenia w wodę określa się ogólne zasady i kierunki działań: dążenie do objęcia zaopatrzeniem w wodę jak największej liczby ludności miejskiej i wiejskiej w celu poprawy standardów życia oraz optymalizacji warunków dla rozwoju działalności gospodarczej np. rolnictwa, agroturystyki, budowa nowych i modernizowanie istniejących ujęć wody oraz zapewnienie awaryjnych ujęć wody. Obszar gminy jest dobrze zwodociągowany. Ocenia się że, w całej gminie woda z wodociągów dociera do blisko 97 % mieszkańców. Na sieć wodociągową gminy Węgorzewo składają się następujące wodociągi: wodociąg dla miasto Węgorzewo czerpie wodę z 12 studni głębinowych zaopatruje teren miasta i miejscowości: Ogonki, Czerwony Dwór, Matyski, Stulichy, wodociąg Dąbrówka Mała 2 studnie głębinowe, Klimki 2 studnie głębinowe, Węgielsztyn 2 studnie głębinowe, Radzieje 1 studnia głębinowa, 36

37 Prynowo 2 studnie głębinowe, Łęgwarowo 2 studnie głębinowe, Ruska Wieś 1 studnia głębinowa. Całkowita długość sieci rozdzielczej w gminie (stan na ) wynosi 244,4 km, natomiast długość przyłączy 52,9 km. Łącznie długość sieci i przyłączy wynosi 297,3 km. Wymienione wyżej ujęcia wody wyposażone są w stacje uzdatniania wody wykorzystująca technologię uzdatniania: napowietrzanie i jednostopniowej filtracji. Większość stacji na terenie gminy wymaga przebudowy i modernizacji, a niektóre z nich przewidywane są do likwidacji np.: likwidacja ujęcia w Prynowie i przyłączenie miejscowości do wodociągu miejskiego, W 2003 roku w gminie Węgorzewo pobrano i wykorzystano 895,6 tys. m 3 wód podziemnych, w tym: tabela nr 15, Tab.nr 15. Pobór wody w gminie Węgorzewo w 2003 r. Woda podziemna Nazwa jednostki (m 3 ) SPSP ZOZ Węgorzewo 2147 T.I.G.A. Marina Sp. z o.o., Sztynort D ZUK Węgorzewo 888,473 Źródło: ankieta u eksploatatorów. W celu poprawy jakości wody konsumpcyjnej, dla miasta Węgorzewa i zasilanych z jego ujęcia miejscowości, budowana jest obecnie nowoczesna stacja uzdatniania wody. Według zawartej umowy oddanie jej do użytku przewidziane jest na czerwiec 2005 roku. Cel 2. - Utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych. DZIAŁANIA: 1. Identyfikacja głównych obszarów zasilania wód podziemnych i odpowiednie ich zagospodarowywanie, 2. Zagospodarowanie stref ujęć wody z uwzględnieniem działań ochronnych poprzez: zakaz tworzenia wysypisk odpadów, wylewania nieczystości płynnych, składowanych substancji niebezpiecznych, zakaz tworzenia obiektów nie związanych z ujęciem wodnym, ograniczenie użytkowania rolniczego np. zakaz nawożenia gnojowicą, 3. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych dla wód podziemnych: nie posiadających takich dokumentacji, 37

38 podatnych na zanieczyszczenie z powierzchni terenu, 5. Ustanawianie stref ochrony zbiorników wód podziemnych i ujęć. 6. Likwidacja niskosprawnych i nieczynnych ujęć wody. 7. Budowa i modernizacja urządzeń tworzących system zaopatrzenia w wodę np. przewody przesyłowe, przepompownie itp., oraz ilości dostarczanej wody w celu ograniczenia strat w sieci. 8. Poprawa stanu czystości wód powierzchniowych. Cel 3. Zmniejszenie wodochłonności. DZIAŁANIA: 1. modernizacja systemu zaopatrzenia i technologii uzdatniania wody terenu miasta i gminy, 2. Indywidualizacja opomiarowania poboru wody przez użytkowników OCHRONA GLEB I POWIERZCHNI ZIEMI. Ochrona powierzchni ziemi realizowane jest przede wszystkim poprzez ochronę gleb oraz zapobieganie niekorzystnym przekształceniom naturalnego ukształtowania terenu. Na obszarze gminy występują dwa główne kierunki aktywności ludzkiej prowadzące do zmian ukształtowania terenu. Są to przekształcenia związane z ekspansją urbanizacyjną oraz działalnością rolniczą. Oba te kierunki, w chwili obecnej, wykazują się niską ekspansywnością. W przypadku urbanizacji można mówić o stabilizacji na obecnym poziomie. W przypadku rolnictwa występuje tendencji do renaturyzacji terenu związanej z zalesianiem użytków rolnych o niskiej jakości oraz odłogowaniem gleb niskiej jakości, na których rozpoczyna się proces sukcesji naturalnej. Na obszarze gminy nie występują wielkoskalowe przekształcenia typu geomechanicznego, charakterystyczne dla działalności górniczej i przemysłowej, a związane z wydobywaniem i przetwarzaniem kopalin [6]. Pod tym względem ubóstwo zasobów kopalnych gminy sprzyja utrzymaniu naturalnego ukształtowania terenu. Jedynymi przykładami niekorzystnych przekształceń są wyrobiska po kruszywach naturalnych (rozsiane na terenie całej gminy) oraz nadpoziomowe wysypiska odpadów komunalnych. Typologicznie, gleby gminy charakteryzują się stosunkowo małym zróżnicowaniem. Dominują gleby brunatne właściwe z domieszką wyługowanych. Spośród innych typów gleb, o zauważalnym udziale na terenie gminy, można wymienić czarne ziemie i gleby hydrogeniczne. Na ukształtowanie najliczniej reprezentowanych, gleb brunatnych, największy wpływ miała skała macierzysta, którą tworzyły przede wszystkim utwory postglacjalne - gliny zwałowe i piaski gliniaste. Z punktu widzenia przydatności rolniczej dominują gleby zwięzłe, pszenne, zaliczane do kompleksu przydatności rolniczej 2. 38

39 Struktura użytkowania gruntów gminy z przyrodniczego punktu widzenia jest bardzo korzystna (tabela nr 16). Tab. nr 16. Struktura użytkowania rolniczego w gminie Węgorzewo. Struktura użytków rolnych Powierzchnia w hektarach powierzchnia użytków rolnych gminy w (%) Średni udział w województwie ( %) Użytki rolne ogółem Grunty orne ,8 69,3 Sady 57 0,3 0,4 Łąki ,1 Pastwiska ,8 30,4 Źródła: [47, 52]. Obszar gminy charakteryzuje się dużym udziałem użytków rolnych 53,7%, w tym aż 41 % to trwałe użytki zielone. Z punktu widzenia użyteczności rolniczej przeważają gleby dobrej i średniej jakości. Klasyfikację bonitacyjną gleb gminy prezentuje tabela nr 17; STOPIEŃ FIZYCZNEGO I CHEMICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA GLEB. Wyniki badań prowadzonych przez IUNG w Puławach, a dotyczące stanu zanieczyszczenia metalami ciężkimi gleb użytków rolnych województwa warmińsko-mazurskiego stwierdzają, że zdecydowana ich większość wykazuje naturalną (0 o ) zawartość oznaczanych pierwiastków (Cd,Cu,Ni,Pb,Zn). Tab. nr 17. Klasyfikacja bonitacyjna gleb gminy Węgorzewo. Grunty orne Łąki i pastwiska Klasa bonitacyjna % pow. gr ornych Klasa bonitacyjna % pow. uż. ziel. I - Ł i Ps I - II - Ł i Ps II - IIIa 1,1 Ł i PS III 38,1 IIIb 42,7 Ł i P IV 44,3 IVa 40,8 Ł V 13,1 IVb 8,8 PS V 4,5 V 5,1 Ł i P VI - VI 1,6 - - Źródła: [47] Powierzchnia gleb nie zanieczyszczonych metalami ciężkimi (0 o ) stanowi blisko 92 % ogólnej powierzchni gleb użytków rolnych. Naturalną (0 o ) i lekko podwyższoną (I o ) zawartością 39

40 metali ciężkich cechuje się natomiast 99,5 % gleb. Podane wartości można śmiało przyjąć jako właściwe dla gleb gminy Węgorzewo ponieważ na jej terenie brak jest przemysłowych źródeł zanieczyszczenia, które mogłyby powodować zmiany tej klasyfikacji. Również potencjalne źródło skażenia gleb w wyniku działalności rolniczej (środki ochrony roślin herbicydy, fungicydy, insektycydy itp.) ma charakter marginalny ze względu na niski stopień stosowania tych środków przez rolników - ok. 1 kg substancji czynnej biologicznie na 1 hektar użytków rolnych w uprawach zbożowych [59]. Bardzo niskie stężenie w glebach gminy metali ciężkich i innych zanieczyszczeń wyraźnie preferuje produkcję tzw. zdrowej żywności w ramach rolnictwa ekologicznego. Jedynym znaczącym mankamentem dotyczącym gleb gminy jest nadmierna kwasowość. Według danych z Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej Oddział w Białymstoku odczyn (ph) gleb użytków rolnych w latach kształtował się następująco: bardzo kwaśny ph 4,5-24 % gleb kwaśny 4,6-5,5-45 % gleb lekko kwaśny 5,6-6,5-24 % gleb obojętny > 6,5-7 % gleb W gminie gleby bardzo kwaśne i kwaśne występują na obszarze blisko 70 % użytków rolnych. Na tych terenach istnieje pilna potrzeba wapnowania gleb w celu zahamowania ich degradacji. Utrzymujący się trwale niski odczyn gleb znacząco przyspiesza procesy degradacji przyczyniając się tym samym do obniżenia zdolności plonotwórczych tak w zakresie jakościowym jak i ilościowym. Zabiegi odkwaszające, poza tradycyjnymi środkami, można prowadzić wykorzystując wytwarzany w miejskiej oczyszczalni ścieków nawóz organiczno wapniowy BIOWAP. Powstający na bazie osadów ściekowych preparat łączy w sobie wysokie właściwości nawozowe (zwartość makroskładników porównywalna do obornika) z odkwaszającymi (wysoka zawartość wapnia). Główne potencjalne zagrożenia powierzchni ziemi na terenie gminy Węgorzewo stanowią procesy erozyjne. Dotyczy to przede wszystkim erozji powierzchniowej i liniowej, w mniejszym stopniu erozji wietrznej. Największe szkody może wyrządzać erozja wodna liniowa prowadząca w krótkim czasie do zaburzenia struktury pokrywy glebowej oraz przekształceń rzeźby terenu. Procesy erozji są w głównej mierze uwarunkowane sposobem użytkowania terenu. Najintensywniej przebiegają na gruntach ornych, natomiast trwałe użytki zielone oraz obszary zalesione i zadrzewione przyczyniają się do jej ograniczenia. Istotne znaczenie posiada rzeźba terenu. Obszary pagórkowate terenu gminy, szczególnie tam gdzie nachylenie stoków przekracza 10 %, a orka odbywa się wzdłuż spadku terenu, są szczególnie narażone na erozję wodną gleb. Obszarów tych nie należy wykorzystywać jako grunty orne, należy przeznaczać je do wykorzystywania jako łąki i pastwiska lub przeznaczać do zalesiania [6]. Według 5-cio stopniowej skali zagrożenia erozyjnego obszar pojezierny, na którym leży gmina, posiada stopień 3-ci - uznawany jako średni. Mimo występowania w/w zagrożeń, na 40

41 terenie gminy brak jest odnotowanych przypadków występowania zjawisk erozyjnych na większą skalę. Według danych Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Giżycku (do końca 2003r.) ogólna powierzchnia zmeliorowanych użytków rolnych w gminie wynosi ha (ok. 70 % użytków rolnych gminy), w tym 8474 ha stanowią grunty orne, natomiast 4897 trwałe użytki zielone. Ostatnie zabiegi melioracyjne na terenie gminy przeprowadzone zostały w 1989 roku. Od tego czasu nie przeprowadzone żadnych zabiegów melioracyjnych tak w zakresie regulacji cieków jak i melioracji szczegółowych. Rowy szczegółowe maja długość 358 km. Sieć drenarska ha o powierzchni odwodnionej systemem drenarskim [47]. Prowadzone są jedynie prace bieżące wynikające z konieczności utrzymania sprawności urządzeń hydrotechnicznych oraz zabiegi związane z utrzymaniem właściwego stanu cieków podstawowych i głównych rowów melioracyjnych np. obkaszanie skarp cieków, usuwanie roślinności wodnej itp. W zakresie ochrony gleb duże możliwości należy wiązać z akcesją do Unii Europejskiej. Jest to związane z pojawieniem się możliwości wdrażania, funkcjonujących na obszarze Unii, programów rolnośrodowiskowych. Zgodnie z założeniami Wojewódzkiego Programu Rolnośrodowiskowego obszar Wielkich Jezior Mazurskich wraz z Mazurskim Parkiem Krajobrazowym został uznany za obszar strefy Priorytetowej dla realizacji Programu. Wiąże się to z możliwości realizacji szerokiej gamy pakietów programowych, dzięki którym możliwe będzie ograniczenie zanieczyszczenia środowiska z tytułu działalności rolniczej. Cel 4. - Ochrona powierzchni ziemi. DZIAŁANIA: 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami użytków gruntowych gminy, 2. Zachowanie walorów przyrodniczych poprzez aktywną ochronę obszarów cennych ekologicznie, 3. Zapobieganie niekontrolowanym zmianom naturalnego ukształtowanie terenu i krajobrazu, Cel 5. - Utrzymanie jakości gleb na dobrym poziomie DZIAŁANIA: 1. Upowszechnianie zasad praktyki rolniczej zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, 2. Aktywne propagowanie i wdrażanie programów rolno-środowiskowych, 3. Zapobieganie degradacji i dewastacji użytków rolnych, 4. Opracowanie programów i realizacja rekultywacji terenów zdegradowanych, 5. Przeciwdziałanie erozji gleb poprzez wprowadzenie trwałej pokrywy roślinnej oraz stosowanie właściwych zabiegów agrotechnicznych, 41

42 6. Ograniczenie przeznaczania gruntów rolnych na cela nierolnicze, 7. Zakaz lokalizacji inwestycji znacząco oddziaływujących na środowisko na obszarach cennych przyrodniczo jak: rezerwaty, użytki ekologiczne, strefy ujęć wód podziemnych, 8. Ograniczenie możliwości lokowania ferm tuczu przemysłowego na obszarze gminy, 9. Utrzymanie w stanie sprawności technicznej urządzeń przeciwerozyjnych oraz rządzeń melioracji szczegółowych OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ. W przeprowadzonej dla Polski waloryzacji estetycznej krajobrazu wydzielono sześć stopni walorów estetycznych. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich obok Wysoczyzny Elbląskiej uzyskała, w województwie, stopień najwyższy. Niezwykły urok krajobrazu gminy wynika z malowniczości polodowcowego ukształtowania terenu oraz unikatowego bogactwa gatunkowego fauny i flory. Bogata różnorodność biologiczna i krajobrazowa gminy może być zagrożona w wyniku nadmiernej presji gospodarczej, turystycznej i urbanizacyjnej człowieka. Najczęściej przybiera to następujące formy: zmiany struktury użytkowania terenu np. urbanizacja terenów leśnych, intensywne formy rolniczego gospodarowania np. fermy tuczu przemysłowego, rabunkowa gospodarka rybacka i leśna, nadmierne zainwestowanie turystyczne w strefach przybrzeżnych jezior. Obszary najcenniejsze, o najbogatszej różnorodności przyrodniczo krajobrazowej, objęte są różnymi formami ochrony na mocy ustawy o ochronie przyrody. Na terenie gminy stosowane są następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty, pomniki przyrody, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt. REZERWATY. 1. Rezerwat Siedem Wysp Miejsce gniazdowania i lęgu wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych. Obiekt objęty jest konwencją RAMSAR - o ochronie środowisk wodno błotnych. Utworzony na podstawie zarządzenia Ministra Leśnictwa nr 591 z dn r. W skład rezerwatu wchodzi: jezioro Oświn oraz przyległe do niego nieużytki i bagna oraz lasy. Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi 1617,6 ha. Rezerwat posiada status rezerwatu fitocenotyczno biocenotyczno faunistycznego. Funkcją ochronną objęte są ekosystemy wodne, leśne, torfowiskowe i łąkowe. Zaplanowane zostało wykonanie, do 2006 roku, planu ochrony rezerwatu. Rezerwat Siedmiu wysp, jako jedyna ostoja przyrody na terenie województwa, spełnia kryteria włączenia do Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, nada to jemu status międzynarodowy. Państwo będzie miało obowiązek wprowadzenia skutecznej ochrony oraz stałego monitoringu. 42

43 2. Półwysep i wyspy na jeziorze Rydzówka rezerwat ornitologiczny, ochrona miejsc lęgowych ptactwa wodnego i błotnego oraz miejsc odpoczynku ptactwa przelotowego. W skład rezerwatu wchodzą: wyspy: Ostrów Wielki, Ostrów Długi, Mała Kępa, Ostrów Trzonowy łączna powierzchnia około 20 ha, wyspy bez nazwy o pow. 2,5 ha, oraz półwyspy o łącznej powierzchni około 26 ha. 3. Wyspy na jeziorze Mamry i Kirsajty rezerwat ornitologiczny ochrona miejsc lęgowych ptactwa wodnego i błotnego oraz miejsc odpoczynku ptactwa przelotowego. Obejmuje on wyspy: Upałty, Sosnówka, Mała Kępa, Dębowa Góra, Wielka Kiermuza, Mały Ostrów, Górny Ostrów, Sosnowy Ostrów, Duży Ostrów, Duży Ostrów II, Lipowa, Kormoranów, Heleny, Gołębia łączna powierzchnia wysp 233 ha. 4. Mokre - rezerwat leśny o powierzchni 5 ha. Utworzony w roku Chroni dobrze zachowany fragment lasu łęgowo jesionowego w kotlinie jeziora Mamry. Wprowadzono Rozporządzenie Wojewody Warmińsko Mazurskiego nr 14 z dn r. (Dziennik Urzędowy nr 62) w sprawie ustanowienia planu ochrony rezerwatu przyrody Mokre. POMNIKI PRZYRODY. Pomniki przyrody są indywidualną formą ochrony szczególnie cennych, pojedynczych obiektów przyrody żywej i nieożywionej. Ta forma ochrony jest licznie reprezentowana na terenie gminy choć nie wyczerpuje listy obiektów, które warto tym sposobem ochrony objąć. Na terenie gminy ochrona pomnikową objęte są prawie wyłącznie pojedyncze drzewa oraz jedna aleja drzew. Na terenie miasta: ul. 3-go Maja park 2 szt. Modrzew, 1 szt. Lipa, ul Pionierów 1 szt. Dąb, ul. Zamkowa - park miejski 1 szt. Grab, 1 szt. Buk, 6 szt. Dąb, ul. Pionierów 1 szt. topola, ul. Zamkowa 1 szt. Dąb. Na terenie gminy: Guja M. 1 szt. Jesion, Łęgwarowo 3 szt. Jesion, 1 szt. Topola, Rudziszki 1 szt. Topola, 1 szt. Lipa, 3 szt. Dąb, Klimki 1 szt. brzoza, 3 szt. jesion, Trygort 1 szt. Dąb, Wesołówko 1 szt. Dąb, Kietlice 4 szt. Dąb, Sztynort - aleja 152 szt. Dąb, 26 i 7 szt. Dąb. OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU. Ponad połowa obszaru gminy objęta jest ochroną krajobrazową. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody nr 21 z dn r, następujące obszary, leżące w części na terenie gm. Węgorzewo, podlegają ochronie: Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Oświn o powierzchni ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Bagien Mażańskich o powierzchni 1180 ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Gołdapy i Węgorzapy - pow ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Krainy Wlk. Jez. Mazurskich - pow ha. 43

44 UŻYTKI EKOLOGICZNE. użytek ekologiczny pod nazwą Rozlewisko Pasternak o pow. 140,5 ha, położony w obrębie Zielony Ostrów. Wprowadzony rozporządzeniem nr 256 Wojewody warmińsko mazurskiego z 2001 r. użytek ekologiczny obejmujący zachodni brzeg półwyspu Kal oraz wyspy na jeziorach nie objęte inną formą ochrony - jako pozostałości zróżnicowanych ekosystemów wodnych i środowisk przejściowych. FLORA. Istniejąca obecnie szata roślinna ukształtowała się w wyniku znacznych, od ostatniego zlodowacenia, zmian klimatycznych oraz działalności gospodarczej człowieka. Pierwsze spowodowały poważne zmiany w składzie florystycznym szaty roślinnej, głównie lasów, druga wpłynęła na wydatne zmniejszenie ich powierzchni. Szczególnie cenne na obszarze gminy są zbiorowiska roślinności wodnej i szuwarowej, a także torfowiskowej i leśnej. Należy dążyć do ich zachowania ze względów krajobrazowych oraz jako siedliska rzadkich gatunków roślin i zwierząt. FAUNA. Dzięki urozmaiconym warunkom naturalnym (duże obszary wód, bagna, łąki skupiska leśne) obszar gminy jest dobrym siedliskiem dla licznych gatunków zwierząt. W lasach i na łąkach licznie występują jelenie, sarny, dziki, a z większych drapieżników powszechnie występuje lis, notowane są również przypadki pojawiania się wilka. Na ciekach wodnych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie występują bobry obserwowany jest znaczny wzrost populacji tego gryzonia w ciągu ostatniej dekady. Najatrakcyjniejszym przyrodniczo skupiskiem fauny jest niewątpliwie rezerwat Siedmiu Wysp. Rezerwat jest bogatym skupiskiem awiofauny wodnej. Występuje tam m.in. perkoz dwuczuby, łyska, głowienka, krzyżówka, rybitwa czarna, łabędź niemy, mewa śmieszka. Ptaki błotne reprezentowane są przez takie gatunki jak: remiz, zielonka, brzęczek, błotniak stawowy i inne. Licznie występują gatunki drapieżne: rybołów, pszczołojad, kania czarna, orzeł bielik, orlik krzykliwy, sokół wędrowny, pustułka. Charakterystycznym i nieodłącznym elementem krajobrazu pojeziernego gminy są kolonie kormoranów i czapli zasiedlających wyspy na jeziorach oraz bocian biały, który dzieli siedliska z człowiekiem. Podobnie jak na lądzie również liczne wody gminy są miejscem bytowania zwierząt. Hydrofauna reprezentowana jest przez 16 gatunków ryb. Licznie występują m.in. takie gatunki jak: szczupak, okoń, sandacz, węgorz, sieja, sielawa, leszcz i płoć. 44

45 Cel 6: Ochrona przyrody gminy. DZIAŁANIA: 1. Przegląd rezerwatów i pomników przyrody pod kątem ich aktualnych walorów przyrodniczych, 2. Uwzględnienie ochrony jezior i rzek oraz ich obrzeży w planach zagospodarowania przestrzennego. 3. Obejmowanie ochroną cennych przyrodniczo obszarów i obiektów przyrodniczych, 4. Ochrona siedlisk fauny wodnej i lądowej, 5. Podnoszenie, poprzez edukację, poziomu czynnej akceptacji społecznej dla zachowania i ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych, 6. Rozwój obszarów zieleni miejskiej i wiejskiej - parki miejskie i wiejskie, 7. Promowanie sieci NATURA Na obszarze województwa występuje 55 ostoi przyrody CORINE mających rangę europejską. Ostoje te stały się podstawą do organizacji paneuropejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, do czego obligują Polskę odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej. Sieć NATURA 2000 wdrażana jest w krajach UE. Dyrektywy unijne przewidują, że każdy obszar sieci europejskiej powinien mieć ustalony status ochrony, oszacowane koszty realizacji i opracowany plan ochrony. Za jeden z ważniejszych aspektów tworzenia planów ochrony obszarów sieci NATURA 2000 uważa się integrację z programami rozwoju turystyki obszarów wiejskich, zalesień i innych. Na terenie gminy wytypowane zostały do sieci 2 - e ostoje przyrody tj. rezerwat jeziora Oświn i rezerwat półwysep i wyspy na jeziorze Rydzówka LASY OCHRONA I RACJONALNE WYKORZYSTANIE. Na terenie gminy lasy, tereny zadrzewione i zakrzewione zajmują powierzchnię ok.5436 ha, co stanowi 16 % powierzchni gminy. Dominującym typem siedliskowym jest las świeży (45,7 %) z dominacją gatunkową olszy i jesionu. Las mieszany świeży (20 %) z drzewostanem mieszanym : sosna, dąb, brzoza i świerk oraz olsy ( 20 %) z dominacją olszy i jesionu. 45

46 Tab. nr 18. Podział własności gruntów leśnych ( jednostki ha). Gmina / Miasto Lasy- Agencja Nieruchomości Rolnych Lasy Skarbu Państwa Węgorzewo gmina Węgorzewo miasto Źródło: [60]. Lasy prywatne, gminne, inne Razem Struktura wiekowa drzewostanu ma charakter mieszany, dominuje jednak las młody z ubytkiem drzew starszych. Większe zespoły leśne, to położone w okolicach Przystani leśnictwo Mokre oraz okolice Kalskich Nowin leśnictwo Kalskie Nowiny. Na terenie gminy brak jest kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim. Przewidywana powierzchnia zalesień w latach na terenie gminy Węgorzewo to 95 hektarów (powiatowy program zwiększania lesistości ). Cel 7: Zwiększenie lesistości gminy. DZIAŁANIA: 1. Zalesianie gruntów wyłączonych z produkcji rolnej, 2. Przekwalifikowywanie gruntów zadrzewionych na lasy, 3. Zachowanie naturalnych ekosystemów leśnych, 4. Działania formalno prawne dla potrzeb zalesień, opracowania i wdrażania planów urządzeniowych lasów, 5. Zachowanie w dolinach rzek lasów łęgowych, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych jako ostoi rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk i klimatu lokalnego. 6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA JAKOŚĆ POWIETRZA. Zgodnie z aktualnie obowiązującym uregulowaniem zawartym w Art. 87 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, ocena stanu czystości powietrza dokonywana jest w strefach stanowiących aglomerację liczącą powyżej 250 tys. mieszkańców lub powiat. W przypadku województwa Warmińsko- Mazurskiego ocena dokonywana jest wyłącznie dla powiatów ze względu na brak wymaganych aglomeracji. Ponieważ gmina Węgorzewo jest największą gminą 46

47 powiatu, dodatkowo na jej obszarze funkcjonuje ośrodek miejski można przyjąć, że ocena stanu czystości powietrza przeprowadzona przez WIOŚ dla powiatu Węgorzewskiego będzie tożsama z oceną dla obszaru gminy. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002 r. określa, że stan czystości powietrza wykonuje się dla dwóch podstawowych kryteriów oraz następujących substancji w powietrzu atmosferycznym: Kryterium 1. - ze względu na ochronę ludzi Oznaczane substancje: NO 2, SO 2, CO, Pb, O 3, benzen, pył, Kryterium 2. - ze względu na ochronę roślin Oznaczane substancje: NO 2, SO 2, Klasyfikacja czystości powietrza, w której uwzględnia się stężenia wszystkich oznaczanych substancji dzieli się na trzy stopnie - klasy: I klasa - najbardziej zanieczyszczone powietrze - uzyskane w wyniku badań najwyższe stężenia są wyższe od górnych progów oszacowania, II klasa - średnio zanieczyszczone powietrze - stężenia poszczeg. zanieczyszczeń mieszczą się między dolnym a górnym progiem oszacowania. III klasa - powietrze najczystsze - obszary, w których stężenia odpowiednich zanieczyszczeń były niższe od dolnych progów oszacowania (progi oszacowania zamieszczone są w załączniku nr 1 do w/w rozporządzenia). Według zamieszczonych wyżej kryteriów stan czystości powietrza powiatu (gminy) dla poszczególnych wskaźników mieścił się w następujących klasach; ze względu na ochronę zdrowia: ze względu na ochronę roślin: -- SO 2 - III klasa, -- SO 2 - III klasa, -- NO 2 - III klasa, -- NO 2 - III klasa, -- pył - I klasa, -- CO - III klasa. Poza pyłem wszystkie pozostałe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza mieściły się w klasie III oznaczając, że stan czystości powietrza na obszarze gminy spełnia najwyższe standardy w tym zakresie. Dobry stan czystości powietrza w gminie wynika przede wszystkim z braku dużych, źródeł emisji zanieczyszczeń o charakterze lokalnym oraz oddalenia od obszarów silnie uprzemysłowionych. Potwierdzają to badania prowadzone przez Stację Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka (gmina Kruklanki) które wskazują, że wzrost imisji podstawowych zanieczyszczeń (SO 2, NO 2, pył) przejściowo wzrasta (nie przekraczając norm) w wyniku napływu zanieczyszczonych mas powietrza z południa i zachodu [51]. W przypadku miasta Węgorzewa stan czystości powietrza zidentyfikowany został podczas badań przeprowadzonych przez WIOŚ w 1999 roku. Badania przeprowadzono w okresie od do r. (sezon grzewczy). Oznaczeniu podlegały następujące wskaźniki zanieczyszczeń - SO 2, pył zawieszony, NO 2, CO,NH 3,CH 4, węglowodory niemetanowe. W żadnym z oznaczanych wskaźników nie stwierdzono wystąpienia przekroczeń w zakresie obowiązujących norm. Wartości średnie uzyskanych stężeń wynosiły poniżej 10 % 47

48 norm ilościowych dla stężeń trzydziestominutowych (D 30 ) oraz około 30 % dla stężeń średniodobowych (D 24 ) Uzyskane wyniki pozwoliły WIOŚ na sformułowanie wniosku, że w badanym rejonie nie występuje niebezpieczeństwo przekroczenia stężeń dopuszczalnych zanieczyszczeń pochodzących z energetycznego spalania paliw. Jednocześnie badania wykazały, że zarówno dla (D 30 ) jak i (D 24 ) stężenia pyłu zwieszonego i tlenku węgla (CO) są najwyższe w dobie o najniższej, praktycznie zerowej prędkości wiatru, a dwutlenku siarki (SO 2 ) i dwutlenku azotu (NO 2 ) w okresie o najniższej temperaturze. Stężenia pyłu zawieszonego są wyższe niż stężenia zanieczyszczeń gazowych, co wskazuje na oddziaływanie tzw. niskich źródeł emisji zanieczyszczeń. Głównymi sprawcami są tu indywidualni użytkownicy instalacji grzewczych i lokalne kotłownie opalane paliwami stałymi - głównie węglem. Kotłownie te praktycznie w 100 %, nie posiadają żadnych urządzeń filtrujących zanieczyszczenia. Pewne pozytywne symptomy w tym aspekcie można dostrzec w związku z zastępowaniem tradycyjnych instalacji węglowych instalacjami zasilanymi gazem, olejem opałowym lub biomasą. Ponieważ pomiary stężeń zanieczyszczeń przeprowadzono na terenie podwyższonym w skali miasta i w oddaleniu od źródeł emisji zanieczyszczeń energetycznych jak i ciągów komunikacyjnych można oczekiwać, że w pobliżu tych źródeł stężenia chwilowe będą wzrastać. W przypadku NO x wzrost taki może występować w okolicy ulic Zamkowa i Bema, a więc tam gdzie obciążenie ruchem samochodowym jest największe. Przeprowadzone badania ruchu samochodowego wykazały, że przeciętne natężenie ruchu na tych ulicach, w dni powszednie w godz. 8 15, waha się przeciętni w przedziale pojazdów / godzinę. Głównym emiterem zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy są; ze źródeł punktowych wysokich; - główne zanieczyszczenia Ciepłownia Miejska w Węgorzewie - SO 2, pył, CO 2,CO, CH 4 ze źródeł rozproszonych i tzw. niskich źródeł, komunikacja samochodowa - NO X indywidualny instalacje grzewcze - SO 2, pył, CO 2,CO, CH 4 Badania chemizmu opadów atmosferycznych prowadzone na terenie województwa wykazały, że wśród zanieczyszczeń dostających się do podłoża wraz z opadami dominują związki siarki i azotu, wskazując na zwiększoną kwasowość opadów. Również i w tym przypadku sytuacja gminy jest korzystna. Badania rozkładu przestrzennego depozycji zanieczyszczeń wykazuje kierunek malejący z południowego zachodu na północny wschód [18]. Reasumując można stwierdzić, że stan czystości powietrza na obszarze gminy Węgorzewo jest zadawalający, a główny ciężar działań powinien być skierowany na utrzymanie tego stanu. Cel 8. - Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza. 48

49 DZIAŁANIA: 1. Modernizacja istniejących kotłowni i systemów cieplnych w kierunku wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, 2. Modernizacja istniejących kotłowni w kierunku wykorzystania paliw niskoemisyjnych (gaz, olej opałowy), 3. Ścisłe kontrolowanie przestrzeganie przepisów o ochronie powietrza atmosferycznego w przypadku nowych instalacji, 4. Ograniczanie emisji z tzw. źródeł niskich poprzez tworzenie zachęt do stosowania biopaliw oraz paliw niskoemisyjnych, 5. Propagowanie na obszarach wiejskich przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Rolniczej w celu ograniczenia emisji zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych ( NH 3, CH 4, H 2 S ), 6. Racjonalizacja i usprawnienie systemu komunikacyjnego (modernizacja dróg, komunikacja masowa, zabudowa odsunięta od ruchliwych tras komunikacyjnych), 7. Monitorowanie stanu technicznego pojazdów, 8. Opracowanie gminnego planu zaopatrzenia w ciepło, z uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Cel 9. - Racjonalizacja wytwarzania i użytkowania ciepła. DZIAŁANIA: 1. Modernizacja sieci cieplnych w kierunku podwyższenia sprawności przesyłu energii cieplnej, 2. Rygorystyczne przestrzeganie zasad kontroli eksploatacji urządzeń energetycznych, 3. Termomodernizacja budynków, 4. Gazyfikacja terenu gminy, 5. Rozbudowa sieci ciepłowniczej w celu likwidacji lokalnych i indywidualnych kotłowni opalanych paliwami stałymi, głównie węglem WYKORZYSTANIE ENERGII ZE ŻRÓDEŁ ODNAWIALNYCH. Do najważniejszych celów współczesnej polityki energetycznej należy; zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii oraz zmniejszenie negatywnych jej oddziaływań na środowisko. Ogromne zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii na świecie spowodował globalny 49

50 kryzys energetyki lat 70 tych, wywołany embargiem krajów arabskich na dostawy ropy naftowej i w efekcie blisko 10 krotnym wzrostem jej cen. Produkcja OZE, z punktu widzenia opłacalności, nie jest przedsięwzięciem rentownym (obecnie), ale po uwzględnieniu aspektów ekologicznych, społecznych i politycznych okazuje się, że budzi duże zainteresowanie inwestorów. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (OZE) tj. energii rzek, wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalnej i biomasy jest jednym z elementów zrównoważonego rozwoju przynoszącego wymierne efekty ekologiczno ekonomiczne. Dużą szansą dla rozwoju energetyki z odnawialnych źródeł stwarza konieczność wypełnienia zobowiązań międzynarodowych, wynikających z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto do tej konwencji - odnośnie redukcji dwutlenku węgla. Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo energetycznym świata wynosi ok. 18% (przewidywany wzrost do 70% w 2060). W 1997 roku opublikowano w Białej Księdze Komisji Europejskiej Strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii w krajach Unii Europejskiej. Obecnie udział energii ze źródeł odnawialnych w państwach UE wynosi 6% zapotrzebowania na energię pierwotną. W ekspertyzie Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej pt. Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce (EC BREC, 2000r.) szacuje, że udział energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii pierwotnej wynosi 2,5%. Obecnie podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym w Kraju jest biomasa oraz energia wody. Energia geotermalna i promieniowania słonecznego mają mniejsze znaczenie, natomiast wzrasta zainteresowanie energią wiatrową. W warunkach polskich największe nadzieje na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii wiązane są z wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna i słomy. Podstawowym źródłem energii odnawialnej w województwie warmińsko mazurskim jest podobnie jak w Polsce biomasa oraz energia wodna. Natomiast energia geotermalna, wiatru, biogazu i słoneczna mają znaczenie marginalne, bądź w ogóle nie występują. Biomasa w postaci drewna, słomy, odpadów i od niedawna wierzby energetycznej, wykorzystywana jest głównie do celów ciepłowniczych. Jest to stosunkowo tanie źródło energii cieplnej gdyż koszt wyprodukowania 1 GJ energii z wierzby energetycznej wynosi 19 zł (z węgla - 33 zł, z oleju opałowego - 50 zł, z gazu ziemnego - 34 zł) z 1 ha plantacji wierzby można uzyskać w ciągu roku ok m 3 masy drzewnej, to jest 1-15 ton suchej masy, której wartość energetyczna dla 1 tony wynosi 4,4 MWh (co odpowiada wartości kalorycznej jednej tony miału węglowego lub pół tony oleju opałowego). Koszt jednej tony miału węglowego wynosi 150 zł, czyli produkcja brutto z 1 ha wierzby wynosi złotych. Jest to przede wszystkim surowiec ekologiczny i odnawialny. Na terenie gminy Węgorzewo jedynym większym obiektem wykorzystującym biomasę, w postaci trocin drzewnych do celów ciepłowniczych, jest Ośrodek Szkolno Wychowawczy. Ponadto ze względu na stosunkowo łatwą dostępność i niską cenę ten rodzaj paliwa jest coraz powszechniej wykorzystywany przez mieszkańców opalających instalacje cieplne w zabudowie jednorodzinnej. 50

51 Gmina, ze względu na uwarunkowania przyrodnicze, posiada potencjalnie duże możliwość uprawy roślin energetycznych np.: wierzba krzewiasta, ślazowiec pensylwański, topinambur i inne odznaczające się szybkim tempem wzrostu i łatwością przyswajania składników pokarmowych. Ze względu na gęstą sieć cieków wodnych gmina posiada również możliwości wykorzystywania energii wody. W chwili obecnej na terenie gminy brak jest instalacji wykorzystujących ten rodzaj energii. Jednak zwiastunem pozytywnych zmian w tym kierunku może być przykład uruchomionej w 2004 roku małej elektrowni wodnej w miejscowości Ołownik położonej w gminie Budry. Produkcja energii z wykorzystaniem wiatru (wiatraki, fermy wiatrowe) jest zarówno na terenie gminy jak i województwa zjawiskiem nowym. Teren gminy Węgorzewo nie jest szczególnie przydatny do rozwoju tego źródła energii ze względu na nie najlepsze warunki wietrzne. W Polsce mało popularne są urządzenia przetwarzające energię słoneczną w energię cieplną czyli kolektory słoneczne. W ciągu ostatniej dekady w naszym kraju zainstalowano ok. 10 tys. m 2 tych urządzeń. Dla porównania w Austrii, która zajmuje pierwsze miejsce w Europie pod tym względem zastosowano już 2,5 mln m 2 kolektorów, pozwala to ma zaoszczędzenie 146 tys. ton opału na rok, a roczną emisję dwutlenku węgla do atmosfery obniżyć o 445 tys. ton. W Polsce gęstość strumienia energii promieniowania słonecznego wynosi kwh/ m 2 /rok. Uwzględniając zjawisko pochłaniania i rozproszenia w atmosferze, sprawność cieplną kolektorów i optymalne kąty pochylenia kolektorów przy liczbie godzin nasłonecznienia h, można uzyskać w okresie letnim gęstość strumienia cieplnego W/ m 2. Latem można uzyskać w kolektorze przyrost temperatury powietrza 8 12 K, zaś wodę podgrzać do temperatury ºC. Gmina nie prowadzi statystyki w tym zakresie, ale pojawiają się już pierwsze adaptacje dachów, czy też inne sposoby instalowania kolektorów słonecznych. Na obecnym etapie podstawową barierą przed popularyzacją stosowania kolektorów słonecznych jest wysoki koszt inwestycyjny z nim związany. Perspektywy wzrostu wykorzystania energii z OZN w gminie Węgorzewo wynikają z następujących potencjalnych możliwości: wzrostu udziału biomasy na cele energetyczne - uprawa roślin energetycznych, wykorzystania potencjału hydroenergetycznego rzek. Ogólny kierunek działań gminy w zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych wyznacza przyjęta przez Sejm w 2001 roku Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. Jako cel generalny w horyzoncie średniookresowym (do 2010) zakłada ona uzyskanie 7,5 % udziału energii odnawialnej w bilansie zużycia energii pierwotnej. Cel: 10. Uzyskanie wymaganych limitów odnawialnych w bilansie energetycznym. w zakresie udziału energii ze źródeł 51

52 DZIAŁANIA: Przeprowadzenie kompleksowej oceny zasobów energii odnawialnej na obszarze gminy, Opracowanie gminnego programu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Inne działania związane ze zwiększeniem udziału OZN zostały połączone z przedsięwzięciami mającymi na celu ochronę powietrza w gminie GOSPODARKA ODPADAMI. Dokument pt. II Polityka Ekologiczna Państwa stwierdza, że celem nadrzędnym polityki w zakresie gospodarowania odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów "u źródła", odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych. Kierując się tymi założeniami, ustawa o odpadach i w ślad za nią Krajowy Plan Gospodarki Odpadami ustalają, z uwzględnieniem porządku hierarchicznego, zasady postępowania z odpadami: 1. zapobieganie i minimalizacja powstawania odpadów, 2. odzysk, w tym głównie recykling odpadów, których w danych warunkach techniczno ekonomicznych nie da się uniknąć, 3. unieszkodliwianie odpadów (poza składowaniem), 4. bezpieczne dla zdrowia ludzkiego i środowiska składowanie odpadów, których nie da się, z uwagi na warunki techniczno ekonomiczne, poddać procesowi odzysku lub unieszkodliwieniu. Aplikacja współczesnych standardów w zakresie ochrony środowiska wymaga by system gospodarki odpadami, realizując przedstawione wyżej cele i uwzględniając zasady, rozwiązywał kompleksowo problem odpadów w regionie. W związku z powyższym stosowane najpowszechniej (najczęściej jako jedyna metoda unieszkodliwiania), gromadzenie odpadów na składowiskach powinno być stopniowo rozszerzane o inne metody, które ograniczą ilość i szkodliwość odpadów dla środowiska. Podstawowymi elementami prawidłowo działającego systemu gospodarki odpadami będą: stanowiska gromadzenia odpadów u ich wytwórców, przedsiębiorstwa gromadzenia odpadów, składnice (zbiornice) odpadów i surowców wtórnych, składowiska pozostałości, Unieszkodliwienie masy powstających odpadów w sposób racjonalny, zgodny z zasadami ochrony środowiska i gospodarki materiałowej, można uzyskać przez: 52

53 wyselekcjonowanie masy odpadów o charakterze surowców wtórnych z zagospodarowaniem wydzielonych składników użytecznych, wydzielenie z masy odpadów substancji organicznych, poddanie jej procesowi przetwarzania, a następnie zagospodarowanie, neutralizacja metodami fizyko-chemicznymi wybranych grup odpadów, poddanie palnych składników odpadów redukcji termicznej z odzyskaniem energii, składowanie na specjalnie przygotowanych składowiskach pozostałości po przetworzeniu [53]. Zgodnie z zastosowanym w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami podziałem, odpady dzieli się na trzy zasadnicze grupy: odpady powstające w sektorze komunalnym: odpady komunalne, odpady opakowaniowe, komunalne osady ściekowe, odpady powstające w sektorze gospodarczym: odpady przemysłowe. odpady niebezpieczne wydzielone w osobną grupę - występują w obu wyżej wymienionych kategoriach. Gmina Węgorzewo ma charakter typowo rolniczo turystyczny. Brak jest uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych, dlatego też na jej terenie powstają głównie odpady komunalne. Rolnictwo ma charakter drobnotowarowy i strukturę agrarną średnio- i małoobszarową stąd brak jest dużych, skoncentrowanych źródeł odpadów również z tego sektora gospodarki. Na terenie gminy w 2003 r. zebrano i wywieziono na składowisko 4749 Mg odpadów (dane ZUK Węgorzewo). Stanowiło to blisko 264 kg/m/r, podczas gdy średnio na 1 mieszkańca w województwie przypadało 353 kg odpadów, a w kraju 316 kg. System odbioru odpadów zorganizowany jest sprawnie. Objęte nim jest około 95 % ludności gminy [54]. Na terenie miasta odpady gromadzone są w trzech rodzajach pojemników o pojemnościach: 7 m 3, 2,2 m 3 i 0,11m 3. Ponadto w wybranych punktach ustawionych zostało kilkanaście pojemników do selektywnej zbiórki makulatury i tworzyw PET (objętość 1,55 m 3 ). Na terenach wiejskich gminy, w centralnych punktach wsi, ustawionych jest kilkadziesiąt pojemników KP-7 i POK-11 (7 m 3, 2,2 m 3 pojemności). Dzięki temu, zorganizowanym odbiorem odpadów objęci są również mieszkańcy wiosek. Obecnie planowane jest zastąpienie pojemników zbiorczych (finansowanych przez gminę), pojemnikami opróżnianymi na podstawie indywidualnych umów. Całością spraw związanych ze zbieraniem, transportem i składowaniem zajmuje się Zakład Usług Komunalnych w Wegorzewie. W ogólnej masie zgromadzonych odpadów przeważają zdecydowanie odpady komunalne. W skład odpadów komunalnych wchodzi wiele różnych frakcji. Określenie udziału poszczególnych frakcji można ustalić jedynie na podstawie teoretycznych wskaźników. W gminie nie przeprowadzono badań składu morfologicznego odpadów. Prowadzona dotychczas, ograniczona selekcja odpadów u źródła również nie pozwala na takie ustalenia. 53

54 Tab nr 19. Wskaźniki generowania odpadów komunalnych w miastach i na terenach wiejskich. L. Frakcje odpadów komunalnych - kg/mieszkaniec/rok miasto wieś p. 1. Odpady z gospodarstw domowych Odpady z obiektów infrastrukturalnych Odpady wielkogabarytowe Odpady budowlane Odpady z ogrodów i parków Odpady z czyszczenia ulic i placów Odpady niebezpieczne w odp. komunalnych 3 2 Razem Źródło: [55] Proces selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w oparciu o metodę u źródła została zapoczątkowana w lipcu 2003 roku i pierwszym jej efektem było wydzielenie odpadów o charakterze surowców wtórnych w ilości: tworzywa sztuczne ( PET) - 8,5 Mg, makulatura - 1,2 Mg, Należy się spodziewać, że ilość wysegregowanych surowców wtórnych będzie sukcesywnie wzrastać (tak w zakresie ilości jak i rodzaju odzyskiwanych surowców) w miarę postępów we wdrażaniu selektywnej zbiórki odpadów. Zakres selekcji planuje się rozszerzyć o szkło, odpady organiczne, odpady niebezpieczne (np. baterie, akumulatury) oraz gruz budowlany. Na terenie gminy czynne jest 1 składowisko odpadów komunalnych. Odpady deponowane na składowisku mają charakter nie segregowany (zmieszany) i składają się głównie z odpadów bytowych oraz z trafiających w ich strumień odpadów niebezpiecznych i budowlanych. Ilość nagromadzonych dotychczas odpadów wynosi około 99 tys. m 3 [54]. Składowisko reprezentuje średni poziom techniczny pod względem stosowanej technologii składowania i eksploatacji. Na podstawie posiadanej decyzji Starostwa mogą być tu składowane odpady z następujących grup 10, 15-17, 19, 20 [23]. Składowisko nie jest dostosowane do gromadzenia odpadów niebezpiecznych. Podstawowym mankamentem w funkcjonowaniu wysypiska, jest niedostateczny monitoring wpływu składowiska na otoczenie przyrodnicze (brak piezometrów i projektu monitoringu) oraz brak infrastruktury odgazowującej złoża odpadów [33]. W myśl Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej tzw. dyrektywy składowiskowej - 99/31/EC - problem monitoringu (i inne) musi być ostatecznie rozwiązany do 2009 roku. W przeciwnym wypadku składowisko będzie musiało zostać zamknięte. W sektorze komunalnym powstają osady ściekowe będące efektem oczyszczania ścieków bytowych i miejskich. Generatorami osadów są funkcjonujące na terenie gminy oczyszczalnie ścieków. Ilość wytworzonych osadów w roku 2003 wyniosła 5500 Mg. Z tej ilości ok. 25 % zostało przetworzone na bionawóz i przekazane do wykorzystania rolniczego. Pozostała ilość została unieszkodliwiona głównie metodami hydrobotanicznymi (retencja powierzchniowa i kompostowanie hydrobotaniczne). W gminie nie ma zorganizowanego składowiska odpadów przemysłowych. Trudno jest też określić ilość tych odpadów, gdyż nie są one selekcjonowane spośród odpadów ogółem powstających 54

55 na terenie gminy. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku odpadów niebezpiecznych brak jest danych ewidencyjnych. Dotyczy to zarówno odpadów niebezpiecznych powstających dzikie wysypiska, stare wysypisko, czynne składowisko komunalne mogilniki, Rys. nr 4. Lokalizacja składowisk odpadów na terenie gminy Węgorzewo. w sektorze gospodarczym jak i komunalnym. Pełne określenie ilości odpadów przemysłowych i niebezpiecznych ma charakter szacunkowy. 55