Propozycje kryteriów waloryzacji z³ó oraz obszarów prognostycznych i perspektywicznych wêgla kamiennego pod k¹tem ich ochrony

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk nr 79, rok 2010 Janusz JURECZKA*, Krzysztof GALOS** Propozycje kryteriów waloryzacji z³ó oraz obszarów prognostycznych i perspektywicznych wêgla kamiennego pod k¹tem ich ochrony Streszczenie: Ochrona z³ó kopalin winna zapewniaæ ich dostêpnoœæ dla zagospodarowania w przysz³oœci. Jest to szczególnie istotne w przypadku wêgla kamiennego, który w Polsce jest surowcem strategicznym o du ym potencjale zasobowym, zarówno w z³o ach udokumentowanych (138 z³ó, w tym 91 nie objêtych eksploatacj¹), jak i w obszarach o zasobach prognostycznych i perspektywicznych (oko³o 90 obszarów). W artykule przedstawiono kryteria oceny tych z³ó i obszarów (z wy³¹czeniem z³ó zagospodarowanych) pod k¹tem ich potencjalnej ochrony, w podziale na trzy podstawowe grupy: geologiczno-zasobowe (proponowane 70 75% ³¹cznej oceny punktowej); formalne i przestrzenne warunkuj¹ce dostêpnoœæ z³o a (15 20% ³¹cznej oceny); œrodowiskowe (ok. 10% ³¹cznej oceny). Wynikiem proponowanej przez autorów propozycji wielokryterialnej waloryzacji z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych wêgla kamiennego w Polsce, opartej na systemie punktacji, by³by podzia³ tych z³ó i obszarów na piêæ grup, poczynaj¹c od z³ó /obszarów w najwy szym stopniu predestynowanych do ochrony, a skoñczywszy na z³o ach/obszarach wy³¹czonych z potencjalnej ochrony. S³owa kluczowe: wêgiel kamienny, z³o a niezagospodarowane, obszary prognostyczne i perspektywiczne, kryteria waloryzacji Proposals of criteria for valorization of deposits and prognostic/perspective areas of hard coal for their protection Abstract: Mineral resources protection should assure their accessibility for future development. It is especially important in case of hard coal, which in Poland is a strategic raw material. There is a large hard coal resources potential in Poland, with 138 recognized deposits (including 91 undeveloped deposits), as well as ca. 90 prognostic and perspective areas. In the paper, valorization criteria of undeveloped deposits and prognostic/perspective areas of hard coal, are formulated, being divided into three groups: * Mgr, Pañstwowy Instytut Geologiczny PIB, Oddzia³ Górnoœl¹ski, Sosnowiec. ** Dr in., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków. 289

2 geological and resource criteria 70 75% of total point assessment; formal and spatial criteria 15 20% of total point assessment; environmental criteria ca. 10% of total point assessment. As a result of introduction of proposed multi-criteria valorization of hard coal deposits and prognostic/perspective areas, these objects would be classified into five categories, starting from category of objects of the highest protection, down to category of objects excluded from resource protection. Key words: hard coal, undeveloped deposits, prognosic & perspective areas, valorization criteria Wprowadzenie Ochrona z³ó kopalin powinna byæ rozumiana przede wszystkim jako zabezpieczenie dostêpnoœci terenów z³ó dla umo liwienia ich zagospodarowania w przysz³oœci. Aby okreœliæ wskazany zakres ochrony oraz zasady postêpowania z terenami wystêpowania z³ó w planach zagospodarowania przestrzennego, niezbêdne jest przeprowadzenie wedle wypracowanych regu³ i kryteriów ich waloryzacji w odniesieniu do poszczególnych grup kopalin. Powinno siê tak¹ waloryzacjê przeprowadzaæ z punktu widzenia walorów z³ó jako nieodnawialnych, œciœle umiejscowionych sk³adników œrodowiska przyrodniczego, uwzglêdniaj¹c informacje dotycz¹ce aspektów geologiczno-zasobowych, ale tak e dostêpnoœci z³o a do eksploatacji z punktu widzenia walorów innych elementów œrodowiska naturalnego, a tak e uwarunkowañ formalno-prawnych, okreœlaj¹cych potencjalne mo liwoœci podjêcia eksploatacji. Odrêbn¹ kwesti¹ jest ocena ekonomiczna poszczególnych z³ó, która jest jednak w ujêciu szczegó³owym dokonywana na etapie planowania inwestycji górniczej (Nieæ i in. 2010). W Polsce obecnie jest udokumentowanych 47 zagospodarowanych z³ó wêgla kamiennego (w tym tylko jedno Bogdanka poza Górnoœl¹skim Zag³êbiem Wêglowym), 50 z³ó niezagospodarowanych, rozpoznanych na ogó³ w kategorii C 1 i/lub C 2 (w tym 10 w Lubelskim Zag³êbiu Wêglowym, pozosta³e w Górnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym) oraz 41 z³ó z eksploatacj¹ zaniechan¹ w Górnoœl¹skim i Dolnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym (Bilans ). Co wiêcej, na obszarze Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego wyró nia siê niemal 40 obszarów prognostycznych wêgla kamiennego i podobn¹ liczbê obszarów o zasobach perspektywicznych (Jureczka i in. 2009, 2010). Obszary o zasobach prognostycznych i perspektywicznych wystêpuj¹ tak e w Lubelskim Zag³êbiu Wêglowym (Zdanowski 2010) i w niewielkim zakresie w Dolnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym (Ihnatowicz 2010). Zagadnienie ochrony zasobów z³ó wêgla kamiennego nale y odnieœæ w pierwszej kolejnoœci do niezagospodarowanych z³ó wêgla kamiennego, a w drugiej kolejnoœci do z³ó z zaniechan¹ eksploatacj¹ oraz obszarów prognostycznych (w szczególnych sytuacjach np. przylegania do z³o a zagospodarowanego tak e do obszarów perspektywicznych). To w ich przypadku istotna jest ocena potencjalnego znaczenia poszczególnych z³ó (i obszarów prognostycznych/perspektywicznych) w przysz³oœci, a co za tym idzie wskazanie tych z³ó /obszarów, które nale a³oby obj¹æ dzia³aniami umo liwiaj¹cymi oczywiœcie, gdy bêd¹ za tym przemawiaæ tak e wzglêdy ekonomiczne ich zagospodarowanie (niekiedy ponowne). Artyku³ jest prób¹ okreœlenia zestawu kryteriów, którymi nale y siê kierowaæ w ocenie obecnie nie eksploatowanych z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych wêgla kamiennego, pod k¹tem docelowo wykonania ich pe³nej waloryzacji. Wykonanie takiej 290

3 waloryzacji pozwoli³oby na wskazanie tych z³ó i obszarów, których ochrona by³aby wskazana w najwy szym stopniu, dla zapewnienia dostêpu do wysokiej jakoœci z³ó wêgla kamiennego nie tylko w chwili obecnej, ale tak e za 50 czy 100 lat. 1. Podstawy metodyczne waloryzacji z³ó i obszarów prognostycznych/ perspektywicznych wêgla kamiennego Ocena z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych, jako obiektów kwalifikuj¹cych siê do przysz³ego zagospodarowania, jest zagadnieniem z³o onym. Próby ich kategoryzacji czy waloryzacji bazuj¹ zwykle na punktowej ocenie podstawowych cech z³o a lub podstawowych aspektów zwi¹zanych z jego zagospodarowaniem. Suma odpowiednio wyznaczonych punktów stanowi zwykle podstawê do rankingowania ocenianych z³ó w obrêbie danej ich grupy (Jureczka i in. 2007a,b). Punktem wyjœcia musi byæ wydzielenie kryteriów takiej waloryzacji. Na gruncie polskim próby wypracowania metodyki rankingowania i waloryzacji z³ó, a tak e niekiedy przeprowadzenia samego procesu rankingowania czy waloryzacji, przy zró nicowanym znaczeniu poszczególnych cech i aspektów, podejmowano co najmniej kilkukrotnie w ostatnich kilkunastu latach w odniesieniu do ró nych rodzajów kopalin, przyk³adowo: Piwocki i Kasiñski (1993) dla z³ó wêgla brunatnego, Smakowski i in. (1996) oraz Radwanek-B¹k (2004) dla z³ó kopalin skalnych, Bromowicz i in. (2005) oraz Sermet i Górecki (2007) dla z³ó kamieni budowlanych i drogowych, Nieæ (2006) dla z³ó kruszyw naturalnych, Nieæ i in. (2007) dla z³ó siarki rodzimej. Problematyka ochrony z³ó wêgla kamiennego (udokumentowanych oraz wystêpuj¹cych w obszarach prognostycznych/perspektywicznych) jest z³o ona i zró nicowana w stosunku do poszczególnych z³ó (obszarów). Najlepszym i w³aœciwym rozwi¹zaniem jest rozpatrywanie indywidualnie ka dego z³o a (obszaru) w szerokim spektrum aspektów geologiczno- -górniczych, formalnych, œrodowiskowych i ewentualnie ekonomicznych. Jest to jedyny sposób gwarantuj¹cy wysoki stopieñ wiarygodnoœci otrzymanych rezultatów. Niemniej jednak jest te mo liwe ustalenie ogólnych zasad (kryteriów) umo liwiaj¹cych wstêpn¹ kategoryzacjê z³ó (obszarów) pod k¹tem ich potencjalnej ochrony. Kryteria takie powinny bazowaæ na ocenie podstawowych cech z³ó (obszarów) i aspektów zwi¹zanych z ich zagospodarowaniem, przy czym najlepszym wyjœciem wydaje siê przyjêcie systemu punktacji (lub te ewentualnie systemu kwalifikatorów s³ownych typu: bardzo wysoki, wysoki, œredni etc.). System taki mo e byæ u yteczny zarówno do ustalenia rankingu ocenianych z³ó (obszarów), jak i ich podzia³u na podstawowe kategorie/grupy. W przypadku wêgla kamiennego znaczenie poszczególnych kryteriów bêdzie zró nicowane, co w systemie punktowym wyrazi siê ró nym zakresem punktowania dla poszczególnych cech (aspektów) lub te dobieraniem odpowiednich wag do punktów przydzielanych za poszczególne cechy. W ocenie z³ó wêgla kamiennego pod k¹tem ich potencjalnej ochrony nale y zdaniem autorów uwzglêdniæ przede wszystkim trzy podstawowe grupy kryteriów (aspektów): geologiczno-zasobowe (proponowane 70 75% ³¹cznej oceny punktowej); formalne i przestrzenne, warunkuj¹ce dostêpnoœæ z³o a (15 20% ³¹cznej oceny); œrodowiskowe (ok. 10% ³¹cznej oceny). Bardzo istotne, w równym stopniu co kryteria geologiczno-zasobowe, by³yby równie kryteria ekonomiczne. Przeprowadzenie oceny ekonomicznej wymaga jednak wykonania 291

4 wczeœniejszej szczegó³owej analizy aspektów geologiczno-górniczych (w tym zasobowych) na poziomie zbli onym do prezentowanego w projekcie zagospodarowania z³o a. Wykonanie poprawnej oceny ekonomicznej tylko na poziomie ogólnym (wstêpnym) jest praktycznie niemo liwe. Podstawowe znaczenie, decyduj¹ce o dalszej kwalifikacji, maj¹ aspekty geologiczno-zasobowe. Ich niski wynik (poni ej 10% skali oceny tej grupy) powinien eliminowaæ dane z³o a/obszary z dalszego postêpowania oceniaj¹cego (z wyj¹tkami, o których mowa poni ej). Podobnie nale y kwalifikowaæ z³o a (obszary), które przy ocenie aspektów formalnych uzyskaj¹ 0 punktów (co oznacza: brak mo liwoœci dostêpu do zasobów). 2. Kryteria geologiczno-zasobowe Poœród licznych czynników geologicznych, które mog³yby byæ u yte jako kryteria oceny analizowanych z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych, takich jak m.in.: grupa zmiennoœci z³o a, g³êbokoœæ zalegania, warunki geologiczno-górnicze, zagro enia naturalne, za podstawowe kryterium powinna byæ uznana wielkoœæ zasobów. Nie chodzi przy tym o wielkoœæ zasobów bilansowych (lub pozabilansowych spe³niaj¹cych kryteria bilansowoœci), lecz o tê czêœæ zasobów, która spe³nia³aby uproszczone kryteria dla oceny zasobów przemys³owych. Kryteria te winny byæ nastêpuj¹ce: œrednia mi¹ szoœæ wêgla w parceli obliczeniowej: min. 1,50 m dla wêgli typu 31-34, min. 1,20 m dla wêgli typu oraz wêgli antracytowych i antracytów typu 41-43; maksymalna g³êbokoœæ eksploatacji: 1250/1300 m. Powy sze kryteria s¹ analogiczne do aktualnie stosowanych przez krajowych producentów wêgla kamiennego w projektach zagospodarowania z³ó, co wyraÿnie widoczne jest w wielkoœci wydobycia wêgla z pok³adów o gruboœci mniejszej ni 1,50 m, która obecnie stanowi tylko oko³o 5% ca³oœci wydobycia (Kicki, Sobczyk 2006). Oczywiœcie, dla z³ó niezagospodarowanych oraz obszarów prognostycznych czy perspektywicznych nie ma z regu³y obliczonych zasobów przemys³owych. Problem jest równie w przypadku z³ó zaniechanych, aczkolwiek dla czêœci tych z³ó wiarygodne informacje mo na uzyskaæ z ostatniego dla danego z³o a projektu zagospodarowania (informacje o potencjale przemys³owym z³ó zaniechanych by³y równie opracowane kilka lat temu dla Ministra Œrodowiska patrz: Jureczka i in. 2007a). W zwi¹zku z tym konieczne by³oby przeliczanie wielkoœci zasobów zgodnie z podanymi wy ej kryteriami na zasadzie wykonania prac o charakterze dokumentacyjnym. Wymaga³oby to zaanga owania odpowiednio du ego zespo³u wykonawczego i zapewnienia odpowiednich œrodków na wykonanie takiej analizy. Przy braku tak przeliczonych zasobów o charakterze przemys³owym, mo liwe jest tylko wstêpne zastosowanie doraÿnych, doœæ u³omnych rozwi¹zañ wspó³czynnikowych, pozwalaj¹cych na oszacowanie zasobów o charakterze przemys³owym w odniesieniu do znanych wielkoœci zasobów bilansowych lub prognostycznych/perspektywicznych. Wielkoœci zasobów o charakterze przemys³owym, zgodnie z dotychczasow¹ praktyk¹ i wiedz¹ autorów, mog³yby byæ oszacowane w sposób nastêpuj¹cy: 292

5 wielkoœæ zasobów bilansowych/2,0 dla z³ó niezagospodarowanych oraz dla z³ó z zaniechan¹ eksploatacj¹ w przypadku, gdy nie mo na precyzyjnie okreœliæ wielkoœci zasobów o charakterze przemys³owym na podstawie PZZ, wielkoœæ zasobów prognostycznych/2,5 dla obszarów prognostycznych, wielkoœæ zasobów perspektywicznych/3,0 dla obszarów perspektywicznych. W stosunku do wielkoœci zasobów spe³niaj¹cych przedstawione wy ej uproszczone kryteria, dla zasobów przemys³owych proponuje siê zastosowaæ punktacjê w skali 0 20 (tab. 1). Dodatkowo, proponuje siê wprowadzenie nastêpuj¹cych kryteriów uzupe³niaj¹cych: uwiêzienie (przewidywane uwiêzienie) czêœci zasobów w filarach ochronnych dla powierzchni 2 punkty w przypadku, gdy co najmniej 70% zasobów po³o ona jest poza takimi filarami; TABELA 1. Kryteria geologiczno-zasobowe waloryzacji z³ó wêgla kamiennego TABLE 1. Geological and resource criteria of hard coal deposits valorization Kryterium Skala punktowa Z1. Wielkoœæ zasobów spe³niaj¹cych uproszczone kryteria dla zasobów przemys³owych [mln ton]* > Z2: Uwiêzienie czêœci zasobów w filarach ochronnych dla powierzchni zasoby w filarach >30% ca³oœci zasobów 0 zasoby w filarach 30% ca³oœci zasobów 2 Z3. Dominuj¹ce typy wêgla w zasobach z³o a/obszaru wêgle energetyczne 0 wêgle koksowe i specjalne 2 Z4. Warunki geologiczno-górnicze uci¹ liwe 0 proste 1 * Dla z³ó niezagospodarowanych i zaniechanych (w przypadku braku w³aœciwych przeliczeñ) nale y przyj¹æ wielkoœæ zasobów bilansowych pomniejszon¹ wspó³czynnikiem 2,0, dla obszarów prognostycznych wspó³czynnikiem 2,5, a perspektywicznych wspó³czynnikiem 3,0. 293

6 dominuj¹ce typy wêgla w z³o u 2 punkty w przypadku wystêpowania wêgli koksowych i specjalnych; warunki geologiczno-górnicze 1 punkt w przypadku braku skomplikowanej tektoniki, zagro eñ metanowych, znacznych dop³ywów wód podziemnych. Z³o a i obszary prognostyczne/perspektywiczne z niewielkimi oszacowanymi zasobami o charakterze przemys³owym (poni ej 20 mln ton) powinny byæ wy³¹czone z dalszej procedury oceny. Mog¹ one mieæ znaczenie jedynie w przypadku, gdy ich najbardziej zasobne czêœci bezpoœrednio przylegaj¹ do z³ó eksploatowanych. W takich sytuacjach ocenê mo na przeprowadziæ tylko indywidualnie dla danego z³o a/obszaru (Jureczka i in. 2007a). Przypadków koniecznoœci oceny indywidualnej mo e byæ wiêcej, np. dotycz¹cych mo liwoœci zagospodarowania z³ó p³ytko zalegaj¹cych (lub ich czêœci) za pomoc¹ upadowych; dla tego rodzaju eksploatacji obiektem zainteresowania mog¹ byæ znacznie mniejsze iloœci zasobów ni w przypadku klasycznej eksploatacji podziemnej z³ó g³êbiej zalegaj¹cych (przyk³adem mo e byæ skreœlone z rejestru niewielkie z³o e Heddi w DZW). 3. Kryteria formalne i przestrzenne (dostêpnoœæ do z³o a) W ocenie aspektów formalnych (czêœciowo tak e technicznych) nale y wzi¹æ pod uwagê przede wszystkim stan zagospodarowania powierzchni z³o a lub obszaru prognostycznego/perspektywicznego. Dla z³ó i obszarów niezagospodarowanych istotne znaczenie ma dostêpnoœæ terenu pod ewentualn¹ lokalizacjê niezbêdnych obiektów powierzchniowych kopalni, a tak e mo liwoœæ udostêpnienia z³o a/obszaru z poziomów czynnej kopalni znajduj¹cej siê w s¹siedztwie, w tym szczególnie poprzez zwiêkszenie g³êbokoœci eksploatacji w przypadku obszarów prognostycznych/perspektywicznych po³o onych poni ej z³ó eksploatowanych. Z kolei dla z³ó zaniechanych podstawowe znaczenie ma obecnoœæ istniej¹cych (nie zlikwidowanych) szybów, a tak e podobnie jak w przypadku z³ó niezagospodarowanych s¹siedztwo czynnej kopalni. Nale y tu podkreœliæ, e ca³kowity brak mo liwoœci dostêpu do z³o a (a takie przypadki istniej¹, np. z³o e Katowice po³o one pod œcis³ym centrum miasta) powinien ca³kowicie eliminowaæ dane z³o e z oceny pod k¹tem jego potencjalnej ochrony. Proponowana punktacja kryteriów formalnych i przestrzennych przedstawiona jest w tabeli Kryteria œrodowiskowe Spektrum mo liwych do rozpatrzenia kryteriów œrodowiskowych mo e byæ bardzo szerokie. Ogólnie mo na wydzieliæ tu dwie grupy czynników: eksploatacyjne obejmuj¹ce wp³yw eksploatacji na œrodowisko, obiektowe obejmuj¹ce wystêpuj¹ce na obszarze z³o a przyrodnicze obiekty prawnie chronione, a tak e inne wa ne elementy œrodowiska nara one na degradacjê, np. kompleksy leœne. Czynnikami oddzia³ywania ewentualnej eksploatacji z³o a na œrodowisko mog¹ byæ: iloœæ, zasolenie i mo liwe kierunki zagospodarowania wód do³owych, mo liwoœci lokowania odpadów pogórniczych, emisje do atmosfery. Kluczowym czynnikiem jest jednak 294

7 TABELA 2. Kryteria formalne i przestrzenne waloryzacji z³ó wêgla kamiennego TABLE 2. Formal and spatial criteria of hard coal deposits valorization Kryterium Skala punktowa F1. Zagospodarowanie z³o a Z³o a/obszary niezagospodarowane (zaniechane), nie granicz¹ce ze z³o ami zagospodarowanymi 0 Z³o a/obszary niezagospodarowane (zaniechane) granicz¹ce ze z³o ami zagospodarowanymi 1 Obszary prognostyczne/perspektywiczne po³o one poni ej z³ó zagospodarowanych 2 F2. Dostêpnoœæ terenów pod k¹tem udostêpnienia zasobów z³o a Ca³kowity brak mo liwoœci udostêpnienia z³o a (brak terenów pod budowê obiektów kopalnianych, brak mo liwoœci udostêpnienia z poziomów czynnej kopalni w s¹siedztwie) 0 Ograniczone mo liwoœci udostêpnienia (tereny w znacznej czêœci zurbanizowane, ograniczone mo liwoœci lokalizacji obiektów kopalnianych) 1 Brak ograniczeñ w zakresie udostêpnienia z³o a 2 F3. Obecnoœæ istniej¹cych (nie zlikwidowanych) szybów Brak szybów 0 Zachowany przynajmniej jeden szyb g³êboki lub dwa p³ytkie szyby (do 400 m g³êbokoœci) 1 Zachowane co najmniej dwa g³êbokie szyby 2 wp³yw ewentualnej eksploatacji na powierzchniê terenu (osiadanie i deformacja powierzchni). Im wy szy stopieñ zurbanizowania terenu (obszary zwartej zabudowy du ych miast, autostrady, du e obiekty przemys³owe), tym zagadnienie to nabiera wiêkszego znaczenia, ze wzglêdu na znaczne podwy szenie kosztów eksploatacji. St¹d ocenê tego czynnika odniesiono w³aœnie do stopnia zurbanizowania terenu nad z³o em, proponuj¹c punktacjê w skali 0 2, wraz z punktacj¹ za brak ograniczeñ œrodowiskowych (2 punkty), co przedstawia tabela 3. Drugim elementem jest obecnoœæ wa nych sk³adników œrodowiska, prawnie chronionych (w ró nym stopniu), takich jak rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, a tak e zwarte obszary leœne o powierzchni stanowi¹cej ponad 50% powierzchni z³o a. Brak tego typu ograniczeñ pozwala przyznaæ z³o u z tego tytu³u 2 punkty (tab. 3). Podsumowanie W przedstawionej przez autorów propozycji wielokryterialnej waloryzacji z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych wêgla kamiennego w Polsce, uwzglêdniaj¹cej aspekty geologiczno-zasobowe, formalne i przestrzenne oraz œrodowiskowe, maksymalna liczba punktów wynios³aby 35. Uwzglêdniaj¹c tê punktacjê, proponuje siê nastêpuj¹cy podzia³ z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych pod k¹tem ich potencjalnej ochrony: p. z³o a/obszary w najwy szym stopniu predestynowane do ochrony, p. z³o a/obszary o wysokim stopniu ochrony, 295

8 TABELA 3. Kryteria œrodowiskowe waloryzacji z³ó wêgla kamiennego TABLE 3. Environmental criteria of hard coal deposits valorization Kryterium Skala punktowa S1. Oddzia³ywanie eksploatacji z³o a na powierzchniê terenu Tereny o wysokim stopniu zurbanizowania (zabudowa zwarta) 0 Tereny o przeciêtnym stopniu zurbanizowania (zabudowa rozproszona, czêœciowo zwarta, obecnoœæ wa nej infrastruktury komunikacyjnej) 1 Tereny o niskim stopniu zurbanizowania (obszary rolne i leœne) 2 S2. Wystêpowanie obiektów chronionych i innych wa nych elementów œrodowiska nara onych na degradacjê Rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, tereny leœne przekraczaj¹ce 50% powierzchni z³o a/obszaru Brak obiektów chronionych i obszarów leœnych przekraczaj¹cych 50% powierzchni z³o a/obszaru p. z³o a/obszary o œrednim stopniu ochrony, p. z³o a/obszary o niskim i bardzo niskim stopniu ochrony, 5. 0 p. z³o a/obszary wy³¹czone z oceny potencjalnej ochrony. Je eli waloryzacja z³ó i obszarów prognostycznych/perspektywicznych wêgla kamiennego wed³ug zaproponowanych zasad zosta³aby przeprowadzona (a realizacja takiego tematu jest obecnie rozwa ana przez Ministerstwo Œrodowiska), to dla z³ó (obszarów) zaliczonych w takiej analizie do pierwszej grupy konieczne by³oby wypracowanie sposobów i dzia³añ na szczeblu krajowym, zapewniaj¹cych zabezpieczenie dostêpnoœci terenów z³ó (obszarów) dla umo liwienia ich zagospodarowania w przysz³oœci. Dla z³ó zaliczonych do drugiej i trzeciej grupy dzia³ania takie by³yby równie wskazane (chocia nie obligatoryjne). Spod dzia³añ ochronnych by³yby wy³¹czone z³o a zaliczone w wyniku przeprowadzonej waloryzacji do grupy czwartej i pi¹tej. Literatura Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na Wyd. PIG, Warszawa Bromowicz J., Figarska-Warcho³ B., Karwacki A., Kolasa A., Magiera J., Rembiœ M., Smoleñska A., Stañczyk G., 2005 Waloryzacja polskich z³ó kamieni budowlanych i drogowych na tle przepisów Unii Europejskiej. Ucz. Wyd. Nauk.-Dydakt., AGH, Kraków. Ihnatowicz A., 2010 Wêgiel kamienny. Dolnoœl¹skie Zag³êbie Wêglowe. [W]: Bilans zasobów perspektywicznych kopalin Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa (w druku). Jureczka J., Krieger W., Kwarciñski J., Galos K., Szlugaj J., Kamyk J., 2007a Studium mo liwoœci ponownego zagospodarowania z³ó kopalñ wêgla kamiennego likwidowanych w procesie restrukturyzacji górnictwa. CAG, Warszawa. Jureczka J., Galos K., Krieger W., Szlugaj J., 2007b Ranking z³ó wêgla kamiennego kopalñ zlikwidowanych w procesie restrukturyzacji górnictwa po 1989 r. w aspekcie mo liwoœci ich ponownego zagospodarowania. 296

9 Mat. XVII Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Jureczka J., Krieger W., Wilk S., 2009 Zasoby perspektywiczne wêgla kamiennego w Górnoœl¹skim Zag³êbiu Wêglowym. Mat. XIX Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Jureczka J., Krieger W., Wilk S., 2010 Wêgiel kamienny. Górnoœl¹skie Zag³êbie Wêglowe. [W]: Bilans zasobów perspektywicznych kopalin Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa (w druku). Kicki J., Sobczyk E.J., 2006 Restrukturyzacja górnictwa w Polsce a struktura i wystarczalnoœæ zasobów wêgla kamiennego. Studia-Rozprawy-Monografie nr 134, Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Nieæ M., Radwanek-B¹k B., Galos K., S³upczyñski K., 2010 Wytyczne waloryzacji z³ó kopalin z punktu widzenia ich ochrony. [W]: Nieæ M. (red.), 2010 Opracowanie zasad i kryteriów racjonalnej gospodarki z³o ami i ochrony z³ó niezagospodarowanych, w szczególnoœci w planach zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy wprowadzenia odpowiednich uregulowañ prawnych. CAG, Warszawa. Nieæ M., 2006 Waloryzacja z³ó i obszarów perspektywicznych. [W]: Programowanie eksploatacji i zagospodarowania terenów pogórniczych z³ó kruszywa naturalnego w dolinach rzek karpackich na przyk³adzie Karpat Zachodnich. Praca zbiorowa pod red. M. Stryszewskiego. Ucz. Wyd. Nauk.-Dydakt. AGH, Kraków. Nieæ M., Œlizowski K., Kawulak M., Lankof L., Salamon E., 2007 Kryteria ochrony z³ó pozostawionych przez likwidowane kopalnie w warunkach zrównowa onego rozwoju na przyk³adzie modelowym z³ó siarki rodzimej. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Piwocki M., Kasiñski J., 1993 Metoda ekonomiczno-sozologicznej waloryzacji z³ó wêgla brunatnego. Prz. Geol. R. 41, nr 5, s Radwanek-B¹k B., 2004 Zasady waloryzacji z³ó kopalin skalnych w celu ich ochrony. CAG, Warszawa. Sermet E., Górecki J., 2007 Waloryzacja i ocena geologiczno-górniczej atrakcyjnoœci z³ó kopalin skalnych. Mat. XVII Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków. Smakowski T., Galos K., Cwojdziñski S. i in., 1996 Zasady polityki koncesyjnej dla z³ó surowców skalnych Dolnego Œl¹ska. CAG, Warszawa. Zdanowski A Wêgiel kamienny. Lubelskie Zag³êbie Wêglowe. [W]: Bilans zasobów perspektywicznych kopalin Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa (w druku).

10