KOSZTY W LECZENIU SCHIZOFRENII THE COSTS IN THE TREATMENT OF SCHIZOPHRENIA

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2013, 82, 5, TOMASZ ZAPRUTKO, ELŻBIETA NOWAKOWSKA, KRZYSZTOF KUS, DOROTA KOLIGAT, ANNA PACZKOWSKA, PIOTR RATAJCZAK KOSZTY W LECZENIU SCHIZOFRENII THE COSTS IN THE TREATMENT OF SCHIZOPHRENIA Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska Streszczenie Wstęp. Schizofrenia jest jednym z najcięższych schorzeń psychicznych i ze względu na jej przebieg wymaga długotrwałego i kosztownego leczenia. Chorzy często są izolowani społecznie, a utracona produktywność sprawia, że nie tylko koszty bezpośrednie, ale również koszty pośrednie wynikające z choroby stanowią znaczące obciążenie dla budżetu. Cel. Celem pracy jest zaprezentowanie kosztów związanych ze schizofrenią, przedstawienie opinii specjalistów w dziedzinie psychiatrii dotyczących potencjalnego zatrudnienia osób pozostających w remisji schizofrenii oraz wpływu terapii niefarmakologicznej na efektywność leczenia. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w okresie od stycznia 2012 r. do marca 2013 r. przy użyciu specjalnie sporządzonego sześciopytaniowego kwestionariusza skierowanego do ekspertów w dziedzinie psychiatrii. Spośród 300 rozdanych ankiet zwrotnie otrzymano 70 wypełnionych kwestionariuszy. Badanie uzyskało pozytywną opinię właściwej Komisji Bioetycznej. Wyniki. Respondenci wskazywali, że osoby chore na schizofrenię mimo chęci podjęcia pracy mają obawy przed takim działaniem. Według specjalistów liczba pacjentów mogących podjąć pracę w okresie remisji choroby jest istotnie wyższa niż odsetek osób aktualnie zatrudnionych. Dyskusja. Wskazania respondentów dotyczące chęci podjęcia przez osoby chore na schizofrenię pracy zarobkowej są zgodne z opiniami pacjentów publikowanymi przez innych autorów. Ewentualna praca, oprócz charakteru ergoterapeutycznego, mogłaby wpływać na obniżenie kosztów związanych z leczeniem i pomagać pacjentom w powrocie do pełnionych wcześniej ról społecznych. Wnioski. Dążenie do rozwoju psychiatrii środowiskowej oraz centrów aktywizacji zawodowej powinno stanowić jeden z priorytetów działań związanych z organizacją opieki psychiatrycznej. Osoby chore i pozostające w okresie remisji schorzenia mogą podejmować pracę w znacznie większej ilości, aniżeli aktualnie ma to miejsce. Obniżenie kosztów związanych ze schizofrenią jest możliwe. SŁOWA KLUCZOWE: schizofrenia, koszty, zatrudnienie. Abstract Introduction. Schizophrenia is one of the most severe mental illnesses and because of the nature of disorder schizophrenia requires a long-lasting and expensive treatment. Patients are frequently isolated and lost productivity makes that both direct and indirect costs are a huge burden for budgets. Aim. The main aim of a study is to present costs of schizophrenia and to present opinions of experts in psychiatry area concerning potential employment of people with schizophrenia. Moreover, the study is to show the impact of non-pharmacological treatment on the effectiveness of schizophrenia treatment. Material and methods. The study was conducted from January 2012 to March 2013 using especially prepared questionnaire directed to experts in the field of psychiatry. We received 70 filled questionnaires out of 300 distributed ones. The study received approval from the relevant Ethics Committee. Results. Respondents indicated that patients with schizophrenia despite a desire of work are afraid of looking for a job. In experts opinion the number of patients who are able to work in remission of schizophrenia is significantly higher than the percentage of people currently employed. Discussion. The opinions of respondents concerning the willingness to work among people with schizophrenia are consistent with opinions of patients presented by other authors. Work apart from its therapeutic nature could contribute to the reduction of costs associated with treatment and help patients return to their social roles previously performed. Conclusions. The eagerness to develop the community psychiatry and sheltered work centers should be one of the priorities of the activities related to the organization of mental health care. Patients who are in a remission of schizophrenia could work in a significantly higher percentage than currently. The reduction of costs associated with schizophrenia is possible. KEY WORDS: schizophrenia, costs, employment.

2 Koszty w leczeniu schizofrenii 389 Wstęp Schizofrenia, będąca jednym z najcięższych zaburzeń psychicznych, przeważnie rozpoczyna się w okresie wczesnej adolescencji i według danych Światowej Organizacji Zdrowia [1] dotyczy około 24 milionów osób w odniesieniu do ogólnoświatowej populacji. Ta przewlekła choroba, często przebiegająca rzutami, ze względu na zachorowalność, rozpowszechnienie i towarzyszącą stygmatyzację społeczną uniemożliwia wielu osobom dokończenie rozpoczętego procesu edukacji czy podjęcie pracy zarobkowej [2]. Wymaga długotrwałego i kosztownego leczenia zarówno z perspektywy pacjentów, ich rodzin, jak i całego społeczeństwa [3]. Oprócz tego częsta izolacja społeczna osób chorych na schizofrenię, wynikająca z braku wiedzy na temat chorób psychicznych i ich przebiegu, powoduje, że nie tylko hospitalizacje, ale również okres remisji choroby stają się czasem, w którym pacjenci skazani są na bezpodstawne wykluczenie społeczne. Sytuacja taka uniemożliwia osiągnięcie satysfakcjonującej jakości życia, utrudnia szeroko rozumiany proces terapeutyczny oraz przyczynia się do istotnego obciążenia ekonomicznego związanego ze schizofrenią. W kontekście choroby rozpatruje się zarówno koszty bezpośrednie będące wynikiem głównie hospitalizacji oraz codziennej farmakoterapii, jak również koszty pośrednie, które ze względu na utratę produktywności osób chorych i ich zdrowych opiekunów są w wielu wypadkach znacząco wyższe aniżeli koszty bezpośrednie. Choroby psychiczne, w tym schizofrenia, są coraz częściej uznawane za schorzenia współczesnego człowieka. Według badań Wittchen i Jacobi ocenia się, że co czwarty dorosły Europejczyk doświadcza co najmniej raz w roku przejawów złego stanu zdrowia psychicznego [4, 5]. Zarówno bieżąca skala problemu, jak i spodziewane rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych powodują, iż działania prowadzące do zwiększenia dostępności do opieki psychiatrycznej i optymalizacji ordynowanych terapii stanowić powinny priorytet prac osób odpowiedzialnych za organizację opieki zdrowotnej w poszczególnych państwach czy strukturach. W podpisanej przez ministrów zdrowia krajów członkowskich europejskiego regionu WHO deklaracji Mental Health Declaration for Europe znalazła się adnotacja o wspieraniu rozwoju ośrodków psychiatrii środowiskowej, które miałyby gwarantować zwiększenie dostępu do opieki psychiatrycznej, zmniejszenie kosztów towarzyszących leczeniu zaburzeń psychicznych oraz miałyby wspierać społeczną integrację osób chorych [2, 6]. Według Creeda i wsp. [7] około 40% pacjentów z ostrymi objawami schizofrenii może być leczonych w systemie dziennym, który stanowi skuteczną i znacząco tańszą formę terapii w porównaniu do leczenia w trybie całodobowym. Badania Salkever i wsp. [2, 8] wykazują, że leczenie środowiskowe przyczynia się do dużego zmniejszenia prawdopodobieństwa hospitalizacji. Z kolei analizy Scott i wsp. podkreślają nie tylko pozytywny wpływ na częstotliwość hospitalizacji, ale również na czas jej trwania [2, 9], co potwierdza potrzebę rozwoju i wsparcia ośrodków psychiatrii środowiskowej, które oprócz tego, że wpływają na efektywność terapii, także pomagają pacjentom w powrocie do społeczeństwa i podejmowaniu ról społecznych. W Polsce z dniem 1 stycznia 2009 roku wszedł w życie Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który przede wszystkim zakładał promowanie zdrowia psychicznego oraz zapewnienie osobom chorym wielostronnej, całościowej, jak również dostępnej opieki psychiatrycznej. Mimo użyteczności programu i trafności przyjętych założeń postęp w jego wdrażaniu oceniany jest jako niesatysfakcjonujący [2], co może być związane z niedofinansowaniem leczenia zaburzeń psychicznych, bowiem ocenia się, że Narodowy Fundusz Zdrowia pokrywa w Polsce średnio 80% kosztów ponoszonych przez zakłady opieki zdrowotnej [2]. Ponadto w polskich warunkach obserwowano spadek finansowania opieki psychiatrycznej w roku 2000 z poziomu 3,70% do 3,29% całkowitego budżetu ochrony zdrowia w roku 2010 [2]. W obliczu zachorowalności na choroby psychiczne oraz wspomnianego niedofinansowania terapii chorób psychicznych odwrócenie spadkowej tendencji finansowania opieki psychiatrycznej powinno stanowić nadrzędny cel dla osób odpowiedzialnych za organizację opieki zdrowotnej w Polsce. Oprócz przedstawienia kosztów związanych ze schizofrenią głównym celem pracy jest prezentacja opinii specjalistów w dziedzinie psychiatrii, które dotyczą potencjalnego zatrudnienia osób pozostających w remisji schizofrenii i wpływu ergoterapii oraz innych działań niefarmakologicznych na efektywność leczenia. Materiał i metody Anonimowe badanie ankietowe, skierowane do psychiatrów, psychologów, psychoterapeutów i pielęgniarek pracujących z osobami chorymi na schizofrenię w poznańskich placówkach medycznych i niemedycznych, przeprowadzono od stycznia 2012 r. do marca 2013 r. Jako narzędzie badawcze posłużył specjalnie w tym celu sporządzony kwestionariusz składający się z 6 pytań zamkniętych dotyczących sytuacji na rynku pracy osób chorych na schizofrenię oraz krótkiej metryczki. W pytaniach 1, 2, 3 i 6 ankietowani mieli do wyboru warianty odpowiedzi: tak, raczej tak, trudno powiedzieć, raczej nie, nie. W pytaniu 4 warianty raczej tak i raczej nie zostały zastąpione przez większość i mniejszość. Z kolei w odpowiedzi na pytanie 5 respondenci wpisywali, zgodnie z własną opinią, procentową wartość dotyczącą ilości osób aktualnie pracujących i mogących podjąć pracę w okresie remisji schizofrenii. Badanie stanowi innowacyjne podejście do problemu zatrudnienia osób chorych psychicznie i pozostających w remisji choroby, bowiem opiera się na opiniach personelu medycznego pracującego z osobami chorymi na schizofrenię we wszystkich typach placówek medycznych i niemedycznych. Wykorzystywany w badaniu instrument badawczy poddano ocenie eksperckiej przed rozpoczęciem ankietyzacji, a samo badanie uzyskało zgodę właściwej Komi-

3 390 Tomasz Zaprutko, Elżbieta Nowakowska, Krzysztof Kus, Dorota Koligat, Anna Paczkowska, Piotr Ratajczak sji Bioetycznej działającej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Spośród 300 rozdanych ankiet zwrotnie otrzymano 70 wypełnionych kwestionariuszy. W przypadku niewypełnienia ankiety prośbę o jej uzupełnienie ponawiano, pozostawiając do 8 tygodni na udział w badaniu; prowadzenie badania uzgadniano indywidualnie w danej placówce, każdorazowo przedstawiając charakter i cel wykonywanej analizy. Jako główne przyczyny odmowy wypełnienia kwestionariusza podawano brak czasu personelu medycznego oraz niechęć do udziału w badaniu. Wyniki W analizowanej grupie przeważały opinie, iż pacjenci mają obawy przed podjęciem pracy. W stosunku do takiej sytuacji twierdząco wypowiedziało się 87,14% respondentów (odpowiedzi tak udzieliło 42,86% ankietowanych, a raczej tak 44,28%). Pomimo potencjalnych i spodziewanych obaw związanych z powrotem na rynek pracy i jej poszukiwaniem, zdaniem 81,43% ankietowanych (odpowiedź tak wybrało 28,57% respondentów, a raczej tak 52,86%) osoby chore na schizofrenię są zainteresowane zatrudnieniem w okresie remisji choroby. Niemal wszyscy (97,14%) uczestnicy badania wskazują (wariant tak wybrało 64,28% ankietowanych, a większość 32,86%) na możliwość wykonywania przez osoby pozostające w remisji choroby choćby prostych prac, również w specjalnie przygotowanych ośrodkach aktywizacji zawodowej, gdzie chorzy mogliby równolegle korzystać z różnych form terapii niefarmakologicznej, która zdaniem 88,57% uczestników badania (odpowiedzi tak udzieliło 55,71% badanych, a raczej tak 32,86%) może mieć pozytywny wpływ na skuteczne podejmowanie ról społecznych przez osoby chore psychicznie. Ponadto 71,43% respondentów (wariant tak został zaznaczony przez 48,57% uczestników badania, a raczej tak przez 22,86%) uważa, że rzadsze hospitalizacje mogłyby mieć istotny wpływ na poprawę postrzegania i ocenę jakości życia przez pacjentów i ich rodziy. Dla osiągnięcia wyższej satysfakcji życiowej przez osoby chore na schizofrenię znaczenie może mieć również ergoterapia. W opinii ekspertów z poznańskiego środowiska medycznego aktualnie w okresie remisji choroby pracuje około 11% osób, a mogłoby blisko czterokrotnie więcej, co, oprócz charakteru terapeutycznego, istotnie przekładałoby się na ograniczenie pośrednich kosztów towarzyszących schizofrenii. Dyskusja Mimo że rozpowszechnienie schizofrenii określane jest na poziomie 1% w ogólnoświatowej populacji, problematyka schorzenia jest często marginalizowana. Jednak wysokość bezpośrednich i pośrednich kosztów dotyczących schizofrenii sprawia, że choroba i związane z nią analizy powinny być szeroko dyskutowane, a wszelkie działania prowadzące do ekonomicznej i medycznej optymalizacji leczenia powinny stanowić nadrzędny cel osób odpowiedzialnych za zdrowie psychiczne danego kraju. Ponadto alarmujący jest fakt śmiertelności w schizofrenii, która w metaanalizie przeprowadzonej przez Harris i Barraclough [10] została oceniona na 1,6 razy większą w porównaniu do populacji ogólnej w horyzoncie czasowym obejmującym lata Ponad połowa zgonów wśród osób chorych na schizofrenię spowodowana jest samobójstwem lub wypadkiem [2], a według Parikh i wsp. wyższe ryzyko aktywności samobójczej może być związane z nieprzestrzeganiem przez pacjentów zaleceń lekarskich [11]. Ponadto istotny wpływ na wskaźniki samobójstw w schizofrenii może mieć również wykluczenie społeczne i zawodowe osób chorych psychicznie. Zdaniem badanej grupy ekspertów liczba osób mogących w okresie remisji choroby podejmować zatrudnienie jest znacząco wyższa aniżeli odsetek osób rzeczywiście pracujących pomimo towarzyszących zaburzeń psychicznych. Nawet jeśli część z tych osób nie mogłaby z różnych, również społecznych, przyczyn wrócić na otwarty rynek pracy, należy dążyć do zapewnienia chorym chronionych ośrodków aktywizacji zawodowej, gdyż, jak wskazują Rowland i Perkins, bezrobocie działa szczególnie destrukcyjnie na osoby chore psychicznie gdyż wiąże się ono z utratą struktury, celu oraz inicjatyw [2, 12]. Brak compliance, związany m. in. z działaniami niepożądanymi ordynowanej farmakoterapii, wpływa również na wysoki odsetek powtórnych hospitalizacji, a tym samym powoduje, że schizofrenii towarzyszą wysokie koszty [13]. W badaniu Weiden i Olfson stwierdzono, że niestosowanie się pacjentów do zaleceń lekarza nawet trzykrotnie zwiększa ryzyko nawrotu ostrej fazy choroby [14]. Sposobem poprawy wyników przestrzegania zaleceń lekarskich przez osoby chore na schizofrenię jest jak najszersze wykorzystanie możliwie najnowocześniejszych form atypowych neuroleptyków. Z drugiej jednak strony istnieją doniesienia naukowe wskazujące na jednakową skuteczność neuroleptyków I i II generacji przy niezaprzeczalnie niższych kosztach leczenia przy użyciu starszych leków przeciwpsychotycznych [15]. Pomimo interesujących rezultatów badanie Clinical Antipsychotic Trials of Intervention Effectiveness (CATIE) wydaje się mieć pewne ograniczenia związane przede wszystkim z zestawieniem grupy neuroleptyków atypowych z jednym przedstawicielem leków starszych generacji, mianowicie z perfenazyną. Ponadto w swym badaniu Jarema i wsp. [16] wykazali znaczącą różnicę w skuteczności i bezpieczeństwie stosowania atypowej olanzapiny w zestawieniu z perfenazyną, a ilość i nasilenie ewentualnych działań niepożądanych mają wpływ zarówno na poziom compliance, jak i na potencjalny powrót do ról społecznych, w tym na rynek pracy. Właśnie potencjalne efekty uboczne farmakoterapii mogą być jedną z przyczyn wskazywanego przez respondentów uczestniczących w badaniu strachu przed podjęciem pracy lub jej poszukiwaniem. Oprócz tego w analizie CATIE nie uwzględniono neuroleptyków w formie depot, a z kolei w międzynarodowym badaniu e-star (Electronic Schizophrenia Treatment

4 Koszty w leczeniu schizofrenii 391 Adherence Registry) wykazano, że stosowanie nowoczesnych neuroleptyków (risperidonu w formie długo działającej) przekładało się na istotną poprawę funkcjonowania psychospołecznego, ograniczenie prób samobójczych i liczby chorych przerywających terapię oraz przede wszystkim na znaczące zmniejszenie ryzyka nawrotów choroby i wskaźników rehospitalizacji [17]. Podobnych informacji dostarczają wyniki analiz farmakoekonomicznych [2, 18, 19, 20], które wskazują, iż formy depot II generacji leków przeciwpsychotycznych wpływają na redukcję liczby ponownych hospitalizacji, zarówno w porównaniu do klasycznych neuroleptyków depot, jak i atypowych neuroleptyków podawanych p.o. Przekłada się to na obniżenie kosztów związanych ze schizofrenią, których skalę w odniesieniu zarówno do kosztów bezpośrednich, jak i pośrednich zobrazowano poniżej. Zachorowalność na schizofrenię związana jest z istotnymi następstwami ekonomicznymi. Według analiz pochodzących z różnych państw koszty schizofrenii pochłaniają od 1% do 3% wydatków na opiekę medyczną w danym kraju [2, 21, 22, 23]. Ponadto w kontekście ekonomicznego obciążenia schizofrenii rozpatrywać należy również koszty pośrednie, które w wielu wypadkach ponad dwukrotnie przekraczają wartości kosztów bezpośrednich. Niemniej analizując koszty schizofrenii w poszczególnych państwach, należy mieć na uwadze rozbieżności w organizacji i finansowaniu opieki medycznej w tych krajach. Istniejące różnice potwierdza badanie Salize i wsp. [24], w którym wykazano, że koszty leczenia schizofrenii różniły się pomiędzy Szwajcarią i Hiszpanią blisko 12 razy, wskazując na trudność w przedstawieniu optymalnego ekonomicznie systemu opieki psychiatrycznej. Koszty bezpośrednie stanowią średnio 33% kosztów całkowitych [2], a główną ich składową są koszty hospitalizacji odpowiadające za średnio od 33% do 66% całkowitych wydatków przeznaczanych na opiekę medyczną nad chorymi na schizofrenię [2]. Sytuacja taka wynika w znacznym stopniu z nawrotowego charakteru choroby. Ocenia się, że około połowa pacjentów w ciągu pierwszego roku od momentu rozpoznania schizofrenii wymaga powtórnej hospitalizacji [13]. Jest to związane m. in. ze wspomnianym wcześniej noncompliance. Według analiz przeprowadzonych przez Weiden i Olfson powtórne hospitalizacje odpowiadają w Stanach Zjednoczonych kwocie 2,3 mld USD w pierwszym roku od postawienia rozpoznania [14]. W badaniu Wu i wsp. dotyczącym Stanów Zjednoczonych łączne koszty bezpośrednie zostały w 2002 roku ocenione na 30,3 miliarda dolarów przy 32,4 miliarda dolarów kosztów pośrednich i całkowitych kosztach wynikających z choroby na poziomie 62,7 miliarda USD [25, 26]. W Kanadzie badania Goeree i wsp. wykazały, że w 2004 roku bezpośrednie koszty związane ze schizofrenią wyniosły 2 miliardy dolarów kanadyjskich, a pośrednie były ponad dwukrotnie wyższe i odpowiadały za kwotę 4,8 miliarda dolarów kanadyjskich [25, 27]. Z kolei w Wielkiej Brytanii Mangalore i Knapp obliczyli, że bezpośrednie koszty związane z leczeniem schizofrenii stanowią 2 miliardy funtów brytyjskich, przy 4,7 miliardach przypisanych kosztom pośrednim [28]. W węgierskim badaniu Rupp i wsp. w 1999 roku wykazano, że koszty bezpośrednie stanowiły 8,8 miliarda forintów, a koszty pośrednie wynikające ze schizofrenii wyniosły 16,8 miliarda forintów [22, 29]. Wśród kosztów bezpośrednich najdroższy jest sam pobyt pacjenta na oddziale szpitalnym. Koszty farmakoterapii osób chorych na schizofrenię stanowią zazwyczaj w krajach rozwiniętych, jak Niemcy czy Kanada, od 1% do 9% bezpośrednich kosztów całkowitych [2, 22]. Interesujących danych dostarcza porównanie kosztów pośrednich generowanych przez schizofrenię w krajach azjatyckich w stosunku do państw zachodnich, gdzie wartości te wahają się od 47% do 70% [21]. Z kolei koszty pośrednie na Tajwanie wyniosły 87%, w Korei Południowej 83%, a w Indiach 63% [21]. Różnica taka może wynikać zarówno z odmiennej świadomości społecznej na temat chorób psychicznych, jak i z utraconej produktywności osoby chorej oraz jej zdrowego opiekuna, który niejednokrotnie poświęca życie zawodowe na rzecz opieki nad chorym. W badaniu przeprowadzonym w Korei Południowej przez Chang i wsp. całkowite koszty utraconej produktywności opiekunów osób chorych osiągnęły wartość ponad 132 milionów USD [23]. Koszty takie związane są przede wszystkim z nieobecnością w pracy, bowiem analizy wykonane przez Magliano i wsp. [2, 30, 31, 32] wskazują, że członkowie rodzin osób chorych na schizofrenię poświęcają dziennie od 6 do 9 godzin na opiekę nad podopiecznym, co w rzeczywistości istotnie ogranicza możliwość podjęcia pracy nawet w niepełnym wymiarze czasowym. W sytuacji takiej tym bardziej zasadne staje się promowanie i inwestowanie w opiekę środowiskową oraz w centra aktywizacji zawodowej osób chorych psychicznie. Placówki takie stanowią szanse choćby częściowego powrotu do zawodowych obowiązków pełnionych przed diagnozą zarówno dla zdrowych opiekunów, jak i, przede wszystkim, dla samych chorych, którzy, na co wskazują również własne badania, chcieliby oraz mogliby podejmować pracę i rozwijać się społecznie [33, 34]. Otoczenie pacjenta opieką środowiskową, wpływającą na zmniejszenie wskaźników rehospitalizacji psychiatrycznych, przekłada się na znaczące obniżenie kosztów w porównaniu z leczeniem stacjonarnym, warunkuje poprawę kliniczną oraz korzystnie wpływa na ocenę jakości życia [2, 35], co potwierdzają opinie zebrane wśród ekspertów w dziedzinie psychiatrii. Ponadto opieka ambulatoryjna, oprócz korzyści dla pacjentów, zapewnia również możliwość powrotu do aktywności zawodowej zdrowych opiekunów, co wpływać będzie na korzystną redukcję skali kosztów pośrednich towarzyszących schizofrenii. Sytuacja, gdy poprawa wyników klinicznych idzie w parze z efektywnością kosztową leczenia, jest jak najbardziej pożądana i zgodna z założeniami Światowej Organizacji Zdrowia oraz Unii Europejskiej. Grupy eksperckie podkreślają, że dostęp do nowoczesnych leków atypowych nie może być przywilejem, lecz powinien być prawem każdego chorego, a kompleksowa i nowoczesna terapia gwarantuje wysoką efektywność leczenia oraz zapewnia możliwość

5 392 Tomasz Zaprutko, Elżbieta Nowakowska, Krzysztof Kus, Dorota Koligat, Anna Paczkowska, Piotr Ratajczak lepszego funkcjonowania psychospołecznego osób chorych psychicznie, w tym na schizofrenię. Rozpowszechnienie chorób psychicznych oraz przewidywana częstotliwość występowania wszelkich zaburzeń psychicznych, również o charakterze epizodycznym, sprawiają, że złożony i społeczny problem zdrowia psychicznego powinien być traktowany jako pierwszoplanowy. Przy takim obrazie wszelkie analizy dotyczące kosztów chorób psychicznych stanowią cenne narzędzie badawcze pozwalające na identyfikację poszczególnych składowych kosztów całościowo rozpatrywanego leczenia oraz umożliwiają wskazanie źródła potencjalnych oszczędności i sposobu ich wygenerowania, co jest szczególnie istotne w dobie rosnących potrzeb zdrowotnych społeczeństw i ograniczonych zasobów finansowych przeznaczanych na ochronę zdrowia w poszczególnych państwach. Wnioski Niedofinansowanie opieki psychiatrycznej, kosztochłonność leczenia schizofrenii oraz jej rozpowszechnienie sprawiają, że wszelkie rozwiązania prowadzące do poprawy wyników klinicznych i przekładające się w długofalowej perspektywie na obniżenie kosztów leczenia powinny być traktowane priorytetowo. Jednym ze sposobów osiągnięcia wyższej efektywności ekonomicznej i terapeutycznej w kontekście leczenia schizofrenii jest tworzenie ośrodków aktywizacji zawodowej dla osób chorych psychicznie. Placówki takie stanowić mogą odpowiedź na zapotrzebowanie i chęć podjęcia pracy wśród chorych na schizofrenię, a ze względu na swój chroniony charakter ograniczałyby strach przed podjęciem i poszukiwaniem zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Jednocześnie miejsca takie stanowią doskonałą szansę objęcia podopiecznych ośrodków dodatkowymi formami terapii niefarmakologicznej, które, podobnie jak sama ergoterapia, korzystnie wpływają zarówno na koszty leczenia, jak i na postrzeganie jakości życia pacjentów. Liczba osób chorych na schizofrenię i mogących podjąć pracę w okresie remisji choroby jest istotnie wyższa aniżeli odsetek aktualnie zatrudnianych chorych. Ankieta do wglądu u autorów. Piśmiennictwo 1. World Health Organization. Mental and neurological disorders. Fact sheet. [Internet] [cytowane ] Dostępne na: fact_sheet1_en.pdf. English. 2. Araszkiewicz A. (redaktor) Biała Księga, Osoby chorujące na schizofrenię w Polsce, Raport 2011; Garcia-Ruiz A., Costillas L.P., Montesinos A.C. et al. Cost-effectiveness analysis of antipsychotics in reducing schizophrenia relapses. Health Econ Rev. 2012;2:8. English. 4. Green Paper Improving the mental health of the population: Towards a strategy on mental health for the European Union, Brussels, English. 5. Wittchen H.U., Jacobi F. Size and burden of mental disorders in Europe: a critical review and appraisal of 27 studies. Eur Neuropsychopharmacol. 2005;4: English. 6. World Health Organization (2005a). Mental Health Declaration for Europe: Facing the Challenges, Building Solutions. Copenhagen, World Health Organization, 4. [cytowane ]. English. 7. Creed F., Black D., Anthony P. Randomised controlled trial of Day patient versus inpatient psychiatric treatment. BMJ. 1990;300: English. 8. Salkever D., Domino M.E., Burns B.J. et al. Assertive community treatment for people with severe mental illness: the effect on hospital use and costs. Health Serv Res. 1999;34: English. 9. Scott J., Dixon L.B. Assertive community treatment and case management for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin. 1995;24: English. 10. Harris E.C., Barraclough B. Excess mortality of mental disorders. Br J Psychiatry. 1998;173: English. 11. Parikh V., Evans D.R., Khan M.M. Nerve growth factor in never-medicated first-episode psychotic and medicated chronic schizophrenic patients: possibile implications for treatment outcome. Schizophr Res. 2003;60: English. 12. Rowland L.A., Perkins R.E. You can t eat, drink Or make love Wight hours a day. The value of work in psychiatry. Health Trends. 1988,20, English. 13. Rummel-Kluge C., Pitschel-Walz G., Bäuml J. i wsp. Psychoeducation in Schizophrenia Results of a Survey of All Psychiatric Institutions in Germany, Austria, and Switzerland. Schizophrenia Bulletin. 2006;4: English. 14. Weiden P.J., Olfson M. Cost of relapse in schizophrenia. Schizophr Bull. 1995;21: English. 15. Lieberman J., Stroup S., McEvoy J. et al. Effectiveness of antipsychotic drugs in Patients with Chronic Schizophrenia. The New England Journal of Medicine. 2005;12: English. 16. Jarema M., Olajossy M., Chrzanowski W. et al. Safety and efficacy of olanzapine versus perphenazine in patients with schizophrenia: results of multicenter, 18 week, double-blind clinical trial. Psychiatr Pol. 2003;37: English. 17. Olivares J.M., Peuskens J., Pecenak J. et al. e-star Study Group.: Clinical and resource-use outcomes of risperidone long-acting injection in recent and long-term diagnosed schizophrenia patients: results from a multinational electronic registry. Curr Med Res Opin. 2009;25: English. 18. Edwards N.C., Rupnow M.F., Pashos C.L. et al. Cost-effectiveness model of long acting risperidone in schizophrenia in the US. Pharmacoeconomics. 2005;23: English. 19. Yang L., Li M., Tao L.B. et al. Cost-effectiveness of long -acting risperidone injection versus alternative atypical antipsychotic agents in patients with schizophrenia in China. Value Health. 2009;12: English. 20. Olivares J.M., Rodriguez-Martinez A., Buron J.A. et al. Cost-effectiveness analysis of switching antipsychotic medication to long-acting injectable risperidone in patients with schizophrenia: a 12- and 24-month follow up from the e-star database in Spain. Appl Health Econ Health Policy. 2008;6: English. 21. Phantunane P., Vos T., Whiteford H. et al. Cost-effectiveness of pharmacological and psychosocial interventions for schizophrenia. Cost Eff Resour Alloc. 2011;9:6. English.

6 Koszty w leczeniu schizofrenii Knapp M., Mangalore R., Simon J. The Global Costs of Schizophrenia. Schizophr Bull. 2004;2: English. 23. Chang S.M., Cho S.J., Hong J.J. et al. Economic Burden of Schizophrenia in South Korea. J Korean Med Sci. 2008;23: English. 24. Salize H.J., McCabe R., Bullenkamp J. et al. Cost of treatment of schizophrenia in six European countries. Schizophr Res. 2009;111: English. 25. Daltio D.S., Mari J.J., Ferraz M.B. Direct medical costs associated with schizophrenia relapses in health care services in the city of Sao Paulo. Rev Saude Publica. 2011;45(1): English. 26. Wu E.Q., Birnbaum H.G., Shi L. et al. The economic burden of schizophrenia in the United States in J Clin Psychiatry. 2005;66(9): English. 27. Goeree R., Farahati F., Burke N. et al. The economic burden of schizophrenia in Canada in Curr Med Res Opin. 2005;21(12): English. 28. Mangalore R., Knapp M. Cost of Schizophrenia in England. J Ment Health Policy Econ. 2007;10(1): English. 29. Rupp Á., Hrangozó J., Bognàr G. et al. A szkizofrénia gazdasági költségei Magyaroszágon Az 1990es években. Psychiatrica Hungarica. 1999;14(2): Hungarian. 30. Magliano L., Fiorillo A., Malangone C. et al. Family burden in schizophrenia: effects of socio-environmental and clinical variables and family intervention. Epidemiol Psichiatr Soc. 1998;7: English. 31. Magliano L., Fadden G., Economou M. et al. Social and clinical factors influencing the choice of coping strategies in relatives of patients with schizophrenia: results of the BIOMED I study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 1998;33: English. 32. Magliano L., Fadden G., Madianos M. et al. Burden on the families of patients with schizophrenia: results from the BIOMED I study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 1998;33: English. 33. Mueser K., Salyers M., Mueser P. A prospective Analysis of Work in Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin. 2001;27(2): English. 34. Rogers E.S., Walsh D., Masotta L. et al. Massachusetts Survey of Client Preferences for Community Support Services (Final Report). Boston, MA: Center for Psychiatric Rehabilitation, English. 35. Herczyńska K. Badanie kosztów schizofrenii. Psychiatria Polska. 1998;32: Adres do korespondencji: Tomasz Zaprutko Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Dąbrowskiego 79, Poznań tomekzaprutko@ump.edu.pl