SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W IRLANDII

Transkrypt

1 SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W IRLANDII PRZEWODNIK DLA OBYWATELI UE Department of Social and Family Affairs (Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych)

2

3 Wstęp W niniejszym przewodniku opisano świadczenia dostępne w ramach opieki społecznej w Irlandii oraz ich klasyfikację w świetle Rozporządzeń Unii Europejskiej. Przedstawiono tu również informacje na temat świadczeń w ramach irlandzkiego systemu opieki zdrowotnej. Rozporządzenia UE dotyczące ubezpieczeń społecznych (Rozporządzenia 1408/71 oraz 574/72) regulują prawa pracowników migrujących na terytorium Unii Europejskiej. Rozporządzenia te zapewniają pracownikom migrującym zabezpieczenie na wypadek zdarzeń przewidzianych w Rozporządzeniach, takich jak choroba, brak zatrudnienia czy osiągnięcie wieku podeszłego oraz gwarantują, że prawa związane z ubezpieczeniem społecznym nabytym w jednym kraju przysługują również w razie przeniesienia się do innego kraju. Oznacza to również, że muszą być traktowani tak jak obywatele kraju, w którym przebywają, w zakresie, w jakim mają zastosowanie postanowienia Rozporządzeń. Na naszej stronie internetowej można znaleźć wszystkie informacje zamieszczone w formie broszur i zestawień. Zawierają one szczegółowe dane na temat warunków, jakie należy spełnić, aby otrzymać poszczególne świadczenia opieki społecznej i zasiłki. Bezpłatne egzemplarze publikacji wydanych przez Ministerstwo można otrzymać również w lokalnym biurze Social Welfare lub zwrócić się o nie do: Information Services Department of Social and Family Affairs Social Welfare Services Office College Road Sligo lnfo@welfare.ie Infolinia w sprawie dokumentów: Więcej przydatnych informacji na temat opieki zdrowotnej w Irlandii można znaleźć na stronie lub Niniejszy przewodnik ma służyć jedynie jako źródło informacji i nie może stanowić podstawy interpretacji prawnej. 1

4 Spis treści Rozdział 1 Opis irlandzkiego systemu ubezpieczeń społecznych 7 Kto podlega ubezpieczeniu? 9 Jak dokonać rejestracji, aby móc korzystać z usług i świadczeń społecznych 9 Składki PRSI dla pracowników 10 Składki PRSI dla osób samozatrudnionych 11 Składki PRSI zakredytowane 12 Ubezpieczenie dobrowolne 12 Warunki opłacania składek PRSI 12 Rok wypłaty świadczenia 13 Odpowiedni rok podatkowy lub składkowy 13 Miejsce zamieszkania 13 Rozdział 2 Opis irlandzkiego systemu opieki zdrowotnej 15 Kategoria 1 osoby posiadające kartę świadczeń zdrowotnych 16 Kategoria 2 osoby nieposiadające karty świadczeń zdrowotnych 17 Program refundacji leków 17 Karta wizytowa lekarza pierwszego kontaktu 17 Program chorób przewlekłych 17 Leczenie dentystyczne, okulistyczne oraz leczenie słuchu 17 Usługi bezpłatne, ogólnodostępne 18 - Program opieki dla matek i noworodków 18 - Inne usługi 18 Kategorie uprawnień do usług medycznych 18 2

5 Rozdział 3 Ogólne zasady zawarte w Rozporządzeniach WE i umowach dotyczących ubezpieczeń społecznych 19 Rozporządzenia WE 20 Kogo dotyczą Rozporządzenia? 20 W jakich krajach obowiązują te zasady? 21 Jakie zagadnienia zostały uregulowane? 21 Ogólne zasady związane z ustalaniem zastosowania prawa danego kraju 22 Szczególne kategorie pracowników 22 Obywatele państw trzecich 25 Porozumienie pomiędzy Unią Europejską a Szwajcarią 25 Porozumienia dotyczące ubezpieczeń społecznych z innymi krajami 26 Rozdział 4 Zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński 27 Świadczenia pieniężne 28 Świadczenia rzeczowe 28 Świadczenia pieniężne z tytułu choroby w Irlandii 28 Świadczenia wypłacane na podstawie ubezpieczenia społecznego 29 Zasiłek macierzyński 29 Zasiłek dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, narażonych na szkodliwe warunki pracy 29 Zasiłek adopcyjny 30 Zasiłek chorobowy 30 Zasiłek opiekuńczy 31 Refundacja kosztów leczenia 32 Świadczenia wypłacane niezależnie od ubezpieczenia społecznego 34 Dodatek na leczenie niektórych chorób zakaźnych 34 Dodatek dla osób niewidomych 34 Dodatek dla osób korzystających z zajęć rehabilitacyjnych 34 Który kraj wypłaca świadczenia pieniężne? 34 Usługi medyczne dla osób czasowo przebywających w Irlandii 35 Usługi medyczne dla osób mieszkających w Irlandii ubezpieczonych w innym kraju członkowskim 36 Pracownicy przygraniczni zasady specjalne 36 3

6 Rozdział 5 Wypadki przy pracy i choroby zawodowe 37 Świadczenia rzeczowe 38 Świadczenia pieniężne 38 Zasiłek z tytułu wypadku przy pracy 38 Zasiłek z tytułu inwalidztwa oraz dodatek z tytułu niezdolności do pracy 39 Opieka medyczna 39 Zasiłek z tytułu śmierci 39 Który kraj wypłaca świadczenie? 40 Rozdział 6 Renta inwalidzka 41 Który kraj wypłaca świadczenie? 42 Jak obliczana jest wysokość świadczenia 46 Rozdział 7 Zasiłki dla bezrobotnych 47 Osoby bezrobotne w Irlandii, które wcześniej pracowały w UE/EOG 48 Poszukiwanie pracy w innym kraju członkowskim 49 Co należy zrobić przed wyjazdem 49 Po przybyciu do kraju, w którym poszukuje się pracy 50 Powrót do domu 51 Zasiłek dla bezrobotnych oferowany pracownikom przygranicznym 52 Rozdział 8 Zasiłki rodzinne 53 Zasiłek na dziecko 54 Dodatek z tytułu opieki nad małym dzieckiem 54 Zasiłek dla rodzin o niskich dochodach 54 Dodatek dla rodzin niepełnych 56 Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty bezskładkowy 56 Dodatek z tytułu opieki domowej nad chorym dzieckiem 56 Który kraj wypłaca świadczenie? 57 Kilka praktycznych przykładów 57 4

7 Rozdział 9 Emerytury 59 Emerytura wypłacana przez państwo (z tytułu wejścia w wiek poprodukcyjny) 60 Emerytura wypłacana przez państwo (z tytułu opłacanych składek) 61 Zmniejszone składki na świadczenie emerytalne specjalna emerytura dla osób opłacających składki przed 1953 r. 62 Który kraj wypłaca świadczenie? 63 Rozdział 10 Zasiłki dla spadkobierców oraz dodatkowe świadczenia z tytułu śmierci 65 Renta dla wdów i wdowców z tytułu opłacanych składek 66 Który kraj wypłaca świadczenie? 67 Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty z tytułu opłacanych składek 68 Który kraj wypłaca świadczenie? 68 Zapomoga z tytułu śmierci członka rodziny 69 Który kraj wypłaca świadczenie? 70 Rozdział 11 Świadczenia bezskładkowe 71 Rozdział 12 Inne przepisy 73 Świadczenia dla osób pozostających na utrzymaniu 74 Jakie warunki musi spełniać osoba dorosła, by przysługiwała na nią zapomoga? 74 Jakie warunki musi spełniać dziecko, by przysługiwała na nie zapomoga? 75 Wypłacanie zasiłków i rent po śmierci świadczeniobiorcy 76 Wypłacane świadczenia 77 Bezpłatne przejazdy 77 Pakiet świadczeń na opłacenie rachunków domowych 77 Inne świadczenia 78 Decyzje w sprawie wniosków i odwołań 78 Informacje dodatkowe i pomoc 79 5

8 Załączniki 83 Załącznik 1: Placówki Ministerstwa Spraw Społecznych i Rodzinnych 84 Załącznik 2: Inne biura Social Welfare 88 Załącznik 3: Biura placówek zarządzających służbą zdrowia 96 Słownik 99 6

9 ROZDZIAŁ 1 Opis irlandzkiego systemu ubezpieczeń społecznych 7

10 Świadczenia opieki społecznej w Irlandii można podzielić na trzy grupy: świadczenia z ubezpieczenia społecznego (określane również jako świadczenia z tytułu opłacanych składek), które zależne są od ilości opłaconych składek PRSI wpłat na ubezpieczenie społeczne zgromadzonych w określonym czasie; świadczenia z systemu opieki społecznej (określane również jako świadczenia bezskładkowe), przewidziane dla osób, które nie są uprawnione do pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego; ich wysokość ustalana jest na drodze procedury badania dochodów oraz inne świadczenia, takie jak zasiłek na dziecko, które przysługują niezależnie od dochodów określonej osoby lub opłaconych składek PRSI. Osoby ubiegające się o przyznanie świadczenia muszą spełniać określone warunki. W przypadku niektórych świadczeń, wymagane jest spełnienie również innych warunków, poza tymi, które są związane z odpowiednią ilością opłaconych składek PRSI czy pomyślnym przejściem procedury badania dochodów. Na przykład, osoby starające się o zasiłek dla bezrobotnych muszą szukać pracy i wyrażać gotowość jej podjęcia. Uwaga: W przeciwieństwie do niektórych krajów UE, irlandzkie prawo nie przewiduje specjalnych programów ubezpieczeń społecznych dla poszczególnych grup pracowników, takich jak rolnicy, pracownicy służby cywilnej czy inne grupy zawodowe. Poniżej zamieszczono listę świadczeń z ubezpieczenia społecznego (z tytułu opłacanych składek), dostępnych dla osób ubezpieczonych oraz osób pozostających na ich utrzymaniu. Zasiłek dla osób poszukujących pracy (JB); Zasiłek chorobowy (IB); Zasiłki z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (OIB); Zasiłek macierzyński; Zasiłek z tytułu adopcji; Zasiłek dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, narażonych na szkodliwe warunki pracy; Renta inwalidzka; Emerytura wypłacana przez państwo (z tytułu wejścia w wiek poprodukcyjny) Emerytura wypłacana przez państwo (z tytułu opłacanych składek) Renta dla wdów i wdowców z tytułu opłacanych składek; Refundacja kosztów leczenia; Zapomoga z tytułu śmierci członka rodziny; Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty z tytułu opłacanych składek; Zasiłek opiekuńczy. 8

11 Osoby, które nie są uprawnione do pobierania wymienionych świadczeń, mogą starać się o podobne, bezskładkowe świadczenia z listy świadczeń z systemu opieki społecznej przedstawionej poniżej. Przyznanie tych świadczeń uzależnione jest od spełnienia warunków procedury badania dochodów. Dodatek dla osób poszukujących pracy (JA); Dodatek dla rodzin niepełnych (OPFP); Dodatek z tytułu niepełnosprawności (DA); Dodatek opiekuńczy; Emerytura wypłacana przez państwo bezskładkowa; Renta bezskładkowa dla wdów i wdowców; Zasiłek dla opiekuna prawnego sieroty bezskładkowy; Renta dla osób niewidomych; Dodatek rolniczy; Zapomogi w ramach Programu dodatkowych świadczeń socjalnych (SWA). Niżej wymienione świadczenia pieniężne są przyznawane przez państwową służbę (HSE) (patrz Załącznik nr 3 na temat biur placówek zarządzających służbą zdrowia): Dodatek na leczenie niektórych chorób zakaźnych; Dodatek dla osób niewidomych; Dodatek dla osób korzystających z zajęć rehabilitacyjnych; Dodatek z tytułu opieki domowej nad chorym dzieckiem. Kto podlega ubezpieczeniu? Zasadniczo, ubezpieczeniu podlegają wszystkie osoby zatrudnione na etat i osoby samozatrudnione powyżej 16-tego roku życia przed osiągnięciem wieku emerytalnego (66 lat). Pracownicy zarabiający poniżej 38 tygodniowo oraz osoby powyżej 66 roku życia są ubezpieczeni tylko od skutków wypadków przy pracy. Jak dokonać rejestracji, aby móc korzystać z usług i świadczeń społecznych Podejmując pracę w Irlandii należy niezwłocznie złożyć odpowiedni wniosek do lokalnego biura świadczeń społecznych o przyznanie numeru ubezpieczenia społecznego (PPS). Numerem tym należy się posługiwać podczas załatwiania wszelkich spraw związanych z usługami publicznymi, takimi, jak świadczenia społeczne, podatki i usługi medyczne. Po otrzymaniu indywidualnego numeru PPS należy skontaktować się z lokalnym urzędem skarbowym w celu uregulowania spraw podatkowych. Numer PPS należy podawać przy ubieganiu się o świadczenia oraz we wszelkiej korespondencji z Ministerstwem Spraw Społecznych i Rodzinnych. Pomoże to szybko odnaleźć Państwa rejestr ubezpieczenia i skróci czas przyznawania świadczeń. 9

12 Prosimy upewnić się, czy są Państwo zarejestrowani oraz że pracodawca zna Państwa numer PPS. W przeciwnym razie, składki PRSI na ubezpieczenie społeczne mogą być nieprawidłowo rejestrowane. Składki PRSI dla pracowników Wysokość składek PRSI (na ubezpieczenie społeczne zależne od dochodów) jest określana procentowo w oparciu o kwotę brutto tygodniowych zarobków pracownika. Składka opłacana jest częściowo przez pracownika i częściowo przez pracodawcę. Jeśli zarobki tygodniowe są poniżej pewnej określonej kwoty, nie trzeba odprowadzać składek PRSI za ten tydzień. Pracodawca ma prawny obowiązek opłacić całą składkę. Jednak pracodawca każdorazowo potrąca z tygodniowych zarobków pracownika tę część składki, którą powinien odprowadzić pracownik. Istnieją różne klasy składek w zależności od zawodu. Na przykład, osoby pracujące w przemyśle, handlu i usługach odprowadzają składki klasy A, obejmujące wszystkie świadczenia. 10

13 Część składki zazwyczaj opłacana przez pracownika składa się z dwóch elementów: składki na ubezpieczenie społeczne i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne zwolnieni są pracownicy, którzy: posiadają kartę świadczeń zdrowotnych lub pobierają dodatek dla spadkobierców lub dla rodzin niepełnych w Irlandii bądź zasiłek lub dodatek dla spadkobierców w innym kraju członkowskim. Składki PRSI dla osób samozatrudnionych W przypadku osób samozatrudnionych, wysokość składki PRSI zależy od wysokości wykazanego dochodu w skali roku. Jednak niektórych rodzajów dochodów nie bierze się pod uwagę (np. odpisów kapitałowych czy świadczeń opieki społecznej) przy obliczaniu składki PRSI. Osoby samozatrudnione o niskich dochodach płacą składkę zryczałtowaną stałą kwotę zamiast procentowej wartości ich dochodów. Większość osób samozatrudnionych opłaca składki PRSI wraz z podatkiem dochodowym do Urzędu skarbowego. Jeśli ich dochody są na tyle niskie, że nie otrzymują rocznego zwrotu podatku, odprowadzają składki PRSI bezpośrednio do Ministerstwa Spraw Społecznych i Rodzinnych. 11

14 Składki PRSI zakredytowane Zazwyczaj warunkiem uzyskania świadczenia z tytułu opłacanych składek jest wcześniejsze zatrudnienie i odprowadzanie składek. Jednak w pewnych sytuacjach, Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych przyznaje zakredytowane składki PRSI. Składki zakredytowane mogą ułatwić spełnienie warunków do uzyskania świadczeń w przyszłości. Składki zakredytowane są zazwyczaj przyznawane: osobom, które pobierają świadczenia z tytułu bezrobocia, choroby lub emerytury; uczestnikom kursów zawodowych organizowanych przez FÁS (krajową instytucję szkolenia zawodowego); osobom podejmującym pracę po raz pierwszy (otrzymują one specjalne kredyty dla osób rozpoczynających pracę) oraz studentom uczącym się w pełnym wymiarze godzin. Jeśli w dowolnym momencie okresu aktywności zawodowej składki PRSI nie były opłacane ani kredytowane przez 2 pełne lata podatkowe pod rząd, składki zakredytowane nie zostaną przyznane do czasu powrotu do pracy i ponownego opłacania składek przez co najmniej 26 tygodni. Ubezpieczenie dobrowolne Osoby nieobjęte ubezpieczeniem obowiązkowymi składkami PRSI w Irlandii ani żadnym innym programem ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo lub dobrowolnie, w żadnym z krajów UE, oraz które nie ukończyły 66 roku życia, mogą dobrowolnie odprowadzać składki, które w przyszłości mogą ułatwić uzyskanie uprawnień do pobierania niektórych świadczeń, np. emerytury. Jest to możliwe w przypadku osób, które: pracowały i już opłaciły 260 składek PRSI oraz złożą wniosek w odpowiednim terminie po ustaniu ubezpieczenia. Warunki opłacania składek PRSI Nie trzeba opłacać składek PRSI, aby korzystać z usług medycznych lub pobierać zasiłek na dziecko. Zasadniczo, aby móc otrzymać krótkoterminowe świadczenia (takie jak zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński lub zasiłek dla osób poszukujących pracy), należy spełnić następujące warunki: mieć opłacone co najmniej 52 składki na PRSI od momentu rozpoczęcia rejestru ubezpieczenia oraz mieć opłaconych lub zakredytowanych co najmniej 39 składek PRSI w danym roku podatkowym lub składkowym. 12

15 Aby móc pobierać większość świadczeń długoterminowych (takich jak renta dla wdów i wdowców z tytułu opłacanych składek, emerytura wypłacana przez państwo z tytułu wejścia w wiek poprodukcyjny oraz emerytura wypłacana przez państwo z tytułu opłacanych składek, należy odprowadzić przynajmniej 156 składek PRSI, w tym osiągnąć minimalny roczny poziom składek opłaconych lub zakredytowanych. Aby móc pobierać rentę inwalidzką i połączoną rentę ubezpieczeniową, należy opłacić 260 składek oraz osiągnąć minimalny średni poziom w skali roku. Rok wypłaty świadczenia Jest to rok kalendarzowy, w którym został złożony wniosek o świadczenie. Trwa od stycznia do grudnia, zaczyna się w pierwszy poniedziałek stycznia. Odpowiedni rok podatkowy lub składkowy Jest to przedostatni pełny rok podatkowy przed rokiem wypłaty świadczenia. Prosimy zapoznać się z tabelą poniżej. Rok, w którym świadczeniobiorca Odpowiedni rok podatkowy: ubiega się o zasiłek: Miejsce zamieszkania Aby móc pobierać niektóre świadczenia niewymagające opłacania składek (Patrz rozdział 11) oraz zasiłek na dziecko, należy spełniać warunek stałego zamieszkania. Miejsce zamieszkania oznacza, że osoba ubiegająca się o świadczenie jest w pewien sposób, który można udowodnić, związana z Irlandią lub inną częścią Wspólnego Obszaru Celnego. 1 Podczas orzekania o spełnieniu warunku stałego zamieszkania, Ministerstwo weźmie pod uwagę: Jak długo osoba ubiegająca się o świadczenie mieszka w Irlandii? Czy mieszka tu stale? Dlaczego tu mieszka? Plany na przyszłość, posiadanie rodziny w Irlandii oraz inne okoliczności. Każdy wniosek rozpatrywany jest indywidualnie. 1 Tzw. Wspólny Obszar Celny obejmuje Irlandię, Wielką Brytanię, Wyspy Normandzkie oraz Wyspę Man. 13

16 14 W Irlandii nie trzeba opłacać składek ubezpieczeniowych PRSI, aby korzystać z usług medycznych oraz zasiłku na dziecko.

17 ROZDZIAŁ 2 Opis irlandzkiego systemu opieki zdrowotnej 15

18 Opis irlandzkiego systemu opieki zdrowotnej Uprawnienia do otrzymywania świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej w Irlandii są zazwyczaj przyznawane na podstawie miejsca zamieszkania oraz dochodów. Każdy, kto niezależnie od narodowości, zostanie uznany przez państwową służbę zdrowia (HSE) za osobę zamieszkałą na stałe w Irlandii, ma prawo korzystać z usług w pełnym zakresie (Kategoria 1) lub w ograniczonym zakresie (Kategoria 2). Aby uznać kogoś za osobę na stałe mieszkającą w Irlandii, przedstawiciel państwowej służby zdrowia (HSE) musi zyskać przekonanie, że osoba ta zamierza pozostać w tym kraju przez co najmniej kolejny rok. Kategoria 1 osoby posiadające kartę świadczeń zdrowotnych Karty świadczeń zdrowotnych są wydawane osobom korzystającym z usług medycznych w Kategorii 1, jako potwierdzenie ich uprawnienia do korzystania z tych świadczeń. Osoby należące do tej kategorii mogą korzystać z pełnego zakresu bezpłatnych świadczeń, w tym: opieki lekarza pierwszego kontaktu (GP); przepisanych leków, wyrobów medycznych, urządzeń medycznych i chirurgicznych; całodobowej opieki na oddziałach szpitali publicznych, w tym konsultacji medycznych; całodobowej opieki w szpitalu, w tym konsultacji medycznych; bezpłatnej pomocy medycznej na oddziale powypadkowym i intensywnej opieki medycznej; leczenia dentystycznego, okulistycznego i leczenia słuchu oraz niezbędnych środków medycznych; opieki zdrowotnej dla noworodków i dla matki; każdorazowej zapomogi finansowej z tytułu urodzenia dziecka. Każda osoba, która ukończyła 70 lat zyskuje automatycznie prawo do otrzymania karty świadczeń zdrowotnych. Uprawnienia pozostałych osób są ustalane w zależności od wysokości osiąganego dochodu. Określenie, czy dana osoba spełnia warunki i może otrzymać kartę świadczeń zdrowotnych, należy do państwowej służby zdrowia (HSE), która w uzasadnionych przypadkach ma prawo przyznać kartę osobie niespełniającej kryteriów związanych z wysokością dochodów, jeśli nieprzyznanie karty spowodowałoby znaczne problemy. Osoby uprawnione do uzyskania karty świadczeń zdrowotnych będą mogły korzystać jeszcze z dodatkowych przywilejów. Między innymi jest to zwolnienie z opłacania składek zdrowotnych, zwolnienie z opłat egzaminacyjnych w szkołach średnich, dofinansowanie na zakup podręczników oraz pełne dofinansowanie dojazdu do szkół dzieci, które mieszkają co najmniej 3 mile od najbliższej szkoły. 16

19 Kategoria 2 osoby nieposiadające karty świadczeń zdrowotnych Osoby, które mieszkają w Irlandii i są uprawnione do korzystania z usług medycznych, ale nie kwalifikują się do Kategorii 1 - należą do Kategorii 2. Osoby z Kategorii 2 (nieposiadające kart świadczeń zdrowotnych) mogą korzystać z: całodobowej opieki na oddziałach szpitali publicznych w tym konsultacji medycznych, za pewną opłatą; porad i usług specjalistów w przychodniach (z wyłączeniem leczenia dentystycznego, okulistycznego i leczenia słuchu); opieki zdrowotnej dla noworodka i matki; dopłat do przepisanych leków i środków medycznych (patrz Program refundacji leków oraz Program chorób przewlekłych); w niektórych wypadkach, wizyty lekarza pierwszego kontaktu (patrz niżej); za opłatą, pomocy medycznej na oddziale powypadkowym i intensywnej opieki medycznej; (bez opłaty w razie skierowania przez lekarza pierwszego kontaktu). Program refundacji leków Program obejmuje osoby zamieszkałe w Irlandii oraz ich rodziny i polega na tym, że płacą one maksymalnie 85 miesięcznie za leki i inne określone środki medyczne, wykorzystywane przez tę osobę lub jej rodzinę w danym miesiącu. Karta wizytowa lekarza pierwszego kontaktu Osoby zakwalifikowane do Kategorii 2 mogą otrzymać dodatkowo świadczenie w postaci karty wizytowej lekarza pierwszego kontaktu, która upoważnia ich oraz członków ich rodzin do korzystania z bezpłatnych wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. Przyznanie tej karty uzależnione jest od uzyskiwanych dochodów. Placówka państwowej służby zdrowia (HSE) może przyznać kartę osobom wymagającym regularnej i intensywnej opieki medycznej lub wizyt u lekarza, nawet jeśli nie spełniają one powyższych warunków. Program chorób przewlekłych Osoby przewlekle chore mają prawo do bezpłatnych leków i środków niezbędnych do leczenia tych chorób. Leczenie dentystyczne, okulistyczne oraz leczenie słuchu Leczenie dentystyczne, okulistyczne i leczenie słuchu nie jest objęte zakresem usług dostępnych w przychodniach, jednak takie leczenie jest stosowane wobec dzieci, które dostały skierowanie z przychodni dziecięcej lub ze szkoły. 17

20 Usługi bezpłatne, ogólnodostępne Program opieki dla matek i noworodków Program opieki dla matek i noworodków przewiduje opiekę należną wszystkim kobietom mieszkającym w Irlandii spodziewającym się dziecka. Ciąża prowadzona jest przez wybranego przez pacjentkę lekarza pierwszego kontaktu i lekarza położnika ze szpitala. Lekarz pierwszego kontaktu opiekujący się matką zajmuje się również noworodkiem. W ramach opieki, w okresie pierwszych 6 tygodni po porodzie, przeprowadzane są badania kontrolne. Inne usługi Opieka szpitalna dla dzieci cierpiących na niektóre przewlekłe choroby; Leki i środki medyczne dla osób niepełnosprawnych; Opieka szpitalna, diagnozowanie i środki prewencyjne stosowane w celu zapobiegania chorobom zakaźnym. Kategorie uprawnień do usług medycznych Poniższy schemat pokazuje, do jakich rodzajów usług uprawnione są osoby należące do poszczególnych kategorii. Pełne uprawnienia (posiadacze kart świadczeń zdrowotnych) Bezpłatna opieka szpitalna i lekarza pierwszego kontaktu Bezpłatne leczenie dentystyczne, okulistyczne i leczenie słuchu Opieka dla matek Leki i środki medyczne w ramach Ogólnej Opieki Medycznej Ograniczone uprawnienia (z kartą wizyt lekarza pierwszego kontaktu) Bezpłatne wizyty u lekarza pierwszego kontaktu Pełna opieka szpitalna (podlegająca opłatom) Opieka dla matek Refundacje i dofinansowanie leczenia w ramach Programu refundacji leków i Programu chorób przewlekłych. Ograniczone uprawnienia Pełna opieka szpitalna (podlegająca opłatom) Opieka dla matek Refundacje i dofinansowanie leczenia w ramach Programu refundacji leków i Programu chorób przewlekłych. Więcej informacji na temat świadczeń opieki zdrowotnej w Irlandii można uzyskać w lokalnej placówce służby zdrowia (HSE) (patrz Załącznik 3). Informacje te dostępne są również za pośrednictwem stron internetowych oraz 18

21 ROZDZIAŁ 3 Ogólne zasady zawarte w Rozporządzeniach WE i umowach dotyczących ubezpieczeń społecznych 19

22 Rozporządzenia WE Zasady dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych zostały opisane w Rozporządzeniach (EWG) Nr 1408/71, 574/72 oraz 859/2003. Rozporządzenia te mają na celu zapewnienie ochrony w zakresie ubezpieczeń społecznych osobom przemieszczającym się w obrębie Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Dostarczają one rozwiązań licznych problemów, na jakie napotyka wiele osób po przeniesieniu się do innego kraju UE. Poniżej opisano kilka przykładów: Kto płaci za pobyt w szpitalu w razie choroby lub wypadku, które miały miejsce podczas pobytu w innym kraju? Który kraj wypłaca świadczenia rodzinne? W jaki sposób rozwiązana jest kwestia uprawnień do emerytury, jeśli dana osoba przepracowała kilka lat w innym kraju? Który kraj wypłaca zasiłek dla bezrobotnych pracownikom przygranicznym? Kogo dotyczą Rozporządzenia? Obecnie, Rozporządzenia regulujące kwestie ubezpieczeń społecznych dotyczą wymienionych poniżej grup osób przemieszczających się lub pozostających na terytorium krajów Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego: osób zatrudnionych na etat oraz osób samozatrudnionych, ubezpieczonych zgodnie z prawem jednego z krajów Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego; bezpaństwowców i uchodźców; urzędników służby cywilnej; studentów; emerytów; obywateli państw trzecich, tj. państw nienależących do Unii Europejskiej ani do Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2 oraz członków rodzin i spadkobierców wyżej wymienionych osób, niezależnie od obywatelstwa Więcej informacji w punkcie 'Obywatele państw trzecich w tym rozdziale.

23 W jakich krajach obowiązują te zasady? Na przepisy Rozporządzeń Wspólnoty Europejskiej można powoływać się we wszystkich krajach należących do Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Poniżej zamieszczono listę krajów Unii Europejskiej: Austria Hiszpania Portugalia Belgia Holandia Republika Czeska Bułgaria Irlandia Rumunia Cypr Litwa Słowacja Dania Litwa Luksemburg Słowenia Estonia Łotwa Szwecja Finlandia Malta Węgry Francja Niemcy Wielka Brytania Grecja Polska Włochy Europejski Obszar Gospodarczy obejmuje 27 krajów członkowskich oraz Norwegię, Islandię i Liechtenstein. Uwaga: Państwo, Kraj, kraje członkowskie użyte w treści niniejszego przewodnika oznacza jedno z tych państw, chyba, że z kontekstu jasno wynika inaczej. Jakie zagadnienia zostały uregulowane? Rozporządzenia dotyczące ubezpieczeń społecznych znajdują zastosowanie do przepisów prawa krajowego w odniesieniu do: świadczeń chorobowych i macierzyńskich; świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych; świadczeń z tytułu inwalidztwa; zasiłków dla bezrobotnych; świadczeń rodzinnych; emerytur; zasiłków dla spadkobierców oraz dodatkowych świadczeń z tytułu śmierci. 21

24 Ogólne zasady związane z ustalaniem zastosowania prawa danego kraju Przed podjęciem zatrudnienia należy dowiedzieć się, przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych którego kraju członkowskiego zostaną zastosowane. Jest to istotne nie tylko z uwagi na opłacanie składek na ubezpieczenie, ale również na możliwość pobierania świadczeń społecznych oraz uprawnień do świadczeń emerytalnych w przyszłości. Obecne przepisy wykluczają sytuację, w której nie obowiązuje żadne prawo oraz możliwość równoczesnego zastosowania dwóch konkurencyjnych systemów prawnych, w przypadku np. regularnego przemieszczania się pomiędzy dwoma państwami. Przepisy te są wiążące i nie pozwalają na wybór rozwiązań prawnych dotyczących systemu ubezpieczeń społecznych. Z reguły każdy (osoba zatrudniona na etat lub osoba samozatrudniona) ubezpieczony jest w ramach systemu ubezpieczeń społecznych tylko jednego kraju członkowskiego w danym czasie. Zazwyczaj jest to kraj, w którym osoba ta pracuje, niezależnie od miejsca zamieszkania pracownika czy siedziby pracodawcy. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. (Patrz kategorie specjalne, poniżej). W przypadku osób niezamieszkujących w żadnym z krajów członkowskich, w których pracują, obowiązuje prawo o ubezpieczeniach społecznych kraju, w którym znajduje się siedziba pracodawcy. Jednak pracownik, który był zatrudniony w jednym z krajów członkowskich i jednocześnie samozatrudniony w innym państwie członkowskim, może w wyjątkowych przypadkach być zatrudniony w obu tych krajach. Szczególne kategorie pracowników 1 Pracownicy delegowani Niekiedy przedsiębiorstwo lub organizacja może czasowo skierować pracownika do świadczenia pracy na terytorium innego państwa. Nazywa się to delegacją. Jeśli pracownik zostanie oddelegowany do pracy na czas krótszy niż 12 miesięcy, bez celu zastąpienia innego pracownika, którego czas delegacji dobiegł końca, podlega on nadal systemowi ubezpieczenia społecznego kraju, z którego został oddelegowany. Pracownik, który został oddelegowany do innego kraju, przed wyjazdem powinien uzyskać formularz E101 zaświadczający, że podlega on nadal systemowi ubezpieczeń społecznych kraju, z którego został oddelegowany. Formularz może uzyskać pracownik lub pracodawca z odpowiedniej instytucji w kraju, w którym pracownik będzie ubezpieczony podczas delegacji. 22

25 Jeśli okres pracy za granicą wydłuży się powyżej 12 miesięcy z powodu nieprzewidywalnych okoliczności, można starać się o przedłużenie ubezpieczenia w kraju, z którego pracownik został oddelegowany, na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy. Po przyznaniu prawa do przedłużenia tego okresu, należy wystąpić o Formularz E102. Zasady te obowiązują osoby zatrudnione na etat, jak i osoby samozatrudnione. Więcej informacji można znaleźć w praktycznym poradniku na temat pracy w delegacji na stronie Komisji Europejskiej pod adresem: 2 Marynarze Marynarze pracujący na statkach pływających pod flagą jednego z krajów członkowskich podlegają systemowi ubezpieczeń tego państwa, nawet jeśli mieszkają w innym kraju członkowskim. Inaczej jest w sytuacji, kiedy siedziba przedsiębiorstwa zatrudniającego marynarza znajduje się w kraju jego zamieszkania. Poza tym, jeśli praca świadczona jest w porcie, stosuje się ustawodawstwo kraju, w którym marynarz pracuje. 23

26 3 Pracownicy zatrudnieni w transporcie międzynarodowym Pracownicy zatrudnieni w firmie prowadzącej działalność związaną z międzynarodowym transportem kolejowym, drogowym, powietrznym, lub wodnym śródlądowym podlegają systemowi ubezpieczeń kraju członkowskiego, w którym znajduje się przedsiębiorstwo. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy pracownik jest zatrudniony w oddziale lub przedstawicielstwie danej firmy, znajdującym się w innym kraju lub jeśli pracownik jest zatrudniony głównie na terytorium kraju członkowskiego, na terenie którego zamieszkuje. 4 Urzędnicy służby cywilnej Pracownicy służby cywilnej ubezpieczeni są w kraju, któremu podlega zatrudniająca ich administracja. 5 Pracownicy powołani do wojska Pracownicy powołani do wojska lub zastępczej służby cywilnej państwa członkowskiego podlegają ustawodawstwu tego państwa. 6 Osoby zatrudnione w placówkach dyplomatycznych i na stanowiskach konsularnych Zasadniczo, osoby takie są ubezpieczone w kraju, w którym znajduje się placówka dyplomatyczna lub konsularna. Jednakże obywatele kraju, z którego zostali oddelegowani, mogą wybrać system ubezpieczeń obowiązujący w tym kraju. 7 Pracownicy przygraniczni Pracownikiem przygranicznym jest osoba zatrudniona na etat lub osoba samozatrudniona, która: pracuje w innym kraju członkowskim niż to, w którym mieszka oraz powraca do kraju, w którym mieszka, co najmniej raz w tygodniu. W przypadku pracowników przygranicznych stosuje się te same przepisy o ubezpieczeniach społecznych, co w przypadku innych grup objętych rozporządzeniami WE. Na przykład: pracownicy ci są ubezpieczeni w kraju, w którym mieszkają; mogą ubiegać się o świadczenia rodzinne w kraju, w którym pracują dla członków swoich rodzin mieszkających w innym kraju członkowskim. będą otrzymywać osobne emerytury z każdego kraju, w którym byli ubezpieczeni przez co najmniej jeden rok. 24