PRZEWODNIK. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Autor rozdziału 4:

Transkrypt

1 1

2 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie PRZEWODNIK dotyczący zarządzania własnością intelektualną i ochrony prawnej dóbr niematerialnych powstałych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Autor rozdziału 4: Recenzent: dr Marek Salamonowicz Katedra Prawa Gospodarczego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie prof. dr hab. Michał du Vall Instytut Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytet Jagielloński Przewodnik dystrybuowany bezpłatnie Nakład: 500 egz. Przewodnik wydany w ramach projektu pt. W kierunku rozwoju przedsiębiorczości UWM w Olsztynie na rzecz stymulowania komercjalizacji badań naukowych w regionie Warmii i Mazur dofinansowanego ze środków programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej Olsztyn, 2011 r. 2 3

3 Szanowni Państwo! Mam zaszczyt przekazać na Państwa ręce Przewodnik dotyczący zarządzania własnością intelektualną i ochrony prawnej dóbr niematerialnych powstałych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Celem Przewodnika jest przybliżenie założeń Regulaminu dotyczącego zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie, zatwierdzonego Uchwałą nr 716 Senatu Uniwersytetu z dn. 17 czerwca 2011 r. Uchwalenie dokumentu stanowi realizację obowiązku ustanowienia przez szkoły wyższe regulaminu zarządzania prawami własności intelektualnej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych, jaki został sformułowany w art. 86 c ustawy z 18 marca 2011 r., nowelizującej ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym. Zadaniem Uniwersytetu jest dbać o należytą ochronę własności intelektualnej, powstającej w wyniku prowadzonych badań. To z kolei warunkuje możliwość czerpania korzyści z prawidłowej, opartej na przejrzystych zasadach polityki komercjalizacji. Przyjęcie przez Senat UWM regulacji w zakresie ochrony własności intelektualnej i komercjalizacji wyników prac badawczych powinno służyć pogodzeniu interesów UWM oraz twórców dóbr niematerialnych: pracowników, doktorantów i studentów. Powinno się odbyć poprzez ustalenie, kto oraz w jakim zakresie ma uprawnienia do korzystania z tworzonych dóbr niematerialnych. Efektem powinno być zapewnienie sprawiedliwego podziału korzyści płynących z procesu komercjalizacji. Wprowadzenie Regulaminu dotyczącego zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie to istotny krok na drodze zwiększania bezpieczeństwa i usprawnienia komercjalizacji dóbr niematerialnych powstających w Uniwersytecie lub z jego udziałem. To moment przełomowy, ale nie koniec prac w zakresie kształtowania polityki zarządzania własnością intelektualną w Uniwersytecie. Na każdym etapie prac nad przyjętymi regulacjami twórcom przyświecała myśl, aby założenia Regulaminu były elastyczne i przede wszystkim pomocne społeczności akademickiej UWM, a wprowadzone zasady mogły ewoluować wraz z rozwojem Uniwersytetu. Serdecznie zachęcam do lektury treści Przewodnika. Wierzę, że przyjęty Regulamin przyczyni się do usprawnienia działań Uniwersytetu i przysporzy korzyści jego pracownikom, studentom i partnerom. Jednocześnie dziękuję wszystkim zaangażowanym pracownikom Uniwersytetu za tak cenną inicjatywę i trud długotrwałych działań związanych z opracowaniem w UWM zasad w zakresie ochrony własności intelektualnej i komercjalizacji wyników prac badawczych. prof. dr hab. Józef Górniewicz REKTOR 4 5

4 Spis treści 1. Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Uzasadnienie do Regulaminu Komentarz do poszczególnych paragrafów Regulaminu Zasady prawnej ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w ramach UWM w Olsztynie Wprowadzenie Prawa autorskie Przedmiot i treść prawa autorskiego Utwory pracownicze i naukowe Programy komputerowe, utwory audiowizualne, bazy danych i prawa pokrewne Twórczość studentów i doktorantów Prawa własności przemysłowej Istota praw własności przemysłowej Charakterystyka praw wyłącznych Uwarunkowania polityki w sferze komercjalizacji własności intelektualnej Podsumowanie. Wnioski końcowe Bibliografia

5 1. Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie stanowi załącznik do Uchwały nr 716 Senatu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z dnia 17 czerwca 2011 r. Dokument został opracowany przez Zespół Koordynujący realizację projektu pt. W kierunku rozwoju przedsiębiorczości UWM w Olsztynie na rzecz stymulowania komercjalizacji badań naukowych w regionie Warmii i Mazur realizowanego przez Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w ramach umowy nr 26/PMKI/U/ /2009 z dn. 23/02/2010 r. zawartej z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu pt. Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej. Skład Zespołu Koordynującego, powołanego decyzją Rektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie nr 18/2010 z dn. 28/05/2010 r. przewodniczący zespołu: dr hab. inż. Szczepan Figiel, prof. UWM, prorektor ds. rozwoju uczelni członkowie zespołu: dr hab. inż. Władysław Kordan, prof. UWM, prorektor ds. nauki i współpracy z gospodarką prof. dr hab. Jerzy Borowski, dr hab. Krzysztof Bryl, przewodniczący Rady Nadzorującej CIiTT prof. dr hab. inż. Mirosław Krzemieniewski, Izabella Raniszewska, rzecznik patentowy dr Marek Salamonowicz, Wojciech Samulowski, dyrektor Centrum Innowacji i Transferu Technologii 8 9

6 Załącznik do Uchwały Nr 716 z dnia 17 czerwca 2011 roku UCHWAŁA Nr 716 Senatu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z dnia 17 czerwca 2011 roku w sprawie wprowadzenia Regulaminu dotyczącego zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie Dokument opracował: Zespół Koordynujący realizację projektu W kierunku rozwoju przedsiębiorczości UW-M w Olsztynie na rzecz stymulowania komercjalizacji badań naukowych w regionie Warmii i Mazur Działając na podstawie 14 ust. 2 pkt. 17 Statutu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie stanowi się co następuje: 1 Uchwala się Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie, zwany dalej Regulaminem, stanowiący załącznik do niniejszej Uchwały. 2 Regulamin wchodzi w życie z dniem 1 października 2012 roku. 3 Nadzór nad realizacją Uchwały powierza się Prorektorowi ds. Rozwoju Uczelni. 4 Uchwała wchodzi w życie z dniem jej podjęcia. Przewodniczący Senatu Rektor prof. dr hab. Józef GÓRNIEWICZ Rozdział I Postanowienia ogólne 1 Słownik pojęć Dla potrzeb niniejszego Regulaminu, poniższe pojęcia mają następujące znaczenie: a) Dobra niematerialne 1. utwory w rozumieniu prawa autorskiego (w tym utwory naukowe, audiowizualne, programy komputerowe), przedmioty praw pokrewnych, bazy danych; 2. dobra własności przemysłowej wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, topografie układów scalonych, odmiany roślin, know-how. b) Know-how nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, organizacyjne, i inne mające wartość gospodarczą, co do których Uniwersytet podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności; c) Uniwersytet Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie; d) CIiTT Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie; e) Twórca osoba, która stworzyła dobro niematerialne; f) Kierownik jednostki dziekan lub kierownik jednostki w przypadku jednostek międzywydziałowych lub ogólnouczelnianych. 2 Zakres podmiotowy 1. Postanowienia Regulaminu stosuje się do pracowników Uniwersytetu niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy. 2. Postanowienia Regulaminu stosuje się także wobec doktorantów, stypendystów, studentów oraz innych osób, jeżeli tak stanowi umowa zawarta między nimi a Uniwersytetem. 3. Postanowienia Regulaminu dotyczące twórców mają odpowiednie zastosowanie do współtwórców. Do reprezentowania swoich interesów względem Uniwersytetu, współtwórcy powinni wyznaczyć swego przedstawiciela, dopóki tego nie uczynią, Uniwersytet nie jest związany ich stanowiskiem

7 3 Zakres przedmiotowy Postanowienia Regulaminu stosuje się do dóbr niematerialnych, jak i ich materialnych nośników: a) powstałych w trakcie prac naukowych, badawczych i rozwojowych realizowanych w Uniwersytecie, w szczególności stworzonych przez pracowników w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy; b) powstałych przy pomocy Uniwersytetu; c) do których prawa zostały przeniesione na Uniwersytet; d) powierzonych Uniwersytetowi; e) w sytuacjach, gdy umowa tak stanowi. 4 Obowiązki pracownicze 1. Przestrzeganie postanowień Regulaminu należy do obowiązków pracowników Uniwersytetu. 2. Dobra niematerialne będą uznawane za powstałe w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, jeżeli zakres obowiązków pracownika obejmuje działania, w wyniku których może dojść do stworzenia dóbr niematerialnych. 3. Kwalifikacji określonej w ust. 2 nie stoi na przeszkodzie stworzenie dobra niematerialnego w czasie trwania urlopu naukowego, grantu uczelnianego lub stypendium naukowego. 4. W przedmiocie sporu co do tego, czy dobro niematerialne powstało w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych rozstrzyga Komisja ds. Własności Intelektualnej. Nie ogranicza to żadnej ze stron prawa do sądu. Skład oraz zasady funkcjonowania Komisji określa Rektor w drodze zarządzenia. 5. Pracownicy mają obowiązek informowania Komisji ds. Własności Intelektualnej o naruszeniach praw na dobrach niematerialnych Uniwersytetu. 5 Pomoc Uniwersytetu Dobra niematerialne będą uznawane za powstałe przy pomocy Uniwersytetu, jeżeli pomoc ta ma charakter istotny, bezpośrednio warunkując powstanie danego dobra niematerialnego. Może ona polegać w szczególności na: nakładach finansowych, technicznych, materiałowych, doradztwie merytorycznym lub świadczeniu usług, które nie są powszechnie dostępne. 6 Ogólne zasady odnoszące się do umów 1. W braku szczególnego przepisu, umowy dotyczące dóbr niematerialnych zawiera Rektor lub osoba przez niego upoważniona. 2. Osoba zawierająca w imieniu Uniwersytetu umowę dotyczącą dóbr niematerialnych powinna w szczególności zadbać o: a) zgodność postanowień umowy z regulaminem; b) przyznanie Uniwersytetowi stosownych praw do dobra niematerialnego jak też do jego materialnych nośników, które zakresem odpowiadają udzielonej pomocy, wykorzystania jego zasobów, poniesionych nakładów; c) poszanowanie praw osobistych twórcy. 7 Podstawowe prawa i obowiązki Uniwersytetu 1. Uniwersytet zapewnia własnym, jak i powierzonym mu dobrom niematerialnym, należytą ochronę prawną w kraju i za granicą. 2. Realizacja uprawnień Uniwersytetu w zakresie dóbr niematerialnych odbywa się z poszanowaniem praw twórców oraz we współdziałaniu z nimi. 3. Uniwersytet wspiera rozwój działalności twórczej i wynalazczej, w szczególności zapewniając kształcenie w zakresie ochrony własności intelektualnej oraz korzystanie z informacji patentowej, naukowej, bazy ofert technologicznych, a także udzielając stosownej pomocy. 8 Obowiązek dbałości o dobro Uniwersytetu Każdy, wobec którego znajdują zastosowanie przepisy niniejszego Regulaminu, ma obowiązek zgłosić stworzenie dobra niematerialnego, do którego prawa może nabyć Uniwersytet, a także ma obowiązek podjęcia wszelkich rozsądnych czynności dla umożliwienia Uniwersytetowi korzystania z tych praw. W szczególności nie należy bez zgody Uniwersytetu ujawniać, w tym publikować informacji, jeżeli wiązałoby się to z ryzykiem utrudnienia możliwości uzyskania i korzystania z prawnej ochrony. 9 Odstąpienie od postanowień Regulaminu Rektor w ma prawo odstąpić od zasad wyrażonych w niniejszym Regulaminie, jeżeli przemawia za tym ważny interes Uniwersytetu oraz nie pozostaje to w sprzeczności z innymi aktami normatywnymi. 10 Infrastruktura Uniwersytetu 1. W związku z komercjalizacją dóbr niematerialnych Uniwersytet może odpłatnie zezwolić na korzystanie ze swojej infrastruktury osobom trzecim. 2. W szczególnych przypadkach może być uzasadnione ustalenie preferencyjnych, odbiegających od cen rynkowych zasad odpłatności. 11 Materialne nośniki dóbr niematerialnych 1. Uniwersytet nabywa prawo własności rzeczy będących materialnymi nośnikami dóbr niematerialnych lub innych rzeczy, jeżeli powstały one w wyniku badań w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rzeczy powstałych w wyniku badań prowadzonych przy istotnej pomocy Uniwersytetu. 3. Do celów zarządzania przedmiotami wymienionymi w ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio przepisy o komercjalizacji dóbr niematerialnych

8 Rozdział II Zakres uprawnień Uniwersytetu i twórców Podrozdział 1 Prawa autorskie, prawa pokrewne, prawa do baz danych 12 Utwory naukowe 1. Pracownik ma swobodę w wyborze formy oraz miejsca publikacji lub innego sposobu rozpowszechniania utworu naukowego, z zastrzeżeniem przepisów niniejszego paragrafu oraz 8 i 14 Regulaminu. 2. Pracownik jest obowiązany do umieszczania obok swojego nazwiska jako twórcy, nazwy Uniwersytetu. 3. Kierownik jednostki za zgodą Rektora lub osoby przez niego upoważnionej może wyrazić wolę skorzystania przez Uniwersytet z prawa pierwszeństwa publikacji określonych utworów naukowych pracowników. Wówczas na twórcy będzie ciążył obowiązek zgłoszenia utworu naukowego. 4. Pierwszeństwo opublikowania wskazane w ust. 3 wygasa, jeżeli w ciągu trzech miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu, albo jeżeli w okresie roku od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany. 5. Publikacja utworu naukowego odbywa się na warunkach określonych w umowie wydawniczej zawartej z twórcą. 6. Postępowanie w sprawach określonych w ust. 3 reguluje Rektor w drodze zarządzenia. 7. Uniwersytet ma prawo do nieodpłatnego korzystania z utworu naukowego jako materiału naukowego. 8. Uniwersytet ma prawo udostępniania utworu naukowego osobom trzecim, jeżeli wynika to z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało przewidziane umową. 13 Utwory pracownicze 1. Uniwersytet nabywa autorskie prawa majątkowe z chwilą przyjęcia utworu, nie będącego utworem naukowym, a stworzonego w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, w granicach wynikających z celu umowy i zgodnego zamiaru stron. 2. Kierownik jednostki za zgodą Rektora lub osoby przez niego upoważnionej może wyrazić wolę skorzystania przez Uniwersytet z praw do określonych utworów, o których mowa w ust. 1. Wówczas twórca ma obowiązek zgłoszenia stworzenia takiego utworu. 3. Postępowanie w sprawach określonych w ust. 2 reguluje Rektor w drodze zarządzenia. 14 Programy komputerowe, utwory audiowizualne, bazy danych 1. Uniwersytetowi przysługują w sposób pierwotny autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy także wówczas, gdy ma on charakter utworu naukowego. 2. Uniwersytet może wystąpić w roli producenta utworu audiowizualnego. W takiej sytuacji domniemywa się, że ma on wyłączne prawa majątkowe do eksploatowania utworu jako całości, także wtedy, gdy utwór audiowizualny jest zarazem utworem naukowym. 3. Uniwersytet ponosząc ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych jest jej producentem. Przysługuje mu z tego tytułu prawo do bazy danych o charakterze wyłącznym, majątkowym, bezwzględnym. 4. Twórca dobra niematerialnego określonego w ust. 1, 2 i 3 zobowiązany jest do zgłoszenia jego stworzenia kierownikowi jednostki. 15 Przedmioty praw pokrewnych Uniwersytet może być uprawniony z tytułu praw pokrewnych, w szczególności: a) jako producent fonogramów i wideogramów prawa do fonogramu lub wideogramu b) jako organizacja radiowa lub telewizyjna prawa do nadań c) jako wydawca prawa pierwszego wydania naukowego lub krytycznego. 16 Utwory studentów 1. Prawa osobiste i majątkowe do utworów stworzonych przez studentów, stażystów, w toku studiów lub w trakcie realizacji prac dyplomowych, należą z zasady do twórców. 2. Uniwersytetowi przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli Uniwersytet nie opublikował pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją opublikować, chyba, że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego. Podrozdział 2 Prawa własności przemysłowej 17 Uprawnienia Uniwersytetu 1. W sytuacji powstania dobra własności przemysłowej w wyniku wykonywania przez pracownika obowiązków pracowniczych prawo do uzyskania patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy lub znak towarowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, topografii układu scalonego lub nowej odmiany roślin przysługują Uniwersytetowi, chyba że stosowna umowa przewiduje inaczej. 2. Postanowienia ust. 1 stosuje się odpowiednio w razie, gdy Uniwersytet jest zamawiającym. 3. W razie powstania dobra własności przemysłowej przy pomocy Uniwersytetu, w rozumieniu 5 regulaminu, ma on prawo korzystać z tego dobra we własnym zakresie. Umowa o udzielenie pomocy może przewidywać, przejście praw majątkowych na Uniwersytet lub licencję upoważniającą go do udzielania dalszych upoważnień (sublicencji). 4. Postanowienia zawarte w ust. 3 mają odpowiednie zastosowanie wobec dóbr własności przemysłowej powstałych w trakcie realizacji prac dyplomowych. Rektor lub osoba przez niego upoważniona może w imieniu Uniwersytetu zawrzeć umowę, która określi zakres uprawnień Uniwersytetu uwzględniając charakter udzielonej pomocy

9 5. Z chwilą ustania stosunku pracy, były pracownik ma obowiązek niezwłocznie przekazać Rektorowi lub osobie przez niego upoważnionej wszelkie informacje o dobrach własności przemysłowej powstałych w trakcie trwania stosunku pracy, do których prawa ma Uniwersytet. Nie może on również bez wiedzy i zgody Uniwersytetu korzystać w sposób gospodarczy lub zawodowy z jego dóbr własności przemysłowej. 18 Zgłoszenie rozwiązania 1. Twórca dobra własności przemysłowej, do którego uprawniony jest Uniwersytet, ma obowiązek zgłosić ten fakt bez zbędnej zwłoki rzecznikowi patentowemu podając wszelkie informacje umożliwiające jego ewaluację dokonywaną przez CIiTT. 2. Przyjmujący zgłoszenie wystawia zgłaszającemu pokwitowanie wskazujące na datę, przedmiot zgłoszenia oraz załączone dokumenty. Rozdział III Postępowanie w sprawie ochrony dóbr niematerialnych 19 Decyzje w sprawie ochrony utworów, baz danych i przedmiotów praw pokrewnych Rektor lub osoba przez niego upoważniona podejmuje decyzję o przyjęciu, uzależnieniu przyjęcia od dokonania poprawek lub nieprzyjęciu dobra niematerialnego, określonego w podrozdziale 1 rozdziału II Regulaminu, jak również decyzję o skorzystaniu z prawa pierwszeństwa publikacji. 20 Decyzje w sprawie ochrony dobra własności przemysłowej 1. Rzecznik patentowy przekazuje Rektorowi lub osobie przez niego upoważnionej oraz Dyrektorowi CIiTT zgłoszenie wraz z opinią w przedmiocie ochrony. 2. Decyzję w sprawie ochrony dobra własności przemysłowej podejmuje Rektor lub osoba przez niego upoważniona, po zapoznaniu się z opinią rzecznika patentowego i Dyrektora CIiTT. 3. Rektor przed podjęciem decyzji w sprawie ochrony dobra własności przemysłowej może zlecić przygotowanie dodatkowej opinii ekonomicznej, prawnej lub technicznej. 4. Decyzja Rektora w sprawie ochrony ma charakter oświadczenia woli złożonego w imieniu Uniwersytetu, nie jest decyzją administracyjną, nie wymaga uzasadnienia i nie przysługują od niej środki odwoławcze. 5. Podejmując decyzję o zgłoszeniu danego rozwiązania w celu uzyskania prawa wyłącznego określa się: a) formę prawną ochrony; b) zasięg terytorialny ochrony; c) środki z jakich będą pokryte koszty związane z uzyskaniem ochrony i jej utrzymaniem. 6. Podejmując decyzję o uznaniu dobra własności przemysłowej za know-how Uniwersytetu i utrzymywaniu go w poufności określa się informacje objęte poufnością, środki niezbędne do jej zachowania oraz przewidywany czas ochrony, który może być wydłużany. 7. Jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, Rektor lub osoba przez niego upoważniona może po uprzedniej konsultacji z twórcą podjąć decyzję o dokonaniu publikacji defensywnej. 8. W razie podjęcia decyzji o nieubieganiu się o ochronę w postaci prawa wyłącznego i nieuznaniu rozwiązania za know-how Uniwersytetu, Rektor może na wniosek twórcy dokonać przeniesienia praw do uzyskania ochrony lub know-how na jego rzecz, na warunkach określonych w odrębnej umowie. 9. Podjęta decyzja w sprawie ochrony dobra własności przemysłowej może być zmieniona, o ile to będzie prawnie dopuszczalne. W szczególności wobec braku zdolności patentowej możliwym jest uznanie określonych informacji za knowhow Uniwersytetu, o ile takie informacje są jeszcze poufne. 10. O podjętej decyzji informowany jest twórca, kierownik jednostki, która go zatrudnia, Dyrektor CIiTT oraz rzecznik patentowy. 11. Rzecznik patentowy obowiązany jest z odpowiednim wyprzedzeniem poinformować Rektora lub osobę przez niego upoważnioną, o zbliżaniu się terminu wniesienia opłaty za kolejny okres ochronny, w celu podjęcia decyzji w przedmiocie przedłużenia lub nieprzedłużania ochrony. 21 Środki zabezpieczające ochronę know-how Kierownik jednostki zatrudniającej twórcę ma obowiązek zapewnić warunki niezbędne do ochrony poufności informacji stanowiących know-how Uniwersytetu. W szczególności poprzez: zobowiązanie określonych osób do zachowania poufności, pisemne oświadczenia, ograniczenie liczby kopii materiałów poufnych oraz kręgu osób mających dostęp do chronionych informacji, zapewnienie bezpiecznych warunków przechowywania oraz korzystania z dokumentacji i przedmiotów zawierających tajemnice. 22 Rejestry dóbr niematerialnych 1. Tworzy się rejestr dóbr własności przemysłowej Uniwersytetu, w którym uwidacznia się zgłoszenia, decyzje o ochronie, uzyskanie tej ochrony lub nie, wygaśnięcie ochrony i jego przyczyny, a także formy komercjalizacji. 2. Tworzy się rejestr programów komputerowych, baz danych, utworów audiowizualnych i innych utworów, w stosunku do których Uniwersytet jest podmiotem praw wyłącznych lub Regulamin nakłada obowiązek zgłoszenia. 3. W rejestrze, o którym mowa w ust. 2 uwidacznia się rodzaj dobra niematerialnego, charakter i zakres uprawnień Uniwersytetu, decyzje w przedmiocie ochrony i komercjalizacji. 4. Rejestry o których mowa w ust. 1 i 2 prowadzi CIiTT, dbając w szczególności o to, aby nie ujawniono w nich informacji, które stanowią know-how

10 Rozdział IV Postępowanie w sprawie komercjalizacji 23 Formy komercjalizacji Uniwersytet może komercjalizować dobra niematerialne, do których jest uprawniony, w szczególności poprzez: 1. udostępnianie ich osobom trzecim za wynagrodzeniem, w tym przez udzielenie licencji; 2. przeniesienie praw na rzecz osób trzecich odpłatnie lub nieodpłatnie; 3. utworzenie lub przystąpienie do spółki, której celem będzie komercjalizacja dóbr niematerialnych. 24 Decyzja w sprawie komercjalizacji 1. Decyzję w sprawie komercjalizacji dóbr niematerialnych podejmuje Rektor lub osoba przez niego upoważniona, na wniosek Dyrektora CIiTT, chyba, że Regulamin przewiduje inaczej. 2. Obsługę związaną z opracowaniem planu komercjalizacji, poszukiwaniami kontrahentów, w tym działaniami promocyjnymi, prowadzeniem negocjacji i sporządzaniem projektu umowy, a także rozliczeniami świadczeń wynikających z umowy, zapewnia CIiTT. 3. Aktywne uczestniczenie w procesie komercjalizacji stanowi prawo i obowiązek twórcy będącego pracownikiem Uniwersytetu. Kierownik jednostki zatrudniającej twórcę jest obowiązany umożliwić i w miarę możności ułatwić mu realizację tego prawa i obowiązku. Warunki tego uczestnictwa określa Dyrektor CIiTT w porozumieniu z twórcą i kierownikiem jednostki. 25 Zasady polityki licencyjnej 1. Uniwersytet z zasady udziela licencji niewyłącznych, pełnych, odpłatnych, aktywnych. 2. W sytuacji udzielenia licencji wyłącznej należy zapewnić, aby wysokość opłat licencyjnych uwzględniała zakres przyznanej licencjobiorcy wyłączności. 3. W przypadku licencji aktywnej, Uniwersytet może świadczyć usługi związane z wdrożeniem i eksploatacją danego rozwiązania, w szczególności przeprowadzić instalację, szkolenie personelu licencjobiorcy, serwis, przekazanie know-how. 4. W sytuacji uzależnienia wysokości opłat licencyjnych od zakresu lub efektów ekonomicznych zastosowania przedmiotu licencji, Uniwersytet zastrzega sobie prawo kontroli wielkości produkcji lub wielkości sprzedaży licencjobiorcy. 5. Szczegółowe warunki kontroli oraz świadczenia usług przez Uniwersytet jako licencjodawcę określa umowa licencyjna. 26 Korzyści z komercjalizacji i ich podział 1. Ustalenie warunków i wysokości udziału w zysku twórcy należy do Rektora lub osoby przez niego upoważnionej. Odstąpienie od poniższych zasad jest możliwe, jednakże zmniejszenie udziału twórcy wymaga szczególnego uzasadnienia. 2. Obliczając zysk z komercjalizacji należy uwzględnić koszty i straty poniesione przez Uniwersytet w związku z komercjalizacją, a w szczególności koszty uzyskania i utrzymania ochrony, koszty obsługi ekonomicznej, prawnej, technicznej. 3. Zysk z komercjalizacji dóbr niematerialnych dzieli się w sposób następujący: a) 50% przekazywane jest twórcy; b) 20% przekazywana jest jednostce, w której zatrudniony jest twórca (lub proporcjonalnie na rzecz jednostek, w których zatrudnieni są współtwórcy); c) 20% przekazywana jest do budżetu ogólnego Uniwersytetu; d) 10% przekazywana jest do CIiTT. 4. Twórcy nie przysługuje wynagrodzenie za korzystanie przez Uniwersytet z dobra niematerialnego do celów naukowo-badawczych i dydaktycznych. 5. Zasady podziału zysków pochodzących z komercjalizacji prowadzonej przez spółkę kapitałową z udziałem Uniwersytetu określa umowa spółki lub umowa twórcy z Uniwersytetem, przy czym udział twórcy w zyskach spółki nie wyklucza udziału w zyskach z komercjalizacji danego dobra prowadzonej równolegle w innej formie. 6. Ustanie stosunku pracy z zasady nie stanowi przyczyny do pozbawienia twórcy udziału w zyskach. 27 Znaki towarowe i inne oznaczenia 1. Uniwersytet może w drodze umowy upoważnić osobę trzecią do korzystania ze swoich znaków towarowych i innych oznaczeń. 2. Umowa określona w ust. 1 powinna zawierać klauzulę zastrzegającą możliwość jej wypowiedzenia, w szczególności w przypadku zagrożenia naruszeniem lub naruszenia dobrego imienia Uniwersytetu lub renomy jego oznaczeń. 3. Uniwersytet może w związku z komercjalizacją dóbr niematerialnych zobowiązać inną osobę do posługiwania się określonymi oznaczeniami, wskazującymi na związek dobra z badaniami prowadzonymi w Uniwersytecie. 28 Spółka celowa 1. W celu komercjalizacji dóbr niematerialnych Uniwersytetu Rektor za zgodą Senatu może utworzyć spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, zwaną dalej spółką celową. 2. Do zadań spółki celowej należy, w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają dla wdrożenia wyników badań lub prac rozwojowych prowadzonych w ramach Uniwersytetu. 3. Rektor może powierzyć spółce celowej w drodze umowy zarządzanie prawami własności intelektualnej Uniwersytetu w zakresie ich komercjalizacji. 4. Dla realizacji zadań określonych w ust. 2 Uniwersytet przekazuje spółce celowej w formie aportu prawa na dobrach niematerialnych, w szczególności uzyskane prawa własności przemysłowej. 5. Wypłaconą dywidendę spółki celowej Uniwersytet przeznacza na działalność statutową

11 Rozdział V Odpowiedzialność za naruszenie postanowień regulaminu 29 Czyny niedozwolone 1. Naruszenie postanowień Regulaminu przez pracownika Uniwersytetu stanowić może naruszenie obowiązków pracowniczych wywołujące konsekwencje określone w ustawie prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365) i kodeksie pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.). 2. W razie zgłoszenia wynalazku albo uzyskania na wynalazek patentu, przez osobę nieuprawnioną, Uniwersytet może żądać: a) umorzenia postępowania albo unieważnienia patentu; b) udzielenia mu patentu, albo przeniesienia na niego już udzielonego prawa za zwrotem kosztów zgłoszenia wynalazku lub uzyskania prawa; c) wydania uzyskanych bezpodstawnie korzyści i naprawienia szkody na zasadach ogólnych od osoby, która nie będąc do tego uprawniona, zgłosiła wynalazek lub uzyskała patent. 3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do innych niż wynalazek dóbr własności przemysłowej. 4. Naruszenie postanowień Regulaminu wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy cywilnoprawnej, której stroną jest Uniwersytet, może stanowić podstawę do odpowiedzialności naruszyciela określonej w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zm.). 5. Odpowiedzialności karnej na podstawie art. 304 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.) oraz art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2003r. Nr 153, poz ze zm.) podlega każdy kto: a) nie będąc uprawnionym do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, zgłasza cudzy wynalazek, wzór użytkowy, wzór przemysłowy lub cudzą topografię układu scalonego w celu uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji; b) ujawnia uzyskaną informację o cudzym wynalazku, wzorze użytkowym, wzorze przemysłowym albo cudzej topografii układu scalonego lub w inny sposób uniemożliwia uzyskanie patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji; c) wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w stosunku do Uniwersytetu, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą know-how; d) uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą know-how Uniwersytetu, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej. 6. Uniwersytet jako pokrzywdzony jest uprawniony do złożenia wniosku o ściganie czynów określonych w ust. 5. Rozdział VI Przepisy końcowe 30 Zarządzenia Rektora Szczegółowe zagadnienia związane z ochroną lub komercjalizacją dóbr niematerialnych, do których uprawniony jest Uniwersytet, mogą być regulowane poprzez zarządzenia Rektora wydawane na wniosek Dyrektora CIiTT. 31 Odesłanie do odpowiedniego stosowania ustaw 1. W sprawach nieuregulowanych w Regulaminie zastosowanie mają w szczególności ustawy: z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.); z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.); z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2003r. Nr 153, poz ze zm.); z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.); z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.); z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz ze zm.); z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365). 2. W razie zmiany bądź uchylenia przepisów wymienionych ustaw, stosuje się przepisy zmienione lub wchodzące w miejsce dotychczasowych. 32 Wejście w życie Regulamin wchodzi w życie z dniem 1 października 2012 roku

12 2. Uzasadnienie do Regulaminu Na podstawie decyzji nr 18/2010 Rektora Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z dnia 28 maja 2010 roku, powołano Zespół Koordynujący realizację projektu pt.: W kierunku rozwoju przedsiębiorczości UWM w Olsztynie na rzecz stymulowania komercjalizacji badań naukowych w regionie Warmii i Mazur 1. Skład Zespołu Koordynującego: przewodniczący zespołu: dr hab. inż. Szczepan Figiel, prof. UWM, prorektor ds. rozwoju uczelni członkowie zespołu: dr hab. inż. Władysław Kordan, prof. UWM, prorektor ds. nauki i współpracy z gospodarką prof. dr hab. Jerzy Borowski, dr hab. Krzysztof Bryl, przewodniczący Rady Nadzorującej CIiTT prof. dr hab. inż. Mirosław Krzemieniewski, Izabella Raniszewska, rzecznik patentowy dr Marek Salamonowicz, Wojciech Samulowski, dyrektor Centrum Innowacji i Transferu Technologii W ocenie w/w Zespołu, ustanowienie Regulaminu dotyczącego zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie było i leżało w interesie Uczelni oraz członków społeczności akademickiej. Za przyjęciem takiego aktu przemawiały w szczególności następujące argumenty. Po pierwsze, umożliwia to uniknięcie niejasności i sporów powstałych na tle zakresu uprawnień Uniwersytetu do dóbr niematerialnych tworzonych przez członków społeczności akademickiej oraz precyzuje zasady ochrony i komercjalizacji tam, gdzie ustawodawca pozostawił taką możliwość. Po drugie, wyraźne określenie uprawnień Uczelni do dóbr niematerialnych w Regulaminie stwarza warunki lepszej ich ochrony, określając ramy dla realizacji polityki Uczelni w tym zakresie. W kontaktach z osobami trzecimi przejrzystość reguł wpływać będzie na zwiększenie wiarygodności UWM w Olsztynie jako partnera. Ułatwione będzie także pozyskiwanie środków publicznych np. na ochronę patentową lub uzyskiwanie dofinansowania do innych form ochrony. Po trzecie, Regulamin określa postępowanie i formy komercjalizacji dóbr niematerialnych, przyczyniając się do zwiększenia korzyści, jakie Uczelnia osiąga w wyniku tego procesu. Ponadto zapewnienie stosownego podziału korzyści z komercjalizacji pomiędzy Uczelnię i twórcę, stanowić powinno zachętę do podejmowania prac badawczych i ujawniania ich wyników. 1 Projekt realizowany przez Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w ramach umowy nr 26/PMKI/U/ /2009 z dn. 23/02/2010 r. zawartej z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu pt. Kreator innowacyjności wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej. Po czwarte, Statut Uniwersytetu w 6 pkt 4 i 5 zalicza poszanowanie praw własności intelektualnej oraz świadczenie usług badawczych i wdrożeniowych do podstawowych zadań Uczelni. Regulamin dotyczący zasad ochrony i komercjalizacji dóbr własności intelektualnej jest wyrazem realizacji tychże zadań. Po piąte, ustawa z dnia 4 lutego 2011 roku o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw przewiduje obowiązek ustanowienia przez Uczelnię regulaminu dotyczącego ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych. Regulamin stanowi w tej mierze realizację przez Uniwersytet obowiązku ustawowego. Po szóste, szereg Uczelni w kraju i za granicą z powodzeniem posługuje się tego typu regulacjami wewnętrznymi, jako użytecznym instrumentem realizacji swojej misji, praw i obowiązków w sferze własności intelektualnej. Po siódme, Komisja Europejska 10 kwietnia 2008 roku wydała opracowanie pt. Commission Recommendation on the management of intellectual property in knowledge transfer activities and Code of Practice for universities and other public research organizations. Dokument ten opatrzony symbolem C(2008)1329, w sposób wyraźny zaleca uniwersytetom stworzenie wewnętrznego aktu dotyczącego zasad ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych. Zawiera on również rekomendacje co do treści takiej regulacji. Analogiczny dokument pt. Guidelines on Developing Intellectual Property Policy for Universities and R&D Organizations powstał również w ramach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Przedkładany Regulamin uwzględnia zarówno wskazania Komisji Europejskiej, jak też Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). 3. Komentarz do poszczególnych paragrafów Regulaminu Ad. 1. Najlepsze wydaje się użycie pojęcie dobra niematerialnego. Pojęcie dóbr intelektualnych akcentuje ładunek twórczy jednak regulamin dotyczy również takich dóbr niematerialnych jak oznaczenia, w tym znaki towarowe, które mogą nie wchodzić w zakres dóbr intelektualnych. Niektóre z regulaminów posługują się zwrotem wyniki pracy intelektualnej, wyniki pracownicze, co jest dopuszczalne. Można jednak mnożyć wątpliwości interpretacyjne w odniesieniu do niezamierzonych efektów lub dzieł niedokończonych, które np. mogą być utworem w rozumieniu prawa autorskiego. Te wątpliwości zdaje się minimalizować pojęcie dobra niematerialnego. Ad. 2. Zwrot mówiący o obowiązku pracy twórczej nie jest konieczny, gdyż to że postanowienia Regulaminu mają zastosowanie wobec wszystkich pracowników Uczelni, nie oznacza, że pracodawca Uniwersytet ma prawa do wszelkich przejawów ich twórczości. Taki szeroki zakres regulaminu jest ponadto uzasadniony np. potrzebą ochrony know-how Uczelni. Ad. 3. Ukształtowany zakres przedmiotowy jest stosunkowo szeroki. Ograniczenie się tylko do przypadków, gdy dobra niematerialne powstają w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych lub przy pomocy Uczelni, lub też gdy Twórca w drodze 22 23

13 umowy przeniesie na rzecz Uniwersytetu prawa do tychże dóbr byłoby zbyt wąskie. Takie ujęcie zostało zaproponowane przez Radę Rzeczników Patentowych Szkół Wyższych w propozycji podstawowych założeń regulaminu. Istnieje potrzeba objęcia zakresem regulacji przypadków określonych w lit. c), d) i e). Można wskazać na pewną niespójność terminologiczną w propozycji Rady, która jednak nie zmienia jej przydatności. Mowa jest tam o wynikach pracy intelektualnej przeniesionych na rzecz Jednostki przez twórcę, pod pojęciem wyniki pracy intelektualnej rozumie się dobra niematerialne (utwory, wynalazki itd.). Otóż przenieść można nie samo dobro niematerialne a prawo do takiego dobra i to o tyle, o ile jest ono zbywalne. Czyli np. prawa autorskie majątkowe do utworu, prawo z patentu na wynalazek tak, ale autorskie prawa osobiste nie. Krótko mówiąc, przenieść można np. prawo z patentu na wynalazek a nie sam wynalazek. Nie tylko twórca może przenieść prawa do dóbr niematerialnych, ale może to być inny podmiot np. pracodawca twórcy. Zaproponowane rozwiązanie pozwala na uniknięcie tego typu niejasności, jednocześnie ujmując dodatkowo sfery, w których Uczelnia może realizować swoje interesy i stosowanie regulaminu ma sens. Chodzi tu przykładowo o komercjalizację dóbr niematerialnych powierzonych w zarząd Uczelni lub przeniesionych na nią, do których w braku stosownej umowy nie miałaby praw. Ad. 4. Powyższy zapis stanowi doprecyzowanie przepisów ustawowych mówiących o utworach pracowniczych oraz pracowniczych projektach wynalazczych. Unormowanie odnoszące się do obowiązku pracy twórczej znajduje swoje uzasadnienie m.in. w ustawie prawo o szkolnictwie wyższym, gdzie mowa jest o obowiązku pracy twórczej pracowników naukowo-dydaktycznych, jak też dominującym stanowiskiem nauki prawa. Ad. 5. Przepis ten zabezpiecza interesy Uczelni stanowiąc podstawę do formułowania stosownych klauzul umownych zabezpieczających co najmniej prawa do korzystania z dóbr niematerialnych powstałych przy pomocy Uczelni. Wyeliminowano przy tym z zakresu przepisu sytuacje korzystania z zasobów powszechnie dostępnych np. bibliotecznych, komputerów osobistych, co powszechnie uznaje się za niewystarczające do uznania pomocy za istotną. Ad. 6. Przepis ten ma za zadanie ustanowić domniemanie kompetencji na rzecz Rektora w kwestii zawierania umów dotyczących dóbr własności intelektualnej. Wyrażona została zasada dbałości o interesy Uczelni, co powinno przejawiać się w zastrzeganiu możliwie najszerszego zakresu jej uprawnień. Przepis ten powinien mieć zastosowanie do szeregu kontraktów. Przykładowo umowy o dzieło, zlecenia lub do zlecenia podobne, gdzie może powstać dobro niematerialne i interesy Uczelni wymagają zabezpieczenia. Może także wejść w grę potrzeba zawarcia stosownej umowy z doktorantem, stypendystą lub studentem, nie będącymi pracownikami Uczelni, a którzy uczestnicząc w pracach badawczych mogą stworzyć np. dobro własności przemysłowej, do którego prawo Uczelnia powinna sobie zabezpieczyć. Ponadto uwzględnić tu należy również sytuacje, gdy Uczelnia występuje w roli usługodawcy lub wykonawcy, np. umowa o sponsorowanie badań lub o uczestnictwo w konsorcjum badawczym. Trudno wymagać w takich sytuacjach, aby zawsze Uniwersytet zastrzegał sobie pełnię praw wyłącznych, natomiast nie powinno się zaniedbywać uzyskiwania upoważnień do korzystania przez Uczelnię ze stworzonych dóbr niematerialnych na jak najszerszych i najliczniejszych polach eksploatacji. Stąd potrzeba ustanowienia ogólnej dyrektywy działania w przepisach ogólnych. Ad. 7. Wskazano tu podstawowe zasady, jakie powinny przyświecać realizacji uprawnień Uczelni na polu własności intelektualnej, a także wartości wymagające poszanowania. Uniwersytet powinien zapewnić środki ochrony, ale również zwalczać przejawy naruszeń jego praw na dobrach niematerialnych. Powinno to umożliwić prawidłowe gospodarowanie posiadanym potencjałem intelektualnym oraz poszanowanie praw osobistych twórców. Ad. 8. To kluczowy zapis, który stara się przeciwstawić zjawisku niweczenia możliwości uzyskania ochrony poprzez uprzednie ujawnienie rozwiązania. Przykładowo, jeżeli przed datą zgłoszenia do Urzędu Patentowego wynalazku ujawniono (np. opublikowano) jego istotę, wynalazek ten jest już częścią stanu wiedzy i nie spełnia kryterium nowości i w konsekwencji Uniwersytet nie może uzyskać prawa wyłącznego. Owszem, Uczelnia może nie być zainteresowana uzyskiwaniem praw wyłącznych do danego rozwiązania, bo np. chce aby było powszechnie dostępne. Wówczas można podjąć świadomą decyzję o tzw. publikacji defensywnej, która uniemożliwi innym podmiotom zawłaszczenie rozwiązania. Dobrze, aby tego typu decyzje były podejmowane świadomie, uprzednie ujawnienie zaś stawiałoby Uniwersytet przez faktem dokonanym, naruszając jego interes. Ad. 9. Zapis ten stanowi uelastycznienie regulacji, która powinna służyć Uczelni, a nie stanowić gorsetu, usztywnienia. Możliwe są sytuacje, gdy Rektor uzna iż w danym stanie faktycznym uzasadnione jest odstąpienie od zasad wyrażonych w regulaminie. Z drugiej strony proponowany kształt unormowania uwzględnia potrzebę zachowania wysokiego poziomu pewności prawnej. Wskazano bowiem na przesłanki umożliwiające odstąpienie od zasad wyrażonych w Regulaminie tj. ważny interes Uczelni i zgodność z innymi aktami normatywnymi. Nie chodzi tu tylko o bezwzględnie obowiązujące normy ustawowe, ale także statut lub inne akty prawne obowiązujące w ramach Uczelni. Takie brzmienie akcentuje wyjątkowy charakter instytucji odstąpienia i nie dezawuuje zasad określonych w Regulaminie. Ad. 10. Przepis ten dotyczy zasad korzystania z infrastruktury Uczelni dla celów komercjalizacji dóbr niematerialnych. Skorzystanie np. przez licencjobiorcę z aparatury badawczej lub pomieszczeń Uczelni może okazać się niezbędne. Uzasadnionym jest wprowadzenie zasady odpłatności za wykorzystywanie infrastruktury Uniwersytetu. Jednak, aby nie usztywniać nadmiernie obrotu, za dopuszczalne uznano ustalenie preferencyjnych warunków. Może to być sytuacja, w której podmiotem zamierzającym wykorzystać infrastrukturę Uczelni będzie spółka kapitałowa prawa handlowego, w której znaczne udziały lub akcje ma sama Uczelnia. Wzgląd na powodzenie, np. wdrożenia określonego rozwiązania, może skłaniać do ustalenia preferencyjnych warunków. Przecież i tak Uczelnia może uzyskać korzyści w postaci dywidendy. Nie wydaje się potrzebne odrębne regulowanie wewnętrznego korzystania z dóbr niematerialnych w ramach Uczelni. Po pierwsze, dla celów naukowych, badawczych, dydaktycznych, poznawczych można korzystać z dóbr niematerialnych nie wkraczając 24 25

14 w sferę praw wyłącznych, które obejmują w odniesieniu do praw własności przemysłowej jedynie gospodarcze lub zawodowe korzystanie. W odniesieniu zaś do utworów można powołać się na instytucję dozwolonego użytku. Natomiast gospodarcze lub zawodowe korzystanie z danego dobra leży w sferze komercjalizacji, a ten proces jest już szczegółowo uregulowany. Stąd wprowadzanie obowiązku każdorazowego uzyskiwania zgody kierownika macierzystej jednostki twórcy przez jednostki Uczelni zamierzające korzystać z dobra niematerialnego w sferze gospodarczej lub zawodowej wydaje się zbędne. Ad. 11. Regulamin powinien zabezpieczać i uwzględniać interes Uniwersytetu w zakresie praw do rzeczy (przedmiotów materialnych), które stanowią efekt badań prowadzonych w wyniku realizacji obowiązków pracowniczych, jak również tych przedmiotów, które powstały w wyniku badań prowadzonych przy istotnej pomocy ze strony Uczelni. Może to być przykładowo urządzenie, które jest nośnikiem wynalazku, jak również wytwory powstałe w wyniku zastosowania opatentowanego procesu. Potrzebne wydaje się odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o komercjalizacji dóbr niematerialnych. Może być bowiem tak, że Uczelnia zechce nie tylko udzielić licencji na korzystanie z wynalazku (dobra niematerialnego), ale również do korzystania z maszyny, która jest jego nośnikiem. Wówczas licencji patentowej będzie towarzyszyła umowa najmu, leasingu lub sprzedaży urządzenia. Wniesieniu dobra niematerialnego do spółki tytułem aportu może towarzyszyć wkład rzeczowy w postaci urządzenia. Ad. 12. Twórcy przysługują autorskie prawa osobiste i majątkowe do utworów naukowych. Uczelnia dysponuje jedynie prawem pierwszeństwa publikacji oraz prawem do korzystania z materiału naukowego zawartego w utworze, jak też w pewnych warunkach, prawem udostępniania utworu osobom trzecim. Należy tu zwrócić uwagę na skrócenie terminów na skorzystanie przez Uczelnię z prawa pierwszeństwa (odpowiednio z ustawowych sześciu miesięcy do trzech oraz z dwóch lat do roku). Takie rozwiązanie jest bardziej korzystne dla twórców. Praktyczną realizację prawa pierwszeństwa publikacji należy ograniczyć do sytuacji, gdy wyraźnie przemawia za tym interes Uczelni. Stąd uprzednie informowanie o tym pracowników przez kierownika jednostki, który za zgodą Rektora określałby szczegółowo kategorie utworów podlegających obowiązkowi zgłoszenia. W stosunku do pozostałych utworów naukowych twórcy mieliby swobodę co do wyboru miejsca i sposobu publikacji. Zapis w proponowanym kształcie jest zatem łagodniejszy, mniej restrykcyjny dla twórców niż obowiązujące przepisy prawa autorskiego. Nie wprowadza się tym samym uciążliwych i bezzasadnych ograniczeń pracowników w możliwości publikacji utworów naukowych np. specjalistycznych wydawnictwach, wysoko punktowanych periodykach lub materiałach pokonferencyjnych. Ad. 13. Zakres przepisu obejmuje w szczególności materiały dydaktyczne, e-learningowe, dzienniki prac badawczych. Te bowiem rodzaje utworów, jeżeli nie noszą cech utworu naukowego, a powstały w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych, są utworami pracowniczymi, do których autorskie prawa majątkowe przysługują pracodawcy, czyli Uczelni. Zapis jest zgodny z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ad Programy komputerowe, bazy danych, utwory audiowizualne, przedmioty praw pokrewnych to dobra niematerialne, którymi Uniwersytet powinien być najbardziej zainteresowany z perspektywy możliwości dalszej komercjalizacji. Stąd regulacja odnosząca się do zakresu uprawnień Uczelni została dla każdego z nich zawarta odrębnie. Jest to również uzasadnione szczególnymi regulacjami ustawowymi. Wskazano przy tym na rolę w jakiej występuje Uczelnia (wydawca, producent, organizacja radiowa lub telewizyjna) oraz zakres i charakter tych uprawnień, a także sposób nabycia. Zdecydowano przy tym o utworzeniu mechanizmów monitorowania posiadanych zasobów np. rejestr uniwersyteckich programów komputerowych, baz danych i utworów audiowizualnych. Takie postanowienia wymagały określenia podmiotu zobowiązanego do prowadzenia takowego rejestru jest nim Centrum Innowacji i Transferu Technologii. Istotne było rozstrzygnięcie zakresu obowiązku dokonywania zgłoszeń stworzenia dóbr niematerialnych. Znajduje on uzasadnienie przede wszystkim w sferze programów komputerowych, utworów audiowizualnych, baz danych, czyli tam gdzie jest duże prawdopodobieństwo komercjalizacji. Wprowadzenie obowiązku, aby zgłaszać wszystkie utwory pracownicze, czyli np. stworzenie prezentacji, materiałów dydaktycznych o cechach utworu mogłoby być zbyt uciążliwe i niepotrzebne. Stąd kierownicy jednostek za zgodą Rektora powinni zdecydować jakie kategorie utworów pracowniczych mają być zgłaszane, a jakie nie. Brak rozstrzygnięcia w tak zarysowanej materii będzie skutkował brakiem obowiązku dokonania zgłoszenia. Ad. 16. Utwory stworzone przez studentów są zasadniczo przedmiotem ich praw autorskich. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przyznaje Uczelni prawo pierwszeństwa opublikowania pracy dyplomowej. Podejmowane przez polskie Uczelnie próby umieszczania w umowach ze studentami postanowień o przejściu autorskich praw majątkowych zakończyły się wpisaniem ich do rejestru klauzul niedozwolonych. Nie ma zatem prawnej możliwości umieszczania tego typu postanowień w Regulaminie. Ad. 17. Sfera praw własności przemysłowej jest najważniejsza z perspektywy komercjalizacji wyników badań. Ustawa prawo własności przemysłowej daje Uczelni jako pracodawcy lub przedsiębiorcy udzielającemu pomocy szerokie uprawnienia. Przepis Regulaminu precyzuje ich zakres z perspektywy Uczelni. Zapobiega również zawłaszczaniu przez twórców rozwiązań powstałych w trakcie trwania ich zatrudnienia, kreując obowiązek ich ujawnienia. Powyższy kształt przepisu powinien ułatwić Uczelni dochodzenie naruszeń jej praw. Przykładowo w sytuacji, gdy pracownik dokona wynalazku w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, następnie nie zgłaszając go pracodawcy Uczelni, rozwiąże stosunek pracy, po czym zgłosi rozwiązanie do ochrony jako podmiot uprawniony. Uczelnia może wówczas żądać uznania takiego zgłoszenia jako dokonanego w złej wierze, bo z naruszeniem jej praw do uzyskania patentu. Ad. 18. Przepisy określają podmiot właściwy do przyjmowania zgłoszeń. Przy zgłoszeniu powinny być podane przez twórcę informacje określające dotychczasowy stan techniki, przewidywane efekty, środki i sposób realizacji projektu, potencjalnych 26 27

15 inwestorów, sugestie co do formy ochrony. Z uwagi na uprawnienia związane z ewaluacją, ubieganiem się o ochronę prawną, komercjalizację rozwiązań, wskazano podmiot uprawniony do przyjęcia zgłoszenia. Ad Przepis określa szczegółowo rodzaje rozstrzygnięć w przedmiocie ochrony dóbr niematerialnych oraz podmioty uprawnione do ich podejmowania. Sprecyzowany został także charakter prawny rozstrzygnięcia w przedmiocie ochrony oraz przybliżona treść. Zawarto przy tym mechanizm pozwalający na korektę podjętego wcześniej rozstrzygnięcia. Stąd wymienione przepisy nie powinny krępować podmiotu podejmującego decyzję, a ułatwiać przyjmowanie właściwych rozstrzygnięć oraz sformułowanie ich treści. Decyzje określone w mają charakter oświadczeń woli zmierzających do wywołania określonych skutków prawnych w sferze prawa prywatnego, a nie decyzji administracyjnych. W praktyce taka decyzja może być zastąpiona umową określającą zakres uprawnień stron. Umowa taka będzie zawierać stosowne oświadczenie złożone w imieniu Uczelni. Ad. 21. Środki zabezpieczenia podejmowane w celu zabezpieczenia poufności know-how są fundamentem ochrony tych informacji. W razie jakiegokolwiek sporu dotyczącego know-how organ stosujący prawo będzie badał przesłankę podjęcia niezbędnych działań w celu zachowania poufności. Jeżeli wówczas podmiot uprawniony Uczelnia nie wykaże, że informacje były należycie zabezpieczone, nie będzie można mówić w ogóle o know-how, a tym bardziej o ewentualnym jego naruszeniu. Jako podmiot zobowiązany do podjęcia wymienionych środków wskazano kierownika jednostki, gdyż ma on adekwatne instrumenty do tego, aby efektywnie zapewnić poufność wartościowych gospodarczo informacji. Ad. 22. Rejestry określone w tym przepisie będą służyć monitorowaniu kapitału intelektualnego Uniwersytetu, dbaniu o terminowe wnoszenie opłat ochronnych oraz sprawozdawczości. Wypada przemyśleć sens ustalenia zwyczaju systematycznych audytów stanu ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych Uniwersytetu. Ad Decyzja w sprawie komercjalizacji i formy komercjalizacji. Wymienione przepisy przewidują trzy formy komercjalizacji. Jest to wyliczenie enuncjacyjne, a zatem nie wykluczone są inne formy komercjalizacji. Wymieniono jednak trzy podstawowe. Wskazano przy tym podmiot uprawniony do podjęcia decyzji o komercjalizacji tj. Rektora na wniosek Dyrektora CIiTT, co koresponduje z postanowieniami statutu. Dodano zastrzeżenie, chyba, że przepisy regulaminu stanowią inaczej, jest to podyktowane Statutem Uniwersytetu, który przewiduje szczególny sposób powołania spółek prawa handlowego stąd miejsce na uwzględnienie roli Senatu Uniwersytetu. Ważna w procesie komercjalizacji jest poprawna współpraca z twórcą, stąd Regulamin zapewnia mu to prawo, kreując jednocześnie obowiązek w tym zakresie. Jest to konstrukcja używana w prawie np. wspólnik spółki cywilnej ma prawo, ale i obowiązek prowadzenia spraw spółki

16 Ad. 25. Cechą dóbr niematerialnych jest to, że może z nich korzystać jednocześnie wiele podmiotów. Stąd Uczelnia może udzielać upoważnień wielu licencjobiorcom. Jeżeli zaś ma ograniczyć swoje prawo do udzielania dalszych licencji powinno to mieć swój wyraz w wysokości opłat licencyjnych. Zakres upoważnienia do korzystania z dobra niematerialnego może zostać na różne sposoby ograniczony, ale zasadą jest tzw. licencja pełna. W interesie Uczelni może być świadczenie dodatkowych usług dla licencjobiorcy w zakresie wdrożenia technologii, czy też serwisowanie, stąd zasadą uczyniono tzw. licencję aktywną. Ad. 26. Przepis gwarantuje odpowiedni udział w zyskach z komercjalizacji dóbr niematerialnych zarówno Uczelni jak i twórcy. W praktyce spotykane są różne proporcje i sposoby podziału tychże zysków, a także sposoby ich obliczania. Wybrano rozwiązanie stosunkowo najmniej skomplikowane, które jednocześnie nie zniechęcałoby twórców do ujawnienia rozwiązania, do którego Uczelnia ma uprawnienia i komercjalizowania go na własną rękę. Przy zastosowaniu różnych form komercjalizacji słusznym wydaje się, aby nie pozbawiać twórcy udziału w zyskach płynących z opłat licencyjnych tylko dlatego, że umowa spółki gwarantuje mu udział w zyskach. To samo dobro może być bowiem komercjalizowane na różne sposoby, zaś korzyści mogą przybrać postać opłat licencyjnych, jak też dywidendy. Ad. 27. W celu podkreślenia związków komercjalizowanego dobra niematerialnego z badaniami prowadzonymi w Uniwersytecie, możliwe jest zobowiązanie innej osoby do stosowania określonych oznaczeń w obrocie. Jest to zgodne z ustawą prawo własności przemysłowej, która przyznaje licencjodawcy prawo do zobowiązania licencjobiorcy do posługiwania się oznaczeniami wskazującymi na dobro własności przemysłowej w tym np. jego pochodzenie, formę ochrony itp. Ad. 28. Kształt zapisu wychodzi naprzeciw rozwiązaniom ustawy o zmianie ustawy prawo o szkolnictwie wyższym. Wskazać tu należy na wątpliwości związane z treścią 58 ust. Statutu Uczelni, w myśl którego Uniwersytet nie prowadzi wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo działalności gospodarczej. Należy wskazać, że obecnie obowiązująca ustawa prawo o szkolnictwie wyższym wyraźnie dopuszcza podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej przez publiczne szkoły wyższe. Ad. 29. Akty prawa wewnętrznego, a taki charakter ma Regulamin, nie mogą kreować ani typizować czynów zabronionych pod groźbą kary. Naruszałoby to podstawową zasadę prawa karnego nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy). Jednak walor wychowawczy i prewencyjny przemawia za tym, aby umieścić w regulaminie podstawowe typy przestępstw związane z naruszeniem obowiązków określonych w regulaminie. Podmioty zobowiązane do jego przestrzegania powinny mieć świadomość, że rażące naruszenie postanowień regulaminu może w pewnych sytuacjach rodzić odpowiedzialność karną. Nie ograniczono się przy tym do przedstawienia unormowań ustawowych, ale wskazano na uprawnienia Uniwersytetu w sytuacji naruszenia lub zagrożenia naruszeniem jego praw. Ma to miejsce poprzez wyliczenie roszczeń przysługujących Uczelni oraz możliwości wystąpienia z wnioskiem o ściganie przestępstw. Regulamin konkretyzuje obowiązki pracownicze w sferze ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych. Stąd naruszenie jego postanowień może powodować odpowiedzialność prawno-pracowniczą. Może ona polegać na odpowiedzialności porządkowej, jak również odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną pracodawcy Uczelni. Ad. 30. W praktyce może zajść potrzeba bardziej szczegółowej regulacji konkretnych zagadnień, stąd za zasadne uznano wyposażenie Rektora w uprawnienie do wydawania zarządzeń sporządzanych na wniosek Dyrektora CIiTT. Taki instrument będzie pozwalał na elastyczne reagowanie na potrzeby procesu ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych. Ad. 31. Odpowiednie stosowanie ustaw. Konieczne jest odwołanie się do ustaw właściwych ze względu na regulowaną problematykę. Uczyniono tak ze względu na potrzebę wykładni i stosowania aktu poprzez pryzmat instytucji ustawowych, których ponowne regulowanie na poziomie regulaminu byłoby absurdalne. Ad. 32. Wejście w życie. Moment wejścia w życie Regulaminu powinien być na tyle długi, aby umożliwić zapoznanie się z treścią jego adresatów oraz przygotowanie Uniwersytetu do jego wdrożenia

17 4. Zasady prawnej ochrony i komercjalizacji dóbr niematerialnych w ramach UWM w Olsztynie 4.1. Wprowadzenie Autor: dr Marek Salamonowicz Przy analizie ram prawnych dla tworzonej regulacji kierowano się przede wszystkim rodzajem dóbr niematerialnych oraz relacjami twórcy względem Uniwersytetu. Uczyniono tak ze względu na różnice w reżimach prawnych ochrony poszczególnych dóbr niematerialnych, co bezpośrednio przekłada się na zakres autonomii regulacyjnej Uczelni. W szczególności odrębnie omówiono kwestię praw autorskich do utworów (uwzględniono przy tym programy komputerowe, utwory audiowizualne, bazy danych) i praw własności przemysłowej, których przedmiotem są wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, topografie układów scalonych. Drugie założenie metodyczne, dotyczące stosunku twórcy do Uczelni zostało podyktowane także zróżnicowaniem sytuacji prawnej w tym zakresie. Prawna ochrona twórczości pracowniczej jest ukształtowana inaczej niż w odniesieniu do twórczości studentów, doktorantów, a także osób trzecich związanych z Uczelnią innym stosunkiem obligacyjnym (umowa o dzieło, zlecenie) 2. Analizując rejestry Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie od roku 1987 dokonał 90 zgłoszeń wynalazków z czego prawa z patentu na wynalazek zostały uzyskane w 52 przypadkach, dokonano odpowiednio 14 zgłoszeń wzorów użytkowych z czego prawo ochronne przyznano w 13 przypadkach. Prawa ochronne na znak towarowy uzyskano w jednej sytuacji, zaś dwa zgłoszenia znaków ( Kortowiada i Wawrzyczki ), czekają na decyzję organu. Uczelnia znajduje się na liście hodowców podmiotów mających prawa do nowych odmian roślin. Uniwersytet nie dokonał jeszcze zgłoszeń wzorów przemysłowych, wzorów zdobniczych, topografii układów scalonych oraz znaków towarowych w systemie międzynarodowym tzw. madryckim. W swej historii Uniwersytet osiągnął szereg spektakularnych sukcesów na polu komercjalizacji technologii (np. umowy licencyjne dot. korzystania z technologii produkcji serka śmietankowego SOURAGE, czy też komercjalizacja metody punktów i osnów odtwarzalnych oraz konstrukcji ściennych znaków geodezyjnych itd.). Ogół wskazanych okoliczności potwierdza potencjał Uczelni jako aktywnego uczestnika procesu komercjalizacji wyników badań. Związana jest z tym potrzeba wypracowania założeń polityki w tym zakresie oraz zakreślenia jej ram prawnych. Ramy konstytucyjne Zgodnie z art. 4 ustawy prawo o szkolnictwie wyższym Uczelnie w swoich działaniach mają obowiązek kierować się zasadami wolności nauczania, wolności badań naukowych oraz wolności twórczości artystycznej. Wymienione wolności podlegają ochronie konstytucyjnej, gdyż zgodnie z art. 73 Konstytucji RP, każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury. Ustawodawca zatem dostrzega istotną rolę Uczelni jako gwaranta poszanowania tychże wolności. W tym kontekście należy również wymienić określone w art. 54 Konstytucji wolność 2 J. Barta, R. Markiewicz, Własność intelektualna w Szkołach Wyższych i Instytutach Naukowych, Warszawa 1993, s. 9 i nast

18 słowa oraz zakaz cenzury. Bowiem wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji jest istotna dla funkcjonowania Uniwersytetu 3. Konstytucyjne podstawy ma również zasada autonomii szkół wyższych. W myśl art. 70 ust. 5 Konstytucji RP zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie 4. Ustawą, która zajmuje w tej mierze szczególne miejsce jest ustawa prawo o szkolnictwie wyższym (dalej w skrócie: p.s.w.), która w art. 4 stanowi, że Uczelnia jest autonomiczna we wszystkich obszarach swojego działania na zasadach określonych w ustawie. Gwarancją tej autonomii jest przepis ust. 5 art. 4 p.s.w., mówiący o tym, że organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego mogą podejmować decyzje dotyczące uczelni tylko w przypadkach przewidzianych w ustawach Prawa autorskie Przedmiot i treść prawa autorskiego Przedmiot prawa autorskiego Dobrem niematerialnym, który stanowi przedmiot prawa autorskiego jest utwór. Zgodnie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej w skrócie: PrAut) 5 utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2) plastyczne; 3) fotograficzne; 4) lutnicze; 5) wzornictwa przemysłowego; 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) muzyczne i słowno-muzyczne; 8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) audiowizualne (w tym filmowe). Zaprezentowane wyliczenie nie ma charakteru zamkniętego. Utworem zgodnie z Wyjaśnieniami Ministerstwa Kultury i Sztuki, który nie ma charakteru normatywnego, może być na przykład: autorski program nauczania, program nauczania gry na instrumencie, program dla obozu językowego lub sportowego, rezultaty prac konserwatorskich, rewaloryzacyjnych, rekonstrukcyjnych, tłumaczenia napisów pod planszami składającymi się na wystawę autorską, tłumaczenia niektórych aktów prawnych, tłumaczenia na język migowy programów informacyjnych, 3 B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, komentarz do art. 54 pkt 7 oraz W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2002, wyd. IV, komentarz do art Wykładni pojęcia autonomii szkół wyższych dokonał Trybunał Konstytucyjny wyr. z r., SK 18/99, OTK 2000, Nr 7, poz. 258) Przez autonomię szkół wyższych rozumieć należy konstytucyjnie chronioną sferę prowadzenia badań naukowych i kształcenia, w ramach obowiązującego porządku prawnego. Oznacza to, iż Konstytucja zakłada istnienie aktów wewnętrznych tych uczelni i że uczelnie regulują tymi aktami zakładowymi, zgodnymi z prawem prawa i obowiązki studentów. Tym samym mają one prawo skreślania z listy studentów osób, które nie spełniają wymagań określonych w tych aktach. Prawo do takich regulacji wewnętrznych przysługuje wszystkim szkołom wyższym po to, by mogły one realizować cel publiczny, jakim jest kształcenie studentów i prowadzenie badań naukowych (twórczej pracy artystycznej). Ten wspólny cel publiczny nie powoduje jednak zatarcia różnic między wyższymi szkołami publicznymi i prywatnymi, na które wskazuje Konstytucja (art. 70 ust. 2 zd. 2). (...) ustawy określające zasady działania publicznych szkół wyższych muszą w myśl art. 70 ust. 5, respektować ich autonomię, tzn. nie mogą znosić istoty tej autonomii, poprzez zupełne i wyczerpujące unormowanie wszystkich spraw, które określają pozycję studenta w państwowej szkole wyższej B. Banaszak, Konstytucja, wyd. cyt., komentarz do art (t.j. Dz. U. z 2006r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) niektóre raporty i opinie biegłych rewidentów, ekspertyzy ekonomiczne, prognozy ekonomiczno-marketingowe, prezentacje dla klientów, raporty z monitorowania efektów działania leków, regulaminy w zakresie postępowania w zakresie wynalazczości pracowniczej w podmiotach gospodarczych, opracowanie regulaminu loterii promocyjnej, sprawozdania z poszukiwań i badań dotyczących własności przemysłowej, projekty dokumentacji technicznej 6. Przedmiotem prawno-autorskiej ochrony jest przy tym wyłącznie sposób wyrazu. Zgodnie z art. 1 ust. 2 PrAut nie są przedmiotem prawa autorskiego: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne; akty normatywne lub ich urzędowe projekty; urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole; opublikowane opisy patentowe lub ochronne; proste informacje prasowe. Można zatem powiedzieć, że forma, sposób wyrazu mogą być chronione jako utwory, nie zaś sama idea. Cechami, które pozwalają ustalić czy mamy do czynienia z utworem, czy też nie, jest twórczy i indywidualny charakter. Co więcej, istnienie tych cech pozwala również w praktyce na określenie w ramach danego utworu co jest, a co nie chronione prawem autorskim. Indywidualność jako cecha utworu jest związana z osobowością twórcy uzewnętrznioną, odzwierciedloną w dziele oraz z jego oryginalnością. Z kolei cecha twórczości związana jest z subiektywną nowością dzieła, z kreacyjnym a nie odtwórczym jego charakterem. Treść prawa autorskiego Zgodnie z art. 1 ust. 3 i 4 PrAut utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Cecha ta odróżnia prawa autorskie od praw własności przemysłowej, gdzie z zasady uzyskanie prawa wyłącznego następuje w drodze formalnego postępowania. Na treść prawa autorskiego składają się autorskie prawa osobiste i majątkowe. Według art. 16 PrAut, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Jako typowe autorskie prawa osobiste ustawodawca wskazuje prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Uprawnionemu z autorskich praw majątkowych, przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. do treści art. 50 PrAut odrębne pola eksploatacji stanowią, w szczególności: utrwalanie i zwielokrotnianie utworu, obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono, utworu w sposób inny np. poprzez publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, np. w sieci Internet. Prawa autorskie majątkowe mają przy tym dwa aspekty: pozytywny, który polega na istnieniu prawnego monopolu, wyłączności na korzystanie z utworu; oraz negatywny, gdyż umożliwiają zakazywanie innym podmiotom korzystania z utworu w sposób 6 J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 24 i nast

19 naruszający tą wyłączność. O majątkowym charakterze praw autorskich świadczy również możliwość ich przeniesienia, dziedziczenia lub obciążenia. Dopuszczalne jest także umowne upoważnienie osoby trzeciej do korzystania z utworu (umowa licencyjna). Zasadniczo autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci twórcy. Natomiast w odniesieniu do utworów współautorskich z upływem siedemdziesięciu lat od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. Z kolei autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie, trwają wieczyście. Wyłączność jaka wynika z autorskich praw majątkowych doznaje szeregu ograniczeń. W praktyce największe znaczenie ma obok prawa przedruku i cytowania, instytucja dozwolonego użytku osobistego. Zgodnie z art. 23 PrAut. bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje przy tym korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Wyjątkami są tu: budowanie według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz korzystanie z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym. Szczególne uprawnienia w zakresie korzystania z cudzych utworów przyznał ustawodawca instytucjom naukowym i oświatowym, w tym uczelniom wyższym. W myśl art. 27 PrAut mogą one, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Co więcej biblioteki, archiwa i szkoły mogą: udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek Utwory pracownicze i naukowe Utwory pracownicze Rozwiązania przyjęte w powołanej wyżej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stanowią próbę pogodzenia dwóch różnych zasad, a mianowicie płynącej z prawa pracy zasady, że rezultaty pracy osoby zatrudnionej są należne pracodawcy oraz regule prawa autorskiego mówiącej, że prawa do utworu należą się twórcy 7. W myśl ust. 1 art. 12 PrAut, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron 8. Zastrzeżenie jeżeli ustawa nie stanowi inaczej dopuszcza istnienie szczególnych wyłączeń od tej zasady. Należy tu wskazać na dwie takie sytuacje: uregulowania dotyczące 7 Por. art. 8 ust. 1 ustawy, prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. 8 T. Kuczyński, Twórczość autorska i wynalazcza jako kategoria prawa pracy. Wybrane zagadnienia, PiZS 1998, nr 3, s. 11. pracowniczych utworów naukowych oraz pracowniczych programów komputerowych 9. Obie te kategorie mają istotne znaczenie z perspektywy funkcjonowania Uniwersytetu stąd zostaną one rozpatrzone osobno. Zacytowany wyżej ust. 1 art. 12 PrAut ma charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący. Z jednej strony świadczy o tym zwrot jeżeli ( ) umowa o pracę nie stanowi inaczej. A zatem strony umowy o pracę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania w granicach swobody kontraktowej byleby jego treść nie sprzeciwiała się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku. Natomiast w sytuacji braku stosownych uzgodnień zastosowanie znajdzie dyspozycja analizowanego przepisu. Istnieje w tej mierze przestrzeń dla realizacji stosownej polityki Uniwersytetu. Należy jednak wyraźnie podkreślić, bo ma to kluczowe znaczenie dla zakresu autonomii regulacyjnej Uniwersytetu, że chodzi tu o przepisy prawa pracy. Pod tym pojęciem rozumie się nie tylko przepisy Kodeksu Pracy i aktów wykonawczych, ale zgodnie z art. 9 KP innych ustaw określających prawa i obowiązki pracowników. Omawiane tu przepisy PrAut regulujące stosunki pracownikpracodawca należy zaliczyć do przepisów prawa pracy. Stąd wniosek płynący z art. 18 KP, że postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Regulamin nie powinien być mniej korzystny dla pracowników niż przepisy prawa pracy. W przeciwnym razie narażałoby to Uczelnię na zarzut naruszenia słusznych praw pracowniczych i wiązałoby się z sankcją nieważności takich restrykcyjnych postanowień regulaminu 10. Możliwość przyjęcia szczególnych zasad w umowach Jako dopuszczalne w tym zakresie można wskazać następujące możliwości. Po pierwsze, strony mogłyby modyfikować dyspozycję, że autorskie prawa majątkowe przechodzą na pracodawcę w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. A więc chodziłoby tu o zmianę (poszerzenie lub zawężenie) zakresu nabytych autorskich praw majątkowych, jednakże z poszanowaniem słusznych interesów pracowniczych 11. Kluczowe znaczenie ma tu relacja art. 12 z art. 41 i nast. PrAut., które dotyczą przejścia praw autorskich. Należy zgodzić się z poglądem, że specyfika stosunku pracy oraz zastosowana technika legislacyjna przemawiają za tym, że art. 12 jest unormowaniem szczególnym (lex specialis)wobec art. 41 i nast. PrAut. Konsekwencją przyjęcia takiego stanowiska jest to, że umowa o pracę może przewidywać, że prawa autorskie majątkowe do wszystkich utworów powstałych w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych lub utworów danego rodzaju przechodzą na pracodawcę Uniwersytet 12. Nie jest przy tym konieczne wymienienie pól 9 A. Nowicka (w:), Prawo autorskie. System prawa prywatnego, pod red. J. Barty, tom 13, Warszawa 2008, s. 91 i nast. 10 M. du Vall, Prawo patentowe, Warszawa 2008, s. 222 i nast. 11 Wyrok SN z I PKN 196/98 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/14/454 Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunku pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę własności tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia (art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm.). 12 Tak: J. Barta, R. Markiewicz (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2001, komentarz do art. 12 pkt 14 oraz SN w wyroku z 1998 cytowanym wyżej: Pogląd odmienny prezentują A. Nowicka (w:), Prawo autorskie, wyd. cyt. pod red. J Barty, s. 95, J. Błeszyński, Prawo autorskie do utworów stworzonych przez pracowników w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych, PUG 1994, nr 12, s

20 eksploatacji (tak jak tego wymaga art. 41 ust. 2 PrAut). Jednak w ramach utworów pracowniczych, bardzo dyskusyjne jest to, czy można zastrzec, że wszystkie utwory pracownika powstałe w trakcie trwania stosunku pracy przechodzą na pracodawcę. Przecież powstanie niektórych z nich wykraczałoby poza obowiązki pracownicze. W stosunku do profesora nauk o żywności, który maluje piękne obrazy i rzeźbi, trudno, aby Uczelnia miała prawa do takich przejawów twórczości. Powinien istnieć związek utworu z obowiązkami pracowniczymi. A w zarysowanej sytuacji wykracza on poza zakres przedmiotowy normy. Po drugie, strony mogłyby modyfikować moment przejścia praw autorskich majątkowych na pracodawcę wskazując inną datę. Po trzecie, strony mogłyby postanowić, że pełnia autorskich praw majątkowych do utworów pracowniczych przysługuje twórcy i nie przechodzą one na pracodawcę Uczelnię. Dostarczenie i przyjęcie utworu W sytuacji, gdy strony nie modyfikują postanowień art. 12 ust. 1 PrAut. pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe z chwilą przyjęcia utworu. Jest to zgodne z zasadą, że prawo autorskie powstaje z chwilą ustalenia utworu, nawet jeżeli jest on nieukończony. Prawa autorskie (osobiste i majątkowe) przysługują pierwotnie twórcy. Pracodawca zaś nabywa autorskie prawa majątkowe w sposób pochodny w chwili i w zakresie uregulowanym ustawowo 13. Prawa osobiste chroniące więź twórcy z utworem są nieprzenaszalne. Oświadczenie woli pracodawcy o przyjęciu utworu może być złożone w jakiejkolwiek formie również w sposób dorozumiany (per facta cocnludentia). Skuteczność oświadczenia woli jest niezależna od świadomości, czy jej braku co do jego konsekwencji prawnych. Pracodawca-Uczelnia może również uzależnić przyjęcie od dokonania poprawek w określonym terminie. Warunkiem, który umożliwia złożenie oświadczenia o przyjęciu utworu jest jego dostarczenie przez pracownika. W sytuacji, gdy ze stosunku pracy wynika obowiązek pracy twórczej można mówić o istnieniu pracowniczego obowiązku dostarczenia utworu pracodawcy. Fakt naruszenia tego obowiązku może być potraktowany jako naruszenie obowiązków pracowniczych, nie może jednak powodować automatycznego przejścia autorskich praw majątkowych na pracodawcę np. z chwilą ujawnienia zatajonego utworu lub powzięcia informacji o jego istnieniu. Konieczne jest dostarczenie utworu przez pracownika oraz jego przyjęcie przez pracodawcę. W tym aspekcie ma miejsce regulaminowe doprecyzowanie warunków dostarczenia utworów pracowniczych poprzez nałożenie konkretnych obowiązków oraz ewentualnych sankcji z powodu ich naruszenia. W doktrynie prawa dominuje pogląd, że nie można prawnie przymusić pracownika do dostarczenia utworu 14. Jeżeli, zgodnie z art. 13 PrAut pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin. 13 P. Białecki, Prawo autorskie granice celu i zgodnego zamiaru stron przeniesienia autorskich praw majątkowych, PUG 1999/1/ A. Nowicka (w:), Prawo autorskie, wyd. cyt. pod red. J Barty, s. 97. Utwór stworzony w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy Zakres art. 12 ust. 1 PrAut obejmuje utwory stworzone w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. A contrario analizowany przepis nie obejmuje utworów stworzonych na podstawie umowy o dzieło, zlecenia, czy w ramach konkursu 15. Stosunek pracy zgodnie z art KP cechuje obowiązek osobistego świadczenia pracy, za wynagrodzeniem, w warunkach podporządkowania pracownika w procesie pracy oraz ryzyko po stronie pracodawcy. Stosunek pracy może powstać w oparciu o umowę o pracę, mianowania, powołania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę. Podstawa nawiązania stosunku pracy nie ma wpływu na zastosowanie art. 12 ust. 1 PrAut 16. Do kwalifikacji danego utworu jako pracowniczego nie wystarczy jakikolwiek związek ze stosunkiem pracy, a chodzi o sytuację, gdy stworzenie danego dzieła należało do obowiązków pracowniczych. Na taką ocenę może mieć wpływ szereg czynników. Doktryna prawa autorskiego wskazuje tu na zwyczaje panujące w danej grupie zawodowej, możliwość potraktowania niewykonania określonej pracy twórczej jako naruszenie obowiązków pracowniczych, możliwość ingerencji pracodawcy (wyznaczonej przez niego osoby) w proces tworzenia poprzez wskazówki, obowiązek akceptacji poszczególnych fragmentów, wersji itd. 17 Orzecznictwo Sądu Najwyższego przesądziło, że przygotowanie utworu w czasie pracy twórcy lub wykorzystanie przy tworzeniu urządzeń lub materiałów należących do zakładu pracy nawet jeżeli byłoby to naruszenie obowiązków służbowych nie przesądza wcale o pracowniczym charakterze utworu 18. Rozpowszechnienie utworu W zakresie utworów pracowniczych przeznaczonych do rozpowszechniania ustawodawca przewidział szczególne konsekwencje. Z jednej strony na pracodawcę z chwilą przyjęcia utworu przechodzi prawo do jego rozpowszechnienia, z drugiej zaś nie rozpowszechnienie tego utworu w określonym terminie powoduje wskazane w art. 12 ust. 2 PrAut sankcje. Jeżeli bowiem pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy. Jest to przepis dyspozytywny stąd strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu. Inny termin może być odpowiedni dla rozpowszechnienia wydawnictwa książkowego, fonograficznego, periodyku, artykułu prasowego, wdrożenia przemysłowego, itd. Prawo do odrębnego wynagrodzenia Z tytułu stworzenia utworu pracowniczego twórcy nie przysługuje prawo do odrębnego wynagrodzenia. Nie wyklucza to jednak stosowanie dodatków do wynagrodzenia 15 J. Borowicz, Konstrukcje prawno pracownicze w nowym prawie autorskim, PS 1995/5/31 16 A. Nowicka (w:), Prawo autorskie, wyd. cyt. pod red. J Barty, s J. Barta, R. Markiewicz (w:) J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Ustawa o prawie autorskim, wyd. cyt., komentarz do art. 12, pkt SN w orzeczeniu z 15 lipca 1957 r. (OSN 1959, nr 1, poz. 13) orzeczeniu SN z 23 lipca 1971 r. (II Cr 244/71) niepublikowane