Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) i jej ochrona

Transkrypt

1 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) i jej ochrona Plant cover of the Parów Wêgry nature reserve (the Pojezierze I³awskie region) and its conservation JOANNA BLOCH-OR OWSKA*, KATARZYNA Ó KOŒ, RYSZARD MARKOWSKI J Bloch-Or³owska, K ó³koœ, R Markowski, Katedra Taksonomii Roœlin i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Gdañski, Al Legionów 9, Gdañsk, * biojo@univgdapl (do korespondencji), biokz@univgdapl, biorm@univgdapl ABSTRACT: The values of plant cover of the Parów Wêgry nature reserve are presented Within the area situated in a long ravine, a total of 134 vascular plant species and 4 plant communities were found Most of the observed phytocoenoses represented forest communities The degree of naturalness, main threatening factors and proposals for protection of the plant cover are described KEY WORDS: nature reserve, forest communities, Tilio-Carpinetum, northern Poland, ravine Wstêp Szata roœlinna g³êbokiego rozciêcia erozyjnego, które stanowi teren rezerwatu Parów Wêgry, wzbudza³a od dawna zainteresowanie botaników Najwiêcej informacji o jego florze z pocz¹tków XX wieku podaje Preuss (1912) By³a ona bogata i obejmowa³a liczn¹ grupê roœlin dzisiaj zaliczanych do gin¹cych i zagro- onych sk³adników flory regionalnej Osobliwoœci¹ tego terenu by³y dobrze zachowane, malownicze, wielogatunkowe lasy liœciaste ze starymi drzewami, porastaj¹ce strome zbocza i dno w¹wozu, jak równie niezwykle interesuj¹ce skupienie roœlinnoœci ciep³olubnej i czêœciowo kserotermicznej (Preuss 1912) Zajmowa³o ono wówczas pó³nocne i po³udniowe zbocza u wylotu w¹wozu do Nogatu Omawiany teren ju przed II wojn¹ œwiatow¹ uznany zosta³ za rezer- BLOCH-OR OWSKA J, Ó KOŒ K, MARKOWSKI R 2010 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) i jej ochrona Acta Bot Cassub 7-9: 79-97

2 80 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski wat przyrody i by³ prawdopodobnie jedynym prawnie zabezpieczonym rezerwatem w tej czêœci Prus (por Sulma, Walas 1963 za Schoenichenem 1926) Wówczas, w obrêbie w¹wozu o d³ugoœci oko³o 1,2 km, ochronie podlega³y zarówno wystêpuj¹ce tu lasy, jak i murawy, a tak e fauna Po wojnie, bezpoœrednio po przejêciu tych terenów przez w³adze polskie, utrzymano status ochronny tego obszaru, z tym jednak, e w granicach rezerwatu znalaz³y siê jedynie lasy Niewielki fragment otwartych zboczy z roœlinnoœci¹ murawow¹, usytuowany u wylotu doliny, oddano w u ytkowanie indywidualnemu rolnikowi W ten sposób bardzo wartoœciowa czêœæ w dawnych granicach rezerwatu zosta³a pozbawiona statusu ochronnego (Sulma, Walas 1963) Oficjalnie status rezerwatu zosta³ zatwierdzony w 1968 r Podstaw¹ prawn¹ jego powo³ania pod nazw¹ Parów Wêgry jest Zarz¹dzenie Ministra Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego z dnia 5 paÿdziernika 1968 r (Zarz¹dzenie 1968) Za podstawowy cel ochrony przyjêto zachowanie ze wzglêdów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych fragmentu starego lasu mieszanego o charakterze naturalnym W latach 60 ubieg³ego wieku stosunkowo najwiêcej danych o florze roœlin naczyniowych rezerwatu wnios³a praca Sulmy i Walasa (1963) oraz czêœciowo Ceynowej (1968) Wymienieni autorzy nie stwierdzaj¹ ju wystêpowania w rezerwacie kilku interesuj¹cych gatunków roœlin podawanych wczeœniej przez Preussa (1912), w tym Cimicifuga europaea i Sorbus torminalis Stosunkowo du o informacji o przyrodzie omawianego obiektu ochronnego dostarcza tak e Plan urz¹dzania gospodarstwa rezerwatowego Parów Wêgry stan na r, opracowany w 1985 r Oprócz ogólnego opisu ówczesnego stanu rezerwatu, zawiera on przede wszystkim szczegó³ow¹ charakterystykê glebowo-siedliskow¹ wraz z omówieniem zespo³ów roœlinnych Brak natomiast informacji o florze i faunie rezerwatu Przedmiotem badañ by³a tak e struktura biologiczna drzewostanów rozpatrywana na 5 powierzchniach próbnych (K M¹kosa i J B¹kowski, mat niepubl) Pozwoli³a ona na ustalenie aktualnej wówczas dynamiki drzewostanów i okreœlenie ich tendencji rozwojowych Niniejsza praca ma na celu przedstawienie aktualnego stanu szaty roœlinnej rezerwatu Parów Wêgry oraz wskazanie zasad ochronnych i zadañ konserwatorskich dla tego terenu 1 Teren badañ Rezerwat przyrody Parów Wêgry znajduje siê we wschodniej czêœci województwa pomorskiego, w powiecie malborskim, w pó³nocno-zachodniej czêœci gminy Sztum, w odleg³oœci oko³o 2 km na zachód od wsi Goœciszewo, na pó³nocnych obrze ach miejscowoœci Wêgry (dawny PGR Wêgry) Administracyjnie nale y do Nadleœnictwa Kwidzyn, obrêb Ryjewo, leœnictwa Polanka Wed³ug opisu taksacyjnego (Opis 1996) rezerwat obejmuje wydzielenia: 1c, d, f, o sumarycznej powierzchni 22,15 ha Jest to teren upodobniony do jaru, którego œro-

3 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 81 dkiem p³ynie potok, uchodz¹cy u wylotu doliny do dawnego koryta rzeki Nogat W podziale fizjograficznym Kondrackiego (2002) rezerwat le y w granicach mezoregionu Pojezierze I³awskie Z kolei w podziale geobotaniczno-regionalnym Matuszkiewicza (1993) rezerwat znajduje siê w Krainie Che³miñsko-Dobrzyñskiej, w Okrêgu Doliny Dolnej Wis³y i Podokrêgu Ryjewskim W regionalizacji przyrodniczo-leœnej (Trampler i in 1990) obszar ten le y w Krainie Mazursko- Podlaskiej w dzielnicy Elbl¹sko-Warmiñskiej 2 Materia³ i metody Opracowanie wykonano w oparciu o wyniki inwentaryzacji przyrodniczej terenu rezerwatu, przeprowadzonej w r w ramach przygotowywanego planu ochrony rezerwatu ( ó³koœ i in ), a tak e dostêpnych danych publikowanych i niepublikowanych W trakcie prac terenowych wykonano spisy florystyczne, a tak e zebrano dokumentacjê fitosocjologiczn¹ ogólnie przyjêt¹ metod¹ Braun-Blanqueta Dla zobrazowania rozmieszczenia stwierdzonych syntaksonów wykonano mapê roœlinnoœci rzeczywistej oraz mapê rozmieszczenia gatunków szczególnej troski Ujêcia syntaksonomiczne zbiorowisk roœlinnych przyjêto za Matuszkiewiczem (2001) Nazewnictwo roœlin naczyniowych przyjêto za Mirkiem i in (2002), nazwy mchów podano za Ochyr¹ i in (2003), natomiast w¹trobowców za Szweykowskim (2006) Kategorie antropofitów przyjêto wg Zaj¹c i Zaj¹ca (1975), Zaj¹c i in (1998), Tokarskiej-Guzik (2005), a w przypadku antropofitów zadomowioinych na Pomorzu Gdañskim za Markowskim i Buliñskim () oraz R Markowskim (mat niepubl) Kategorie zagro eñ gatunków roœlin naczyniowych w skali regionalnej przyjêto za Markowskim i Buliñskim () dla Pomorza Gdañskiego oraz ukowskim i Jackowiakiem (1995) dla Pomorza Zachodniego, natomiast w skali kraju za Zarzyckim i Szel¹giem (2006) Wykaz gatunków podlegaj¹cych ochronie prawnej podano za Rozporz¹dzeniem Ministra Œrodowiska (Rozporz¹dzenie ) 3 Wyniki 31 Flora roœlin naczyniowych rezerwatu Parów Wêgry Na terenie rezerwatu Parów Wêgry zanotowano ogó³em 134 gatunki roœlin naczyniowych, co stanowi 6,8% ca³oœci flory naczyniowej Pomorza Gdañskiego (por Markowski, Buliñski )

4 82 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Acer platanoides L Adoxa moschatellina L Aegopodium podagraria L Alliaria petiolata (M Bieb) Cavara & Grande Alnus glutinosa (L) Gaertn Alnus incana (L) Moench Anemone nemorosa L Anemone ranunculoides L Anthriscus sylvestris (L) Hoffm Arctium tomentosum Mill Asarum europaeum L Athyrium filix-femina (L) Roth Ballota nigra L Betula pendula Roth Betula pubescens Ehrh Bromus carinatus Hook & Arn Bromus inermis Leyss Caltha palustris L Calystegia sepium (L) R Br Campanula persicifolia L Carex digitata L Carex sylvatica Huds Carpinus betulus L Chaerophyllum aromaticum L Chaerophyllum temulum L Chelidonium majus L Chrysosplenium alternifolium L Circaea lutetiana L Cirsium arvense (L) Scop Convallaria majalis L Cornus sanguinea L Corydalis cava Schweigg & Körte Corydalis intermedia (L) Mérat Corylus avellana L Crataegus monogyna Jacq Dactylis glomerata L Dactylis polygama Horv Daphne mezereum L Dryopteris carthusiana (Vill) H P Fuchs Dryopteris dilatata (Hoffm) A Gray Dryopteris filix-mas (L) Schott Epilobium roseum Schreb Equisetum hyemale L Euonymus europaea L Fagus sylvatica L Ficaria verna Huds Filipendula ulmaria (L) Maxim Fraxinus excelsior L Gagea lutea (L) Ker Gawl Gagea minima (L) Ker Gawl Gagea spathacea (Hayne) Salisb Galanthus nivalis L Galeobdolon luteum Huds subsp luteum subsp montanum Pers Galeopsis pubescens Besser Galeopsis speciosa Mill Galium aparine L Galium palustre L Geranium robertianum L Geum urbanum L Glechoma hederacea L Glyceria maxima (Hartm) Holmb Hedera helix L Hepatica nobilis Schreb Humulus lupulus L Impatiens noli-tangere L Impatiens parviflora DC Iris pseudacorus L Lamium album L Lamium maculatum L Lapsana communis L s str Lathraea squamaria L Lathyrus vernus (L) Bernh Lilium martagon L Lonicera xylosteum L Luzula pilosa (L) Willd Lythrum salicaria L Maianthemum bifolium (L) F W Schmidt Malus sylvestris Mill Melandrium rubrum (Weigel) Garcke Melica nutans L Mercurialis perennis L Milium effusum L Moehringia trinervia (L) Clairv Myosotis palustris (L) L emend Rchb Oxalis acetosella L Padus avium Mill Paris quadrifolia L Phalaris arundinacea L Phyteuma spicatum L Picea abies (L) H Karst Pinus sylvestris L Poa nemoralis L Poa pratensis L s str Poa trivialis L Polygonatum multiflorum (L) All Populus tremula L Primula veris L Prunus spinosa L Pulmonaria obscura Dumort Pyrus communis L Quercus robur L Ranunculus cassubicus L s l Ranunculus lanuginosus L Ranunculus repens L Rhamnus cathartica L Ribes alpinum L Ribes nigrum L Ribes spicatum E Robson Rosa canina L Rubus caesius L Rumex obtusifolius L Salix fragilis L Sambucus nigra L Scirpus sylvaticus L

5 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 83 Scrophularia nodosa L Sorbus aucuparia L emend Hedl Stachys palustris L Stellaria holostea L Stellaria nemorum L Symphoricarpos albus (L) S F Blake Symphytum officinale L Taraxacum officinale F H Wigg Tilia cordata Mill Ulmus glabra Huds Ulmus minor Mill emend Richens Urtica dioica L Veronica beccabunga L Veronica hederifolia L s str Viburnum opulus L Vicia sepium L Vinca minor L Viola mirabilis L Viola reichenbachiana Jord ex Boreau Viscum album L subsp album Omówienie podstawowych cech flory Struktura socjologiczna flory rezerwatu jest ma³o zró nicowana Najliczniejsz¹ grupê 96 taksonów (76,2% ogó³u sk³adników) stanowi¹ gatunki leœne, zaroœlowe i okrajkowe Nieco ponad po³owa z nich, tj 52 gatunki, s¹ przewodnimi komponentami mezo- i eutroficznych lasów liœciastych Nielicznie reprezentowane s¹ sk³adniki szuwarów i wilgotnych ³¹k 17 gatunków (12,6%) Wystêpuj¹ one przede wszystkim w najwilgotniejszych miejscach na dnie doliny oraz u jej wylotu do dawnego koryta Nogatu Pozosta³¹ grupê, licz¹c¹ 15 gatunków (11,1%) stanowi¹ roœliny nitrofilnych zbiorowisk w przewadze naturalnych i pó³naturalnych W wiêkszoœci s¹ to gatunki rodzime Pod wzglêdem sk³adu jakoœciowego flora rezerwatu Parów Wêgry wykazuje wzglêdnie wysoki stopieñ naturalnoœci Wœród 134 gatunków stwierdzono jedynie 8 antropofitów Wœród nich znalaz³y siê trzy agriofity: Bromus carinatus, Impatiens parviflora i Symphoricarpos albus, dwa archeofity: Ballota nigra i Lamium album, a tak e trzy antropofity zadomowione na terenie Pomorza Gdañskiego: Galanthus nivalis, Picea abies i Vinca minor Spoœród wszystkich wy ej wymienionych taksonów, masowo wystêpuje jedynie Impatiens parviflora, który w okresie letnim jest w wielu miejscach dominuj¹cym sk³adnikiem runa Jego liczna obecnoœæ jest przejawem istotnego zsynantro- pizowania flory Pozosta³e sk³adniki obcego pochodzenia wystêpuj¹ z niewielk¹ czêstoœci¹ Ma³¹ rolê przestrzenn¹ odgrywaj¹ tak e roœliny rodzime, siedliskowo obce w fitocenozach rezerwatu Gatunki szczególnej troski, tj chronione i zagro one, s¹ niezbyt licznie reprezentowane we florze rezerwatu Parów Wêgry Do grupy tej nale y 14 gatunków, co stanowi 10% ca³ej flory badanego terenu Z roœlin prawnie chronionych zanotowano tu 11 gatunków Ochronie œcis³ej podlegaj¹ 4 taksony: Daphne mezereum, Galanthus nivalis, Hepatica nobilis i Lilium martagon Wszystkie one wystêpuj¹ bardzo nielicznie na terenie rezerwatu (ryc 1) Ochron¹ czêœciow¹ jest objêtych 7 sk³adników flory rezerwatu: Asarum europaeum, Convallaria majalis, Hedera helix, Primula veris, Ribes nigrum, Viburnum opulus i Vinca minor Wiêkszoœæ z nich wystêpuje nielicznie, jedynie Asarum europeum i Convallaria majalis spotykane s¹ w wielu miejscach (por ryc 1)

6 84 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Ryc 1 Mapa rozmieszczenia wybranych gatunków szczególnej troski Fig 1 Distribution map of selected species of special concern W sk³ad grupy gatunków szczególnej troski wchodzi równie 8 gatunków o ró nym stopniu zagro enia w skali regionu i kraju (tab 1) Na Pomorzu Gdañskim 5 gatunków: Asarum europaeum, Gagea spathacea, Lilium martagon, Ranunculus cassubicus i Ulmus minor nale y do kategorii taksonów o niskim ryzyku zagro enia (NT) (por Markowski, Buliñski ) Jednoczeœnie trzy pierwsze maj¹ status roœlin nara onych (V) w skali Pomorza Zachodniego (por ukowski, Jackowiak 1995) Daphne mezereum w skali Pomorza Gdañskiego zaliczane jest do kategorii najmniejszej troski (LC), a na Pomorzu Zachodnim do taksonów rzadkich i przez to zagro onych (R), natomiast Galanthus nivalis ma status gatunku o nieokreœlonym stopniu zagro enia (DD), ze wzglêdu na niedostateczne dane Jego stanowisko w rezerwacie jest najprawdopodobniej antropogeniczne Ponadto Gagea minima jest gatunkiem nara onym (V), a G spathacea rzadkim w skali kraju (por Zarzycki, Szel¹g 2006)

7 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 85 Tabela 1 Wykaz gatunków szczególnej troski stwierdzonych w rezerwacie Parów Wêgry Table 1 List of special concern species found in the Parów Wêgry reserve Gatunek Species Ochrona prawna Law protection Kategorie zagro eñ Threat categories PG PZ PL Asarum europaeum Convallaria majalis Daphne mezereum Gagea minima Gagea spathacea Galanthus nivalis Hedera helix Hepatica nobilis Lilium martagon Primula veris Ranunculus cassubicus Ribes nigrum Ulmus minor Viburnum opulus Vinca minor OC OC OŒ OŒ OC OŒ OŒ OC OC OC OC NT LC NT DD NT NT NT V R V I V K V R Objaœnienia: Gatunki chronione: OŒ ochrona œcis³a; OC ochrona czêœciowa; Kategorie zagro enia gatunków: V nara one; R rzadkie i przez to potencjalnie zagro one; I gatunki o nieokreœlonym zagro eniu; K gatunki o zagro eniu niedostatecznie znanym; NT bliskie zagro enia; LC najmniejszej troski; DD niedostateczne dane; PG - Pomorze Gdañskie (Markowski, Buliñski ); PZ - Pomorze Zachodnie ( ukowski, Jackowiak 1995); PL - Polska (Zarzycki, Szel¹g 2006) Explanations: Protected species: OŒ strict law protecion; OC partial protection; Threat categories: V vulnerable; R rare and thus potentially threatened; I species of indeterminate threat; NT near threatened; LC least concern; DD data deficient; PG the Pomorze Gdañskie region (Markowski, Buliñski ); PZ the Pomorze Zachodnie region ( ukowski, Jackowiak 1995); PL Poland (Zarzycki, Szel¹g 2006) 32 Roœlinnoœæ rezerwatu Na terenie rezerwatu stwierdzono obecnoœæ fitocenoz reprezentuj¹cych dwa zespo³y leœne oraz dwa zio³oroœlowe Wykaz syntaksonów stwierdzonych w rezerwacie Parów Wêgry przedstawia siê nastêpuj¹co: Klasa: Querco-Fagetea Br-Bl et Vlieg 1937 Rz¹d: Fagetalia silvaticae Paw³ in Paw³, Soko³ et Wall 1928 Zwi¹zek: Carpinion betuli Issl 1931 em Oberd 1953 Zespó³: Tilio cordatae-carpinetum betuli Tracz 1962 Podzespó³: T-C corydaletosum Podzespó³: T-C typicum Zwi¹zek: Alno-Ulmion BrBl et RTx 1943 Podzwi¹zek: Ulmenion minoris Oberd 1953 Zespó³: Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em J Mat 1976 (=Fraxino- -Ulmetum (Tx 1952) Oberd 1953, = Querco-Ulmetum minoris Issl 1924)

8 86 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Klasa: Artemisietea vulgaris Lohm, Prsg et RTx in RTx 1950 Podklasa: Galio-Urticenea (Pass 1967) Rz¹d: Glechometalia hederaceae RTx in RTx et Brun-Hool 1975 Zwi¹zek: Aegopodion podagrariae RTx 1967 Zespó³: Chaerophylletum aromatici Gutte 1963 Zespó³: Urtico-Aegopodietum podagrariae (RTx 1963 nn) em Dierschke 1974 Subkontynetalny las gr¹dowy Tilio cordatae-carpinetum betuli (tab 2) Dominuj¹cym zbiorowiskiem leœnym rezerwatu Parów Wêgry jest las lipowo-dêbowo-grabowy Jego fitocenozy zajmuj¹ wierzchowinê i umiarkowanie wilgotne siedliska zboczy o ró nym nachyleniu i zró nicowanej ekspozycji Tabela 2 Gr¹d subkontynentalny Tilio-Carpinetum betuli (A podzespó³ typowy T-C typicum, a p³aty naturalne i zbli one do naturalnych, b - fitocenozy umiarkowanie zniekszta³cone, B podzespó³ kokoryczowy T-C corydaletosum) Table 2 Sub-continental lime-oak-hornbeam forest Tilio-Carpinetum betuli (A typical subassociation T-C typicum, a natural and nearly natural patches, b moderately distorted phytocoenoses, B subassociation with Corydalis T-C corydaletosum) Nr kolejny zdjêcia [Successive number of relevé] Nr zdjêcia w terenie [Number of relevé in the field] Data: dzieñ, miesi¹c [day, month] rok [year] Wysokoœæ warstwy drzew (m) [Tree layer height] a A b B a (m) a Zwarcie warstwy drzew (%) [Cover of tree layer] a (%) a Zwarcie warstwy krzewów (%) [Cover of shrub layer] Pokrycie warstwy zielnej (%) [Cover of herb layer] Pokrycie warstwy mszystej (%) Cover of moss layer b <5 <5 <5 10 <5 <5 < <5 10 c d - <5 5 <5 - <5 <5 <5 <5 - <5 <5 Ekspozycja [Aspect] N N NNW SW S SW SW NE N SE SSW NE Nachylenie ( o) [Slope] ph gleby [soil reaction] - - 6,0 3,85 4,0 4,23 3, Powierzchnia zdjêcia (m 2) [Relevé area ] Drzewa i krzewy [Trees and shrubs]: (* Ch Carpinion betuli) Carpinus betulus* a a

9 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 87 b c Quercus robur a c Tilia cordata* a a b c Acer platanoides a 1 1 a b c Pinus sylvestris a 2 3 Betula pendula 1 Ulmus minor a 1 b + Sambucus nigra c Hedera helix b 1 c Lonicera xylosteum b c Euonymus europaea b + c Corylus avellana b + c Fraxinus excelsior b + + c + Ulmus glabra b + c Ribes spicatum b + c Fagus sylvatica + Viburnum opulus + Daphne mezereum + Ch, D Tilio-Carpinetum et Carpinion betuli Stellaria holostea c Dactylis polygama D T-C corydaletosum Ficaria verna c Corydalis intermedia Corydalis cava 3 2 Gagea lutea Gagea minima Anemone ranunculoides Ch Fagetalia sylvaticae Galeobdolon luteum subsp luteum c

10 88 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Polygonatum multiflorum Galeobdolon luteum subsp montanum 2 3 Dryopteris filix-mas Paris quadrifolia Milium effusum Phyteuma spicatum Pulmonaria obscura Ranunculus lanuginosus Asarum europaeum Viola reichenbachiana Adoxa moschatellina Lathyrus vernus Mercurialis perennis 1 1 Lilium martagon Stellaria nemorum 2 Impatiens noli-tangere + Ch Querco-Fagetea Anemone nemorosa c Hepatica nobilis Aegopodium podagraria Viola mirabilis Carex digitata + + Melica nutans + + Poa nemoralis 1 Inne [Others]: Impatiens parviflora c Oxalis acetosella Maianthemum bifolium Convallaria majalis Galium aparine Geum urbanum Luzula pilosa + + Dryopteris carthusiana + + Lamium maculatum 1 + Moehringia trinervia + + Circaea lutetiana + Anthriscus sylvestris + Urtica dioica + Veronica hederifolia + Galeopsis pubescens r Atrichum undulatum d Eurhynchium sp 1 Brachythecium sp Plagiomnium affine 1 Fissidens taxifolius 1 Plagiomnium sp 1 Sciuro-hypnum oedipodium + Eurhynchium engustirete + Hypnum cupressiforme + Lophocolea bidentata +

11 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 89 Drzewostan jest dwuwarstwowy Warstwê a, o wysokoœci m i zwarciu 30-75%, buduj¹ g³ównie: Carpinus betulus, Quercus robur i Tilia cordata Warstwê podokapow¹, o wysokoœci m i zwarciu 5-85%, tworz¹: Carpinus betulus i Tilia cordata Warstwa krzewów jest zró nicowana wysokoœciowo i sk³ada siê z podrostu drzew buduj¹cych drzewostan oraz kilku innych gatunków m³odych drzew oraz krzewów Spoœród nich najwiêkszym udzia³em charakteryzuje siê Sambucus nigra, natomiast pozosta³e, jak: Lonicera xylosteum, Corylus avellana i Euonymus europaeus odgrywaj¹ znacznie mniejsz¹ rolê Warstwa zielna wykazuje zró nicowane pokrycie, które wynosi od 25 do 90% Pokrycie warstwy mszystej jest na ogó³ niewielkie i nie przekracza 5% Subkontynentalny las gr¹dowy wykazuje na omawianym terenie wyraÿn¹ zmiennoœæ lokalno-siedliskow¹ i zró nicowany jest na dwie jednostki: gr¹d typowy (podzespó³ typowy) T-C typicum oraz gr¹d niski (wilgotny) z du ym udzia³em geofitów T-C corydaletosum T-C typicum (tab 2, zdj1-5) wystêpuje fragmentami na terenie ca³ego oddzia³u 1 (ryc 2) Zajmuje powierzchnie g³ównie w œrodkowej partii stoków na niewysokich garbach, które wraz z wystêpuj¹cymi na przemian obni eniami tworz¹ swoisty mikrorelief zboczy W centralnej czêœci rezerwatu, na lewym brzegu strumienia, p³aty tego podzespo³u pokrywaj¹ równie czêœæ wierzchowiny Najwy sza warstwa drzew osi¹ga przeciêtne zwarcie 40% i budowana jest przez Carpinus betulus i Quercus robur Ni sz¹ warstwê, o przeciêtnym zwarciu oko³o 50%, tworz¹ przede wszystkim Carpinus betulus i Tilia cordata Warstwa krzewów jest stosunkowo s³abo rozwiniêta, poza podrostem wy ej wymienionych gatunków drzew, wspó³tworzona jest przez nieliczne krzewy, które jednak odgrywaj¹ niewielk¹ rolê iloœciow¹ Warstwa zielna pokrywa przeciêtnie 60% powierzchni i jest umiarkowanie bogata pod wzglêdem jakoœciowym W poszczególnych p³atach notowano do 20 gatunków roœlin naczyniowych Warstwa mszysta jest s³abo rozwiniêta; jej pokrycie wynosi oko³o 5% Na przewa aj¹cej powierzchni p³aty gr¹du typowego wykazuj¹ wysoki stopieñ naturalnoœci i mieszcz¹ siê w kategorii fitocenoz naturalnych i zbli onych do naturalnych Niewielk¹ powierzchniê zajmuj¹ umiarkowanie zniekszta³cone p³aty podzespo³u typowego (tab 2, zdj 6-7) Charakteryzuj¹ siê one doœæ du ym udzia³em sosny zwyczajnej w drzewostanie oraz zubo onym runem, w którym wystêpuj¹ gatunki nieswoiste dla omawianego syntaksonu, zw³aszcza rozpowszechniony w rezerwacie Impatiens parviflora Znacznie liczniej rosn¹ tu tak e ogólnoleœne acydofity T-C corydaletosum (tab 2, zdj 8-12) wystêpuje na terenie ca³ego rezerwatu i wraz z podzespo³em typowym tworzy swoisty uk³ad mozaikowy Najbardziej rozleg³e p³aty odnotowano w czêœci pó³nocnej oraz po³udniowo-wschodniej parowu (por ryc 2) W porównaniu z podzespo³em typowym, górne piêtro drzewostanu w gr¹dzie niskim jest bardziej zwarte przeciêtnie 60%; wspó³tworz¹ go g³ównie dwa gatunki: Carpinus betulus i Quercus robur Piêtro podokapowe, które buduje przede wszystkim grab, wykszta³cone jest ró nie

12 90 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Ryc 2 Mapa roœlinnoœci rzeczywistej rezerwatu Parów Wêgry Fig 2 Map of real vegetation of the Parów Wêgry albo nie wystêpuje, albo te jego zwarcie dochodzi maksymalnie do 60% Warstwa zielna jest bardzo dobrze rozwiniêta W aspekcie wiosennym masowo pojawiaj¹ siê geofity, które s¹ jednoczeœnie gatunkami wyró niaj¹cymi podzespó³ S¹ to: Ficaria verna, Corydalis intermedia, C cava, Gagea lutea, G minima i Anemone ranunculoides Warstwa mszysta jest s³abo rozwiniêta; jej pokrycie nie przekracza na ogó³ 5% êg wi¹zowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris (tab 3) Na terenie rezerwatu lasy ³êgowe reprezentowane s¹ jedynie przez fitocenozy ³êgu wi¹zowo-jesionowego Wystêpuj¹ tu one na niewielkich powierzchniach wzd³u cieku, zajmuj¹c najni sze terasy o niewielkim nachyleniu na obu brzegach strumienia (por ryc 2) êg wi¹zowo-jesionowy nie odgrywa w rezerwacie du ej roli przestrzennej

13 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 91 Tabela 3 êg wi¹zowo-jesionowy Ficario-Ulmetum minoris Table 3 Elm-ash riparian forest Ficario-Ulmetum minoris Nr kolejny zdjêcia [Successive number of relevé] Nr zdjêcia w terenie [Number of relevé in the field] Data: dzieñ, miesi¹c [day, month] rok [year] Wysokoœæ warstwy drzew [Tree layer height] (m) a (m) a Zwarcie warstwy drzew [Cover of tree layer] (%) a (%) a Zwarcie warstwy krzewów [Cover of shrub layer] (%) b Pokrycie warstwy zielnej [Cover of herb layer] (%) c Pokrycie warstwy mszystej [Cover of moss layer] (%) d <5 - <5 Ekspozycja [Aspect] N - - Nachylenie [Slope] ( o ) <5 - - ph gleby [soil reaction] 6,0 - - Powierzchnia zdjêcia [Relevé area] (m 2 ) Drzewa i krzewy [Trees and shrubs]: Fraxinus excelsior a1 1 a2 2 1 b + c + Ulmus glabra a2 1 b + c + + Ulmus minor a1 1 a2 2 b + Quercus robur a1 1 1 Tilia cordata 2 c + + Carpinus betulus a b 1 Padus avium a1 3 a2 2 b 2 c 1 Corylus avellana a1 2 a2 1 b + Salix fragilis a1 2 Alnus incana 1 Alnus glutinosa 2 Sambucus nigra b c + + Euonymus europaea b 1

14 92 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski c + + Acer platanoides + Ch, D Ficario-Ulmetum minoris Ficaria verna c [5] 4 3 Stellaria nemorum Pulmonaria obscura Gagea lutea 1 1 Anemone ranunculoides + + Chrysosplenium alternifolium + + Poa trivialis + Stellaria holostea + Adoxa moschatellina + Ch Fagetalia sylvaticae Ranunculus lanuginosus c Galeobdolon luteum subsp luteum 1 1 Polygonatum multiflorum + + Impatiens noli-tangere + + Mercurialis perennis 1 Corydalis cava + Corydalis intermedia + Gagea minima + Dryopteris filix-mas + Ch Querco-Fagetea Aegopodium podagraria c Anemone nemorosa + Lathraea squamaria + Viola mirabilis (+) Inne [Others]: Lamium maculatum c Galium aparine Chaerophyllum aromaticum Impatiens parviflora 1 1 Urtica dioica 1 1 Glechoma hederacea + + Hedera helix 1 Anthriscus sylvestris + Geranium robertianum + Geum urbanum + Oxalis acetosella + Vinca minor + Allium sp + Plagiomnium undulatum d + Eurhynchium sp +

15 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 93 Najwy sz¹ warstwê drzewostanu tworz¹ Carpinus betulus i Fraxinus excelsior oraz Padus avium Warstwa ta osi¹ga wysokoœæ do 25 m oraz zwarcie 50-70% Warstwê podokapow¹, oprócz wy ej wymienionych sk³adników, buduj¹ równie : Ulmus glabra, U minor i Padus avium, które osi¹gaj¹ maksymalnie do 17 m wysokoœci Warstwa krzewów jest w miarê dobrze rozwiniêta i sk³ada siê z podrostu drzew buduj¹cych drzewostan oraz kilku gatunków krzewów Runo pokrywa od 30 do 90% powierzchni p³atów Jest bardzo dobrze rozwiniête i tworzy kilka aspektów sezonowych Charakteryzuje siê równie du ym udzia³em geofitów, takich jak: Ficaria verna, Anemone ranunculoides, Adoxa moschatellina, Gagea lutea, G minima, Corydalis cava i C intermedia Aspekt letni tworz¹ mezofilne gatunki, np: Galeobdolon luteum, Impatiens noli-tangere, Polygonatum multiflorum i Mercurialis perennis S³abo rozwiniêta warstwa mszysta pokrywa mniej ni 5% powierzchni W du ej mierze p³aty ³êgu jesionowo-wi¹zowego s¹ w rezerwacie nietypowo rozwiniête Wynika to przede wszystkim z ich ma³ych biochor i zwi¹zanego z tym du ego wp³ywu s¹siedztwa, jak równie z czêstych zalewów powierzchniowych, wystêpuj¹cych w wielu miejscach Zio³oroœla z Aegopodion podagrariae (tab 4) Na terenie rezerwatu zbiorowiska zio³oroœlowe wystêpuj¹ w postaci niewielkich i nielicznych p³atów (por ryc 2) Zwykle s¹ one usytuowane na przystrumieniowych terasach, rzadziej na zboczach doliny Zró nicowane s¹ na 2 podstawowe typy fitocenoz: Zespó³ œwierz¹bka korzennego Chaerophylletum aromatici (tab 4, zdj 1) Fitocenozy zespo³u wystêpuj¹ na niskiej terasie okresowo zalewanej, w pó³nocnej czêœci rezerwatu Odznaczaj¹ siê one charakterystyczn¹ fizjonomi¹ dziêki wspó³dominacji wysokich dwuliœciennych bylin: Chaerophyllum aromaticum, Urtica dioica i Lamium maculatum Pokrycie warstwy zielnej jest bardzo du e i wynosi oko³o 100% Stosunkowo dobrze rozwiniêta jest warstwa mszysta, z dominuj¹cym, wilgociolubnym Eurynchium angustirete Chaerophylletum aromatici jest zbiorowiskiem zastêpczym ³êgu wi¹zowo-jesionowego Zespó³ pokrzywy i podagrycznika Urtico-Aegopodietum podagrariae (tab 4, zdj 2) P³aty zespo³u wystêpuj¹ w niedalekim s¹siedztwie zio³oroœli ze œwierz¹bkiem korzennym, na najni szych terasach wzd³u cieku Warstwa zielna jest silnie zwarta i zajmuje 100% powierzchni Charakteryzuje siê ona z³o on¹ struktur¹ i bogactwem gatunkowym Wspó³dominantami s¹ tutaj: Urtica dioica, Stellaria nemorum i Aegopodium podagraria Obecnoœæ gatunków leœnych z Alno-Padion oraz Fagetalia sylvaticae i Querco-Fagetea wskazuje na zastêpczy charakter w stosunku do ³êgu wi¹zowo-jesionowego

16 94 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Tabela 4 Zio³oroœla z Aegopodion podagrariae Table 4 Tall herbs community of the alliance Aegopodion podagrariae Nr kolejny zdjêcia [Successive number of relevé] 1 2 Nr zdjêcia w terenie [Number of relevé in the field] Data: dzieñ, miesi¹c [day, month] rok [year] Zwarcie warstwy krzewów [Cover of shrub layer] (%) b - Pokrycie warstwy zielnej [Cover of herb layer] (%) c Pokrycie warstwy mszystej [Cover of moss layer] (%) d Powierzchnia zdjêcia [Relevé area] (m 2 ) Krzewy [Shrubs]: Cornus sanguinea b + c + Corylus avellana b + Padus avium + Ch Chaerophylletum aromatici Chaerophyllum aromaticum c 2 Ch, D Urtico-Aegopodietum, Aegopodion podagrariae Aegopodium podagraria c 2 2 Lamium maculatum 3 Ficaria verna + Ch Glechometalia hederaceae et Artemisietea vulgaris Urtica dioica c 3 3 Stellaria nemorum 2 3 Impatiens noli-tangere 2 2 Ranunculus lanuginosus 1 + Dryopteris filix-mas + Symphytum officinale + Circaea lutetiana + Inne [Others]: Galium aparine c + 2 Filipendula ulmaria 1 Galeopsis speciosa 1 Poa trivialis 1 Stachys palustris 1 Humulus lupulus + Myosotis palustris + Taraxacum officinale + Plagiomnium undulatum d 1 1 Oxyrrhynchium hians 2 + Eurhynchium angustirete 1 Mnium sp 1 Lophocolea bidentata + Plagiomnium affine + 4 Podsumowanie wyników i dyskusja Wspó³czesna flora roœlin naczyniowych rezerwatu liczy 134 gatunki To stosunkowo niewielkie bogactwo gatunkowe tego terenu wi¹ e siê z ma³¹ ró norodnoœci¹ siedlisk i powi¹zanych z nimi zbiorowisk roœlinnych, wœród których dominuj¹ fitocenozy leœne

17 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 95 Przedmiotem ochrony w omawianym rezerwacie jest ca³oœæ ekosystemów leœnych wystêpuj¹cych w jego granicach Wyró niaj¹ siê one wzglêdnie dobrym stanem zachowania, a w szczególnoœci, na przewa aj¹cej powierzchni, naturalnymi dojrza³ymi drzewostanami z udzia³em starych dêbów Parów Wêgry to malownicza dolina erozyjna charakterystyczna dla krajobrazu strefy styku wysoczyzn Pojezierza I³awskiego i Doliny Dolnej Wis³y Do najbardziej wartoœciowych sk³adników przyrody rezerwatu nale ¹ fitocenozy subkontynentalnego gr¹du (Tilio-Carpinetum) w podzespole typowym i kokoryczowym (niskim), który nawi¹zuje florystycznie do subatlantyckiego gr¹du (Stellario-Carpinetum) Nale- y zaznaczyæ, e we wczeœniejszym opracowaniu zbiorowisk leœnych rezerwatu Parów Wêgry, wykonanym w ramach Planu urz¹dzania gospodarstwa rezerwatowego z 1984 r, fitocenozy lasu gr¹dowego identyfikowano z zespo³em subatlantyckiego gr¹du gwiazdnicowego Stellario-Carpinetum Szczegó³owa analiza zebranej dokumentacji fitosocjologicznej wykaza³a, e fitocenozy gr¹dowe z omawianego rezerwatu reprezentuj¹ zespó³ subkontynentalnego gr¹du Tilio-Carpinetum i jedynie pod wzglêdem niektórych cech nawi¹zuj¹ do gr¹du subatlantyckiego W du ej mierze jest to wynikiem usytuowania w strefie przenikania siê zasiêgów obu syntaksonów lasów dêbowo-grabowych Ponadto na terenie rezerwatu odnotowano ma³opowierzchniowe p³aty ³êgu jesionowowi¹zowego (Ficario-Ulmetum) Zarówno wystêpuj¹ce tu fitocenozy gr¹du, jak i p³aty lasu ³êgowego, znajduj¹ siê na czerwonej liœcie zbiorowisk Pomorza Gdañskiego (Herbich 2002) oraz na liœcie siedlisk przyrodniczych podlegaj¹cych ochronie (Rozporz¹dzenie 2001) Usytuowanie rezerwatu w otoczeniu pól uprawnych oraz w bezpoœrednim s¹siedztwie zabudowañ miejscowoœci Wêgry stwarza ró norodne zagro enia dla jego œrodowiska przyrodniczego Do podstawowych zagro eñ wewnêtrznych nale y nielegalna wycinka drzew oraz usuwanie drzew usychaj¹cych i martwych Zagro eniem dla rezerwatu jest tak e wycinanie krzewów i m³odych drzew, stanowi¹cych ochronn¹ stref¹ ekotonaln¹ pomiêdzy polami uprawnymi a lasem W po³udniowo-zachodniej czêœci, na styku zabudowañ z granic¹ rezerwatu, powszechne jest wyrzucanie ró norodnych odpadów oraz œmieci, które zalegaj¹ na zboczach i dnie parowu Istotne zniekszta³cenia roœlinnoœci rezerwatu wystêpuj¹ równie w bezpoœrednim s¹siedztwie przecinaj¹cej go drogi gruntowej Wi¹ e siê to z konserwacj¹ wodnego przepustu przebiegaj¹cego pod drog¹ Ponadto obserwuje siê tu zaœmiecanie rezerwatu Do najistotniejszych zagro eñ zewnêtrznych zaliczyæ nale y sp³yw u yÿnionych wód powierzchniowych z otaczaj¹cych pól uprawnych, jak równie inne czynniki zwi¹zane z intensywn¹ produkcj¹ roln¹, m in przedostawanie siê na teren rezerwatu œrodków ochrony roœlin Z uwagi na po³o enie rezerwatu w bezpoœrednim s¹siedztwie gruntów rolnych oraz czêœciowo zabudowañ wiejskich oraz zwi¹zan¹ z tym sta³¹, choæ umiarkowan¹, antropopresjê, najbardziej skuteczn¹ ochron¹ tego obiektu wydaje siê byæ ochrona czêœciowa, g³ównie o charakterze ochrony zachowawczej z mo- liwoœci¹ realizacji niektórych, œciœle okreœlonych celów szczegó³owych

18 96 Joanna Bloch-Or³owska, Katarzyna ó³koœ, Ryszard Markowski Literatura CEYNOWA M 1968 Zbiorowiska roœlinnoœci kserotermicznej na doln¹ Wis³¹ Studia Soc Sc Torun Sec D (Botanica) 7(4): HERBICH J 2002 Conception of a red list of terrestrial plant communities in Gdañsk Pomerania Nature Conserv 59: KONDRACKI J 2002 Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 441 ss MARKOWSKI R, BULIÑSKI M Gin¹ce i zagro one roœliny naczyniowe Pomorza Gdañskiego Endangered and threatened vascular plants of Gdañskie Pomerania Acta Bot Cassub, Monogr 1: 1-75 MATUSZKIEWICZ J M 1993 Krajobrazy roœlinne i regiony geobotaniczne Polski Pr Geogr IGPZ PAN 158: mapy MATUSZKIEWICZ J M 2001 Zespo³y leœne Polski PWN, Warszawa, 358 ss MATUSZKIEWICZ W 2001 Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski PWN, Warszawa, 537 ss MIREK Z, PIÊKOŒ-MIRKOWA H, ZAJ C A, ZAJ C M 2002 Flowering plants and pteridophytes of Poland A checklist Krytyczna lista roœlin naczyniowych Polski W: MIREK Z (red), Biodiversity of Poland Ró norodnoœæ biologiczna Polski 1: Instytut Botaniki im W Szafera PAN, Kraków OCHYRA R, ARNOWIEC J, BEDNAREK-OCHYRA H 2003 Census Catalogue of Polish Mosses Katalog mchów Polski W: MIREK Z (red), Biodiversity of Poland Ró norodnoœæ biologiczna Polski 3: Instytut Botaniki im W Szafera PAN, Kraków Opis taksacyjny Nadleœnictwa Kwidzyn, obrêb Ryjewo, stan na dzieñ r Plan urz¹dzania gospodarstwa rezerwatowego Parów Wêgry Stan na Biuro Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej, Oddzia³ w Gdyni PREUSS H 1912 Die pontischen Pflanzenbestande im Weichselgebiet Beitr z Naturdenkmalpflege 2: Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r w sprawie okreœlenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj¹cych ochronie Dz U nr 92, poz 1029 Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 lipca r w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych roœlin objêtych ochron¹ Dz U Nr 168, poz 1764 z dnia 28 lipca r SULMA T, WALAS J 1963 Aktualny stan rezerwatów roœlinnoœci kserotermicznej w obszarze dolnej Wis³y Ochr Przyr 29: SZWEYKOWSKI J 2006 An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts Krytyczna lista w¹trobowców i glewików Polski W: MIREK Z (red), Biodiversity of Poland Ró norodnoœæ biologiczna Polski 4: Instytut Botaniki im W Szafera PAN, Kraków TOKARSKA-GUZIK B 2005 The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in the flora of Poland Pr Nauk Uniw Œl¹skiego 2372: za³¹czniki TRAMPLER T, MATUSZKIEWICZ W, KLICZKOWSKA A, DEMYTERKO E, SIERPIÑSKA A 1990 Regionalizacja przyrodniczo-leœna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych PWRiL, Warszawa ZAJ C E U, ZAJ C A 1975 Lista archeofitów wystêpuj¹cych w Polsce Zesz Nauk UJ, Prace Bot 3: 7-16 ZAJ C E U, ZAJ C A, TOKARSKA-GUZIK B 1998 Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin Phytocoenosis 10 (NS), Suppl Cartogr Geobot 9:

19 Szata roœlinna terenu rezerwatu Parów Wêgry (Pojezierze I³awskie) 97 Zarz¹dzenie Ministra Leœnictwa i Przemys³u Drzewnego z dnia 5 paÿdziernika 1968 r MP nr 43, poz 302 z 1968 r w sprawie uznania za rezerwat przyrody ZARZYCKI K, SZEL G Z 2006 Red list of the vascular plants in Poland W: MIREK Z, ZA- RZYCKI K, WOJEWODA W, SZEL G Z (red), Red list of plants and fungi in Poland Instytut Botaniki im W Szafera Polskiej Akademii Nauk, Kraków, s 9-20 Ó KOŒ K, BLOCH-OR OWSKA J, MARKOWSKI R, MEISSNER W (mscr) Plan ochrony rezerwatu przyrody Parów Wêgry Opracowanie wykonane na zlecenie Wydzia³u Ochrony Œrodowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Gdañsku UKOWSKI W, JACKOWIAK B 1995 Lista roœlin naczyniowych gin¹cych i zagro onych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce W: UKOWSKI W, JACKOWIAK B (red), Gin¹ce i zagro one roœliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski Pr Zak³adu Taksonomii Roœlin UAM w Poznaniu 3: 9-96 Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznañ Summary The Parów Wêgry nature reserve covers the area of over 22 ha of a very picturesque erosive valley, characteristic for the landscape of transitional zone between the Pojezierze I³awskie and Dolina Dolnej Wis³y regions The contemporary flora of vascular plants of the reserve consists of 134 taxa, among which three fourth make forest, shrub or forest edge species Such a relatively low species variety is connected with low diversity of habitats and plant communities, among which deciduous forests are the dominating ones Those forests are distinguished by natural, mature tree stands with old oaks Especially valuable are phytocoenoses of sub- -continental lime-oak-hornbeam forest Tilio-Carpinetum, in its typical and corydaletosum subassociation As the reserve is surrounded by cultivated lands and it is situated in the vicinity of the settlements of Wêgry village, the main threats of its ecosystems are: illegal tree cutting, elimination of shrubs and saplings from the forest edge, littering within the reserve area as well as influx of fertilized surface waters from the adjacent arable fields