MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ

Transkrypt

1 MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ DPNDP500050/2012 Warszawa, Pan Ryszard Proksa Pan Robert Winnicki Pani Teresa Misiuk Sekcja Krajowa Oświaty i Wychowania NSZZ Solidarność" ul. Wały Piastowskie Gdańsk Odpowiadając na petycję Koalicji na Rzecz Polskiej Szkoły przekazaną do Ministerstwa Edukacji Narodowej, uprzejmie informuję, że od 1 września 2009 r. rozpoczął się w szkołach podstawowych i gimnazjach proces sukcesywnego wprowadzania zmian programowych i organizacyjnych, których celem jest podniesienie jakości kształcenia i lepsze przygotowanie młodzieży do życia w społeczeństwie opartym na wiedzy. W kwietniu 2012 r. uczniowie klas III gimnazjum, którzy 1 września 2009 r. rozpoczęli naukę według podstawy programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, póz. 17), przystąpili do egzaminu gimnazjalnego opartego na wymaganiach określonych w tej podstawie, w tym po raz pierwszy do wyodrębnionego zakresu tego egzaminu obejmującego wiadomości i umiejętności z historii i wiedzy o społeczeństwie. Z dniem 1 września 2012 r., uczniowie ci rozpoczną naukę w klasach pierwszych szkół ponadgimnazjalnych (liceach

2 ogólnokształcących, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych). Szkoły ponadgimnazjalne, począwszy od roku szkolnego 2012/2013, będą organizowały swoją pracę na nowych zasadach, określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. póz. 204). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych gwarantuje: 1) taką samą jak dotychczas liczbę godzin przeznaczonych na nauczanie historii i społeczeństwa w szkole podstawowej, tj. 4 godziny tygodniowo w klasach IVVI; 2) taka samą jak dotychczas liczbę godzin przeznaczonych na nauczanie historii w gimnazjum, tj. 6 tygodniowo w cyklu kształcenia; 3) większą w stosunku do dotychczasowej liczbę godzin przeznaczonych na nauczanie historii w szkołach ponadgimnazjalnych: a) 2 godziny tygodniowo historii w zakresie podstawowym w klasie l liceum ogólnokształcącego oraz klasach! i II technikum oraz 4 godziny tygodniowo obowiązkowego przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo w klasach programowo wyższych tych szkół, czyli o 1 godzinę więcej niż dotychczas lub b) 2 godziny tygodniowo historii w zakresie podstawowym w klasie l liceum ogólnokształcącego oraz klasach l i II technikum oraz 8 godzin tygodniowo w zakresie rozszerzonym w klasach programowo wyższych tych szkół, czyli o 1 godzinę więcej niż dotychczas w klasach o tzw. profilu humanistycznym, 4) większą w stosunku do dotychczasowej liczbę godzin przeznaczonych na nauczanie historii w zasadniczej szkole zawodowej 2 godziny tygodniowo w cyklu kształcenia (dotychczas uczniowie mieli łącznie 2 godziny na historię i wiedzę o społeczeństwie). Liczba godzin przeznaczona na nauczanie historii nie uległa zmniejszeniu w stosunku do dotychczasowej na żadnym z etapów edukacyjnych. W przypadku liceum ogólnokształcącego uczniowie będą mieli możliwość uczenia się historii w wyższym wymiarze godzin niż jest to możliwe obecnie. Obrazuje to poniższe zestawienie.

3 Nowa podstawa programowa Poprzednia podstawa programowa Liczba godzin tygodniowo/cykl kształcenia Historia i społeczeństwo/ Historia Liczba godzin tygodniowo/liczba godzin ogółem/cykl kształcenia Historia i społeczeństwo/ Historia zakres podstawowy** 4h (130 h) Historia zakres rozszerzony** Historia i społeczeństwo przedmiot uzupełniający Razem 6h (190 h) 2h (60 h) 8h (240 h) 4h (120 h) 2+8=1 Oh (300h) lub 2+4=6h (180h) 2+8=10h (300h) lub 2+4=6h (180h) _ Szkoła podstawowa (klasy IVV!) Gimnazjum 4h Liceum 5h Technikum 5h 2h (60 h) 8h (240 h) 4h (120 h) Zasadnicza szkoła zawodowa 2 h* 2h (60 h) 6h *w zasadniczej szkole zawodowej przewidzianych było łącznie 2 godziny na historię i wiedzę o społeczeństwie "odnosi się do liceum ogólnokształcącego i technikum Zmiany w nauczaniu historii, które we wrześniu obejmą uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, są integralną częścią zmian w kształceniu ogólnym wprowadzanych od 2009 r. i polegają na przyjęciu innego niż dotychczas stosowany sposobu organizacji nauczania tego przedmiotu. Zmiany te zmierzają do unowocześnienia sposobów nauczania tej dziedziny, a tym samym do podtrzymania przypisywanych mu od pokoleń celów dydaktycznych i wychowawczych. Przy tworzeniu nowej podstawy programowej postawiono na jakość edukacji historycznej. Intencją nowej podstawy jest zasadnicza zmiana sposobów nauczania historii w polskiej szkole. Dążenie to wynika z przeświadczenia, że nauczanie tego przedmiotu obciążone jest wciąż utartą tradycją dydaktyczną, która preferuje uczenie wiadomości, czyli wiedzy encyklopedycznej, odsuwając na plan dalszy kształcenie umiejętności ich zestawiania i analizowania. W tym tradycyjnym sposobie pojmowania lekcji historii króluje niepodzielnie historia wydarzeniowa", a bardzo często stosowaną przez nauczycieli metodą lekcyjną bywa wykład. Przez to sama dziedzina jest coraz częściej postrzegana przez uczniów i ich rodziców, jako trudna i mało przydatna w zmieniającym się świecie. W efekcie lekcje historii często są

4 utożsamiane z przepastną, nieprzydatną wiedzą faktograficzną, docenianą tylko przez wąskie grono pasjonatów. Efekty zmniejszającego się z roku na rok zainteresowania uczniów historią obrazują m.in. dane dotyczące przystępowalności do egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Przystępowalność do egzaminu maturalnego z historii w latach szkolnych 2004/ /2012 Rok szkolny 2004/ / / / / / / /2012 Liczba uczniów przystępujących do egzaminu z historii ,9 16,3 13,3 10,6 8,9 7,5 6,5 6,2 % ogółu 0 spadku rangi tego przedmiotu świadczy również fakt, iż tylko nieliczne szkoły wyższe, w rekrutacji na kierunek historia i na kierunki pokrewne, wymagają od kandydatów przystąpienia do egzaminu maturalnego z historii. Kluczowym celem wprowadzanych od 2009 r. zmian w edukacji historycznej, jest podniesienie prestiżu i zwiększenie zainteresowania uczniów historią. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół na nowo definiuje cele kształcenia tego przedmiotu. Głównym celem nauczania historii powinno być kształtowanie u uczniów myślenia historycznego, a główny nacisk położony jest na rozwijanie w ramach edukacji historycznej kompetencji pozwalających uczniom na twórczy i aktywny udział w procesie poznawania przeszłości. Ponadto materiał nauczania powinien stwarzać szansę do wyszukiwania i rozpoznawania związków między tym, co minione, a tym, co współczesne. Aby możliwe było osiągnięcie tak zdefiniowanych celów edukacji historycznej, konieczne było przyjęcie innego, niż dotychczas stosowany, sposobu organizacji nauczania tego przedmiotu, jak również zalecanych metod nauczania. Dotychczasowy sposób nauczania historii zakładał trzykrotne, na każdym etapie edukacyjnym (klasy IVVI szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoła ponadgimnazjalna), rozpoczynanie edukacji historycznej od starożytności 1 zakończenie jej na czasach najnowszych. To założenie skutkowało niezwykle często brakiem, w ostatniej klasie danego cyklu kształcenia, czasu na rzetelną realizację materiału z zakresu historii najnowszej. Taki sposób organizacji nauczania historii nie sprzyjał również pogłębionemu nauczaniu tego przedmiotu dla szczególnie zainteresowanych uczniów. Efektem takiej organizacji nauczania był niemal powszechnie krytykowany poziom znajomości historii przez absolwentów, zwłaszcza historii najnowszej.

5 Zgodnie z przyjętym w nowej podstawie programowej założeniem tzw. połączenia programowego gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej program nauczania historii na III i IV etapie edukacji podzielony został na dwa etapy. Pierwszy, jednolity i obowiązkowy dla wszystkich uczniów etap edukacji historycznej obejmuje nauczanie w klasach IIII gimnazjum oraz klasie pierwszej liceum ogólnokształcącego, klasach lll technikum, zasadniczej szkole zawodowej i ma na celu zapewnienie wszystkim uczniom wspólnego fundamentu wiedzy z tej dziedziny. W gimnazjum treści kształcenia historycznego obejmują w ujęciu chronologicznym najważniejsze problemy polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe do 1918 r. Podstawa programowa zachęca nauczycieli do szerokiego korzystania z różnorodnych źródeł informacji historycznych, a w szczególności tych, które odnoszą się do historii ojczystej i dziejów własnej miejscowości czy regionu. Zachęca także do skierowania uwagi uczniów w stronę historii społecznogospodarczej i historii kultury. Dzięki przeniesieniu tematyki dziejów najnowszych (po 1918 r.) z gimnazjum na początek kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych wraz z jednoczesnym pozostawieniem poprzednio obowiązującego wymiaru godzin lekcyjnych, nauczyciele historii w gimnazjum mogą pracować w spokojniejszym i wolniejszym niż dotąd tempie, co daje możliwość indywidualizacji nauczania. W szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono na realizację zakresu podstawowego historii po co najmniej 60 godzin lekcyjnych, co umożliwi gruntowną realizację kursu historii XX i XXI stulecia. Przedmiot historia nauczany w zakresie podstawowym w szkole ponadgimnazjalnej ma charakter systematycznego kursu historii ojczystej i powszechnej. Treści kształcenia historycznego obejmują w ujęciu chronologicznym, najważniejsze problemy polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe okresu od 1918 r. do czasów nam współczesnych. Takie wzmocnienie pozycji historii najnowszej w podstawie programowej wynika z przekonania, że znajomość tej problematyki stanowi klucz do lepszego zrozumienia otaczającego świata, mechanizmów życia społeczno politycznego i wydarzeń dnia dzisiejszego, sprzyjając zarazem podnoszeniu świadomości obywatelskiej oraz uczestnictwu w życiu publicznym. Na zmianie skorzystają szczególnie uczniowie zasadniczych szkół zawodowych, którzy przy dotychczas obowiązującym układzie treści nie mieli nawet szansy zapoznać się z historią najnowszą. Młodzież zasadniczych szkół zawodowych1* otrzyma szansę odbycia kursu historii najnowszej w identycznym zakresie jak ich rówieśnicy z liceów ogólnokształcących i techników, pozwalającym zrozumieć współczesne zjawiska i świadomie uczestniczyć w życiu publicznym. 1) W roku szkolnym 2011/2012 naukę w zasadniczej szkole zawodowej rozpoczęło uczniów, co stanowi 15% wszystkich uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

6 Powodem przeniesienia historii najnowszej do szkół ponadgimnazjalnych jest niezadowalająca znajomość historii współczesnej wśród uczniów i absolwentów szkół. Jednym z powodów tego zjawiska była dotychczasowa koncepcja nauczania tego przedmiotu. Zarówno w szkole podstawowej, jak i w gimnazjum, a potem w liceum ogólnokształcącym, zatem trzykrotnie, podejmowano próbę omówienia całego kursu historii od rewolucji neolitycznej i dziejów starożytnego Egiptu poczynając, a na wydarzeniach lat kończąc. Praktyka wyglądała niekorzystnie. Na omówienie ostatniego półwiecza w typowej III klasie gimnazjum i w równie typowej III klasie liceum ogólnokształcącego brakowało zazwyczaj czasu. Przyjęto zatem założenie, że dziejów do 1918 r. uczniowie będą uczyć się w gimnazjum, a historii po 1918 r. w szkołach ponadgimnazjalnych. W kolejnych klasach liceum ogólnokształcącego i technikum, w zależności od wyboru przedmiotów nauczanych w zakresie rozszerzonym, uczniowie będą: a) uczyć się historii w zakresie rozszerzonym, lub b) uczyć się historii w ramach przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo. Historia na poziomie rozszerzonym to pogłębiony kurs, o dużym wymiarze godzin (łącznie co najmniej 240, czyli 8 godzin tygodniowo w cyklu kształcenia), przygotowujący do studiów wyższych, zwłaszcza na kierunkach humanistycznych i społecznych. Wymagania ogólne z historii w zakresie rozszerzonym stanowią rozwinięcie wymagań z III etapu edukacyjnego (gimnazjum) i z zakresu podstawowego IV etapu edukacyjnego (l klasa liceum ogólnokształcącego, l i II klasa technikum, zasadnicza szkoła zawodowa). Wymagania ogólne i wymagania szczegółowe dla IV etapu edukacyjnego w zakresie rozszerzonym zakładają uzyskiwanie wyższych umiejętności oraz znacznie szerszego zakresu wiadomości z historii, ale są one rozszerzeniem poznanych wcześniej zagadnień i stanowią ich kontynuację. Należy dodać, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych każdy uczeń liceum ogólnokształcącego ma obowiązek wyboru od dwóch do czterech przedmiotów w zakresie rozszerzonym, z tym że co najmniej jednym z tych przedmiotów powinna być: historia, geografia, biologia, chemia lub fizyka. Historia w zakresie rozszerzonym jest więc w koszyku" tych pięciu przedmiotów, z którego co najmniej jeden musi wybrać każdy uczeń liceum ogólnokształcącego. Uczniowie liceów ogólnokształcących i techników, którzy zgodnie ze swoimi zainteresowaniami wybiorą w zakresie rozszerzonym przedmioty matematycznoprzyrodnicze, będą obowiązkowo uczęszczali na lekcje przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo. W myśl rozwiązań przyjętych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (załączniki nr 7 i 8 do rozporządzenia) uczeń, który nie realizuje w zakresie rozszerzonym przedmiotu historia, jest obowiązany realizować przedmiot uzupełniający historia i społeczeństwo.

7 Podstawa programowa przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo obejmuje dziewięć przykładowych tematów zajęć. Przewidziano również możliwość realizacji autorskiego wątku, np. obejmującego dzieje regionalne. Obok treści historycznych występują w tym przedmiocie elementy wiedzy o społeczeństwie oraz wiedzy o kulturze. Zaproponowane w podstawie programowej tego przedmiotu tematy pozwalają na przekrojowe zaprezentowanie najważniejszych zagadnień historycznych, treści zaś zostały tak dobrane, aby uczeń dostrzegł cały proces, ciągłość i zmianę oraz związki przyczynowo skutkowe. Przedmiot historia i społeczeństwo, realizowany na IV etapie edukacyjnym, pozwoli uczniom rozwijać myślenie problemowe i syntetyzujące. Celem tych zajęć jest pokazanie uczniom zainteresowanym naukami matematycznymi i przyrodniczymi, że wiedza humanistyczna może stanowić klucz do zrozumienia świata współczesnego i pomaga w autoidentyfikacji w otaczającym nas świecie. Zajęcia z tego przedmiotu mają pomóc zrozumieć uczniom zainteresowanym naukami ścisłymi i eksperymentalnymi, jak ważna jest historyczna ciągłość i jak wiele doświadczeń współczesnych jest zakorzenionych w doświadczeniach poprzednich pokoleń. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, w części dotyczącej zalecanych warunków i sposobu realizacji podstawy programowej, stanowi, że przy doborze treści nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo szczególnie zalecane jest szerokie uwzględnienie problematyki ojczystej i regionalnej". Zalecenie dotyczące uwzględnienia tematyki wątku Ojczysty Panteon i ojczyste spory" zostało również sformułowane w przesłanej szkołom w 2009 r. publikacji pt. Podstawa programowa z komentarzami. Edukacja historyczna i obywatelska, T.4. W celu jednoznacznego określenia wątku Ojczysty Panteon i ojczyste spory" jako obowiązkowego w realizacji przedmiotu uzupełniającego histońa i społeczeństwo, Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało odpowiednią zmianę rozporządzenia w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (nowy projekt rozporządzenia został w dniu 12 czerwca 2012 r. przesłany do konsultacji społecznych). Obowiązkowa realizacja treści nauczania ujętych w wątku tematycznym Ojczysty Panteon i ojczyste spory" pozwoli nauczycielom historii na przedyskutowanie najistotniejszych problemów z dziejów Polski. Sprzyjać zatem będzie wzmocnieniu poczucia tożsamości narodowej uczniów budowanej na fundamencie realizowanego w gimnazjum i na początku cyklu kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych podstawowego kursu historii. Również nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania 7

8 przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. póz. 752) określa, że każdy podręcznik przeznaczony do nauczania przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo na IV etapie edukacyjnym, będzie musiał obowiązkowo obejmować treści z zakresu wątku tematycznego Ojczysty Panteon i ojczyste spory". Należy podkreślić, że każdy uczeń liceum ogólnokształcącego, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej będzie uczył się historii obowiązkowo przez cały okres kształcenia. Przyjęte rozwiązanie, różnicujące nauczanie historii począwszy od klasy II liceum ogólnokształcącego i klasy III technikum, pozwoli natomiast na indywidualizację nauczania tej dziedziny w zależności od zainteresowań uczniów i ich dalszych planów edukacyjnych. W świetle powyższego, rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół oraz rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych: 1) gwarantują nauczaniu historii należytą rangę w systemie edukacji, poprzez zapewnienie spójnej i całościowej koncepcji szkolnej edukacji historycznej; 2) gwarantują obowiązkowe nauczanie historii w szkole podstawowej, gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych; 3) gwarantują odpowiednią liczbę godzin nauczania tego przedmiotu w szkole podstawowej, gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych; 4) pozwalają kształtować tożsamość narodową młodych Polaków w oparciu o wzorce znane z historii Polski; 5) pozwalają na rozwijanie umiejętności analitycznych uczniów oraz zrozumienie mechanizmów rządzących światem i globalnych zmian w nim zachodzących takie cele edukacyjne przyświecają w szczególności wprowadzeniu przedmiotu uzupełniającego historia i społeczeństwo, realizowanego na IV etapie edukacyjnym. Uprzejmie informuję ponadto, że język polski jest jednym z tych przedmiotów, na które przeznacza się najwięcej godzin w cyklu nauczania (w klasach IWI szkoły podstawowej 16 h, w gimnazjum 14 h, w liceum i technikum 12 h, przy czym uczniowie liceum i technikum oprócz zakresu podstawowego mają jeszcze możliwość wyboru języka polskiego nauczanego w zakresie rozszerzonym, na nauczanie którego przeznacza się dodatkowo 8 h w cyklu kształcenia). BDUKACh NAK(»pWEJ PODSEKRETARZ STANU