Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Warszawa

Transkrypt

1 Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, Świebodzin Konto: BZ BK SA o/świebodzin nr tel./fax , kp@kp.org.pl, Świebodzin, 22 czerwca 2015 r. Krajowy Zarząd Gospodarki odnej arszawa Dotyczy: konsultacje apg i PŚK związku z przedstawionymi do konsultacji projektami aktualizacji planów gospodarowania wodami w dorzeczach oraz Programu odno-środowiskowego Kraju, przedstawiam następujące uwagi: A. yznaczenie silnie zmienionych części wód Zgodnie z art 4.3 Ramowej Dyrektywy odnej, Państwa Członkowskie mogą wyznaczyć część wód powierzchniowych jako sztucznie lub silnie zmienioną, gdy zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na: i) środowisko w szerszym znaczeniu; ii) żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację; iii) działalność, do której celów woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę do spożycia, wytwarzanie prądu lub nawadnianie; iv) regulację wód, zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi; lub v) inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem; - a korzystne cele, którym służą przekształcenia hydromorfologiczne, nie mogą ze względu na możliwości techniczne lub nieproporcjonalne koszty, być racjonalnie osiągnięte za pomocą innych środków, które stanowią opcję znacznie korzystniejszą środowiskowo. yznaczenie silnie zmienionych części wód i jego przyczyny musi być szczegółowo określone w planach gospodarowania wodami. Po pierwsze, przedstawiony projekt aktualizacji PG nie zawiera wymaganego przepisami dyrektywy szczegółowego określenia przyczyn wyznaczenia wód jako silnie zmienione. bazie danych stanowiącej część apg zamieszczono, dla poszczególnych części wód, informację jakie wskaźniki morfologicze lub hydrologiczne uzasadniają uznanie, że dana część wód pod względem hydromorfologii jest istotnie przekształcona. Nadal nie ma jednak w apg informacji, jakim ważnym celom służą te przekształcenia, dlaczego uważa się że bez uszczerbku dla tych celów nie można osiągnąć dobrego stanu ekologicznego tych wód, jak również dlaczego te cele nie mogą zostać osiągnięte za pomocą korzystniejszych środowiskowo alternatyw. Tym samym, warunek szczegółowego określenia przyczyn uznania wód za silnie 1

2 zmienione w planie, nie został spełniony. konsekwencji, wnosimy o uzupełnienie w apg tych informacji. Po drugie, po zapoznaniu się także z materiałami źródłowymi, nie stanowiącymi jednak części apg, uważamy, że sposób wyznaczenia SZCP nie był w pełni zgodny z wymogami dyrektywy. Uwagi na ten temat przedstawialiśmy już w piśmie z 20 stycznia 2014 r., zauważamy jednak, ze w obecnie konsultowanej apg nie zostały one uwzględnione. Ponawiamy więc niżej nasze wcześniejsze uwagi i wnosimy o poprawienie wyznaczenia SZCP, a jeżeli nie ma wystarczających informacji potwierdzających spełnienie wszystkich wymaganych przesłanek dyrektywy o nie korzystanie z opcji wyznaczenia wód jako silnie zmienione, tj. o ujęcie ich w planach jako naturalne. Równocześnie sygnalizujemy konieczność pracy nad zagadnieniem w przyszłym okresie planistycznym yznaczenia silnie zmienionych części wód w I okresie planistycznym (2008 r.) dokonano odrębnie w każdej RZG. Pomimo istnienia wspólnych założeń metodycznych, nie w każdej RZG założenia te zostały w rzeczywistości zastosowane. Dotyczy to w szczególności fazy tzw. ostatecznego wyznaczania, a więc metod badania wpływu potencjalnych działań restytucyjnych na środowisko i sposoby korzystania z wód oraz metod badania alternatyw funkcjonalnych. O tej niejednolitości świadczą wyraźnie wykonane w poszczególnych RZG opracowania na temat ostatecznego wyznaczenia, które są bardzo różne. Pewnym dodatkowym wyrazem tej niejednolitości mogą być też same wyniki ostatecznego wyznaczenia z 2008 r. przykładowo kontrasty w wyznaczeniu jednolitych części wód jako naturalne lub silnie zmienione w takich samych krajobrazach, przy podobnym stopniu przekształcenia rzek, ale na granicy dwóch regionów wodnych i zasięgów odpowiedzialności rożnych RZG (przykładowo, zaznaczono kontrast na granicy RZG Gdańsk i arszawa; kolor pomarańczowy oznacza silnie zmienione, a zielony naturalne części wód). Podejście do wykonanej w 2013 r. weryfikacji, podobnie jak podejście do wyznaczenia SZC w I cyklu planistycznym, było nadal bardzo rozmaite w poszczególnych RZG, pomimo 2

3 deklaratywnego opierania się na tych samych opracowaniach metodycznych. Dlatego opis obecnej sytuacji musi być przedstawiony odrębnie dla każdej RZG. Rysują się tu dwa zasadnicze podejścia: RZG Gdańsk, Szczecin i Kraków w ramach testu działań restytucyjnych przeprowadzono analizę multikryterialną wariantu utrzymania, częściowej renaturyzacji i całkowitej renaturyzacji (likwidacji) każdego zidentyfikowanego przekształcenia hydromoroflogicznego, uznając za kryteria różne formy i aspekty korzystania z wód oraz elementy środowiska. Następnie przeprowadzono analizę multikryterialną alternatyw funkcjonalnych dla obecnego korzystania z wód. Jeżeli wariant pozostawienia bez zmian istniejących przekształceń okazywał się multikrterialnie najlepszy, a jednocześnie żadna z alternatyw nie była multikrterialnie lepsza od stanu obecnego (a tak było niemal w 100% przypadków), daną część wód wyznaczano ostatecznie jako SZC. Zaletą takiego podejścia jest szczegółowość analizy i czytelność uzasadnienia jej wyników. Co prawda, wątpliwości budzi dobór analizowanych kryteriów oraz szczegóły ich punktowania, naszym zdaniem wyraźnie preferujące pozostawianie istniejących przekształceń (patrz dalej);. RZG Poznań, arszawa i rocław dokonano eksperckiej, subiektywnej oceny potencjalnych działań restytucyjnych na szeroko rozumiane środowisko i funkcje społeczno-gospodarcze, w formie zwięzłego wpisu w tabeli. Analiza ta nie polegała wielokryterialnej ocenie wariantów utrzymania, złagodzenia i likwidacji każdego z przekształceń, ale miała charakter ogólnej opinii eksperckiej co do wpływu renaturyzacji danej części wód na środowisko i funkcje społeczno-gospodarcze, a następnie ogólnej oceny eksperckiej, czy są możliwe, akceptowalne środowiskowo i kosztowo, alternatywy dla obecnego korzystania z wód. ocenach eksperckich dla różnych części wód powtarzają się podobne sformułowania i uzasadnienia. Takie opinie eksperckie są dla nas trudniejsze do analizy i oceny, jednak przynajmniej w niektórych przypadkach budzą wątpliwości wydaje się, że w wielu przypadkach przeskalowano zakres działań restytucyjnych niezbędnych do osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego wód i w rezultacie przeskalowano ich negatywne konsekwencje społeczno-gospodarcze i środowiskowe.. Odrębne pod względem metodycznym jest podejście zastosowane w I cyklu planistycznym (2008 r.) i utrzymane także w ramach weryfikacji na II cykl (2013 r.) w RZG w Gliwicach (zob. niżej), gdzie w ogóle nie przeprowadzono analiz działań restytucyjnych i alternatyw funkcjonalnych dla jednolitych części wód, a tylko ogólnie opisano przesłanki niedopuszczalności renaturyzacji rzek w skali scalonych części wód (por. niżej uwagi szczegółowe dot. RZG Gliwice). Istnienie i tolerowanie powyższych rozbieżności w sposobach ostatecznego wyznaczenia silnie zmienionych części wód jest w naszej opinii dziwne w świetle przepisów Prawa odnego, w myśl których plany gospodarowania wodami w dorzeczach opracowuje (a więc i wyznacza SZC) jeden organ dyrektor KZG, a nie dyrektorzy Regionalnych Zarządów Gospodarki odnej. Dalszą analizę jesteśmy zmuszeni przedstawić odrębnie dla każdej RZG. naszych analizach koncentrujemy się na wodach płynących (rzekach), z nielicznymi odniesieniami do wód przybrzeżnych i przejściowych. Poza zakresem naszych analiz pozostaje zagadnienie wyznaczania wód jeziornych jako SZC. Dostrzegamy, że w tej sprawie uczyniono istotny postęp, opracowując metodykę tego wyznaczania i stosując ją w ramach wykonanej w 2013 r. weryfikacji. RZG Gdańsk ramach weryfikacji na II cykl planistyczny w 2013 r. de facto powtórzono całą procedurę wyznaczania SZC metodą taką samą, jak użyta w I cyklu (2008 r.), tylko z wykorzystaniem nowszych i nieco lepszych danych wyjściowych. Zarówno w I jak i w II cyklu planistycznym, wyznaczenia HMB dokonano metodą prawidłową w ogólnych zarysach, tj. najpierw 3

4 wyznaczając wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń morfologicznych, a następnie przeprowadzając dla każdej z nich test działań restytucyjnych i test alternatyw funkcjonalnych. teście działań restytucyjnych dla każdej JC analizowano trzy warianty, tj.: pozostawienia stanu obecnego; częściowej renaturyzacji, minimalizacji skutków przekształceń (jak rozumiemy, to takiego poziomu, by mimo przekształceń hydromorfologicznych można osiągnąć dobry stan ekologiczny, jakkolwiek nie zostało to sprecyzowane); całkowitej renaturyzacji, likwidacji przekształceń. Analizując każdy z wariantów, przyznawano eksperckie oceny punktowe w skali od -3 (wpływ bardzo negatywny do 3 punktów (wpływ bardzo pozytywny ), za prawdopodobny wpływ działań niezbędnych do całkowitej lub częściowej renaturyzacji danej części wód na różne aspekty środowiskowe, społeczno-gospodarcze, środowiskowe i inne. Analizowanymi aspektami były: a) realizacja zobowiązań wynikających z prawa UE i krajowego, b) realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, c) korzyści społeczne, d) ilość osób korzystających bezpośrednio, e) ilość osób korzystających pośrednio, f) korzyści gospodarcze bezpośrednie, g) korzyści gospodarcze pośrednie, h) poczucie bezpieczeństwa społecznego, i) aspekty społeczno kulturowe, j) funkcjonowanie gospodarki lokalnej, k) funkcjonowanie gospodarki regionalnej i krajowej, l) wpływ na formy ochrony przyrody, rzadkie i unikalne gatunki i ekosystemy, m) modyfikacja siedlisk, n) korytarze i bariery, o) modyfikacja charakteru przepływu powierzchniowych, p) zmiany warunków fizyko-chemicznych (tlen, temp., zasolenie), q) wpływ na ilość i jakość wód podziemnych, r) erozja koryta, s) jakość powietrza (gazy, pyły), t) powodzie, u) susze, v) erozja i stabilność gruntów, w) walory krajobrazowe, x) obiekty oraz miejsca archeologiczne i historyczne, y) tereny mieszkalne, z) tereny przemysłowe i usługowe, aa) użytki rolne, bb) użytki leśne, cc) szlaki komunikacyjne, dd) łowiectwo, wędkarstwo, ee) żeglarstwo, pływanie, ff) wypoczynek. Jeżeli suma punktów przyznanych za każdy z w/w aspektów dla wariantu pozostawienia stanu obecnego była wyższa, niż dla pozostałych wariantów, to uznawano, że wyznaczenie danej części wód jako SZC przeszło test działań restytucyjnych. Mimo że nie kwestionujemy ogólnych założeń tej metody, to wątpliwości nasuwają szczegóły jej zastosowania: lista analizowanych aspektów, sposoby stosowania punktacji za 4

5 poszczególne aspekty, a także sposób interpretacji uzyskiwanych wyników. ątpliwości te nie zostały usunięte w ramach weryfikacji na użytek II cyklu planistycznego. Co do listy analizowanych aspektów, zwracamy uwagę, że lista ta multiplikuje aspekty gospodarcze. Ta sama korzyść z przekształcenia wód punktowana jest w wielu aspektach. Np. korzyść z regulacji wód do celów rolnictwa przekłada się na oceny punktowe w kryteriach użytki rolne, funkcjonowanie gospodarki lokalnej, korzyści gospodarcze, korzyści gospodarcze bezpośrednie, ilość osób korzystających bezpośrednio, ilość osób korzystających pośrednio. Jako odrębnie punktowane kryteria przyjęto np. erozję koryta i erozję gruntów. Natomiast korzyści ekologiczne punktowane były zwykle tylko w kryteriach wpływu na formy ochrony przyrody (wszystkie łącznie), ewentualnie korytarzy ekologicznych. rezultacie zastosowana metoda prowadzi do nadmiernego preferowania aspektów gospodarczych nad środowiskowymi. Co do sposobów stosowania punktacji w poszczególnych kryteriach, zauważyliśmy 1 następujące wątpliwe sytuacje: Pozytywne punktowanie korzyści gospodarczych i liczby osób korzystających z utrzymania istnienia obiektów (np. piętrzeń, jazów) do niczego obecnie nie wykorzystywanych, równocześnie negatywne punktowanie likwidacji takich piętrzeń, a nawet zaopatrzenia ich w rampy lub przepławki dla ryb (najprawdopodobniej punkty te przyznawano za możliwość gospodarczego wykorzystania w przyszłości, ale nie jest to prawidłowa przesłanka w myśl RD); Negatywne punktowanie poczucia bezpieczeństwa społecznego w przypadku renaturyzacji. Założono tu prawdopodobnie, że renaturyzacja rzek i likwidacja piętrzeń na nich będzie generalnie negatywnie odbierana społecznie nawet gdy obiektywnie nie spowoduje żadnych negatywnych oddziaływań. Jednak, nie jest to przesłanka, która powinna być brana pod uwagę w myśl RD; Rażąco nadmierne punktowanie znaczenia produkcji energii odnawialnej z elektrowni wodnych: przykładowo za istnienie elektrowni o mocy 15 k, co stanowi 0,0004% zgodnego z celem 3x20 UE zapotrzebowania na moc ze źródeł odnawialnych na rok 2020, przyznano +3 punkty ( bardzo korzystne ) w kryterium Realizacji zobowiązań wynikających z prawa UE/Krajowego, przyznając równocześnie -3 punkty wariantowi jej likwidacji; Nie uwzględnienie, jako Realizacji zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, przyczyniania się do realizacji rekomendacji HELCOM i Ramsar, np. w zakresie udrożnienia potencjalnych rzek łososiowych, utrzymania naturalnych procesów brzegowych brzegu morskiego, renaturyzacji mokradeł. żaden sposób nie uwzględniono celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej EU w zakresie odtwarzania ekosystemów ani strategii w zakresie Zielonej Infrastruktury, nie przyznając w aspekcie zobowiązań międzynarodowych żadnych punktów za działania, które mogłyby się przysłużyć realizacji tych celów. Nie uwzględnienie, jako Realizacji zobowiązań wynikających z prawa krajowego zobowiązania wynikającego z polskich warunków, jakim powinny odpowiadać budowle wodne, dotyczącego zapewnienia możliwości migracji organizmów wodnych. rezultacie działania renaturyzacyjne polegające na zapewnieniu możliwości migracji ryb (np. budowa przepławek) nie otrzymywały punktów w tym kryterium. Z drugiej strony, przeskalowywano negatywne efekty ekonomiczne tych działań, zakładając że będą one znacznie zmniejszać efektywność działania elektrowni wodnych 1 Podajemy tu przykłady nieprawidłowości zauważonych przez nas jako powtarzające się w analizowanym materiale. Nie jesteśmy jednak w stanie przeanalizować całości tego materiału, ponieważ tylko w RZG Gdańsk chodzi o 11 rzek wyznaczonych jako silnie zmienione. Nie dla każdej z analizowanych rzek nieprawidłowości te muszą więc mieć miejsce. 5

6 yolbrzymianie znaczenia drobnych piętrzeń i innych przekształceń dla ochrony przed powodzią, nawet na rzekach na których nie występują realne zagrożenia powodziowe i nawet w stosunku do obiektów zupełnie nie wykorzystywanych do kontrolowania przepływów; Negatywne punktowanie renaturyzacji rzek w aspektach wędkarstwa oraz sportów wodnych, podczas gdy wydaje się, ze zrenaturyzowana rzeka byłaby znacznie atrakcyjniejsza dla wędkarstwa i kajakarstwa. Co do interpretacji wyników, nawet mało znaczące różnice na korzyść wariantu pozostawienia przekształceń bez zmian rzędu kilku, czy nawet tylko jednego punktu w skali o teoretycznej rozpiętości 186 punktów przesądzały o wyznaczeniu rzeki jako SZC. Tymczasem, zgodnie z RD, jednolita część wód może być wyznaczona jako SZC tylko wówczas, gdyby zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na: środowisko w szerszym znaczeniu; żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację; działalność, do celów której woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę do spożycia, wytwarzanie prądu lub nawadnianie; regulację wód, zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi; lub inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem. Podobne uwagi można mieć do testu alternatyw funkcjonalnych. Także ten test, zarówno w I okresie planistycznym jak i w opracowaniu weryfikującym na II okres planistyczny, przeprowadzono w ogólnym zarysie prawidłowo. Zidentyfikowano możliwości osiągnięcia innymi sposobami (alternatywami funkcjonalnymi) podobnych jak obecnie korzyści z użytkowania wód, a następnie oceniono te alternatywy punktowo w aspektach: Realizacja zobowiązań wynikających z prawodawstwa UE i krajowego oraz umów międzynarodowych, Realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, Możliwości technicznej realizacji, pływ na korzyści społeczno-gospodarcze, Koszty realizacji funkcjonowania. Tu jednak znów sposoby punktowania budzą wątpliwości ponownie wyraźnie preferują utrzymanie stanu obecnego. Nie uwzględniono w żaden sposób jako zobowiązania międzynarodowego zaleceń HELCOM i Ramsar, celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej EU w zakresie odtwarzania ekosystemów, ani strategii w zakresie Zielonej Infrastruktury. Nie dostrzeżono, że zmiana form rolnictwa polegająca na dostosowaniu upraw i technologii do bagiennego charakteru gruntów, nawet jeśli ograniczyłaby korzyści gospodarcze, to miałaby korzystny wpływ na środowisko przyrodnicze, nie wiadomo dlaczego koszty takiej alternatyw określono jako bardzo wysokie nie zauważając np., że ograniczyłaby ona koszty ponoszone obecnie na utrzymywanie wód i odwodnienia terenów rolniczych. Nie dostrzeżono, że alternatywą dla elektrowni wodnych jest także poprawa efektywności przesyłu i zużycia energii (proste możliwości oszczędności w tym zakresie przekraczają łączną moc elektrowni wodnych na terenie RZG Gdańsk), a także rozproszona energetyka prosumencka. Za wartość samą w sobie (tj. za korzyść wymagającą poszukiwania alternatyw) uznano stabilizację koryta. Skutkiem takiego przeprowadzenia testów działań restytucyjnych i alternatyw funkcjonalnych było pełne, stuprocentowe podtrzymanie wstępnego wyznaczenia, tj. uznanie, że na terenie RZG Gdańsk wszystkie rzeki znacząco przekształcone hydromorfologicznie powinny takimi pozostać. Co prawda, wskutek poprawienia analizy przekształceń hydromorfologicznych, zmniejszono nieco liczbę rzek wyznaczonych jako SZC w porównaniu z I okresem planistycznym. Mimo jednak powyższej polemiki ze szczegółami wyznaczenia SZC w tej RZG, podejście RZG Gdańsk do tego zagadnienia jest i było najsolidniejsze w skali kraju. Dla każdej jednolitej części wód przedstawiono przynajmniej argumentację za jej ew. wyznaczeniem jako SZC, choć jak wskazujemy wyżej nie zawsze możemy się z nią zgodzić. 6

7 RZG Gliwice RZG Gliwice, w I cyklu planistycznym (2008 r.), wyznaczono wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń morfologicznych, a następnie dokonano wyznaczenia ostatecznego. Deklarowano w tym celu wykonanie testów działań restytucyjnych i alternatyw funkcjonalnych. Jednak, testy te nie zostały w ogóle przeprowadzone dla jednolitych części wód, a zostały wykonane tylko w odniesieniu do tzw. scalonych części wód. Także sposoby ich przeprowadzenia nasuwają zasadnicze wątpliwości, przedstawione szczegółowo niżej. ramach weryfikacji wyznaczenia SZC na II cykl planistyczny w 2013 r., tylko przeliczono od nowa wskaźniki morfologiczne używane do wstępnego wyznaczenia SZC. Dokonano kilku drobnych korekt w zakresie wydzielenia jednolitych części wód. Zmieniono kwalifikacje jednolitych części wód tam, gdzie przeliczenie wskaźników modyfikacji hydrmorfologicznej na podstawie nowszych i lepszych danych dało odmienne, niż w I cyklu wyniki. Nie dokonano jednak żadnych zmian co do analizy działań restytucyjnych i alternatyw funkcjonalnych, przejmując ją w całości z I cyklu i nie próbując w żaden sposób poprawić jej wad. Test działań restytucyjnych sprowadzony został do identyfikacji działań restytucyjnych i bardzo ogólnikowej oceny ich kosztów i skutków, dokonanej łącznie dla tzw. scalonych części wód, a więc dla kilku jednolitych części wód łącznie. Dla scalonych, ale nie dla jednolitych części wód, opisano specyfikę obszaru, a następnie podano ekspercką opinię co do zasadności działań restytucyjnych. Nie podjęto żadnej próby obiektywizacji tych ocen, choćby takiej jak w RZG Gdańsk. Przykładowa ocena to np. stwierdzenie Działania restytucyjne trudne do wykonania ze względu na ważność rozwiązań gospodarki wodnej dla rozwoju społeczno-gospodarczego tego regionu. Działania restytucyjne będą miały znaczący negatywny wpływu na funkcjonujące obecnie sposoby korzystania z wód, w tym ochronę przeciwpowodziową i konieczność likwidacji elektrowni wodnych, bez żadnych dalszych analiz i uzasadnień. Inny przykład testu działań restytucyjnych w opracowaniu RZG Gliwice: jednozdaniowe stwierdzenie należy przyjąć, że konieczne do realizacji działania restytucyjne będą miały negatywny wpływ na funkcjonujące obecnie sposoby korzystania z wód, zwłaszcza na ochronę przeciwpowodziową. Dlaczego należy przyjąć, tego już w żaden sposób nie uzasadniono. Równie ogólnikowe s Do lakonicznych, nie uzasadnionych twierdzeń ograniczony był też test alternatyw funkcjonalnych. Także ten test wykonano łącznie dla tzw. scalonych części wód, a więc dla kilku jednolitych części wód łącznie. Przykładowo, jako jedyną alternatywę dla ochrony przed powodzią identyfikuje się zwykle przesiedlenie osób i wykup gruntów, a analiza sprowadza się do stwierdzeń, przykładowo: Głównym sposobem użytkowania wód powierzchniowych w SJCP, dla którego nie znaleziono dobrych rozwiązań alternatywnych, jest ochrona przed powodzią. Działania restytucyjne na tym obszarze wymagać będą poniesienia znacznych środków finansowych. Konieczne jest jednak podjęcie działań mających na celu niepogarszanie stanu istniejącego, a zwłaszcza na terenach zurbanizowanych i o stosunkowo wysokim poziomie produkcji rolnej. Z powyższej analizy wynika, iż nie istnieją możliwe technicznie wykonalne alternatywy pozwalające na osiągnięcie takich samych jak obecnie korzyści z użytkowania wód w SJC.... Z materiałów wynika też, że za przesłankę ostatecznego wyznaczenia części wód jako silnie zmienionej uznawano sam fakt, że koszty renaturyzacji byłyby wysokie. żaden sposób nie uzasadniono, że koszty te byłyby dysproporcjonalne, tj. nadmiernie wysokie w stosunku do uzyskiwanych korzyści. Nie analizowano (i nie dostrzeżono) w ogóle korzyści, jakie mogłyby wynikać z renaturyzacji rzek, z wyjątkiem co najwyżej pewnych korzyści dla wędkarstwa. Podejście RZG Gliwice do zagadnienia dobrze wyraża podsumowanie opracowania. Zdaniem jego autorów, jedyną realną podstawą do działań restytucyjnych rzek powinno być ewentualnie wędkarstwo rekreacyjne, a żadnych innych korzyści z renaturyzacji Autorzy nie dostrzegają, są za to przekonani ogólnie o niewłaściwości jakiejkolwiek restytucji przekształconych hydromorfologicznie rzek na terenie RZG Gliwice, podkreślając silne 7

8 zurbanizowanie i uprzemysłowienie tego terenu, liczne korzyści płynące z posiadania zbiorników wodnych, duże koszty działań restytucyjnych, zagrożenia i wystąpienia szkód w wyniku powodzi która ma być rzekomo nieuchronnym skutkiem renaturyzacji rzek, rzekomy negatywny wpływ renaturyzacji rzek na obszary chronione, w tym obszary Natura 2000 (bez żadnych szczegółowych analiz), rzekomą niewykonalność renaturyzacji w związku z dysproporcjonalnością kosztów lub też brakiem możliwości technicznych (bez konkretnych uzasadnień) itp. Autorzy opracowania są generalnie przekonani, że ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu wymaga pozostawienia istniejących przekształceń hydromorfologicznych rzek, kilkakrotnie bowiem wskazują bez żadnych szczegółowych uzasadnień - na taka przesłankę jako na powód wyznaczenia SZC. Skutkiem takiego podejścia było pełne, stuprocentowe podtrzymanie wstępnego wyznaczenia, tj. uznanie, że na terenie RZG Gliwice wszystkie rzeki znacząco przekształcone hydromorfologicznie powinny takimi pozostać, przy bardzo ogólnikowym uzasadnieniu tej konkluzji. eryfikacja na II cykl planistyczny doprowadziła do nieznacznych zmian w liczbie wstępnie wyznaczonych SZC, natomiast zupełnie nie zweryfikowano wyznaczenia ostatecznego, pozostawiając je w formie zasadniczo wadliwej. RZG Kraków I cyklu planistycznym, wyznaczenia SZC dokonano metodą prawidłową w ogólnych zarysach, tj. najpierw wyznaczając wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń morfologicznych, a następnie przeprowadzając dla każdej z nich test działań restytucyjnych i test alternatyw funkcjonalnych. Sposoby przeprowadzenia tych testów nasuwają jednak zastrzeżenia, przedstawione szczegółowo niżej. ramach weryfikacji wyznaczenia SZC na II cykl planistyczny, zweryfikowano oceny przekształceń hydromorfologicznych do celów wstępnego wyznaczenia SZC. Zastosowano m. in. dodatkowe kryteria. Zupełnie nie zweryfikowano natomiast wyznaczenia ostatecznego, pozostawiając je w wersji z 2008 r. Podano, że Testy działań restytucyjnych oraz alternatyw funkcjonalnych z 2008 r. należy połączyć wyłącznie z JCP, które zostały wstępnie wyznaczone w opracowaniu pt. stępne wyznaczenie silnie zmienionych i sztucznych części wód wszystkich kategorii w obszarze działania RZG w Krakowie (regiony wodne: Górna isła, Czarna Orawa i Dniestr) (Kraków, styczeń 2013 r.) jako SZC. teście działań restytucyjnych dla każdej JC zastosowano metodę taką samą, jak w RZG Gdańsk, tj. analizowano trzy warianty, tj.: pozostawienia stanu obecnego; częściowej renaturyzacji, minimalizacji skutków przekształceń (jak rozumiemy, to takiego poziomu, by mimo przekształceń hydromorfologicznych można osiągnąć dobry stan ekologiczny, jakkolwiek nie zostało to sprecyzowane); całkowitej renaturyzacji, likwidacji przekształceń. Analizując każdy z wariantów, przyznawano eksperckie oceny punktowe w skali od -3 (wpływ bardzo negatywny do 3 punktów (wpływ bardzo pozytywny ), za prawdopodobny wpływ działań niezbędnych do całkowitej lub częściowej renaturyzacji danej części wód na różne aspekty środowiskowe, społeczno-gospodarcze, środowiskowe i inne. Analizowanymi aspektami były: a) realizacja zobowiązań wynikających z prawa UE i krajowego, b) realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, c) korzyści społeczne, d) ilość osób korzystających bezpośrednio, e) ilość osób korzystających pośrednio, f) korzyści gospodarcze bezpośrednie, 8

9 g) korzyści gospodarcze pośrednie, h) poczucie bezpieczeństwa społecznego, i) aspekty społeczno kulturowe, j) funkcjonowanie gospodarki lokalnej, k) funkcjonowanie gospodarki regionalnej i krajowej, l) wpływ na formy ochrony przyrody, rzadkie i unikalne gatunki i ekosystemy, m) modyfikacja siedlisk, n) korytarze i bariery, o) modyfikacja charakteru przepływu powierzchniowych, p) zmiany warunków fizyko-chemicznych (tlen, temp., zasolenie), q) wpływ na ilość i jakość wód podziemnych, r) erozja koryta, s) jakość powietrza (gazy, pyły), t) powodzie, u) susze, v) erozja i stabilność gruntów, w) walory krajobrazowe, x) obiekty oraz miejsca archeologiczne i historyczne, y) tereny mieszkalne, z) tereny przemysłowe i usługowe, aa) użytki rolne, bb) użytki leśne, cc) szlaki komunikacyjne, dd) łowiectwo, wędkarstwo, ee) żeglarstwo, pływanie, ff) wypoczynek. Jeżeli suma punktów przyznanych za każdy z w/w aspektów dla wariantu pozostawienia stanu obecnego była wyższa lub równa, niż dla pozostałych wariantów, to uznawano ze wyznaczenie danej części wód jako SZC przeszło test działań restytucyjnych. Mimo że nie kwestionujemy ogólnych założeń tej metody, to wątpliwości nasuwają szczegóły jej zastosowania: lista analizowanych aspektów, sposoby stosowania punktacji za poszczególne aspekty, a także sposób interpretacji uzyskiwanych wyników. ątpliwości te nie zostały usunięte w ramach weryfikacji na użytek II cyklu planistycznego. Co do listy analizowanych aspektów, analogicznie jak w przypadku RZG Gdańsk, zwracamy uwagę, że lista ta multiplikuje aspekty gospodarcze. Ta sama korzyść z przekształcenia wód punktowana jest w wielu aspektach. Np. korzyść z regulacji wód do celów rolnictwa przekłada się na oceny punktowe w kryteriach użytki rolne, funkcjonowanie gospodarki lokalnej, korzyści gospodarcze, korzyści gospodarcze bezpośrednie, ilość osób korzystających bezpośrednio, ilość osób korzystających pośrednio. Jako odrębnie punktowane kryteria przyjęto np. erozję koryta i erozję gruntów. Natomiast korzyści ekologiczne punktowane były zwykle tylko w kryteriach wpływu na formy ochrony przyrody (wszystkie łącznie), ewentualnie korytarzy ekologicznych. rezultacie zastosowana metoda prowadzi do nadmiernego preferowania aspektów gospodarczych nad środowiskowymi. Co do sposobów stosowania punktacji w poszczególnych kryteriach, zauważyliśmy 2 w RZG Kraków następujące wątpliwe sytuacje: Nieuzasadnione punktowanie korzyści gospodarczych i liczby osób korzystających z przekształceń nie przynoszących żadnych bezpośrednich korzyści, a tylko zapewniających stabilizację koryta i ochronę przed zmianami koryta i brzegów 2 Podajemy tu przykłady nieprawidłowości zauważonych przez nas jako powtarzające się w analizowanym materiale. Nie jesteśmy jednak w stanie przeanalizować całości tego materiału. Nie dla każdej z analizowanych rzek nieprawidłowości te muszą więc mieć miejsce.

10 (zabudowa progowa koryta, budowle regulacyjne), co powodowało nieuzasadnioną multiplikację ocen tych korzyści, ujętych już przecież w takich kryteriach jak erozja, erozja koryta, powodzie ; Przeskalowanie niedogodności gospodarczych, jakie spowodowałaby renaturyzacja rzek, w tym odnoszenie ich nie tylko do gospodarki lokalnej ale i w nie uzasadnionym zakresie do gospodarki regionalnej i krajowej; Przeskalowane dodatnie punktowanie poczucia bezpieczeństwa społecznego w przypadku utrzymania istniejących budowli regulacyjnych i ujemne punktowanie renaturyzacji rzek; zwykle zerowe punktowanie tego kryterium w przypadku częściowej renaturyzacji umożliwiającej osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego w sposób nie pogarszający ochrony przeciwpowodziowej. rezultacie, np. wykonanie przepławek dla ryb, albo odmowa struktur koryta w ramach istniejącej regulacji były oceniane jako znacznie pogarszające poczucie bezpieczeństwa społecznego, nawet gdy obiektywnie nie spowodowałyby żadnych zagrożeń; skutkowało to zaniżaniem oceny sumarycznej wariantów renaturyzacyjnych. Jak się wydaje, przyjęto tu, że wysokie poczucie bezpieczeństwa społecznego to spełnienie rozpowszechnionych oczekiwań społecznych co do twardego uregulowania rzek, nawet gdy nie jest to niezbędne. Jednak, nie jest to przesłanka, która powinna być brana pod uwagę przy wyznaczaniu SZC w myśl RD; yolbrzymianie znaczenia drobnych piętrzeń i innych przekształceń dla ochrony przed powodzią, nawet na rzekach na których nie występują realne zagrożenia powodziowe i nawet w stosunku do obiektów zupełnie nie wykorzystywanych do kontrolowania przepływów, Negatywne punktowanie renaturyzacji rzek w aspektach wędkarstwa oraz sportów wodnych, podczas gdy wydaje się, ze zrenaturyzowana rzeka byłaby znacznie atrakcyjniejsza dla wędkarstwa i kajakarstwa. Proszę zauważyć, że zastrzeżenia dotyczące punktacji przyznawanej przez RZG Kraków są częściowo odmienne, niż analogiczne zastrzeżenia wobec RZG Gdańsk. RZG Kraków doceniano np. pozytywny wpływ częściowej renaturyzacji na wędkarstwo (choć, nie wiedzieć dlaczego, nie zawsze całkowitą renaturyzację uznawano za korzystną dla wędkarstwa), znaczenie renaturyzacji rzek dla realizacji zobowiązań krajowych i międzynarodowych, czy też pewne znaczenie gospodarcze udrożnienia cieków dla ryb. Co do interpretacji wyników, nawet mało znaczące różnice na korzyść wariantu pozostawienia przekształceń bez zmian rzędu kilku, czy nawet tylko jednego punktu w skali o teoretycznej rozpiętości 186 punktów przesądzały o wyznaczeniu rzeki jako SZC. Nawet gdy wariant pośrednich działań restytucyjnych (prawdopodobnie jednak wystarczających do osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego) uzyskiwał taką samą ocenę punktową, jak wariant pozostawienia obecnych przekształceń w stanie nie zmienionym, to uznawano ostatecznie rzekę za silnie zmienioną, uważając że takie wyznaczenie przeszło test działań restytucyjnych. Tymczasem, zgodnie z RD, jednolita część wód może być wyznaczona jako SZC tylko wówczas, gdyby zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na: środowisko w szerszym znaczeniu; żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację; działalność, do celów której woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę do spożycia, wytwarzanie prądu lub nawadnianie; regulację wód, zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi; lub inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem. Test alternatyw funkcjonalnych polegał w RZG Kraków na wymienieniu funkcji jaką pełnią przekształcenia i wyrażeniu opinii eksperckiej, stwierdzającej albo brak alternatyw, albo niezasadność ich realizacji. Jako najpospolitszą z funkcji pełnionej przez przekształcenia wskazywano regulacje (działania przeciwerozyjne), stwierdzając że Brak jest racjonalnych alternatyw funkcjonalnych 10

11 przeciwdziałających erozji. ydaje się tymczasem, że działania przeciwerozyjne nie stanowią w ogóle samoistnej korzyści uzasadniającej wyznaczenie rzeki jako silnie zmienionej w rozumieniu RD, taką korzyścią mogłaby być co najwyżej ochrona przed erozją konkretnych, ważnych elementów infrastrukturalnych. Ponadto, teza o braku alternatywnych sposobów zapobiegania erozji nie jest prawdziwa. Dość oczywistą alternatywa jest tu kształtowanie koryt pozostających w równowadze erozyjno-akumulacynej, m. in. zapewnienie dostawy i transportu odpowiedniej ilości rumowiska rzecznego, ochrona i odtwarzanie naturalnego obrukowania koryt rzek górskich i podgórskich, żwirowisk, kamieńców itp. Bardzo często wskazywano też, że istniejące przekształcenia hydromorfologiczne służą ochronie przeciwpowodziowej, a alternatywne sposoby takiej ochrony to budowa wałów przeciwpowodziowych lub zbiorników retencyjnych, co jest bardzo niekorzystne środowiskowo. Nie wskazano, co konkretnie ma być chronione przed powodzią. Pominięto inne, alternatywne sposoby minimalizacji ryzyka powodziowego, jak np. przeniesienie narażonych elementów infrastruktury na inne miejsca, uodparnianie terenu na powódź przez wprowadzenie właściwych form jego zagospodarowania, środki nietechniczne itp. Pomimo pozostawienia z I cyklu planistycznego wątpliwej, z powodów przedstawionych wyżej, analizy działań restytucyjnych i alternatyw funkcjonalnych, w wyniku weryfikacji wskaźników zmian hydromorfologicznych, liczba wyznaczonych na II cykl planistyczny SZC została w porównaniu z I cyklem ograniczona prawie o ¼. RZG Poznań I cyklu planistycznym (2008 r.), wyznaczenia SZC dokonano najpierw wyznaczając wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń hydromorfologicznych, a następnie oceniając wpływ potencjalnych działań restytucyjnych na cele istnienia tych przekształceń. Oceniając potencjalne skutki działań restytucyjnych oparto się na opisowych ocenach eksperckich co do wpływu ewentualnych działań restytucyjnych na szeroko rozumiane środowisko i funkcje społeczno-gospodarcze. przeciwieństwie do RZG Gdańsk, Kraków i Szczecin, analiza ta nie polegała na punktowej ocenie wariantów utrzymania, złagodzenia i likwidacji każdego z przekształceń, ale na ogólnej opisowej ocenie eksperckiej dotyczącej łącznie przekształceń całej jednolitej części wód. ocenach tych dla różnych części wód powtarzają się podobne sformułowania i uzasadnienia. Jeżeli w tekście działań restytucyjnych uznano, że wpływ działań restytucyjnych na środowisko lub funkcje społeczno-gospodarcze jest znacząco negatywny, to na tym analizę kończono, nie próbując już oceniać skuteczności potencjalnych działań restytucyjnych co do odtworzenia dobrego stanu ekologicznego, ani analizować alternatyw funkcjonalnych. pisywano wówczas, że nie ma już uzasadnienia i konieczności prowadzenia dalszej analizy. Ocenę alternatyw funkcjonalnych wykonywano tylko wtedy, gdy oceniono, że działania restytucyjne nie wpływające znacząco negatywnie na środowisko ani na funkcje społecznogospodarcze, istotnie poprawiłyby stan wód. Także wówczas, w wyniku analizy alternatyw funkcjonalnych w większości przypadków utrzymywano wyznaczenie SZC. Taki sposób wyznaczania SZC jest niezgodny z RD, która do wyznaczenia SZC wymaga łącznie: dowodu że działań restytucyjnych potrzebnych do osiągnięcia dobrego stanu nie da się przeprowadzić bez znaczącego negatywnego ich wpływu na środowisko lub funkcje społecznogospodarcze i że nie ma korzystniejszych alternatyw zapewnienia korzyści analogicznych do korzyści uzyskiwanych z istnienia przekształceń rzeki. Tymczasem RZG Poznań przeprowadziła wyznaczenie tak, jakby interpretowała, że wystarczy do tego spełnienie jednego z tych warunków. ramach weryfikacji na potrzeby II cyklu planistycznego (2013 r.) powtórzono wyznaczenie tą samą metodą, choć z zastosowaniem pełniejszych danych źródłowych o przekształceniach hydromorfologicznych 11

12 Niezależnie od opisanego powyżej problemu nie doprowadzenia testów do końca, eksperckie oceny negatywnego wpływu działań restytucyjnych na funkcje społeczno-gospodarcze wydają się zbyt zdawkowe i mało przekonujące. Pomimo powyższych wątpliwości przyznać trzeba, że w kategoriach statystycznych wyznaczenie silnie zmienionych części wód w RZG Poznań nie wydaje się nadmierne. Stosunkowo dużą liczbę części wód uznano za naturalne. RZG Szczecin I cyklu planistycznym, wyznaczenia SZC dokonano metodą prawidłową w ogólnych zarysach, tj. najpierw wyznaczając wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń morfologicznych, a następnie przeprowadzając dla każdej z nich test działań restytucyjnych i test alternatyw funkcjonalnych. Sposoby przeprowadzenia tych testów nasuwają jednak zastrzeżenia, przedstawione szczegółowo niżej. ramach weryfikacji wyznaczenia SZC na II cykl planistyczny (2013 r.), zweryfikowano oceny przekształceń hydromorfologicznych do celów wstępnego wyznaczenia SZC i stwierdzono, że w przypadku 18 części wód oceny te zmieniły się na niekorzyść, tj. zmuszają do rozważenia uznania tych części wód jako silnie zmienionych, podczas gdy w I cyklu były one klasyfikowane jako naturalne. Nieznane są nam powody tych zmian. Być może są one wynikiem dokładniejszych informacji o przekształceniach hydromorfologicznych, mogą jednak być także wynikiem nowo prowadzonych przekształceń. Sytuacja ta budzi pewne wątpliwości co do zgodności z wymogiem niepogarszania stanu wód, także w aspekcie hydromorfologicznym. Dla tych 18 części wód przeprowadzono test działań restytucyjnych i test alternatyw funkcjonalnych, taką samą metodą jak w 2008 r. Zupełnie nie zweryfikowano natomiast wyznaczenia ostatecznego dla pozostałych części wód, pozostawiając je w wersji z 2008 r. teście działań restytucyjnych dla każdej JC zastosowano metodę taką samą, jak w RZG Gdańsk, tj. analizowano trzy warianty, tj.: pozostawienia stanu obecnego; częściowej renaturyzacji, minimalizacji skutków przekształceń (jak rozumiemy, to takiego poziomu, by mimo przekształceń hydromorfologicznych można osiągnąć dobry stan ekologiczny, jakkolwiek nie zostało to sprecyzowane); całkowitej renaturyzacji, likwidacji przekształceń. Analizując każdy z wariantów, przyznawano eksperckie oceny punktowe w skali od -3 (wpływ bardzo negatywny do 3 punktów (wpływ bardzo pozytywny ), za prawdopodobny wpływ działań niezbędnych do całkowitej lub częściowej renaturyzacji danej części wód na różne aspekty środowiskowe, społeczno-gospodarcze, środowiskowe i inne. Analizowanymi aspektami były: a) realizacja zobowiązań wynikających z prawa UE i krajowego, b) realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, c) korzyści społeczne, d) ilość osób korzystających bezpośrednio, e) ilość osób korzystających pośrednio, f) korzyści gospodarcze bezpośrednie, g) korzyści gospodarcze pośrednie, h) poczucie bezpieczeństwa społecznego, i) aspekty społeczno kulturowe, j) funkcjonowanie gospodarki lokalnej, k) funkcjonowanie gospodarki regionalnej i krajowej, l) wpływ na formy ochrony przyrody, rzadkie i unikalne gatunki i ekosystemy, m) modyfikacja siedlisk, n) korytarze i bariery, o) modyfikacja charakteru przepływu powierzchniowych, 12

13 p) zmiany warunków fizyko-chemicznych (tlen, temp., zasolenie), q) wpływ na ilość i jakość wód podziemnych, r) erozja koryta, s) jakość powietrza (gazy, pyły), t) powodzie, u) susze, v) erozja i stabilność gruntów, w) walory krajobrazowe, x) obiekty oraz miejsca archeologiczne i historyczne, y) tereny mieszkalne, z) tereny przemysłowe i usługowe, aa) użytki rolne, bb) użytki leśne, cc) szlaki komunikacyjne, dd) łowiectwo, wędkarstwo, ee) żeglarstwo, pływanie, ff) wypoczynek. Jeżeli suma punktów przyznanych za każdy z w/w aspektów dla wariantu pozostawienia stanu obecnego była wyższa lub równa, niż dla pozostałych wariantów, to uznawano ze wyznaczenie danej części wód jako SZC przeszło test działań restytucyjnych. Mimo że nie kwestionujemy ogólnych założeń tej metody, to wątpliwości nasuwają szczegóły jej zastosowania: lista analizowanych aspektów, sposoby stosowania punktacji za poszczególne aspekty, a także sposób interpretacji uzyskiwanych wyników. ątpliwości te nie zostały usunięte w ramach weryfikacji na użytek II cyklu planistycznego. Co do listy analizowanych aspektów, analogicznie jak w przypadku RZG Gdańsk, zwracamy uwagę, że lista ta multiplikuje aspekty gospodarcze. Ta sama korzyść z przekształcenia wód punktowana jest w wielu aspektach. Np. korzyść z regulacji wód do celów rolnictwa przekłada się na oceny punktowe w kryteriach użytki rolne, funkcjonowanie gospodarki lokalnej, korzyści gospodarcze, korzyści gospodarcze bezpośrednie, ilość osób korzystających bezpośrednio, ilość osób korzystających pośrednio. Jako odrębnie punktowane kryteria przyjęto np. erozję koryta i erozję gruntów. Natomiast korzyści ekologiczne punktowane były zwykle tylko w kryteriach wpływu na formy ochrony przyrody (wszystkie łącznie), ewentualnie korytarzy ekologicznych. rezultacie zastosowana metoda prowadzi do nadmiernego preferowania aspektów gospodarczych nad środowiskowymi. Co do sposobów stosowania punktacji w poszczególnych kryteriach, zauważyliśmy 3 w RZG Szczecin, zarówno w opracowaniu z 2008 r. jak i z 2013 r., następujące wątpliwe sytuacje: Branie pod uwagę korzyści potencjalnych, lecz obecnie nie istniejących, jak np. potencjalną możliwość uruchomienia elektrowni wodnej na istniejącym, a nie wykorzystywanym dziś piętrzeniu. Sytuację taką oceniano tak jakby elektrownia już istniała. Pozytywne punktowanie korzyści gospodarczych i liczby osób korzystających z utrzymania istnienia obiektów (np. piętrzeń, jazów) do niczego obecnie nie wykorzystywanych, równocześnie negatywne punktowanie likwidacji takich piętrzeń, a nawet zaopatrzenia ich w rampy lub przepławki dla ryb. Punkty te przyznawano za możliwość gospodarczego wykorzystania w przyszłości, ale nie jest to prawidłowa przesłanka w myśl RD; Rażąco nadmierne punktowanie znaczenia produkcji energii odnawialnej z elektrowni wodnych: praktycznie każdej elektrowni wodnej, nawet o minimalnej mocy, przyznawano +3 punkty ( bardzo korzystne ) w kryterium Realizacji zobowiązań 3 Podajemy tu przykłady nieprawidłowości zauważonych przez nas jako powtarzające się w analizowanym materiale. Nie jesteśmy jednak w stanie przeanalizować całości tego materiału. Nie dla każdej z analizowanych rzek nieprawidłowości te muszą więc mieć miejsce. 13

14 wynikających z prawa UE/Krajowego, przyznając równocześnie -3 punkty wariantowi jej likwidacji; Rażąco przeskalowane punktowanie korzyści bezpośrednich i pośrednich: dodatnie punkty za istnienie przekształceń, a ujemne punkty za renaturyzację, nawet tylko częściową; Negatywne punktowanie poczucia bezpieczeństwa społecznego w przypadku renaturyzacji; założono tu, że renaturyzacja rzek i likwidacja piętrzeń na nich (nawet do niczego obecnie nie wykorzystywanych) będzie generalnie negatywnie odbierana społecznie nawet gdy obiektywnie nie spowoduje żadnych niekorzyści. Jednak, nie jest to przesłanka, która powinna być brana pod uwagę w myśl RD; Nie uwzględnienie, jako Realizacji zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych, przyczyniania się do realizacji rekomendacji HELCOM i Ramsar, np. w zakresie udrożnienia potencjalnych rzek łososiowych, utrzymania naturalnych procesów brzegowych brzegu morskiego, renaturyzacji mokradeł. żaden sposób nie uwzględniono celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej EU w zakresie odtwarzania ekosystemów ani strategii w zakresie Zielonej Infrastruktury, nie przyznając w aspekcie zobowiązań międzynarodowych żadnych punktów za działania które mogłyby się przysłużyć realizacji tych celów. Nie uwzględnienie, jako Realizacji zobowiązań wynikających z prawa krajowego zobowiązania wynikającego z polskich warunków, jakim powinny odpowiadać budowle wodne, dotyczącego zapewnienia możliwości migracji organizmów wodnych. rezultacie działania renaturyzacyjne polegające na zapewnieniu możliwości migracji ryb (np. budowa przepławek) nie otrzymywały punktów. Z drugiej strony, przeskalowywano negatywne efekty ekonomiczne tych działań, zakładając że będą one znacznie zmniejszać efektywność działania elektrowni wodnych; Niezrozumiałe punktowanie oddziaływania na formy ochrony przyrody: utrzymywanie przekształceń punktowane korzystniej, niż renaturyzacja rzek; yolbrzymianie znaczenia drobnych piętrzeń i innych przekształceń dla ochrony przed powodzią, nawet na rzekach na których nie występują realne zagrożenia powodziowe i nawet w stosunku do obiektów zupełnie nie wykorzystywanych do kontrolowania przepływów, Znaczne wyolbrzymianie znaczenia niewielkich piętrzeń dla ochrony przed suszą, jak również nieuzasadnione ocenianie renaturyzacji rzek jako bardzo negatywnie (-3) oddziałującej na ochronę przed suszą; ysokie ocenianie przekształconych, a niskie zrenaturyzowanych rzek w Negatywne punktowanie renaturyzacji rzek w aspektach wędkarstwa oraz sportów wodnych, podczas gdy wydaje się, ze zrenaturyzowana rzeka byłaby znacznie atrakcyjniejsza dla wędkarstwa i kajakarstwa. Co do interpretacji wyników, nawet mało znaczące różnice na korzyść wariantu pozostawienia przekształceń bez zmian rzędu kilku, czy nawet tylko jednego punktu w skali o teoretycznej rozpiętości 186 punktów przesądzały o wyznaczeniu rzeki jako SZC. Nawet gdy wariant pośrednich działań restytucyjnych (prawdopodobnie jednak wystarczających do osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego) uzyskiwał taką samą ocenę punktową, jak wariant pozostawienia obecnych przekształceń w stanie nie zmienionym, to uznawano ostatecznie rzekę za silnie zmienioną, uważając że takie wyznaczenie przeszło test działań restytucyjnych. Tymczasem, zgodnie z RD, jednolita część wód może być wyznaczona jako SZC tylko wówczas, gdyby zmiany charakterystyk hydromorfologicznych tej części wód, które byłyby konieczne dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego, mogłyby wywrzeć znaczący niekorzystny wpływ na: środowisko w szerszym znaczeniu; żeglugę, włączając urządzenia portowe, lub rekreację; działalność, do celów której woda jest magazynowana, takie jak zaopatrzenie w wodę do spożycia, wytwarzanie prądu lub nawadnianie; regulację wód, 14

15 zapobieganie powodzi, odwadnianie ziemi; lub inną jednakowo ważną działalność człowieka związaną ze zrównoważonym rozwojem. Podobne uwagi można mieć do testu alternatyw funkcjonalnych. Także ten test, zarówno w I okresie planistycznym jak i w opracowaniu weryfikującym na II okres planistyczny, przeprowadzono w ogólnym zarysie prawidłowo. Zidentyfikowano możliwości osiągnięcia innymi sposobami (alternatywami funkcjonalnymi) podobnych jak obecnie korzyści z użytkowania wód, a następnie oceniono te alternatywy punktowo w aspektach: Realizacja zobowiązań wynikających z prawodawstwa UE i krajowego oraz umów międzynarodowych Realizacja zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych Możliwości technicznej realizacji pływ na korzyści społeczno-gospodarcze Koszty realizacji funkcjonowania Tu jednak znów sposoby punktowania budzą wątpliwości ponownie wyraźnie preferują utrzymanie stanu obecnego. Nie uwzględniono w żaden sposób jako zobowiązania międzynarodowego zaleceń HELCOM i Ramsar, celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej EU w zakresie odtwarzania ekosystemów, ani strategii w zakresie Zielonej Infrastruktury. Nie dostrzeżono, że zmiana form rolnictwa polegająca na dostosowaniu upraw i technologii do bagiennego charakteru gruntów, nawet jeśli ograniczyłaby korzyści gospodarcze, to miałaby korzystny wpływ na środowisko przyrodnicze, nie wiadomo dlaczego koszty takiej alternatyw określono jako bardzo wysokie nie zauważając np., że ograniczyłaby ona koszty ponoszone obecnie na utrzymywanie wód i odwodnienia terenów rolniczych. Nie dostrzeżono, że alternatywą dla elektrowni wodnych jest poprawa efektywności przesyłu i zużycia energii (proste możliwości oszczędności w tym zakresie przekraczają łączną moc elektrowni wodnych na terenie RZG Szczecin), a także rozproszona energetyka prosumencka. Za wartość samą w sobie (tj. za korzyść wymagającą poszukiwania alternatyw) uznawano zapewnienie retencji i przeciwdziałanie erozji rzecznej, nie wskazując żadnych konkretnych celów, którym miałaby służyć retencja, lub którym zagrażałaby erozja. RZG arszawa I cyklu planistycznym (2008 r.), wyznaczenia SZC dokonano najpierw wyznaczając wstępnie jednolite części wód o wysokich wskaźnikach przekształceń hydromorfologicznych, a następnie na zasadzie oceny eksperckiej oceniając wpływ potencjalnych działań restytucyjnych na sposób użytkowania i szeroko rozumiane środowisko oraz oceniając ekspercko wykonalność, wpływ na środowisko oraz koszty alternatyw. przeciwieństwie do RZG Gdańsk, Kraków i Szczecin, analiza ta nie polegała na punktowej ocenie wariantów utrzymania, złagodzenia i likwidacji każdego z przekształceń, ale na ogólnej opisowej ocenie eksperckiej dotyczącej łącznie przekształceń całej jednolitej części wód. ocenach tych dla różnych części wód powtarzają się podobne sformułowania i uzasadnienia. ramach weryfikacji na II cykl planistyczny (2013 r.), ponownie obliczono wskaźniki przekształceń hydromorfologicznych i zastosowano także wskaźniki pomocnicze (obszar zurbanizowany, liczba budowli piętrzących w JCP, meandrowanie w JCP (świadczący o stopień udrożnienia koryta rzek). Na tej podstawie dokonano wstępnego wyznaczenia SZC. kolejnym etapie przeprowadzono, taką samą metoda jak w I etapie, analizę działań restytucyjnych oraz alternatyw funkcjonalnych dla tych części wód, dla których uznano, że sytuacja zmieniła się od I cyklu, albo dla tych dla których nowo obliczone wskaźniki morfologiczne wskazały że mogą one być silnie zmienione, a w I cyklu były uznawane za naturalne. wyniku zastosowania tych założeń, weryfikacji poddano ok. 2/3 wstępnie wyznaczonych SZC, a tylko dla 1/3 przyjęto diagnozy z I cyklu. Metoda ta co do swoich zasadniczych zrębów mogłaby być uznana za prawidłową. Jednak, w wielu przypadkach zarówno w opracowaniu z 2008 jak i z 2013 r. - wątpliwości 15