BIOECONOMY CHALLENGES IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT INDICATORS OF THE EUROPEAN UNION. Wstęp

Transkrypt

1 28 Marcin Chciałowski, Stowarzyszenie Paulina Stolarczyk, Ekonomistów Paulina Tuka Rolnictwa i Agrobiznesu Roczniki Naukowe tom XVIII zeszyt 1 Marcin Chciałowski, Paulina Stolarczyk, Paulina Tuka Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wyzwania biogospodarki względem wskaźników zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej BIOECONOMY CHALLENGES IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT INDICATORS OF THE EUROPEAN UNION Słowa kluczowe: biogospodarka, zrównoważony rozwój, wskaźniki zrównoważonego rozwoju Key words: bio-economy, sustainable development, sustainable development indicators JEL codes: O13, Q01 Abstrakt. Celem opracowania jest zdefiniowanie oraz omówienie wskaźników zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej w obliczu wyzwań jakie stoją przed Europą w zakresie nauki i innowacji. Określono również działania, które powinny być zrealizowane w państwach UE, aby cel zapewnienia stabilnego rozwoju gospodarczego był spełniony. Biogospodarka jest podstawą rozwoju współczesnej i przyszłej gospodarki światowej. Wykorzystano dane statystyczne Eurostatu, akty prawne oraz literaturę przedmiotu. Wstęp Koncepcja rozwoju zrównoważonego sięga swoimi korzeniami do raportu Klubu Rzymskiego z 1972 roku pt. Granice wzrostu, w którym po raz pierwszy zakwestionowano na skalę światową dotychczasowy, nieracjonalny sposób gospodarowania zasobami [Łuczka-Bakuła 2006]. Według Bazylego Czyżewskiego zrównoważony rozwój polega na maksymalizacji korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, chroniąc jednocześnie oraz zapewniając odtwarzanie się użyteczności i jakości zasobów naturalnych w długim okresie [Czyżewski 2012]. Zrównoważony rozwój jest zjawiskiem złożonym, które obejmuje swoim zasięgiem zagadnienia gospodarcze, społeczne, środowiskowe, instytucjonalne i przestrzenne. Wszystkie te obszary w kontekście biogospodarki zostały szczegółowo opisane w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej, która została zatwierdzona w maju 2001 roku przez Radę Europejską na posiedzeniu w Göteborgu, a następnie odnowiona w czerwcu 2006 roku. Określa ona sposób, w jaki Unia Europejska (UE) skutecznie sprosta wyzwaniom związanym ze zrównoważonym rozwojem [KWE 2001]. Rosnąca liczba ludności niesie ze sobą wiele wyzwań, szczególnie w kontekście wykorzystania zasobów naturalnych. Zwiększające się zapotrzebowanie na żywność w skali globalnej, może być pretekstem do coraz bardziej intensywnego i zaborczego wykorzystywania środowiska naturalnego [Pajewski 2014]. Członkowie Komisji Europejskiej świadomi tego zagrożenia przyjęli strategię na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów odnawialnych pod nazwą Innowacje w służbie zrównoważonego wzrostu: biogospodarka dla Europy. Wskazuje ona na wyzwania, jakie stoją przed Europą w zakresie nauki i innowacji oraz na działania, jakie powinny być zrealizowane w państwach UE, aby cel zapewnienia stabilnego rozwoju gospodarczego mógł być realizowany. Pojawienie się koncepcji zrównoważonego rozwoju w nauce i strategiach rozwoju państw oraz lokalnych i regionalnych jednostkach terytorialnych wywołało konieczność wypracowania metod jego pomiaru [Bal-Domańska, Bieńkowska 2014]. Materiał i metodyka badań Celem opracowania było zdefiniowanie oraz omówienie wskaźników zrównoważonego rozwoju UE w obliczu wyzwań, które stoją przed światem i Europą. Przedstawiono grupy wskaźników zrównoważonego rozwoju UE i omówiono najważniejsze z nich. Wykorzystano dane statystyczne Eurostatu, literaturę przedmiotu oraz wybrane akty legislacyjne.

2 Wyzwania biogospodarki względem wskaźników zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej 29 Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej Zrównoważony rozwój jest podstawowym i nadrzędnym celem UE, która przez łączenie rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska i sprawiedliwości społecznej dąży do ciągłej poprawy jakości życia i dobrobytu współczesnych i przyszłych pokoleń. Pomiar postępów w osiąganiu zrównoważonego rozwoju monitorowany jest przy pomocy zestawu wskaźników zrównoważonego rozwoju UE, składającego się z dziesięciu obszarów tematycznych [ web/sdi/indicators]. Tematy przechodzą stopniowo od gospodarczych, poprzez społeczne i środowiskowe, aż do wymiaru instytucjonalnego i partnerstwa globalnego (rys. 1). W celu monitorowania zrównoważonej produkcji i konsumpcji wykorzystywany jest wskaźnik wydajności zasobów. Jest to relacja produktu krajowego brutto (PKB) do krajowego zużycia materiałów (DMC). Na krajowe zużycie materiałów składają się wszystkie materiały bezpośrednio zużyte w procesach ekonomicznych na potrzeby gospodarki (suma materiałów pozyskanych na terytorium kraju oraz z importu pomniejszona o materiały wysłane na eksport). Wskaźnik daje możliwość porównywania efektywności wykorzystania zasobów w poszczególnych gospodarkach narodowych, jak również pozwala na analizę danych historycznych w celu budowy prognoz na przyszłość. Większa wartość wskaźnika w państwie A niż w B oznacza lepszą wydajność zasobów w gospodarce państwa A. Wzrost wartości wskaźnika w czasie wskazuje na wzrost efektywności użytkowania zasobów w związku z działalnością gospodarczą. Wskaźnik informuje czy jest rozdzielenie współzależności wzrostu gospodarczego od wzrostu zużycia zasobów naturalnych, co pośrednio daje obraz ograniczania negatywnego wpływu gospodarki na środowisko [GUS 2011]. W pierwszej dekadzie XXI wieku nastąpił znaczący wzrost efektywności wykorzystania zasobów w UE: w 2000 roku z jednego kilograma materiału wytworzono wartość ekonomiczną 1,34 euro, rozwój społeczno-ekonomiczny/socioeconomic development realny PKB na mieszkańca/real GDP per capita zrównoważona produkcja i konsumpcja/sustainable consumption and production wydajność zasobów/resource productivity zmiany demograficzne/demographic changes wskaźnik zatrudnienia pracowników w starszym wieku/employment rate of older workers włączenie społeczne/social inclusion zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym/people at risk of poverty or social exclusion zdrowie publiczne/public health średnie trwanie życia i lata zdrowego życia/life expectancy and healthy life years zrównoważony transport/sustainable zużycie energii w transporcie w stosunku do PKB/energy consumption of transport relative to GDP zmiany klimatu oraz energia/climate change and energy emisja gazów cieplarnianych/greenhouse gas emissions zużycie energii ze źródeł odnawialnych/primary energy consumption zasoby naturalne/natural resources występowanie pospolitych gatunków ptaków/common bird index dobre rządzenie/good governance [brak wskaźnika wiodącego]/[no headline indicator] globalne partnerstwo/global partnership oficjalna pomoc rozwojowa/official development assistance Rysunek 1. Zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju UE z przykładami Figure 1. The set of indicators of sustainable development of the EU with examples Źródło: opracowanie własne na podstawie [Eurostat 2015, s. 11] Source: own study based on [Eurostat 2015, s. 11]

3 30 Marcin Chciałowski, Paulina Stolarczyk, Paulina Tuka Tabela 1. Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w UE Table 1. Persons at risk of poverty or social exclusion in the EU Kraje/Countries Kraje/Countries UE-28/EU-28 23,7 24,3 24,7 24,5 Łotwa/LV 38,2 40,1 36,2 35,1 32,7 UE-27/EU-27 23,6 24,2 24,7 24,5 Litwa/LT 34 33,1 32,5 30,8 - Belgia/BE 20, ,6 20,8 Luksemburg/LU 17,1 16,8 18, Bułgaria/BG 49,2 49,1 49,3 48 Węgry/HU 29, ,4 33,5 31,1 Czechy/CZ 14,4 15,3 15,4 14,6 Malta/MT 21,2 22,1 23, Dania/DK 18,3 18, ,9 Holandia/NL 15,1 15, ,9 - Niemcy/DE 19,7 19,9 19,6 20,3 Austria/AT 18,9 19,2 18,5 18,8 19,1 Estonia/EE 21,7 23,1 23,4 23,5 Polska/PL 27,8 27,2 26,7 25,8 - Irlandia/IE 27,3 29, ,5 Portugalia/PT 25,3 24,4 25,3 27,5 - Grecja/GR 27, ,6 35,7 Rumunia/RO 41,4 40,3 41,7 40,4 - Hiszpania/ES 26,1 26,7 27,2 27,3 Słowenia/SI 18,3 19,3 19,6 20,4 - Francja/FR 19,2 19,3 19,1 18,1 Słowacja/SK 20,6 20,6 20,5 19,8 - Chorwacja/HR 31,1 32,6 32,6 29,9 Finlandia/FI 16,9 17,9 17, ,3 Włochy/IT 24,5 28,2 29,9 28,4 Szwecja/SE 15 16,1 15,6 16,4 : Cypr/CY 24,6 24,6 27,1 27,8 Wlk. Brytania/GB 23,2 22,7 24,1 24,8 - Źródło: opracowane własne na podstawie [Eurostat 2013] Source: own study based on [Eurostat 2013] natomiast w 2011 roku z kilograma zasobów otrzymano zasoby warte 1,6 euro. Można zauważyć szybszy wzrost PKB w stosunku do DMC aż do roku Kryzys gospodarczy przyczynił się do zmniejszenia wykorzystania zasobów, co przy wzroście PKB świadczy o oddzieleniu wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów w badanym okresie. Analizując istotny problem włączenia społecznego (integracji społecznej) wykorzystuje się wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, co pozwala określić odsetek populacji, którego dotyczy ten problemem. Badany wskaźnik wyrażony jest jako procentowy udział liczby osób zagrożonych ubóstwem lub doświadczających poważnej deprywacji materialnej albo żyjących w gospodarstwach domowych o niskiej intensywności pracy w ogólnej liczbie ludności [GUS 2015]. Wskaźnik obrazuje wieloaspektowość zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego, które stanowi istotne wyzwanie zrównoważonego rozwoju. Przedstawia brak możliwości zaspokojenia potrzeb podstawowych, a także wpływ niskich dochodów i zjawiska bezrobocia na jakość życia. Na liczbę ludności zagrożonych ubóstwem negatywnie wpłynęły skutki kryzysu gospodarczego z 2007 roku. Według raportu Eurostatu w latach liczba osób zagrożonych ubóstwem w UE wzrosła o prawie 9 mln z 115,7 mln do 124,4 mln w 2012 roku [Eurostat 2013]. Okres przed załamaniem koniunktury gospodarczej charakteryzował się spadkiem odsetka ludności zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. W tabeli 1 przedstawiono liczbę osób, która może być narażona dotknięciem zjawiskiem ubóstwa lub wykluczenia społecznego. Strategia Europa 2020 ma za cel m.in. dążyć do ograniczenia tym negatywnym zjawiskom. We współczesnym świecie następują istotne zmiany demograficzne. Obserwuje się wzrost liczby osób starszych w populacji, stąd też aktywizacja zawodowa osób po 50. roku życia jest ważnym aspektem podnoszonym we wszystkich krajach UE. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lat jest obliczany jako procentowy udział pracujących w wieku lat w liczbie ludności tej samej grupy wieku. Wskaźnik przedstawiany jest dla ludności ogółem, a także z podziałem na płeć badanych. Obliczany jest na podstawie wyników BAEL (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności). Można zauważyć tendencję wzrostową w zatrudnianiu osób z tej grupy wiekowej. Od 2000 roku wskaźnik rośnie, jednak wolniej niż założono w strategii lizbońskiej, według której w 2010 roku powinien on przekroczyć 50%, co nie nastąpiło. Wartość wskaźnika zbliżyła się do zakładanego progu dopiero w 2012 roku, osiągając 48,9%. Zatrudnianie osób starszych jest

4 Wyzwania biogospodarki względem wskaźników zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej UE-28/EU-28 UE-27/EU-27 Belgia/BE Bułgaria/BG Czechy/CZ Dania/DK Niemcy/DE Estonia/EE Irlandia/IE Grecja/GR Hiszpania/ES Francja/FR Chorwacja/HR Włochy/IT Cypr/CY Łotwa Łotwa/LV Litwa/LT Luksemburg/LU Węgry/HU Malta/MT Holandia/NL Austria/AT Polska/PL Portugalia/PT Rumunia/RO Słowenia/SI Słowacja/SK Finlandia/FI Szwecja/SE Wielka Brytania/GB Rysunek 2. Wskaźnik zatrudniania starszych pracowników Figure 2. Indicator employment of older workers Źródło: opracowane własne na podstawie [Eurostat 2013] Source: own study based on [Eurostat 2013] korzystne dla gospodarek narodowych, ponieważ pracujące osoby starsze nie obciążają budżetu państwa przez korzystanie ze świadczeń społecznych oraz przekazują swoje doświadczenia i wiedzę nowym pracownikom. Aby zwiększyć udział starszych osób pracujących wiele państw podjęło kroki w stronę reformy systemu emerytalnego przez podniesienie wieku przejścia na emeryturę. Należy zauważyć, że zwiększenie średniej długości życia niesie za sobą negatywne skutki w postaci złego stanu zdrowia osób w podeszłym wieku. Oznacza to, że coraz więcej osób w ostatnich latach swojego życia dotkniętych jest niepełnosprawnością lub chorobą [Eurostat 2013]. Do oceny jakości służby zdrowia w poszczególnych krajach stworzono Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia EHCI (Euro Health Consumer Index). Index tworzony jest na podstawie wskaźników wyodrębnionych w 6 obszarach związanych ze zdrowiem publicznym, przez nadawanie punktów w każdej z kategorii. Do obszarów ujętych w EHCI zaliczają się: prawa pacjenta i informacje, e-zdrowie, czas oczekiwania na leczenie, wyniki leczenia, zakres i zasięg świadczonych usług, środki farmaceutyczne. Wynik indeksu umożliwia poznanie oceny jakości działania systemu ochrony zdrowia, a także daje możliwość porównywania systemów zdrowia publicznego w różnych krajach. Kolejnym obszarem tematycznym związanym ze zrównoważonym rozwojem jest zmiana klimatu i wykorzystanie energii. W perspektywie ostatnich lat wzrósł nacisk na zmniejszanie inwazyjności człowieka w środowisko naturalne. Niezbędne staje się ograniczenie zużycia energii oraz czynników negatywnie wpływających na zmiany klimatu. W ramach tej problematyki wyodrębniono dwa wiodące obszary zainteresowań biogospodarki: emisję gazów cieplarnianych oraz produkcję energii ze źródeł odnawialnych. Wśród wskaźników dotyczących emisji gazów cieplarnianych wyróżnia się przede wszystkim wskaźnik emisji gazów cieplarnianych przypadających na jednostkę zużytej energii. Obliczany jest jako stosunek emisji gazów cieplarnianych i krajowego zużycia energii brutto w odniesieniu do roku bazowego. Za krajowe zużycie energii brutto przyjmuje się łączną ilość dostarczonych na rynek krajowy poszczególnych nośników energii. Stanowi on niejako informację o wpływie sektora energii na środowisko, informuje o powiązaniu krajowego zużycia energii z emisją gazów cieplarnianych. Pomimo zwiększenia znaczenia energii odnawialnej paliwa kopalne są głównym źródłem produkcji energii, a co za tym idzie, głównym źródłem emisji dwutlenku węgla. Ostatnia dekada XX wieku charakteryzowała się znacznym spadkiem emisji gazów cieplarnianych w krajach UE, kolejny znaczący spadek emisji szkodliwych gazów można zaobserwować w latach Zmniejszenie wydzielania tych gazów było spowodowane przyjętą polityką UE, kryzysem gospodarczym, a także wahaniami cen na rynku surowców energetycznych. Pomimo starań państw członkowskich UE, stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze wciąż wzrasta. Jest to spowodowane wzrostem emisji wśród krajów rozwijających, który przewyższa ograniczenia przyjęte przez kraje rozwinięte (rys. 3).

5 32 Marcin Chciałowski, Paulina Stolarczyk, Paulina Tuka Emisja gazów cieplarnianych/greenhouse gas emissions UE-28/EU-28 UE-27/EU-27 Belgia/BE Bułgaria/BG Czechy/CZ Dania/DK Niemcy/DE Estonia/EE Irlandia/IE Grecja/GR Hiszpania/ES Francja/FR Chorwacja/HR Włochy/IT Cypr/CY Łotwa Łotwa/LV Litwa/LT Luksemburg/LU Węgry/HU Malta/MT Holandia/NL Austria/AT Polska/PL Portugalia/PT Rumunia/RO Słowenia/SI Słowacja/SK Finlandia/FI Szwecja/SE Rysunek 3. Wskaźnik emisji gazów cieplarnianych w 2013 roku w odniesieniu do roku 1990 Figure 3. The ratio of greenhouse gas emissions in 2013 in relation to 1990 Źródło: opracowane własne na podstawie [Eurostat 2013] Source: own study based on [Eurostat 2013] Cele zrównoważonego rozwoju zakładają ograniczenie zużycia energii ze źródeł konwencjonalnych na rzecz energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych, z czym ściśle powiązany jest drugi ze wskaźników obszaru zmian klimatu i wykorzystania energii. Jest nim wskaźnik energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto. Obliczany jest jako iloraz energii odnawialnej oraz całkowitego zużycia nośników energii przez odbiorców (łącznie ze zużyciem energii przez przedsiębiorstwa energetyczne na wytwarzanie energii elektrycznej, ciepła lub chłodu wraz ze stratami tej energii podczas jej dystrybucji) [Ustawa o odnawialnych źródłach energii, z dnia 20 lutego 2015 r. Dz.U. 2015, poz. 478, art. 2, pkt 16]. Za odnawialne źródła energii, należy uznać takie środki, które samoczynnie regenerują się, tj. ich ilość jest nieograniczona i w odpowiednich warunkach można z nich czerpać energię w sposób przyjazny dla środowiska. Z kolei ustawodawca za OZE przyjmuje odnawialne, niekopalne źródła energii obejmujące energię wiatru, promieniowania słonecznego, aerotermalną, geotermalną oraz hydrotermalną, a także energię pochodzącą z fal, prądów i pływów morskich, jak również energię pochodzącą z biomasy biopłynów i biogazu [Dz.U. 2015, poz. 478, art. 2, pkt 22]. Główną zaletą pozyskiwania energii z tych źródeł jest niska emisja gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza. Wskaźnik pozwala na monitorowanie efektów działań w zakresie promowania produkcji i zużycia energii odnawialnej we wszystkich sektorach kraju, umożliwia także porównywanie w odniesieniu do danych historycznych oraz innych krajów. W latach we wszystkich krajach członkowskich UE wartość wskaźnika zwiększyła się, w szczególności wzrosła ilość energii produkowanej z wiatru oraz promieniowania słonecznego. W obszarze transportu zorganizowanego z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju na uwagę zasługuje wskaźnik dotyczący energochłonności transportu w relacji do PKB. Określa on procentową zmianę finalnego zużycia energii przez transport w przeliczeniu na jednostkę produktu krajowego brutto. Finalne (końcowe) zużycie energii obejmuje takie kategorie, jak: transport drogowy i kolejowy, żeglugę śródlądową i lotnictwo z wyłączeniem transportu morskiego i rurociągowego. Na podstawie tego wskaźnika można dokonać oceny zależności pomiędzy zużyciem energii w transporcie a wzrostem gospodarczym. Wzrost produktu krajowego brutto nie powinien być konsekwencją wzrostu zużycia energii w transporcie. Rosnąca liczba ludności niesie ze sobą wiele wyzwań, szczególnie w kontekście wykorzystania środowiska naturalnego, w tym zasobów naturalnych. Do tego obszaru można zaliczyć wiele wskaźników, jednym z nich jest wielkość floty rybackiej. Określa ona łączną moc silników floty rybackiej. Wskaźnik pozwala na monitorowanie wielkości floty rybackiej, która jest ważnym czynnikiem dla wielkości połowów, co wiąże się ze zrównoważonym rozwojem. Ochrona zasobów ryb oznacza konieczność zapewnienia ich zrównoważonej eksploatacji. Z powodu zbyt dużej floty rybackiej w krajach UE w stosunku do zasobów ryb wyznaczono limity połowów. Zasoby środowiska naturalnego chronione są również przez ideę zrównoważonego rolnictwa. Od 2005

6 Wyzwania biogospodarki względem wskaźników zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej 33 roku można zauważyć znaczący wzrost liczby gospodarstw ekologicznych, a także zwiększenie sprzedaży produktów regionalnych i ekologicznych na unijnym rynku żywności. Globalne partnerstwo jest ostatnim z obszarów tematycznych zrównoważonego rozwoju UE. Jakość partnerstwa globalnego można badać za pomocą wskaźnika oficjalnej pomocy rozwojowej (ODA) dla krajów rozwijających się. Wskaźnik zbudowany jest w oparciu o oficjalną pomoc rozwojową przekazywaną w formie darowizn i pożyczek krajom rozwijającym się. Taką pomoc oferują głównie rządy państw rozwiniętych, a także organizacje międzynarodowe. Ma ona na celu wsparcie rozwoju państw zacofanych gospodarczo, a tym samym pozwala na zmniejszenie dysproporcji między grupą krajów bogatych a biednych. Do ODA zaliczana jest również pomoc w formie niepieniężnej, np. pomoc techniczna mająca na celu rozwój zasobów ludzkich, podniesienie kwalifikacji oraz możliwości technicznych i produkcyjnych krajów rozwijających się. Wskaźnik przedstawia zaangażowanie państwa w pomoc rozwojową dla krajów rozwijających się. W latach całkowita pomoc rozwojowa UE wyrażona jako udział w dochodzie narodowym wyniosła 0,39%, co oznacza wzrost o 0,05 p.p. do okresu poprzedniego. Podstawową funkcją tego wskaźnika jest przekazanie informacje o wielkości przepływów finansowych realizowanych na wspieranie rozwoju i ograniczenie ubóstwa w krajach nisko rozwiniętych. Podsumowanie i wnioski Strategia zrównoważonego rozwoju względem zagrożeń jakie niesie za sobą globalizacja jest jedną z najważniejszych idei UE. Jedną ze strategicznych koncepcji zrównoważonego rozwoju jest idea biogospodarki. Określono w niej główne obszary, które mają zasadniczy wpływ na jakość zrównoważonego rozwoju, są to: rozwój społeczno-ekonomiczny, zrównoważona produkcja i konsumpcja, zmiany demograficzne, włączenie społeczne, zdrowie publiczne, zrównoważony transport, zmiany klimatu oraz energia, zasoby naturalne, dobre rządzenie oraz globalne partnerstwo. W ramach monitorowania jakości realizowanych założeń koncepcji biogospodarki stworzono wiele wskaźników wiodących dotyczących jej głównych obszarów. Lista przyjętych wskaźników nie jest jednak zamknięta, co pozwala na tworzenie wskaźników pomocniczych w taki sposób, aby umożliwić jak najlepszą jakość monitorowania gospodarek państw członkowskich. Należy podkreślić, że wartości zaprezentowanych w artykule wskaźników poprawiły się. Wskaźniki w pewnym stopniu zależały od skutków cyklu koniunkturalnego, który nie zawsze miał negatywne skutki, bo przyczynił się np. do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Nie wszystkie z badanych wskaźników osiągnęły założone wartości, czego przykładem może być wskaźnik zatrudnienia osób w wieku lat, który w badanym okresie nie przekroczył założonych 50%. Stosowanie wskaźników do mierzenia postępów jest integralną częścią Strategii zrównoważonego rozwoju UE, której założenia i cele, mają przyczynić się do skierowania Unii Europejskiej na ścieżkę ku zrównoważonemu rozwojowi. Literatura Bal-Domańska Beata, Alina Bieńkowska Zrównoważony rozwój w pracach Eurostatu i GUS. Śląski Przegląd Statystyczny 12 (18): Czyżewski Bazyli Produktywność zasobów w rolnictwie w Polsce wobec paradygmatu zrównoważonego rozwoju. Studia Ekonomiczne/Economic Studies 2 (LXXIII): 167. Eurostat Sustainable development in the European Union monitoring report of the EU sustainable development strategy. Executive summary. Luxembourg: Publications Office of the European Union, Eurostat Sustainable development in the European Union edition. Key messages Luxembourg: Publications Office of the European Union, GUS Wskaźniki zrównoważonego rozwoju dla Polski. Warszawa, Katowice. GUS Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski Warszawa, Katowice.

7 34 Marcin Chciałowski, Paulina Stolarczyk, Paulina Tuka KWE (Komisja Wspólnot Europejskich) Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej. Bruksela: Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich , COM(2001)264 final. Łuczka-Bakuła Władysława W kierunku rolnictwa zrównoważonego od programów rolnośrodowiskowych do cross-compliance. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Rolnictwo LXXXVII 540: 292. Pajewski Tomasz Biogospodarka jako strategiczny element zrównoważonego rolnictwa. Roczniki Naukowe SERiA XVI (5): Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii. Dz.U. 2015, poz. 478, art. 2 pkt 16, dostęp Summary The purpose of the coverage was to define and discuss sustainable development indicators of European Union facing the current science and innovations. There have been established several actions which should be fulfilled in the countries of European Union, so as the purpose of providing stable sustainable development would be achieved. Bio-economy is the basis of development of current and future world economy. In the article there have been used statistics of the Eurostat, legislations and specialist literature. Adres do korespondencji mgr Marcin Chciałowski, mgr Paulina Stolarczyk, mgr Paulina Tuka Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych Katedra Polityki Europejskiej Finansów Publicznych i Marketingu ul. Nowoursynowska 166, Warszawa marcin_chcialowski@sggw.pl, paulina_stolarczyk@sggw.pl, paulina_tuka@sggw.pl