Akademia Prawa. Agnieszka Fiutak. Prawo w medycynie. 3. wydanie. C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Agnieszka Fiutak Prawo w medycynie 3. wydanie C. H. Beck

2 AKADEMIA PRAWA Prawo w medycynie

3 W sprzedaży: L. Ogiegło USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. KOMENTARZ Komentarze Becka L. Ogiegło PRAWO FARMACEUTYCZNE. KOMENTARZ Duże Komentarze Becka R. Kubiak PRAWO MEDYCZNE Wykłady Specjalizacyjne R. Kubiak USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. USTAWA O ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ. USTAWA O IZBACH LEKARSKICH Teksty Ustaw Becka. Edycja Sądowa A. Suławko-Karetko (red.) REJESTRACJA PRODUKTÓW LECZNICZYCH Prawo dla Firm KODEKS CYWILNY Z WPROWADZENIEM, wyd. 36 Twoje Prawo

4 Akademia Prawa Agnieszka Fiutak Prawo w medycynie 3. wydanie Wydawnictwo C. H. BECK Warszawa 2013

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book

6 Moim Rodzicom dedykuję tę książkę

7

8 Spis treści Wstęp... XIII Wykaz skrótów... XV Część pierwsza. Wiadomości ogólne Rozdział 1. Pojęcie i źródła prawa medycznego Pojęcie prawa medycznego... 3 Rozdział 2. Wykonywanie zawodu medycznego Pojęcie zawodu Zawód lekarza i lekarza dentysty Zawód pielęgniarki i położnej Ratownik medyczny i ratownik Zawód diagnosty laboratoryjnego Zawód felczera Rozdział 3. Formy wykonywania zawodu Uwagi ogólne Umowa o pracę Umowa cywilnoprawna Indywidualna praktyka, indywidualna specjalistyczna praktyka I. Praktyka bez gabinetu II. Praktyka pracownicza Grupowa praktyka I. Spółka cywilna II. Spółka jawna III. Spółka partnerska IV. Inne formy działalności podmiotów wykonujących działalność leczniczą Spółka akcyjna Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością VII

9 Spis treści Rozdział 4. Podstawowe obowiązki pracownika medycznego wynikające z wykonywania zawodu Obowiązek udzielania pomocy Informowanie pacjenta o stanie zdrowia Prowadzenie i udostępnianie pacjentowi dokumentacji medycznej Obowiązek zachowania tajemnicy Poszanowanie intymności i godności osobistej pacjenta Zakaz sprzedaży środków medycznych Obowiązek ubezpieczenia Obowiązek wykonywania zleceń lekarskich Regulaminy porządkowe szpitali Rozdział 5. Prawa personelu medycznego Odstąpienie od leczenia Uzyskanie pełnej informacji o celowości wykonania zleceń lekarskich Odmowa wykonania zlecenia lekarskiego Ordynowanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych Lekarz i pielęgniarka jako funkcjonariusze publiczni Rozdział 6. Zgoda pacjenta Uwagi ogólne Podstawowe pojęcia Charakterystyka instytucji zgody pacjenta I. Definicja zgody II. Przedmiot zgody III. Rodzaje zgody i podmioty uprawnione do jej wyrażenia Zgoda pacjenta (właściwa) Zgoda zastępcza (substytucyjna) Zgoda przedstawiciela ustawowego Zgoda sądu opiekuńczego Zgoda kumulatywna IV. Ważność zgody V. Forma zgody Rozdział 7. Definicja i klasyfikacja błędów medycznych Uwagi ogólne Klasyfikacja błędów I. Błąd diagnostyczny II. Błąd terapeutyczny III. Błąd techniczny IV. Błąd organizacyjny Część druga. Odpowiedzialność pracowników służby zdrowia Rozdział 8. Rozwój odpowiedzialności lekarza za błąd w sztuce Rozdział 9. Pojęcie i rodzaje odpowiedzialności Uwagi ogólne Rodzaje odpowiedzialności VIII

10 Spis treści Rozdział 10. Odpowiedzialność cywilna Uwagi ogólne Odpowiedzialność kontraktowa (ex contractu) Odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) Zbieg odpowiedzialności Charakter odpowiedzialności Przesłanki odpowiedzialności I. Szkoda II. Wina III. Związek przyczynowy IV. Ciężar dowodu Rodzaje odpowiedzialności w zależności od łączącego stosunku pracownika medycznego z pacjentem I. Umowa o pracę II. Kontrakt III. Praktyka prywatna IV. Grupowa praktyka V. Nagłe przypadki VI. Podmioty zobowiązane do naprawienia szkody Wynagrodzenie szkody I. Zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej lub przywrócenie stanu sprzed powstania szkody II. Jednorazowy zwrot kosztów III. Renta IV. Jednorazowe świadczenie pieniężne tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę V. Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dobra osobistego Terminy przedawnień Wybrane przypadki odpowiedzialności cywilnej I. Działanie bez zgody II. Nieinformowanie pacjenta o skutkach i ryzyku zabiegu III. Odmowa udzielenia świadczenia IV. Niezachowanie tajemnicy V. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone pacjentom w związku z użyciem niesprawnego sprzętu medycznego VI. Odpowiedzialność za wyrządzenie szkody nasciturusowi (dziecku poczętemu) VII. Odpowiedzialność za błąd w sztuce VIII. Podsumowanie odpowiedzialności cywilnej Rozdział 11. Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność porządkowa Odpowiedzialność materialna Rozdział 12. Odpowiedzialność zawodowa Odpowiedzialność zawodowa lekarza i lekarza dentysty I. Strony postępowania II. Kary III. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej IV. Okręgowy sąd lekarski oraz Naczelny Sąd Lekarski V. Postępowanie przed sądem lekarskim IX

11 Spis treści VI. Postępowanie mediacyjne VII. Terminy przedawnień VIII. Zatarcie skazania IX. Wnioski odnośnie do odpowiedzialności zawodowej lekarzy Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki, położnej I. Kary II. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej III. Okręgowy sąd pielęgniarek i położnych oraz Naczelny Sąd Pielęgniarek i Położnych IV. Postępowanie przed sądem pielęgniarskim V. Przedawnienie VI. Zatarcie VII. Roszczenie odszkodowawcze Odpowiedzialność dyscyplinarna diagnosty laboratoryjnego I. Sąd dyscyplinarny, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, sąd polubowny, Rzecznik Dyscyplinarny II. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej III. Kary dyscyplinarne IV. Przedawnienie V. Zatarcie ukarania Odpowiedzialność zawodowa fachowych pracowników służby zdrowia I. Katalog kar II. Postępowanie w kwestii odpowiedzialności zawodowej Wnioski odnośnie do odpowiedzialności zawodowej pracowników służby zdrowia Rozdział 13. Odpowiedzialność karna Podstawy odpowiedzialności karnej I. Popełnienie czynu zabronionego II. Elementy przestępstwa Rodzaje przestępstw I. Narażenie na niebezpieczeństwo II. Nieudzielenie pomocy III. Nieumyślne spowodowanie śmierci IV. Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Okresy przedawnień i zatarcie skazania I. Przedawnienie karalności II. Przedawnienie wykonania kary III. Zatarcie skazania Zaniechanie udzielenia świadczenia zdrowotnego a odpowiedzialność karna Niepowodzenie w leczeniu a odpowiedzialność karna pracownika medycznego Odpowiedzialność karna związana z nieterapeutycznymi czynnościami lekarskimi I. Eksperyment II. Transplantacje III. Przerwanie ciąży IV. Klonowanie V. Zabiegi kosmetyczne Zgoda pacjenta a odpowiedzialność karna lekarza I. Wprowadzenie do instytucji zgody X

12 Spis treści II. Zakres informacji udzielanej pacjentowi jako przesłanka udzielenia zgody III. Charakterystyka przestępstwa z art. 192 KK IV. Przekroczenie zakresu zgody V. Zgoda pro futuro Eutanazja i pomoc w samobójstwie Odpowiedzialność za ujawnienie tajemnicy zawodowej Odpowiedzialność za fałsz intelektualny Rozdział 14. Zdarzenia medyczne Część trzecia. Inne ustawy z zakresu prawa medycznego Rozdział 15. Ustawa o działalności leczniczej Rozdział 16. Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych Rozdział 17. Ustawa o systemie informacji w ochronie zdrowia Załącznik do książki. Akty prawne dotyczące prawa medycznego Indeks rzeczowy XI

13

14 Wstęp Artykuł 341: Lekarz w leczeniu chorego podług uznania wydziału lekarskieo błędy z niewiadomości popełniajacy, aż do nowego popisu ze swey sztuki, i dowodu iż się należycie w niey usposobił, wykonanie sztuki lekarskiey zabronione mieć będzie. Jeżeliby zaś choremu śmierć zarządził, lub o utratę zdrowia go przyprawił, zamknięciem w domu aresztu publiczneho od dni 8 do miesięcy 3 ukarany będzie. Art Ta sama kara dotknie chirurga, za niezręczną operacją dezeli chory z niey umarł, lub znaczne kalectwo odniósł. Kodeks karzący dla Królestwa Polskiego Historia medycyny to jednocześnie historia popełnianych przez medyków błędów diagnostycznych i terapeutycznych. Pogłębianie erudycji o fizjologii i patologii organizmu człowieka doprowadziło do tworzenia, obowiązujących na danym etapie poznania określonego zaburzenia, kanonów postępowania. Lęk przed staniem się ofiarą błędu medycznego nie jest obcy pacjentom i ich rodzinom. Taka obawa towarzyszy także personelowi medycznemu przy wykonywaniu zawodu. Chęć zminimalizowania rozmiaru takich błędów powinna być celem działania wszelkich czynników, decydujących o funkcjonowaniu służby zdrowia. Chory przestał być jedynie bezwolnym subskrybentem świadczeń, a stał się świadomym, współdecydującym kontrahentem dla lekarza. Celem pracy jest przedstawienie regulacji prawnych obowiązujących w polskich przepisach w odniesieniu do wykonywania zawodów medycznych oraz przybliżenie poglądów polskiej doktryny oraz orzecznictwa na zagadnienia związane z problematyką błędów medycznych i odpowiedzialności pracowników służby zdrowia za ich popełnienie. Pomimo trudności objęcia wszystkich kwestii w sposób wyczerpujący usiłowano wskazać najbardziej istotne. Trzecie wydanie niniejszej pozycji zawiera nowe regulacje, które weszły w życie od r., m.in. dotyczące zdarzeń medycznych. Publikacja składa się z trzech części: pierwszej, zawierającej wiadomości ogólne, regulacje dotyczące form wy- XIII

15 Wstęp konywania zawodu czy praw i obowiązków personelu medycznego; drugiej, poświęconej analizie odpowiedzialności pracowników medycznych z uwzględnieniem czterech rodzajów odpowiedzialności, tj. cywilnej, pracowniczej, karnej i zawodowej oraz nowe rozwiązanie dotyczące postępowania przed komisjami ds. zdarzeń medycznych; trzeciej obejmującej nowe ustawy z zakresu ochrony zdrowia, tj. ustawę o działalności leczniczej, o refundacji, o systemie informacji. Zamiarem Autorki było stworzenie takiego podręcznika, który zbierze w jednym opracowaniu najważniejsze kwestie związane z wykonywaniem zawodów medycznych oraz w jasny i przystępny sposób omówi te zagadnienia. Niniejsza pozycja adresowana jest przede wszystkim do studentów medycyny kierunków lekarskiego, pielęgniarstwa, położnictwa, ratownictwa, studentów prawa, jak również do osób wykonujących zawód lekarza, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, diagnosty laboratoryjnego, adwokata, radcy prawnego, a także do wszystkich osób zainteresowanych zagadnieniami prawnomedycznymi, chociażby pacjentów, w związku z udzielaniem im świadczeń zdrowotnych i występowaniem błędów medycznych. W przypadku chęci podzielenia się uwagami odnośnie do książki Autorka zachęca do kontaktu mailowego: prawowmedycynie@gmail.com. Wydanie niniejsze uwzględnia stan prawny na dzień czerwiec 2013 r. Warszawa, czerwiec 2013 r. Agnieszka Fiutak XIV

16 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa ChorZakU ustawa z r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz ze zm.) DiagLabU ustawa z r. o diagnostyce laboratoryjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 144, poz ze zm.) DziałLeczU ustawa z r. o działalności leczniczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 217) EKPC Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FelczerU ustawa z r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1133) IzbLekU ustawa z r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz ze zm.) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KEDL Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zjeździe Diagnostów Laboratoryjnych, uchwała Nr 4/2006, Warszawa r. KEL Kodeks Etyki Lekarskiej z r. wraz ze zmianami uchwalonymi r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy KEZPiP Kodeks etyki zawodowej pielęgniarek i położnych, zatwierdzony r. uchwałą Nr 9 IV Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r rozporządzenie Prezydenta RP z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.), obowiązywał do r. Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Konwencja bioetyczna Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny z r. XV

17 Wykaz skrótów KP ustawa z r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) m.kk tzw. mały kodeks karny, dekret z r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 192 ze zm.), obowiązywał do r. MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) OchrInfU ustawa z r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) OchrPłodU ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) OdpZawFPSZU..... ustawa z r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia (Dz.U. Nr 36, poz. 332 ze zm.) PobKomU ustawa z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.) PrDzKon Konwencja o prawach dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) PrFarm ustawa z r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) PrPacjentU ustawa z r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 159 ze zm.) RatownictwoMU.... ustawa z r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. Nr 191, poz ze zm.) RefLekU ustawa z r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz.U. Nr 122, poz. 696 ze zm.) SamPielU ustawa z r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 174, poz. 1038) SystInfU ustawa z r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz.U. Nr 113, poz. 657 ze zm.) ŚwiadOpZdrU ustawa r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz ze zm.) ZawLekU ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz ze zm.) ZawLekU z 1950 r.... ustawa z r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 50, poz. 458 ze zm.) ZawPielU ustawa z r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 174, poz ze zm.) ZdrPsychU ustawa z r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm.) 2. Organy, instytucje i organizacje CBOS Centrum Badania Opinii Społecznej CEM Centrum Egzaminów Medycznych CMKP Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka KRDL Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych XVI

18 Wykaz skrótów MZ Minister Zdrowia MZiOS Minister Zdrowia i Opieki Społecznej NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych PKE Państwowa Komisja Egzaminacyjna RM Rada Ministrów Rz.D Rzecznik Dyscyplinarny SA Sąd Apelacyjny SD Sąd Dyscyplinarny SN Sąd Najwyższy SO Sąd Okręgowy SR Sąd Rejonowy TK Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy EP Edukacja Prawnicza GL Gazeta Lekarska GP Gazeta Prawna KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P Monitor Polski MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratoria Generalna OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A Pal Palestra PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. i Med Prawo i Medycyna Prok. i Pr Prokuratura i Prawo Prok. i Pr. wkł Prokuratura i Prawo wkładka PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SI Studia Iuridica SIS Studia Iuridica Silesiana ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego XVII

19 Wykaz skrótów 4. Inne skróty ang angielski art artykuł BHP bezpieczeństwo i higiena pracy cz część dl diagnosta laboratoryjny EKG elektrokardiografia fr francuski godz godzina (-y) LDEK Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Końcowy LEK Lekarski Egzamin Końcowy lit litera nast następny (-a,-e) niem niemiecki niepubl niepublikowany OC odpowiedzialność cywilna orzecz orzeczenie PES Państwowy Egzamin Specjalizacyjny pkt punkt por porównaj post postanowienie przyp przypis (-y) pwzdl prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego red redaktor (-rzy) SOR Szpitalny Oddział Ratunkowy t tom tab tabela (-e) tekst jedn tekst jednolity tys tysiąc (-y) uchw uchwała ust ustęp w wiek (-i) w zb w zbiegu w zw w związku wprowadz wprowadzenie wyr wyrok ze zm ze zmianami z o.o z ograniczoną odpowiedzialnością zob zobacz XVIII

20 Część pierwsza Wiadomości ogólne