Akademia Prawa. Agnieszka Fiutak. Prawo w medycynie. 2. wydanie. C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Agnieszka Fiutak Prawo w medycynie 2. wydanie C. H. Beck

2 AKADEMIA PRAWA Prawo w medycynie

3 W sprzedaży: L. Ogiegło USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. KOMENTARZ Komentarze Becka L. Ogiegło PRAWO FARMACEUTYCZNE. KOMENTARZ Duże Komentarze Becka R. Kubiak PRAWO MEDYCZNE Wykłady Specjalizacyjne R. Kubiak USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. USTAWA O ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ. USTAWA O IZBACH LEKARSKICH Teksty Ustaw Becka. Edycja Sądowa A. Suwałko-Karetko (red.) REJESTRACJA PRODUKTÓW LECZNICZYCH Prawo dla Firm KODEKS CYWILNY Z WPROWADZENIEM, wyd. 34 Twoje Prawo

4 Akademia Prawa Agnieszka Fiutak Prawo w medycynie 2. wydanie Wydawnictwo C. H. BECK Warszawa 2011

5 Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book

6 Moim Rodzicom dedykuję tę książkę

7

8 Spis treści Wykaz skrótów XIII Wstęp XIX s. Nb. Część pierwsza. Wiadomości ogólne Rozdział 1. Pojęcie i ródła prawa medycznego Pojęcie prawa medycznego Akty prawne dotyczące prawa medycznego Rozdział 2. Wykonywanie zawodu medycznego Pojęcie zawodu Zawód lekarza i lekarza dentysty Zawód pielęgniarki i poło nej Ratownik medyczny i ratownik Zawód diagnosty laboratoryjnego Zawód felczera Rozdział 3. Formy wykonywania zawodu Uwagi ogólne Umowa o pracę Umowa cywilnoprawna Indywidualna praktyka, indywidualna specjalistyczna praktyka I. Praktyka bez gabinetu II. Praktyka pracownicza Grupowa praktyka I. Spółka cywilna II. Spółka jawna III. Spółka partnerska IV. Inne formy działalności podmiotów wykonujących działalność leczniczą VII

9 Spis treści s. Nb. 1. Spółka akcyjna Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Rozdział 4. Podstawowe obowiązki pracownika medycznego wynikające z wykonywania zawodu Obowiązek udzielania pomocy Informowanie pacjenta o stanie zdrowia Prowadzenie i udostępnianie pacjentowi dokumentacji medycznej Obowiązek zachowania tajemnicy Poszanowanie intymności i godności osobistej pacjenta Zakaz sprzeda y środków medycznych Obowiązek ubezpieczenia Obowiązek wykonywania zleceń lekarskich Regulaminy porządkowe szpitali Rozdział 5. Prawa personelu medycznego Odstąpienie od leczenia Uzyskanie pełnej informacji o celowości wykonania zleceń lekarskich Odmowa wykonania zlecenia lekarskiego Ordynowanie produktów leczniczych i wyrobów medycznych Lekarz i pielęgniarka jako funkcjonariusze publiczni Rozdział 6. Zgoda pacjenta Uwagi ogólne Podstawowe pojęcia Charakterystyka instytucji zgody pacjenta I. Definicja zgody II. Przedmiot zgody III. Rodzaje zgody i podmioty uprawnione do jej wyra enia Zgoda pacjenta (właściwa) Zgoda zastępcza (substytucyjna) Zgoda przedstawiciela ustawowego Zgoda sądu opiekuńczego Zgoda kumulatywna IV. Wa ność zgody V. Forma zgody Rozdział 7. Definicja i klasyfikacja błędów medycznych Uwagi ogólne Klasyfikacja błędów I. Błąd diagnostyczny II. Błąd terapeutyczny III. Błąd techniczny IV. Błąd organizacyjny Część druga. Odpowiedzialność pracowników słu by zdrowia Rozdział 8. Rozwój odpowiedzialności lekarza za błąd w sztuce Rozdział 9. Pojęcie i rodzaje odpowiedzialności Uwagi ogólne VIII

10 Spis treści s. Nb. 34. Rodzaje odpowiedzialności Rozdział 10. Odpowiedzialność cywilna Uwagi ogólne Odpowiedzialność kontraktowa (ex contractu) Odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) Zbieg odpowiedzialności Charakter odpowiedzialności Przesłanki odpowiedzialności I. Szkoda II. Wina III. Związek przyczynowy IV. Cię ar dowodu Rodzaje odpowiedzialności w zale ności od łączącego stosunku pracownika medycznego z pacjentem I. Umowa o pracę II. Kontrakt III. Praktyka prywatna IV. Grupowa praktyka V. Nagłe przypadki VI. Podmioty zobowiązane do naprawienia szkody Wynagrodzenie szkody I. Zapłata odpowiedniej sumy pienię nej lub przywrócenie stanu sprzed powstania szkody II. Jednorazowy zwrot kosztów III. Renta IV. Jednorazowe świadczenie pienię ne tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę V. Zadośćuczynienie pienię ne za naruszenie dobra osobistego Terminy przedawnień Wybrane przypadki odpowiedzialności cywilnej I. Działanie bez zgody II. Nieinformowanie pacjenta o skutkach i ryzyku zabiegu III. Odmowa udzielenia świadczenia IV. Niezachowanie tajemnicy V. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone pacjentom w związku z u yciem niesprawnego sprzętu medycznego VI. Odpowiedzialność za wyrządzenie szkody nasciturusowi (dziecku poczętemu) VII. Odpowiedzialność za błąd w sztuce VIII. Podsumowanie odpowiedzialności cywilnej Rozdział 11. Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność porządkowa Odpowiedzialność materialna Rozdział 12. Odpowiedzialność zawodowa Odpowiedzialność zawodowa lekarza i lekarza dentysty I. Strony postępowania II. Kary III. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej IX

11 Spis treści IV. Okręgowy sąd lekarski oraz Naczelny Sąd Lekarski V. Postępowanie przed sądem lekarskim VI. Postępowanie mediacyjne VII. Terminy przedawnień VIII. Zatarcie skazania IX. Wnioski odnośnie do odpowiedzialności zawodowej lekarzy Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki, poło nej I. Kary II. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej III. Okręgowy sąd pielęgniarek i poło nych oraz Naczelny Sąd Pielęgniarek i Poło nych IV. Postępowanie przed sądem pielęgniarskim V. Przedawnienie VI. Zatarcie VII. Roszczenie odszkodowawcze Odpowiedzialność dyscyplinarna diagnosty laboratoryjnego I. Sąd dyscyplinarny, Wy szy Sąd Dyscyplinarny, sąd polubowny, Rzecznik Dyscyplinarny II. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej III. Kary dyscyplinarne IV. Przedawnienie V. Zatarcie ukarania Odpowiedzialność zawodowa fachowych pracowników słu by zdrowia. 176 I. Katalog kar II. Postępowanie w kwestii odpowiedzialności zawodowej Wnioski odnośnie do odpowiedzialności zawodowej pracowników słu by zdrowia Rozdział 13. Odpowiedzialność karna Podstawy odpowiedzialności karnej I. Popełnienie czynu zabronionego II. Elementy przestępstwa Rodzaje przestępstw I. Nara enie na niebezpieczeństwo II. Nieudzielenie pomocy III. Nieumyślne spowodowanie śmierci IV. Spowodowanie cię kiego uszczerbku na zdrowiu Okresy przedawnień i zatarcie skazania I. Przedawnienie karalności II. Przedawnienie wykonania kary III. Zatarcie skazania Zaniechanie udzielenia świadczenia zdrowotnego a odpowiedzialność karna Niepowodzenie w leczeniu a odpowiedzialność karna pracownika medycznego Odpowiedzialność karna związana z nieterapeutycznymi czynnościami lekarskimi I. Eksperyment II. Transplantacje III. Przerwanie cią y IV. Klonowanie s. Nb X

12 Spis treści V. Zabiegi kosmetyczne Zgoda pacjenta a odpowiedzialność karna lekarza I. Wprowadzenie do instytucji zgody II. Zakres informacji udzielanej pacjentowi jako przesłanka udzielenia zgody III. Charakterystyka przestępstwa z art. 192 KK IV. Przekroczenie zakresu zgody V. Zgoda pro futuro Eutanazja i pomoc w samobójstwie Odpowiedzialność za ujawnienie tajemnicy zawodowej Odpowiedzialność za fałsz intelektualny Część trzecia. Zmiany w prawie s. Nb Rozdział 14. Ustawa o działalności leczniczej Rozdział 15. Ustawa o refundacji leków, środków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobów medycznych Rozdział 16. Ustawa o systemie informacji w ochronie zdrowia Rozdział 17. Nowelizacja ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Rozdział 18. Nowelizacja ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty Rozdział 19. Projekt ustawy o niektórych zawodach medycznych Rozdział 20. Projekt ustawy o zawodach pielęgniarki i poło nej Rozdział 21. Projekt ustawy o samorządzie pielęgniarek i poło nych Indeks rzeczowy XI

13 Spis treści XII

14 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa ChorZakU ustawa z r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka eń i chorób zaka nych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz ze zm.) DiagLabU ustawa z r. o diagnostyce laboratoryjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 144, poz ze zm.) DziałLeczU ustawa z r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654) EKPCz Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FelczerU ustawa z r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 531 ze zm.) IzbLekU ustawa z r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz ze zm.) KC Kodeks cywilny KEDL Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego uchwalony na Nadzwyczajnym Krajowym Zje dzie Diagnostów Laboratoryjnych, uchwała Nr 4/2006, Warszawa r. KEL Kodeks Etyki Lekarskiej z r. wraz ze zmianami uchwalonymi r. przez Nadzwyczajny VII Krajowy Zjazd Lekarzy KEZPiP Kodeks etyki zawodowej pielęgniarek i poło nych, zatwierdzony r. uchwałą Nr 9 IV Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Poło nych KK Kodeks karny KK z 1932 r rozporządzenie Prezydenta RP z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.), obowiązywał do r. XIII

15 Wykaz skrótów Konstytucja RP.... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Konwencja bioetyczna Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny z r. KP Kodeks pracy KPC Kodeks postępowania cywilnego m.kk tzw. mały kodeks karny, dekret z r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 192 ze zm.), obowiązywał do r. MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) OchrInfU ustawa z r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) OchrPłodU ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania cią y (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) OdpZawFPSZU... ustawa z r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników słu by zdrowia (Dz.U. Nr 36, poz. 332 ze zm.) OdpZawPielR..... rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z r. w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i poło nych (Dz.U. Nr 9, poz. 45) PobKomU ustawa z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.) PrDzKon Konwencja o prawach dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) PrFarm ustawa z r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) PrPacjentU ustawa z r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 ze zm.) RatownictwoMU.. ustawa z r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. Nr 191, poz ze zm.) RefLekU ustawa z r. o refundacji leków, środków spo ywczych specjalnego przeznaczenia ywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz.U. Nr 122, poz. 696) SamPielU ustawa z r. o samorządzie pielęgniarek i poło nych (Dz.U. Nr 41, poz. 178 ze zm.) SystInfU ustawa z r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (DzU. Nr 113, poz. 657) ŚwiadOpZdrU.... ustawa r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz ze zm.) ZawLekU ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.) XIV

16 Wykaz skrótów ZawLekU z 1950 r.. ustawa z r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 50, poz. 458 ze zm.) ZawPielU ustawa z r. o zawodach pielęgniarki i poło nej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.) ZdrPsychU ustawa z r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.) ZOZU ustawa z r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) 2. Organy, instytucje i organizacje CBOS Centrum Badania Opinii Społecznej CEM Centrum Egzaminów Medycznych CMKP Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka KRDL Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych MZ Minister Zdrowia MZiOS Minister Zdrowia i Opieki Społecznej NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych PKE Państwowa Komisja Egzaminacyjna RM Rada Ministrów Rz.D Rzecznik Dyscyplinarny SA Sąd Apelacyjny SD Sąd Dyscyplinarny SN Sąd Najwy szy SO Sąd Okręgowy SR Sąd Rejonowy TK Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory Biul. SN Biuletyn Sądu Najwy szego CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy EP Edukacja Prawnicza GL Gazeta Lekarska GP Gazeta Prawna KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P Monitor Polski MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwy szego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwy szego Izba Cywilna XV

17 Wykaz skrótów OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwy szego Izba Cywilna oraz Izba Ad ministracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwy szego Izba Karna i Izba Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwy szego Prokuratoria Generalna OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwy szego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitra owych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A Pal Palestra PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. i Med Prawo i Medycyna Prok. i Pr Prokuratura i Prawo Prok. i Pr.-wkł..... Prokuratura i Prawo wkładka PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SI Studia Iuridica SIS Studia Iuridica Silesiana ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 4. Inne skróty ang angielski art artykuł BHP bezpieczeństwo i higiena pracy cz część dl diagnosta laboratoryjny EKG elektrokardiografia fr francuski godz godzina (-y) LDEK Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Końcowy LEK Lekarski Egzamin Końcowy lit litera nast następny (-a,-e) niem niemiecki niepubl niepublikowany OC odpowiedzialność cywilna orzecz orzeczenie PES Państwowy Egzamin Specjalizacyjny pkt punkt por porównaj post postanowienie przyp przypis (-y) pwzdl prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego XVI

18 Wykaz skrótów red redaktor (-rzy) SOR Szpitalny Oddział Ratunkowy t tom tab tabela (-e) tekst jedn tekst jednolity tys tysiąc (-y) uchw uchwała ust ustęp w wiek (-i) w zb w zbiegu w zw w związku wprowadz wprowadzenie wyr wyrok ze zm ze zmianami z o.o z ograniczoną odpowiedzialnością zob zobacz XVII

19

20 Wstęp 215. Jeśli lekarz obywatelowi operację cię ką no em z brązu wykonał, obywatela uzdrowił lub łuk brwiowy obywatela no em z brązu otworzył i oko obywatela uzdrowił, 10 szekli srebra we mie Jeśli lekarz obywatelowi operację cię ką no em z brązu wykonał i spowodował śmierć obywatela lub łuk brwiowy obywatela no em z brązu otworzył i oka obywatela pozbawił, rękę mu utną. Kodeks Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.) Historia medycyny to jednocześnie historia popełnianych przez medyków błędów diagnostycznych i terapeutycznych. Pogłębianie erudycji o fizjologii i patologii organizmu człowieka doprowadziło do tworzenia, obowiązujących na danym etapie poznania określonego zaburzenia, kanonów postępowania. Lęk przed staniem się ofiarą błędu medycznego nie jest obcy pacjentom i ich rodzinom. Taka obawa towarzyszy tak e personelowi medycznemu przy wykonywaniu zawodu. Chęć zminimalizowania rozmiaru takich błędów powinna być celem działania wszelkich czynników, decydujących o funkcjonowaniu słu by zdrowia. Chory przestał być jedynie bezwolnym subskrybentem świadczeń, a stał się świadomym, współdecydującym kontrahentem dla lekarza. Celem pracy jest przedstawienie regulacji prawnych obowiązujących w polskich przepisach w odniesieniu do wykonywania zawodów medycznych oraz przybli enie poglądów polskiej doktryny oraz orzecznictwa na zagadnienia związane z problematyką błędów medycznych i odpowiedzialności pracowników słu by zdrowia za ich popełnienie. Pomimo trudności objęcia wszystkich kwestii w sposób wyczerpujący usiłowano wskazać najbardziej istotne. Drugie wydanie niniejszej publikacji składa się z trzech części: pierwszej, zawierającej wiadomości ogólne o wykonywaniu zawodów medycznych, takich jak lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, poło nej, ratownika medycznego, felczera czy diagnosty laboratoryjnego; drugiej, poświęconej analizie odpowiedzialności XIX