Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union

Transkrypt

1 Osiągnięcia projektu MAYORS IN ACTION: wsparcie miast i gmin we wdrażaniu i monitorowaniu lokalnych Planów działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union

2 STOPKA REDAKCYJNA Wydawca: Autorzy: Współautorzy: Tłumaczenie: Prawa autorskie: Szata graficzna: Druk: Zdjęcia: Konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION George Stiff, Giorgia Rambelli ICLEI, Europejski Sekretariat Miriam Badino, Laura Papaleo, Fausto Brizi Miasto Metropolitarne Genua; Carme Melcion Prowincja Barcelona, Federico De Filippi Sogesca; Melita Boric Miasto Zagrzeb Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités" ICLEI, Europejski Sekretariat, Niemcy 2017 Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana ani kopiowana w jakiejkolwiek formie bez zgody ICLEI Europe. Rebekka Dold Grafik Design & Visuelle Kommunikation Freiburg, Niemcy Agencja Reklamowo-Wydawnicza Ostoja Jeżeli nie podano inaczej, wszystkie zdjęcia zostały przekazane autorom przez partnerów projektu: Miasto Metropolitarne Genua, Centrum Odnawialnych Źródeł Energii i Oszczędzania Energii, Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités", firmę SOGESCA, Interleuven i Prowincję Barcelona. Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union Projek t M AYOR S IN AC T IO N je s t fina nso wa ny z progra mu K E I nteli gent na Ener gia dla Europy (IEE). Oświadczenie: Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji. ISBN

3 SPIS TREŚCI Przedmowa... 4 Wprowadzenie: krótko o projekcie MAYORS IN ACTION... 5 Jakie cele realizuje projekt MAYORS IN ACTION?... 5 Porozumienie Burmistrzów, Konwencja Burmistrzów i Globalne Porozumienie: jak włodarze miast i gmin przejmują inicjatywę?...6 Kim są Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie?... 8 Kogo wspiera projekt MAYORS IN ACTION?... 9 Czego można dowiedzieć się na szkoleniach organizowanych w ramach projektu MAYORS IN ACTION?... 9 Jakie są korzyści ze współpracy z konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION?... 9 Czym jest Porozumienie Paryskie? Dlaczego projekt MAYORS IN ACTION wspiera lokalne działania? BURMISTRZOWIE W DZIAŁANIU: budowanie kompetencji od fundamentów po sam dach! Pierwsze piętra: szkolenia, coaching i wzajemna pomoc Które zasoby są szczególnie przydatne podczas wdrażania lokalnych działań? Jakie wyzwania można napotkać stosując formułę tutoringu i coachingu? Jakie wyzwania można napotkać stosując formułę pomocy partnerskiej? Jak wspieramy samorządy lokalne? Jak pomagamy Koordynatorom i Organizacjom Wspierającym Porozumienie? Środkowe piętra: wdrażanie planów SEAP Najlepsze praktyki i działania demonstracyjne projektu MAYORS IN ACTION Górne piętra: monitoring i raportowanie Dlaczego właściwy monitoring i raportowanie działań są warte uwagi? Ogólne rekomendacje dotyczące monitoringu i raportowania Szczegółowe rekomendacje dla samorządów lokalnych Szczegółowe rekomendacje dla Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie Wnioski: droga naprzód i w górę Słowniczek skrótów BIE Bazowa inwentaryzacja emisji OWP Organizacja Wspierająca Porozumienie COP Konferencja stron Konwencji Klimatycznej OZE Odnawialne Źródła Energii (ang. Conference of parties) PB Porozumienie Burmistrzów EE Efektywność energetyczna SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii JST Jednostka samorządu terytorialnego (ang. Sustainable Energy Action Plan) KE Komisja Europejska SECAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu KP Koordynator Porozumienia (ang. Sustainable Energy and Climate Action Plan) MIE Monitoringowa inwentaryzacja emisji UE Unia Europejska MiR Monitoring i raportowanie WCB Wspólne Centrum Badawcze

4 4 PRZEDMOWA Zdj. 1. Szkolenie w Zagrzebiu dla Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie Wraz z rosnącą świadomością tego, iż zmiany klimatu są problemem o charakterze globalnym, także na poziomie globalnym podejmowane jest coraz więcej inicjatyw mających pomóc go rozwiązać. W Europie i na świecie wypracowywane są nowe, wspólne cele i narzędzia mające doprowadzić do poprawy sytuacji, a we wspólne działania angażują się zarówno te bardziej, jak i mniej doświadczone kraje. Międzynarodowe inicjatywy, takie jak Porozumienie Burmistrzów, Konwencja Burmistrzów, Burmistrzowie na rzecz Adaptacji do Zmian Klimatu czy nowe, Globalne Porozumienie Burmistrzów, wspierają małe, średnie i duże miasta na drodze do bardziej zrównoważonej i przyjaznej środowisku przyszłości, z korzyścią dla nas wszystkich. W kontekście tych wielostronnych wysiłków, niezbędnych by skierować świat na właściwą ścieżkę rozwoju, ważne jest, aby nie zmarnować żadnego z wykonanych już kroków, żadnego z wytworzonych zasobów ani żadnej z wypracowanych dobrych praktyk. Dlatego też celem projektu MAYORS IN ACTION jest rozpoznanie i przeanalizowanie dotychczasowych doświadczeń samorządów lokalnych i ich partnerów, w tym przede wszystkim Koordynatorów Porozumienia i Organizacji Wspierających Porozumienie, i wykorzystanie ich do wsparcia innych miast i gmin podejmujących działania w obszarze ochrony klimatu i poszanowania energii. Umożliwiając im uczenie się od siebie nawzajem oraz gromadząc dostępne poradniki i materiały metodologiczne, projekt MAYORS IN ACTION pozwolił nie tylko powielić wcześniejsze udane działania, ale i rozszerzyć zastosowanie zaproponowanych rozwiązań na inne inicjatywy. M a m y n a d z i e j ę, i ż s u kc e s p r o j e k t u M AYO R S I N A C T I O N i jego udział w realizacji globalnych celów klimatycznoenergetycznych stanie się inspiracją do podjęcia podobnych działań także w twoim mieście lub regionie. Zrealizowane przez partnerów projektu zadania (w tym cykl szkoleń i innych działań budujących kompetencje gmin i ich partnerów czy wsparcie we wdrażaniu, monitorowaniu i raportowaniu planów SEAP) mogą służyć jako gotowy wzorzec dla Koordynatorów Porozumienia, Organizacji Wspierających Porozumienie i samorządów lokalnych zainteresowanych podjęciem współpracy na rzecz transformacji energetycznej, korzystnej dla wszystkich zaangażowanych stron. Na koniec warto zwrócić uwagę, w jaki sposób współdziałanie w ważnych kwestiach społecznych, takich jak zrównoważony rozwój energetyczny i ochrona klimatu, może pomóc w rozpowszechnieniu i wzmocnieniu świadomości tego, jak ważna jest budowa wspólnej europejskiej przyszłości, będącej w stanie pokonać chwilowe przeszkody i krótkowzroczne myślenie. Fausto Brizi Miasto Metropolitarne Genua Kierownik Biura ds. Rozwoju Lokalnego Koordynator projektu MAYORS IN ACTION

5 WPROWADZENIE: KRÓTKO O PROJEKCIE MAYORS IN ACTION 5 Do lutego 2017 r. włodarze ponad 7200 europejskich miast i gmin, reprezentujących łącznie ponad 228 milionów mieszkańców, podpisali Porozumienie Burmistrzów (PB) na rzecz ochrony klimatu i poszanowania energii 1. Zobowiązali się oni w ten sposób do wsparcia realizacji unijnych celów klimatyczno-energetycznych poprzez opracowanie i wdrożenie lokalnych Planów działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). Bez wsparcia technicznego i odpowiednich szkoleń pracownicy lokalnych administracji mogą jednak nie być w stanie z powodzeniem zrealizować wszystkich działań ujętych w planach. Projekt MAYORS IN ACTION, finansowany z programu Inteligentna Energia dla Europy (IEE), wychodzi im naprzeciw i wzmacnia kompetencje zarówno samych samorządów lokalnych, jak i Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie, którzy pomagają im we wdrażaniu i monitorowaniu planów SEAP. Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie nie tylko udzielają miastom i gminom wsparcia technicznego i finansowego, ale i z powodzeniem pomogli wielu z nich w opracowaniu kompleksowych planów SEAP i pokonaniu istniejących barier. Wykorzystując zindywidualizowane formy edukacji, takie jak tutoring i coaching, projekt MAYORS IN ACTION pozwala gminom i wspierającym je instytucjom pójść o krok dalej i podjąć się efektywnej realizacji zaplanowanych działań, w tym poprzez wykorzystanie istniejących narzędzi, adaptowanie do warunków lokalnych wypracowanych gdzie indziej rozwiązań czy wzajemną pomoc w osiąganiu wspólnych celów. Zdj. 2. Konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION Jakie cele realizuje projekt MAYORS IN ACTION? Projekt MAYORS IN ACTION wspiera sygnatariuszy Porozumienia Burmistrzów poprzez: wzmocnienie kompetencji Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie w celu optymalizacji wsparcia, jakiego udzielają miastom i gminom; transfer dobrych praktyk wypracowanych w różnych krajach, w tym za pomocą szkoleń, zindywidualizowanych form edukacji (formuły tutoringu i coachingu ) oraz bezpośrednich kontaktów pomiędzy zaangażowanymi organizacjami z całej Europy; pomoc małym i średnim gminom z różnych regionów Europy w rozpoczęciu wdrażania i monitorowania planów SEAP; zapewnienie zrównoważonego rozwoju energetycznego zaangażowanych gmin podczas i po zakończeniu projektu; szerokie rozpowszechnienie rezultatów projektu i wzmocnienie roli Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie. 1 Strona internetowa Porozumienia Burmistrzów:

6 6 Porozumienie Burmistrzów, Konwencja Burmistrzów i Globalne Porozumienie: jak włodarze miast i gmin przejmują inicjatywę? Porozumienie Burmistrzów to udana europejska inicjatywa skupiająca już ponad siedem t y s i ę c y m i a s t i g m i n, k t ó r e d o b r o w o l n e z o b o w i ą z a ł y s i ę d o o g r a n i c z e n i a e m i s j i g a z ó w cieplarnianych na swoim obszarze poprzez poprawę efektywności energetycznej i zwiększenie wykorzystania OZE. Porozumienie zostało zainicjowane przez Komisję Europejską w 2008 roku, aby wesprzeć realizację celów unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego (pakiet 3 x 20%), obejmującego dążenie do 20% redukcji emisji CO 2, 20% redukcji zużycia energii oraz 20% wzrostu wykorzystania energii z OZE. Porozumienie zachęca samorządy lokalne do podjęcia działań w skali lokalnej i wspiera je w tych wysiłkach. Szczególny nacisk kładzie się przy tym na działania związane ze zrównoważonym wytwarzaniem i wykorzystaniem energii, a co za tym idzie łagodzeniem zmian klimatu. Są one ujmowane w planach SEAP opracowywanych przez sygnatariuszy Porozumienia. W 2015 r. nowe ramy europejskiej polityki klimatycznej doprowadziły do włączenia do Porozumienia jeszcze jednego komponentu dążenia do adaptacji do zmian klimatu. Zgodnie z tym nowym, bardziej holistycznym podejściem, sygnatariusze Por o z u m i e n i a z o b o w i ą z u j ą s i ę d z i ś d o o g r a n i c z e n i a e m i s j i g a z ó w c i e p l a r n i a n y c h o minimum 40% do 2030 r., a także do opracowania lokalnych planów działań integrujących wysiłki ukierunkowane na łagodzenie zmian klimatu i adaptację do nich. Poza tym nowe Porozumienie wspiera inspirującą wizję zrównoważonego rozwoju Europy do 2050 roku, która jeszcze większą wagę przykłada do inicjatyw mających na celu dekarbonizację kontynentu, czy to poprzez zmniejszenie zużycia energii i lepszy dostęp do zrównoważonych systemów energetycznych, czy poprzez zwiększoną zdolność do adaptacji do obserwowanych już skutków zmian klimatu. Covenant of Mayors Wspólna wizja do 2050 roku......i odnowione zobowiązania do 2030 roku......przełożone na konkretne kroki do wykonania ŁAGODZENIE ZMIAN KLIMATU Przyspieszenie dekarbonizacji naszych terytoriów ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU Zwiększenie naszej zdolności do zaadaptowania się do skutków zmian klimatu BEZPIECZNA, ZRÓWNOWAŻONA I NIEDROGA ENERGIA Zwiększenie efektywności energetycznej i wykorzystania OZE na naszym obszarze Redukcja emisji CO 2 o minimum 40% do 2030 r. poprzez poprawę efektywności energetycznej i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii; Lepsze dostosowanie się do obecnych i przyszłych skutków zmian klimatu; Pogłębienie współpracy z innymi miastami, gminami i regionami, zarówno z terenu Europy jak i spoza niej. Analiza sytuacji wyjściowej (np. bazowa inwentaryzacja emisji, ocena ryzyka klimatycznego i podatności na skutki zmian klimatu); Opracowanie Planu działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu (SECAP) w okresie dwóch lat od przystąpienia do Porozumienia; Sporządzanie raportów z wdrażania planu co dwa lata od momentu jego formalnego przyjęcia. W stronę bardziej zrównoważonych miast i gmin, atrakcyjnych, przyjaznych mieszkańcom, odpornych na zmiany klimatyczne i efektywnych energetycznie. Rysunek 1. Ramy strategiczne nowego Porozumienia Burmistrzów [źródło: strona internetowa Porozumienia Burmistrzów, 2015]

7 7 W bardziej praktycznym wymiarze sygnatariusze Porozumienia Burmistrzów zobowiązują się do przełożenia swoich p o l i t y c z n y c h o b i e t n i c n a ko n k r e t n e p r o j e k t y, u j ę t e w s t a r a n n i e o p r a c o w a n y c h p l a n a c h d z i a ł a ń, k t ó r e m u s z ą p r z y j ą ć i przedłożyć w okresie najwyżej dwóch lat od dnia podpisania Porozumienia. Do 2015 roku były to Plany działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP), a następnie Plany działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu (SECAP). Jedne i drugie obejmują zestaw działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie założonych celów i rezultatów. Co istotne, plany te definiują kluczowe wskaźniki rezultatu, możliwe źródła finansowania, ramy czasowe i podział zadań pomiędzy zaangażowanych interesariuszy. Punktem wyjścia do opracowania planów jest sporządzenie tzw. bazowej inwentaryzacji emisji, która pozwala ocenić aktualną sytuację energetyczną gminy, a także umożliwia pomiar rzeczywistych efektów podjętych przez nią działań poprzez porównanie wyników inwentaryzacji bazowej z wynikami kolejnych inwentaryzacji kontrolnych. Ponadto przeprowadzona równolegle ocena ryzyka klimatycznego i podatności na skutki zmian klimatu pozwala zaplanować i ocenić efekty działań o charakterze adaptacyjnym. Informacje te z jednej strony będą stanowiły przydatny wkład do raportów, które sygnatariusze Porozumienia są zobowiązani sporządzać co 2 lata, a z drugiej umożliwią ewentualną rewizję planów i lepsze dopasowanie ich do rzeczywistej sytuacji. Takie oceny mają zatem kluczowe znaczenie dla zapewnienia, że lokalne plany działań będą dokumentami żywymi i wyznaczającymi możliwe do osiągnięcia (nawet w długim okresie) cele. W 2014 r., sekretarz generalny ONZ i jego specjalny wysłannik ds. miast i zmian klimatycznych zawiązali nową inicjatywę angażującą miasta w proklimatyczne działania, tym razem w skali globalnej. Konwencja Burmistrzów 2, w powołanie której zaangażowane były wiodące, globalne sieci miast (jak C40 Grupa Mast Przewodzących Walce ze Zmianami Klimatu, ICLEI Samorządy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju czy UCLG Zjednoczone Miasta i Samorządy Lokalne) oraz agencja UN-Habitat, stanowi ogólnoświatową platformę mającą uwidocznić i wzmocnić wysiłki na rzecz łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich, podejmowane przez samorządy lokalne na całym świecie. Konwencja formułuje wspólną wizję i oferuje przedstawicielom miast i gmin forum współpracy i wymiany doświadczeń w przedmiotowym zakresie. Jest to pierwsza tego typu inicjatywa, która tak mocno podkreśliła konieczność łączenia działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych z działaniami na rzecz adaptacji do zmian klimatu, gdyż te są już globalną rzeczywistością, wpływającą na sytuację wielu regionów objętych Konwencją. Kolejną istotną różnicą pomiędzy Konwencją a Porozumieniem Burmistrzów jest to, iż zachęca ona samorządy lokalne do korzystania z bardziej standaryzowanych danych, jednakowych dla wszystkich i w efekcie umożliwiających wypracowanie wzajemnie uzupełniających się rozwiązań. W tym czasie wraz z rosnącym zaangażowaniem miast i gmin w realizację globalnych i unijnych celów klimatyczno-energetycznych, narodził się pomysł, aby w jak i ś s p o s ó b p o w i ą z a ć t e d w i e r ó w n o l e g ł e i n i c j a t y w y P o r o z u m i e n i e B u r m i s t r z ó w i K o n w e n c j ę B u r m i s t r z ó w. P o d ł u g i c h m i ę d z y n a r o d o w y c h d y s k u s j a c h P o r o z u m i e n i e i Konwencja zostały formalnie połączone w tzw. Globalne Porozumienie Burmistrzów w sprawie Ochrony Klimatu i Poszanowania Energii 3, które zostało zainaugurowane w 2017 roku. Globalne Porozumienie reprezentuje dziś blisko 700 milionów ludzi (ponad 9% światowej populacji), zamieszkujących ponad miast i gmin ze 119 krajów. Ma ono pomóc samorządom lokalnym z całego świata w gromadzeniu i raportowaniu danych dotyczących produkcji i zużycia energii oraz lokalnych skutków zmian klimatu w sposób jednolity, porównywalny i transparentny. To z kolei umożliwi sporządzanie odpowiednich planów działań oraz wypracowanie wspólnych rozwiązań służących monitorowaniu postępów miast i gmin w zakresie łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich. Globalne Porozumienie może też wzmocnić współpracę władz lokalnych z instytucjami szczebla krajowego oraz pomóc Narodom Zjednoczonym i globalnej społeczności w określeniu ich rzeczywistego wkładu w realizację celów ujętych w Porozumieniu Paryskim. Wszystko to ma zwrócić uwagę, jak ważna jest rola miast i gmin w osiągnięciu globalnych celów klimatycznych, a także wskazać włodarzom lokalnych społeczności na całym świecie drogę do redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia odporności na zmiany klimatu oraz osiągnięcia jeszcze innych, bardziej lokalnych korzyści, jak np. lepszy dostęp do czystej i taniej energii, poprawa warunków zdrowotnych mieszkańców czy wzmocnienie lokalnej gospodarki. 2 Strona internetowa Konwencji Burmistrzów: 3 Strona internetowa Globalnego Porozumienia Burmistrzów w sprawie Ochrony Klimatu i Poszanowania Energii:

8 8 Kim są Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie? B a r d z o c z ę s t o r e a l i z a c j a c e l ó w P o r o z u m i e n i a B u r m i s t r z ó w j e s t m o ż l i w a d z i ę k i w y s i ł ko m t z w. K o o r d y n a t o r ó w Porozumienia i Organizacji Wspierających Porozumienie, którzy na co dzień pracują z sygnatariuszami i pomagają im w opracowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu planów SEAP. Koordynatorami Porozumienia mogą być organy administracji publicznej różnego szczebla. Dzielą się oni na koordynatorów terytorialnych (są to np. władze regionów, prowincji czy innych ponadlokalnych jednostek administracyjnych) i koordynatorów krajowych (są to np. odpowiednie ministerstwa czy krajowe agencje energetyczne). N i e z a l e ż n i e o d s z c z e b l a K o o r d y n a t o r z y P o r o z u m i e n i a p o m a g a j ą m i a s t o m i g m i n o m p o ł o ż o n y m n a i c h o b s z a r z e w opracowaniu i wdrażaniu lokalnych strategii energetycznych (jak np. plan SEAP czy SECAP) oraz sporządzaniu niezbędnych analiz (jak np. BIE, MIE czy ocena ryzyka klimatycznego i podatności na skutki zmian klimatu), oferując im wsparcie techniczne, a w niektórych przypadkach także pomoc finansową na realizację konkretnych działań. Organizacjami Wspierającymi Porozumienie mogą być natomiast różnego rodzaju organizacje pozarządowe nie działające dla zysku (np. sieci i stowarzyszenia samorządów lokalnych, agencje sektorowe), które mają odpowiednie kompetencje, by szeroko promować Porozumienie Burmistrzów i jego cele, wspierać sygnatariuszy w wypełnianiu podjętych zobowiązań oraz podtrzymywać ich zaangażowanie w proces zainicjowany podpisaniem Porozumienia. Organizacje Wspierające Porozumienie mogą działać na różną skalę (od lokalnej po międzynarodową) i często koncentrują się na pomocy sygnatariuszom w konkretnych obszarach tematycznych (np. łagodzenie zmian klimatu, a d a p t a c j a d o z m i a n k l i m a t u, p r o d u k c j a i z u ż y c i e e n e r g i i, o c h r o n a p o w i e t r z a c z y p o p r a w a w a r u n kó w z d r o w o t n y c h). Ich zaletą jest zdolność do dostrzegania i wykorzystania potencjalnych synergii między różnymi elementami, etapami i uczestnikami procesu zainicjowanego podpisaniem Porozumienia, co może być trudne dla jego Koordynatorów z uwagi na nieodłączne ograniczenia jurysdykcyjne, jakim podlegają organy władzy publicznej. C h o ć s y g n a t a r i u s z e P o r o z u m i e n i a n a j c z ę ś c i e j w s p ó ł p r a c u j ą z K o o r d y n a t o r a m i i O r g a n i z a c j a m i W s p i e r a j ą c y m i Porozumienie formalnie zarejestrowanymi na stronie Porozumienia, należy podkreślić, że istnieje wiele innych instytucji, które mają podobne możliwości, doświadczenie i wolę, by pomagać samorządom lokalnym w opracowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu planów SEAP. Warto dokładniej rozpoznać tę kwestię, zwłaszcza jeżeli w twoim regionie nie ma oficjalnych instytucji wspierających Porozumienie.

9 Kogo wspiera projekt MAYORS IN ACTION? W projekcie MAYORS IN ATCION bierze udział ponad 65 miast i gmin, którym partnerzy projektu pomagają we wdrażaniu i monitorowaniu planów SEAP. Jeszcze więcej samorządów lokalnych skorzysta dzięki temu, iż projekt poszerzył wiedzę i wzmocnił kompetencje współpracujących z nimi Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie z sześciu krajów (Belgii, Chorwacji, Grecji, Hiszpanii, Polski i Włoch). 9 Koordynatorzy Porozumienia podnieśli swoje kompetencje w zakresie wdrażania, monitorowania i raportowania działań przewidzianych w planach SEAP, w tym dzięki zastosowaniu formuły coachingu i współpracy partnerskiej. Organizacje Wspierające Porozumienie zyskały szerokie możliwości współpracy sieciowej i wymiany doświadczeń w z a k r e s i e o p r a c o w a n i a s t r a t e g i i p o l i t y c z n y c h o r a z w s p a r c i a t e c h n i c z n e g o i a d m i n i s t r a c y j n e g o, j a k i e g o u d z i e l a j ą sygnatariuszom Porozumienia Burmistrzów. Czego można dowiedzieć się na szkoleniach organizowanych w ramach projektu MAYORS IN ACTION? Podczas szkoleń organizowanych w ramach projektu MAYORS IN ACTION uczestnicy zapoznali się z: metodami służącymi przyspieszeniu i podniesieniu efektywności wdrażania i monitorowania planów SEAP, m.in. poprzez dogłębną analizę i identyfikację rozwiązań wykonalnych zarówno pod względem technicznym, jak i finansowym; wyborem metod, narzędzi i najlepszych praktyk w obszarze ochrony klimatu i poszanowania energii, które można zastosować w różnych warunkach lokalnych lub zaadaptować do nich; sposobami transferu najlepszych praktyk, obejmującymi sesje szkoleniowe, formułę coachingu, lokalne grupy robocze oraz współpracę partnerską przy realizacji konkretnych działań; dostępnymi źródłami finansowania inwestycji z zakresu efektywności energetycznej i wykorzystania OZE, a także sposobami pokonania istniejących barier prawnych i finansowych. Jakie są korzyści ze współpracy z konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION? Samorządy lokalne oraz ich regionalni i krajowi partnerzy zyskali możliwość wzięcia udziału w kompleksowym programie szkoleniowym, odpowiednio dopasowanym do ich potrzeb. Przedstawiciele samorządów spotykali się podc z a s l o k a l n y c h s e s j i s z ko l e n i o w y c h, g d z i e ko n c e n t r o w a l i s i ę n a p r a k t y c z n y c h a s p e k t a c h z w i ą z a n y c h z w d r a ż a n i e m i monitorowaniem ich własnych planów SEAP. W tym czasie przedstawiciele Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie spotykali się na szczeblu krajowym lub europejskim ucząc się, jak efektywniej wspierać sygnatariuszy Porozumienia. Mieli też możliwość skorzystania z międzynarodowej oferty coachingowej i współpracy partnerskiej. Niezależnie od grupy docelowej, konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION informowało uczestników programu szkoleniowego o: sprawdzonych metodach opracowania i ewaluacji planów SEAP, kolejnych krokach na drodze do udanego wdrożenia planów SEAP, istniejących możliwościach finansowania działań przewidzianych w planach, sposobach polepszenia komunikacji i współpracy z kluczowymi partnerami, możliwościach nawiązania współpracy sieciowej z innymi podmiotami zaangażowanymi w Porozumienie Burmistrzów w celu identyfikacji synergii możliwych do uzyskania na szczeblu krajowym lub międzynarodowym.

10 10 Czym jest Porozumienie Paryskie? IISD/ENB Zdj. 3. Ogłoszenie zawarcia Porozumienia Paryskiego w 2015 r. [IISD/ENB] Jednogłośnie przyjęte Porozumienie Paryskie, które udało się wypracować podczas szczytu klimatycznego 4 COP 21 w grudniu 2015 r., ma na celu zmniejszenie zjawiska efektu cieplarnianego, a w efekcie ograniczenie wzrostu średniej temperatury na Ziemi do nie więcej niż 1,5 o C w stosunku do epoki przedindustrialnej. Porozumienie stanowi, że poszczególne państwa strony porozumienia będą co pięć lat rewidować swoje zobowiązania upewniając się, że podejmowane działania umożliwią utrzymanie emisji gazów cieplarnianych i wzrostu temperatur na założonym poziomie. Niezależnie od tego, jak wiele działań zaradczych uda się rzeczywiście wdrożyć w nadchodzących latach, zawarcie Porozumienia należy uznać za bardzo ważny krok na drodze do ochrony klimatu. Do lutego 2017 r. Porozumienie podpisały 192 państwa, a ratyfikowały 134, w tym najwięksi światowi emitenci gazów cieplarnianych. Tak wyraźne zobowiązanie wyrażone przez narody świata dowodzi ich poczucia odpowiedzialności za zachodzące procesy, jak również pomoże ochronić przez negatywnymi skutkami zmian klimatu najbardziej narażone na nie społeczności i małe wyspiarskie narody, które choć same nie mają wpływu na globalną sytuację, to najbardziej odczuwają efekty wzrostu temperatur i związanego z nim podnoszenia się poziomu mórz i oceanów. Dlaczego projekt MAYORS IN ACTION wspiera lokalne działania? Choć podpisanie Porozumienia Paryskiego przez wszystkich największych emitentów gazów cieplarnianych stanowi ogromny sukces, nadal brakuje bardziej konkretnych zobowiązań i strategii wskazujących, w jaki sposób założone cele zostaną osiągnięte. Większość stron Porozumienia musi dopiero wyznaczyć sobie dostatecznie ambitne zadania, aby zerwać z uzależnieniem od paliw kopalnych, uwzględniając wszystkie konsekwencje środowiskowe, społeczne i ekonomiczne, jakie może przynieść ten krok. Istnieje nadzieja, iż rządy poszczególnych krajów wkrótce skorygują swoje niewłaściwe strategie i jasno zasygnalizują przedstawicielom biznesu, że era paliw kopalnych zbliża się ku końcowi. To bardzo ważne, by krajowi decydenci na poważnie podjęli się realizacji modelu zrównoważonego rozwoju, opartego na maksymalnym wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, większej efektywności energetycznej i innych praktykach ukierunkowanych na łagodzenie zmian klimatu i adaptację do nich. Tymczasem, w oczekiwaniu na konkretne decyzje na najwyższym szczeblu politycznym, realizowanych jest wiele proj e k t ó w, k t ó r e w s p i e r a j ą o d d o l n e p r a w d o p o d o b n i e b a r d z i e j e f e k t y w n e d z i a ł a n i a n a r z e c z o c h r o n y k l i m a t u. J e d n y m z nich jest projekt MAYORS IN ACTION, którego przedstawiciele byli obecni na konferencji klimatycznej, gdzie mieli stoisko informacyjne przygotowane we współpracy z przedstawicielami projektów CO-POWER 5 i 50000&1 SEAPs 6. Stoisko znajdowało się w Pawilonie TAP 7, a odwiedzający je goście mogli porozmawiać z ekspertami i wymienić się doświadczeniami dotyczącymi tego, w jaki sposób podejmowane na szczeblu lokalnym działania mogą przyspieszyć transformację energetyczną. Także sygnatariusze Porozumienia Paryskiego uznali samorządy lokalne i regionalne za niezbędnych uczestników transformacji gospodarczej. 4 Organizowane co roku konferencje stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, zwane potocznie szczytami klimatycznymi, stanowią globalne zgromadzenia mające na celu dokonywanie przeglądów realizacji postanowień konwencji oraz wyznaczanie kierunków działań na rzecz ochrony klimatu. Pierwsza konferencja miała miejsce w Berlinie w 1995 r. 5 Strona internetowa projektu CO-POWER: 6 Strona internetowa projektu 50000&1 SEAPs: 7 Strona internetowa Programu Działań na rzecz Transformacji (ang. Transformative Action Programme):

11 BURMISTRZOWIE W DZIAŁANIU: 11 BUDOWANIE KOMPETENCJI OD FUNDAMENTÓW PO SAM DACH! W celu zapewnienia, że wszyscy kluczowi interesariusze są w stanie w pełni zaangażować się w cykliczne procesy niezbędne do klimatycznej i energetycznej transformacji europejskiej gospodarki, partnerzy projektu MAYORS IN ACTION opracowali kompleksowy program szkoleń i współpracy partnerskiej angażujący zarówno samorządy lokalne, jak i współpracujących z nimi Koordynatorów Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie. Tę wielopoziomową strukturę można porównać do wysokiego budynku, jakich wiele można znaleźć w większości europejskich miast. Rysunek 2. Wielopoziomowy program budowania kompetencji samorządów lokalnych, Koordynatorów Porozumienia i Organizacji Wspierających Porozumienie, realizowany w ramach projektu MAYORS IN ACTION MONITORING I RAPORTOWANIE (górne piętra) Pierwsze piętra budynku reprezentują program szkoleń i współpracy partnerskiej realizowany w ramach projektu, a także poprzedzający go proces opracowania planów SEAP, gdyż stanowią one podstawę d l a w s z y s t k i c h p ó ź n i e j s z y c h d z i a ł a ń, a t a k ż e p u n k t, w którym jak w drzwiach wejściowych spotykają się wszyscy uczestnicy procesu. Środkowe piętra, w wieżowcach zajmowane zwykle przez przestrzenie biurowe, to miejsce, gdzie wykonywana jest większa część pracy. W kontekście projektu jest to realizacja pierwszych działań przewidzianych w planach SEAP, a każde kolejne piętro symbolizuje kolejne etapy realizacji, począwszy od opracowania biznes planu, poprzez pozyskanie finansowania i wybór wykonawców, aż po ukończenie działania. WDRAŻANIE PLANÓW SEAP (środkowe piętra) Wreszcie, podobnie jak luksusowe apartamenty na ostatnich piętrach budynków, dobrze zaplanowany monitoring umożliwia spojrzenie z lotu ptaka zarówno na poprzednie etapy procesu, jak i na szerszy krajobraz miasta i jego otoczenia. Umieszczona na dachu antena symbolizuje natomiast korzyści informacyjne wynikające z regularnego raportowania postępów. SZKOLENIA, C O A C H I N G I WZAJEMNA POMOC (pierwsze piętra) Choć oczywiście stworzenie takiej struktury nie jest zadaniem łatwym czy możliwym do wykonania w jeden dzień, sam proces może przynieść wiele korzyści. I to nie tylko dla samorządów lokalnych, stanowiących ostateczną grupę docelową, ale i dla zaangażowanych w niego Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie. W dalszej części publikacji bardziej szczegółowo opisano, co można zyskać podążając tą samą ścieżką co konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION, a także jak to zrobić.

12 12 Pierwsze piętra: szkolenia, coaching i wzajemna pomoc Porozumienie Burmistrzów jest przedsięwzięciem na niespotykaną dotąd skalę, zarówno pod względem zasięgu geograficznego, jak i złożoności i ambicji realizowanych celów. Potencjalnie w inicjatywę może włączyć się ponad europejskich samorządów lokalnych, a możliwości związane z Globalnym Porozumieniem są jeszcze większe. Choć realizacja celów obu Porozumień będzie wymagała od zaangażowanych gmin wiele ciężkiej pracy, daje ona także możliwość zyskania wielu przydatnych doświadczeń i innych korzyści wynikających z nawiązania współpracy z innymi miastami i gminami podejmującymi podobne wysiłki. Ciągle jednak to, czy sygnatariuszom uda się odnieść sukces, będzie w znacznym stopniu zależało od dokonania przez nich optymalizacji dostępnych zasobów kadrowych i finansowych, zdobycia nowej wiedzy i umiejętności, zastosowania zasad dobrego zarządzania i wypracowania efektywnych strategii komunikacji, umożliwiających włączenie w działania całej lokalnej społeczności. Faktycznie stały wzrost liczby sygnatariuszy Porozumienia jasno wskazuje, iż istnieje potrzeba szerszych działań ukierunkowanych na podnoszenie kompetencji samorządów lokalnych, w tym przede wszystkim małych i średnich gmin, które często borykają się z większymi trudnościami natury technicznej, politycznej i finansowej niż duże miasta. Na znaczeniu zyskują więc dedykowane programy szkoleniowe i wsparcie udzielane przez takie instytucje jak Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie, które zapewniają pomoc techniczną w opracowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu planów SEAP, a także w wypełnieniu innych zobowiązań wynikających z podpisania Porozumienia. Dlatego też konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION opracowało specjalny, wielopłaszczyznowy program podnoszenia kompetencji samorządów lokalnych i ich Rysunek 3. Zaproponowany program budowania kompetencji daje wszystkim zaangażowanym stronom solidne podstawy do dalszych działań SZKOLENIA, C O A C H I N G I WZAJEMNA POMOC (pierwsze piętra) partnerów, który został zaprojektowany w taki sposób, aby uniknąć błędów popełnionych podczas poprzednich tego typu prób (takich jak nadmierne rozproszenie tematyczne, niezrównoważony rozkład geograficzny czy możliwość zastosowania omawianych rozwiązań jedynie w określonych kontekstach lokalnych). Udało nam się wyciągnąć wnioski z poprzednich doświadczeń i udostępnić cenną wiedzę wszystkim zainteresowanym podmiotom. Zaproponowany program obejmuje szereg metod i narzędzi wspierających transfer wiedzy i obejmujących szkolenia tematyczne, wykorzystanie formuły tutoringu i coachingu, współpracę partnerską, wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk oraz stworzenie możliwości nawiązania współpracy sieciowej. W efekcie sygnatariusze Porozumienia będą lepiej przygotowani do wdrażania działań przewidzianych w ich planach SEAP, wprowadzenia efektywnych systemów monitoringu i wykorzystania nowoczesnych narzędzi zarządzania energią. Projekt proponuje tzw. podejście parasolowe, w ramach k t ó r e g o r e a l i z o w a n e s ą r ó ż n e d z i a ł a n i a s z ko l e n i o w e, a zaangażowane strony są łączone w pary lub grupy wymieniające się wiedzą i doświadczeniami. Zwiększa to prawdopodobieństwo osiągnięcia założonych celów, g d y ż u m o ż l i w i a u c z e s t n i ko m p r o g r a m u p o c z u c i e w i ę z i z innymi i wsparcia z ich strony, co przynosi lepsze efekty niż jednostronne przekazywanie informacji podczas dużych, międzynarodowych szkoleń. Rolą konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION jest przede wszystkim wzmocnienie kompetencji krajowych i regionalnych podmiotów, pełniących funkcję Koordynatorów Porozumienia lub Organizacji Wspierających Porozumienie, które są już znane samorządom lokalnym. Konsorcjum stara się pomóc im zostać godnymi zaufania koordynatorami procesów związanych z realizacją celów Porozumienia Burmistrzów, dostarczycielami wiedzy technicznej i finansowej, moderatorami współpracy sieciowej i promotorami samej inicjatywy. Ogólne ramy realizowanych szkoleń Samorządy lokalne z całej Europy, a także współpracujący z nimi Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie mają dziś dostęp do olbrzymiej liczby cennych doświadczeń, których wykorzystanie wymaga jednak stworzenia efektywnego systemu wspierającego ich wymianę. To właśnie starali sie osiągnąć partnerzy projektu MAYORS IN ACTION, którym udało się wykonać istotny krok w kierunku umożliwienia kluczowym interesariuszom uczenia się od siebie nawzajem, a także poznania swoich dobrych (i złych) praktyk związanych z wypracowaniem, wdrażaniem i udoskonalaniem

13 13 różnych rozwiązań w obszarze ochrony klimatu i poszanowania energii. Wykorzystanie formuły tutoringu i pomocy partnerskiej okazało się skutecznym sposobem na rozpowszechnienie cennej wiedzy w różnych regionach Europy i jej wykorzystanie przy realizacji kolejnych działań. A b y z a p e w n i ć, ż e o r g a n i z o w a n e s z ko l e n i a p r z y n i o s ą pożądane rezultaty, konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION w pierwszej kolejności przygotowało kompleksowy plan pracy. Dokładnie przeanalizowano aktualny stan wiedzy i potrzeby wszystkich grup docelowych po to, aby wyznaczyć realistyczne cele zarówno te krótkojak i długoterminowe. Podczas opracowania planu podjęto także decyzje dotyczące: struktury i dynamiki szkoleń; szczegółowych tematów wymagających omówienia w celu realizacji celów szkolenia; kolejności i dynamiki poszczególnych sesji szkoleniowych, które powinny odpowiadać logicznej sekwencji zadań realizowanych przez sygnatariuszy Porozumienia, którzy rozpoczęli już lub będą rozpoczynać wdrażanie i monitorowanie planów SEAP; harmonogramu poszczególnych sesji szkoleniowych (w celu redukcji kosztów organizacyjnych przeanalizowano możliwości ich połączenia z innymi wydarzeniami, w tym organizowanymi w ramach innych projektów o podobnej tematyce); wykonania analizy ryzyka, która pozwala przygotować się na potencjalne problemy i rozważyć możliwe rozwiązania; wyboru Koordynatorów Porozumienia i Organizacji Wspierających Porozumienie zaproszonych do udziału w sesjach szkoleniowych, aby upewnić się, że są to organizacje aktywnie realizujące swoją misję, które mogą odnieść rzeczywistą korzyść z przekazywanej wiedzy i doświadczeń; wyboru samorządów lokalnych zaproszonych do udziału w projekcie i organizowanych w jego ramach sesjach szkoleniowych. Struktura programu szkoleniowego, zaproponowanego przez konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION, zakłada wielopoziomową sieć wymiany wiedzy i doświadczeń, gdzie bardziej doświadczeni przedstawiciele Koordynatorów Porozumienia i Organizacji Wspierających Porozumienie uczą tych mniej doświadczonych, a ci z kolei po odbyciu szkoleń sami zamieniają się w trenerów, przekazując zdobytą wiedzę wspieranym przez siebie samorządom lokalnym. Na każdym poziomie występują rozbudowane mechanizmy pomocy partnerskiej (w tym pomiędzy trenerami, trenerami i uczniami oraz samymi uczniami). W takim systemie niezbędna wiedza jest nie tylko efektywnie przekazywana na poziom lokalny, ale i rozprzestrzenia się niejako horyzontalnie, pomiędzy uczestnikami poszczególnych szczebli szkolenia. bardziej doświadczeni uczestnicy mniej doświadczeni uczestnicy TRENER UCZEŃ / PRZYSZŁY TRENER pomoc partnerska plan SEAP pomoc partnerska SZKOLENIA I TUTORING pomoc partnerska SZKOLENIA I COACHING plan SEAP TRENER UCZEŃ / PRZYSZŁY TRENER plan SEAP Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie (także bardziej doświadczone samorządy lokalne) pomoc partnerska plan SEAP Rysunek 4. Wizualizacja kompleksowego programu szkoleniowego projektu MAYORS IN ACTION Samorządy lokalne plan SEAP

14 14 Z punktu widzenia logistyki konieczne jest również rozważenie możliwych sposobów komunikacji i form szkolenia. Podjęte w tym zakresie decyzje mogą utrudnić lub ułatwić wymianę użytecznych informacji pomiędzy zaangażowanymi stronami, niezależnie od rodzaju relacji występujących pomiędzy nimi (trener trener, trener uczeń czy uczeń uczeń). W zależności od stopnia złożoności omawianych tematów można wykorzystać metody komunikacji bazujące na narzędziach internetowych (np. wymiana wiadomości , internetowe fora/platformy dialogu, udostępnianie dokumentów w chmurze, wirtualne spotkania) lub metody bardziej tradycyjne, zakładające osobisty kontakt (np. warsztaty grupowe, indywidualne spotkania, wizyty studyjne umożliwiające zapoznanie się z dobrymi praktykami). Każde z tych rozwiązań ma swoje zalety, jak również potencjalne wady. Zalety metod komunikacji wykorzystujących narzędzia internetowe Efektywne przekazywanie informacji i danych Niższe koszty (w tym środowiskowe) Potencjalny dostęp do szerszej grupy odbiorców Poczucie zaawansowania technologicznego ze strony uczestników Zalety tradycyjnych metod komunikacji Efektywne przekazywanie doświadczeń i umiejętności Interaktywna komunikacja i współpraca sieciowa Poczucie głębszego zaangażowania i możliwości osiągnięcia bardziej konkretnych rezultatów ze strony uczestników Ostatecznie wybór formatu szkolenia sprowadza się do zestawienia zalet i wad poszczególnych rozwiązań z wymogami i ograniczeniami projektu, oceny w jakim stopniu mogą one przyczynić się do osiągnięcia celów szkolenia oraz oceny rzeczywistych potrzeb uczestników. Tak jak to było w przypadku projektu MAYORS IN ACTION, przed dokonaniem wyboru warto rozważyć też różne aspekty administracyjne, logistyczne i finansowe. Zdecydowanie się na daną metodę komunikacji i formę szkolenia może wymagać głębszego przemyślenia niektórych (a nawet wszystkich) spośród niżej wymienionych kwestii: Aspekty administracyjne: stworzenie odpowiednich struktur organizacyjnych i procedur, powołanie zespołu z jasno określonymi obowiązkami, wybór partnerów i kontrahentów, rozważenie możliwości zwrotu kosztów poniesionych przez uczestników, przygotowanie niezbędnych materiałów i dokumentów itp. Aspekty logistyczne: harmonogram szkoleń, wybór miejsca, zapewnienie środków transportu, zakwaterowanie uczestników, catering, niezbędny sprzęt, potrzebne usługi tłumaczeniowe, inne usługi itp. A s p e k t y fi n a n s o w e : z a a n g a ż o w a n i e w e w n ę t r z n y c h i zewnętrznych ekspertów, wynajem sali, koszty transportu i zakwaterowania uczestników, koszty cateringu, zakup/wynajem sprzętu, zakup usług zewnętrznych itp. Metoda realizacji szkoleń Konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION realizowało swój program szkoleniowy wychodząc z założenia, że tego typu działania mają na celu nie tylko przekazywanie wiedzy i informacji pasywnym uczestnikom, ale i umożliwienie im podejmowania własnych decyzji, w miar ę m o ż l i w o ś c i w s p i e r a j ą c y c h r e a l i z a c j ę p r z y j ę t y c h c e l ó w w obszarze ochrony klimatu i poszanowania energii. Podnosząc swoją wiedzę i umiejętności uczestnicy stają się bardziej świadomi swoich działań i ich potencjalnych rezultatów. Lepsza znajomość oraz zrozumienie różnych procesów i technologii pomoże im natomiast bardziej efektywnie radzić sobie z problemami napotykanymi podczas wdrażania planów SEAP. Co istotne, wybrane metody realizacji szkoleń umożliwiają włączenie w nie szerszej grupy decydentów i kluczowych interesariuszy, co przyczynia się do poszukiwania nowych pomysłów, r o z w i ą z a ń i m o ż l i w o ś c i n a w i ą z a n i a w s p ó ł p r a c y, k t ó r e w innym przypadku mogłyby się nie pojawić. Wszystko to pomaga przyspieszyć realizację działań przewidzianych w planach SEAP z korzyścią dla lokalnych społeczności. Program szkoleniowy realizowany w ramach projektu MAYORS IN ACTION opiera się na założeniu, że każde działanie szkoleniowe powinno obejmować dynamiczną współpracę pomiędzy przynajmniej dwoma partnerami, którzy wchodzą ze sobą w interakcję i wspólnie pracują nad osiągnięciem założonego celu. Zdecydowano się na wykorzystanie formuły tutoringu i coachingu, gdzie współpraca ta jest nawiązywana pomiędzy bardziej i mniej doświadczonym partnerem przynajmniej jeżeli chodzi o zakres tematyczny danej części szkolen i a. O c z y w i ś c i e n a t u r a l n e j e s t, ż e w p r z y p a d k u i n n y c h obszarów tematycznych role trenera i ucznia mogą się odwrócić. Jeżeli chodzi o inny komponent programu, jakim jest pomoc partnerska, poziomy wiedzy specjalistycznej i doświadczenia często są bardziej wyrównane, choć i tu mogą występować dość znaczące różnice, nie wpływające jednak na efektywność współpracy (więcej informacji na ten temat można znaleźć w dalszej części publikacji).

15 W przypadku pierwszego komponentu, tj. formuły tutoringu i coachingu, dominującą rolę odgrywa trener, który steruje całym procesem i ogólnie ma więcej obowiązków przed i po zakończeniu szkolenia, w tym dotyczących planowania dalszych działań i monitoringu osiągniętych rezultatów. Planując działania szkoleniowe należy wziąć pod uwagę konieczność: poznania aktualnej sytuacji uczestników / samorząd ó w l o k a l n y c h, i c h c o d z i e n n y c h p r a k t y k o r a z t e g o, w jaki sposób zobowiązania podjęte przez podpisanie Porozumienia wpływają na ich funkcjonowanie; poznania aktualnego poziomu wiedzy uczestników/ samorządów lokalnych w obszarze objętym szkoleniem, aby upewnić się, że poruszane kwestie nie będą dla nich ani zbyt znajome ani zbyt trudne do pojęcia; zaplanowania szkoleń w taki sposób, aby umożliwiły przekazanie niezbędnej (nowej) wiedzy oraz utrzymanie zaangażowania uczestników/samorządów lokalnych także pomiędzy sesjami i po ich zakończeniu; przekazania cennych porad, wsparcia i inspiracji do działania poprzez wymianę wiedzy i doświadczeń. Mimo dominującej roli trenera, uczestnicy szkoleń nie powinni być stroną pasywną. Wręcz przeciwnie, powinni także mieć pewne zadania do wykonania przed, w trakcie i po zakończeniu poszczególnych sesji. Należą do nich: przekazanie trenerowi informacji niezbędnych do przygotowania zawartości merytorycznej szkolenia pomoże to uniknąć sytuacji, w której jego treść będzie zbyt łatwa lub zbyt trudna dla uczestników; bycie gotowym na przyswojenie nowej wiedzy oraz jej zastosowanie podczas ćwiczeń i w praktyce (po zakończeniu szkolenia); a k t y w n o ś ć, z a d a w a n i e p y t a ń i p r o s z e n i e o r a d ę występowanie interakcji pomiędzy trenerem a uczestnikami szkolenia jest korzystne dla wszystkich, czyni szkolenie bardziej interesującym, prowadzi do lepszego zrozumienia przekazywanych informacji oraz rodzi nowe pytania, o których ani trener ani uczestnicy mogli wcześniej nie pomyśleć. Wykorzystanie formuły tutoringu i coachingu W c e l u z a p e w n i e n i a n i e z b ę d n e g o w s p a r c i a m i a s t o m i gminom, Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie muszą w pierwszej kolejności dobrze poznać sposób ich funkcjonowania, w tym ich strukturę organizacyjną, zadania i obowiązki wobec mieszkańców. Powinni też zrozumieć specyficzne warunki polityczne, środowiskowe, ekonomiczne i społeczne, które wpływają na sytuację tych konkretnych sygnatariuszy Porozumienia Burmistrzów, którym oferują pomoc. W ten sposób organizacje te będą lepiej przygotowane do zaproponowania samorządom lokalnym modeli i rozwiązań, które będą dla nich możliwe do zaakceptowania i zastosowania podczas wdrażania planów SEAP. Jednocześnie Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie muszą uważnie śledzić postępy w realizacji unijnej polityki klimatyczno-energetycznej, monitorować nowe uzgodnienia w obszarze ochrony klimatu i poszanowania energii oraz pozostawać w kontakcie z instytucjami i organizacjami wszystkich szczebli zaangażowanymi w te procesy. Osiągnięcie przyjęt y c h c e l ó w k l i m a t y c z n o - e n e r g e t y c z n y c h b ę d z i e b o w i e m wymagało współpracy wszystkich kluczowych interesariuszy. Wśród międzynarodowych organizacji, z którymi warto utrzymywać regularny kontakt, jest Biuro Porozumien i a B u r m i s t r z ó w z s i e d z i b ą w B r u k s e l i. B i u r o z a p e w n i a sygnatariuszom Porozumienia wsparcie administracyjne i techniczne, ułatwia współpracę z kluczowymi partnerami oraz oferuje szeroką promocję działań i osiągnięć. Ważnym obszarem współpracy pomiędzy Koordynatorami i Organizacjami Wspierającymi Porozumienie a samorządami lokalnymi jest gromadzenie danych na temat zużycia energii, które są niezbędne do sporządzania lokalnych inwentaryzacji emisji. Tylko wtedy, gdy zadanie to jest wykonywane zgodnie z wytycznymi opublikowanymi przez Biuro Porozumienia Burmistrzów, możliwe jest porównywanie rzeczywistych danych ze zbiorami referencyjnymi, a także zestawianie sytuacji gmin położonych w różnych regionach Europy. Zapewnienie jednolitego sposobu gromadzenia danych pozwoli sygnatariuszom korzystać ze wspólnych narzędzi analitycznych oraz porównywać swoje osiągnięcia z osiągnięciami innych (podobnych lub położonych w pobliżu) miast i gmin. Dodatkową korzyścią wynikającą z bliskiej, międzynarodowej współpracy pomiędzy różnymi podmiotami zaangażowanymi w Porozumienie Burmistrzów jest to, i ż d o d n i a d z i s i e j s z e g o p o w s t a ł o w i e l e p r z y d a t n y c h m a t e r i a ł ó w i n a r z ę d z i p o m a g a j ą c y c h s y g n a t a r i u s z o m w wypełnianiu podjętych zobowiązań, z których większość dostępna jest on-line. Dlatego też pierwszym krokiem podczas planowania dalszych działań w tym zakres i e, w t y m t y c h p o d e j m o w a n y c h p r z e z K o o r d y n a t o r ó w i Organizacje Wspierające Porozumienie, jest rozpoznanie, co jest już dostępne i może zostać wykorzystane do 15

16 16 realizacji lokalnych celów. Warto przeanalizować istniejące metody, praktyki, doświadczenia, materiały promocyjne i edukacyjne oraz inne zasoby, które mogą zawierać przydatne porady i stanowić potencjalne źródło inspiracji. Przetestowane już rozwiązania po odpowiedniej a d a p t a c j i m o g ą z o s t a ć p o w i e l o n e w i n n y c h m i a s t a c h i gminach. Warto mieć na uwadze, że ułatwienie samorządom lokalnym wdrażania planów SEAP wymaga nie tylko przeszkolenia wybranych jednostek, ale także podniesienia świadomości energetycznej całych lokalnych społeczności. Dlatego też Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie powinni dzielić się wiedzą i doświadczeniem z możliwie szerokim gronem odbiorców, zarówno pracowników gmin jak i ich mieszkańców. Powszechna znajomość i akceptacja lokalnych celów klimatyczno- -energetycznych, a także rozumienie ich znaczenia dla poprawy sytuacji gminy, jest niezbędne dla zapewnienia efektywnej realizacji działań na rzecz ochrony klimatu i poszanowania energii. Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie mogą wesprzeć ten proces angażując się w organizację Dni Energii i inne działania o charakterze edukacyjnym i promocyjnym, skierowane do mieszkańców i lokalnych interesariuszy. Które zasoby są szczególnie przydatne podczas wdrażania lokalnych działań? Zdj. 4. Uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Farsali (Grecja) grają w grę planszową Climatopoly podczas lokalnego Dnia Energii Korzystając ze swoich dotychczasowych doświadczeń oraz zasobów zgromadzonych w Zestawie narzędzi i metodologii z zakresu ochrony klimatu i zarządzania energią (www. toolbox.climate-protection.eu), partnerzy projektu MAYORS IN ACTION przygotowali specjalny poradnik dotyczący wdrażania działań przewidzianych w planach SEAP, który dostępny jest w sześciu różnych językach. Został on opracowany w taki sposób, by mogli z niego korzystać zarówno przedstawiciele samorządów lokalnych, jak i Koordynatorów oraz Organizacji Wspierających Porozumienie. Jego zawartością mogą też być zainteresowane inne podmioty zaangażowane w realizację lokalnych, proenergetycznych i proklimatycznych działań. Poradnik stanowi kompendium wiedzy zawierające wiele przydatnych porad, narzędzi, wskazówek i przykładów dobrych praktyk, które mogą być pomocne podczas realizacji różnego typu działań. Uczy on, jak wyznaczać cele, wzmacniać zaangażowanie interesariuszy i poszukiwać źródeł finansowania planowanych przedsięwzięć. Podaje też przykłady udanych inicjatyw, w tym np. kampanii informacyjnych, programów stymulujących termomodernizację budynków mieszkalnych, projektów z zakresu wykorzystania OZE czy działań zintegrowanych. Załączniki do poradnika zawierają opisy studiów przypadku, które pozwalają dokładniej zaznajomić się z działaniami podejmowanymi w różnych regionach Europy, a także zastanowić się nad możliwością ich replikacji na swoim terenie. Poradnik można znaleźć i bezpłatnie pobrać na stronie internetowej projektu MAYORS IN AC TION:

17 Jakie wyzwania można napotkać stosując formułę tutoringu i coachingu? 17 Wdrożenie zaproponowanego programu szkoleniowego w wybranych krajach Europy umożliwiło partnerom projektu MAYORS IN ACTION wyciągnięcie kilku ważnych wniosków, które mogą pomóc innym organizacjom planującym podobne d z i a ł a n i a. W s z c z e g ó l n o ś c i c e n n ą l e kc j ę n a p r z y s z ł o ś ć m o ż e s t a n o w i ć i d e n t y fi k a c j a n i e k t ó r y c h n a p o t k a n y c h b a r i e r i wyzwań. Brak informacji N e g a t y w n y w p ł y w n a e f e k t y w n o ś ć s z k o l e ń m o ż e m i e ć b r a k k l u c z o w y c h i n f o r m a c j i ( n p. d o t y c z ą c y c h istniejących zbiorów danych i zasobów, dostępnej wiedzy, rzeczywistych potrzeb czy hierarchii celów) oraz brak dostatecznego wsparcia ze strony samorządów lokalnych (np. wydelegowania na szkolenie osób rzeczywiście zaangażowanych we wdrażanie planów SEAP). Niedostateczna koncentracja na wspólnych celach Sporym utrudnieniem może być brak dostatecznej integracji celów szkolenia z celami, jakie realizują jego uczestnicy (samorządy lokalne i ich partnerzy). W takiej sytuacji mogą oni nie dostrzec wspólnych korzyści wynikających z aktywnego udziału w spotkaniach. Ważne więc, aby trener dokładnie dopasował treść szkolenia do potrzeb i zainteresowań grupy docelowej. Niedostateczny budżet Także niedostateczny budżet przeznaczony na organizację szkoleń może utrudnić osiągnięcie założonych rezultatów. Brak środków uniemożliwi bowiem przygotowanie odpowiedniej jakości oferty szkoleniowej, a także organizację udanych spotkań w komfortowych dla uczestników warunkach. Pomoc partnerska Formuła pomocy partnerskiej stosowana i promowana w ramach projektu MAYORS IN ACTION jest jednym z narzędzi służących wymianie wiedzy i doświadczeń. Polega ona na tworzeniu grup roboczych skupiających uczestników o podobnym poziomie zaawansowania, jeżeli chodzi o realizowane zadania, którzy wzajemnie się wspierają, oceniają swoje osiągnięcia, przekazują konstruktywne uwagi i proponują możliwe usprawnienia. W ramach projektu grupy były tworzone tak, aby w każdej znaleźli się przedstawiciele organizacji o zbliżonym charakterze, warunkach funkcjonowania i stopniu zaawansowania działań. Dzięki temu mogli oni spojrzeć na różne kwestie, problemy i wyzwania z podobnej perspektywy. Konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION uznało, że stworzenie szerszej sieci współpracujących interesariuszy będzie korzystne dla wszystkich. Można to osiągnąć bez wprowadzania nadmiernie sformalizowanych zasad udziału od uczestników oczekuje się jedynie wyboru tematu lub tematów, które najlepiej odpowiadają ich obszarom zainteresowania, wiedzy i doświadczeniom. Formuła pomocy partnerskiej zakłada równorzędną pozycję wszystkich uczestników, którzy współpracują przy realizacji wspólnych zadań i celów. Efektywne grupy partnerskie wykorzystują wytworzone poczucie wspólnoty do produktywnej wymiany wiedzy i doświadczeń, a także l e p s z e g o z r o z u m i e n i a w s p ó l n y c h p r o b l e m ó w, w y z w a ń i możliwości, co prowadzi do wypracowania nowych pomysłów i rozwiązań. Uczestnicy programu szkoleniowego projektu MAYORS IN ACTION mieli m.in. możliwość spotykania się podczas warsztatów, gdzie dzielili się na grupy robocze omawiające różne istotne kwestie. Poszczególne grupy gromadziły zarówno osoby mające pewne doświadczenie, jeżeli chodzi o dyskutowany temat, jak i te, które były zainteresowane zdobyciem szerszej wiedzy z nim związanej. Program kolejnych warsztatów nawiązywał do aktualnej sytuacji sygnatariuszy Porozumienia i ich partnerów i był opracowywany w oparciu o zgłaszane przez uczestników prośby, potrzeby i oczekiwania. Autorzy starali się też uwzględnić potencjalne obszary współpracy pomiędzy nimi. W pierwszej kolejności starano się poznać sytuację wyjściową poszczególnych uczestników, aby lepiej zrozum i e ć i c h s ł a b e i m o c n e s t r o n y o r a z z e w n ę t r z n e s z a n s e i zagrożenia. Dobrym narzędziem służącym temu celowi, przynajmniej w początkowej fazie, jest analiza SWOT 8 lub inne podobne analizy. Przydatne dla uczestników warsztatów okazało się też włączenie do programu praktycznych zadań, które nie tylko pozwoliły wykorzystać zdobytą wiedzę, ale i nawiązać bezpośredni kontakt z innymi uczestnikami. 8 Analiza SWOT (skrót pochodzi od angielskich słów: strengths - mocne strony, weaknesses - słabe strony, opportunities - szanse i threats - zagrożenia) to narzędzie służące do oceny aktualnej sytuacji i potencjału danej organizacji czy przedsięwzięcia. Pierwsze dwa komponenty to analiza czynników wewnętrznych, które mogą wesprzeć lub utrudnić rozwój organizacji czy realizację przedsięwzięcia, podczas gdy dwa kolejne to analiza czynników zewnętrznych, które mogą pozytywnie lub negatywnie oddziaływać na organizację/przedsięwzięcie.

18 18 Zdj. 5. Sesja coachingowa dla przedstawicieli samorządów lokalnych, Genua (Włochy) Podobnie jak w przypadku metody tutoringu i coachingu, także wykorzystanie formuły pomocy i współpracy partnerskiej wymaga rozważenia różnych wymogów organizacyjnych, ekonomicznych i technicznych. W obu przypadkach np. wydatki organizacyjne można ograniczyć planując działania w powiązaniu z innymi projektami i wydarzeniami lub sporządzając wcześniejszą analizę ryzyka, pozwalającą przygotować się na potencjalne problemy. Należy jednak podkreślić, iż pomiędzy wymienionymi metodami istnieją też pewne istotne różnice. Warsztaty tematyczne, podczas których uczestnicy są łączeni w pracujące nad konkretnymi zadaniami grupy robocze, są bardziej efektywne, gdy poprzedzi je bardziej systematyczna i głęboka analiza przedmiotu i specyficznej sytuacji uczestników. To natomiast wymaga więcej czasu i zaangażowania ze strony ekspertów odpowiadających za program szkoleniowy, a co za tym idzie jest bardziej kosztowne i pracochłonne niż w przypadku wykorzystania metody tutoringu i coachingu. Oprócz ww. kwestii organizacyjnych, partnerzy projektu MAYORS IN ACTION pragną zwrócić uwagę także na inne ważne aspekty związane z wykorzystaniem formuły pomocy partnerskiej. Wynikają one z ich doświadczeń zdobytych przed i podczas realizacji projektu i mogą być pomocne dla innych organizacji planujących pójście w ich ślady: Optymalne dla zapewnienia efektywnej komunikacji i współpracy pomiędzy uczestnikami są grupy robocze liczące od 6 do 8 osób. Co istotne, uczestników nie można zmuszać do udziału w danej grupie, jeżeli tego nie chcą. Podczas wyboru osób, które znajdą się w danej grupie, nie należy się koncentrować zbytnio na zapewnieniu jednakowego poziomu doświadczeń uczestników, jeżeli chodzi o zadany temat lub problem. Nawet grupy o zróżnicowanym poziomie wiedzy eksperckiej mogą funkcjonować dobrze, choć w takim przypadku lider grupy/partner techniczny musi być odpowiednio przygotowany do tego, by wspierać mniej doświadczonych uczestników i ułatwiać współpracę pomiędzy poszczególnymi członkami grupy. Wa r t o r o z w a ż y ć p o ł ą c z e n i e w a r s z t a t ó w r o b o c z y c h z wizytą studyjną, gdyż daje to uczestnikom możliwość praktycznego zapoznania się z omawianymi rozwiązaniami i projektami, co może okazać się bardziej efektywne niż przedstawienie ich na slajdach, obrazkach czy papierze. Warto zademonstrować nie tylko osiągnięte sukcesy ale i porażki. Często uczestnicy mogą więcej nauczyć się na popełnionych błędach, a w efekcie uniknąć ich podczas realizacji swoich projektów. Przygotowując warsztaty należy zapewnić dobrą komunikację i współpracę nie tylko pomiędzy członkami danej grupy, ale i pomiędzy poszczególnymi grupami. Na zakończenie dyskusji jej wyniki i zgromadzone materiały powinny zostać zaprezentowane także członkom innych grup. Szczególnie istotne dla zapewnienia, że praca danej grupy będzie efektywna i umożliwi wypracowanie innowacyjnych rozwiązań omawianych problemów, jest zachęcanie uczestników, aby bardziej intensywnie skupiali się na cudzych niż własnych trudnościach. Umożliwi to krytyczne spojrzenie na nie z różnych perspektyw.

19 Jakie wyzwania można napotkać stosując formułę pomocy partnerskiej? 19 Partnerzy projektu MAYORS IN ACTION z powodzeniem wykorzystali formułę pomocy partnerskiej do podniesienia kompetencji przedstawicieli różnych instytucji i organizacji z kilku krajów Europy. Podobnie jak w przypadku tutoringu i coachingu, umożliwiło to wyciągnięcie kilku cennych wniosków, w tym dotyczących najważniejszych wyzwań, jakim należy sprostać. Brak zaangażowania niektórych członków grupy Niewystarczające zaangażowanie ze strony niektórych członków grupy negatywnie wpływa na jej dynamikę. Wszyscy uczestnicy powinni być otwarci na wymianę myśli i doświadczeń i gotowi do podzielenia się z grupą swoimi opiniami, informacjami i zasobami. Niewłaściwy dobór członków grupy Negatywny wpływ na produktywność i wyniki prac grupy roboczej ma też niewłaściwy dobór jej członków, tj. sytuacja, w której znacznie różnią się oni między sobą poziomem kompetencji i doświadczenia, obszarami zainteresowania i warunkami, w jakich funkcjonują. Niedostateczna koncentracja na wspólnych celach Brak koncentracji uczestników na wspólnych celach może znacznie utrudnić osiągnięcie rezultatów. Jeżeli członkowie grupy nie chcą dyskutować na tematy, które mają większe znaczenie dla pozostałych niż d l a n i c h s a m y c h, i s t n i e j e z a g r o ż e n i e u t r a t y c e n n e g o s p o j r z e n i a n a d a n y p r o b l e m, k t ó r e m o g ł o b y p o m ó c w wypracowaniu nowych rozwiązań. Zniechęca to także innych członków do dzielenia się swoimi opiniami i doświadczeniami. Niedostateczny budżet Podobnie jak w przypadku formuły tutoringu i coachingu, także tu brak odpowiednich zasobów finansowych uniemożliwia osiągnięcie pożądanego poziomu pomocy i współpracy partnerskiej. Zaangażowanym organizacjom trudniej bowiem pokryć koszty udziału ich pracowników w tej wymianie. Jak wspieramy samorządy lokalne? Partnerzy projektu MAYORS IN ACTION wsparli do dziś 65 samorządów lokalnych z 6 krajów UE, angażując ich przedstawicieli w specjalnie dopasowany program budowy kompetencji i wymiany doświadczeń oraz pomagając w realizacji i monitoringu wybranych proenergetycznych działań. Wiele sesji szkoleniowych zostało zorganizowanych w formie web i n a r i ó w, a b y u m o ż l i w i ć s z e r o k i e r o z p o w s z e c h n i e n i e w i e d z y t a k ż e w ś r ó d i n n y c h m i a s t, g m i n i i c h p a r t n e r ó w. N a g r a n i a i prezentacje z webinariów są nadal dostępne on-line (pod linkiem: dzięki czemu każdy może z nich skorzystać. Oprócz tego na stronie projektu dostępnych jest sporo innych przydatnych zasobów (pod linkiem: eu/resources), z których wiele opracowano z myślą o samorządach lokalnych. Część z nich jest dostępna w kilku różnych językach, co ułatwia ich wykorzystanie przez miasta i gminy z różnych krajów Europy, a także spoza niej. Jednym z takich cennych zasobów jest wspomniany już poradnik, opisujący narzędzia i metody realizacji działań przewidzianych w planach SEAP. Ponadto na stronie można znaleźć np. wytyczne dotyczące monitorowania wdrażania planów SEAP, przykłady takich planów, wskazówki i narzędzia ułatwiające wybór najlepszych modeli biznesowych i źródeł finansowania, a także wiele więcej. Jak wspieramy Koordynatorów i Organizacje Wspierające Porozumienie? Partnerzy projektu MAYORS IN ACTION są świadomi faktu, iż pomoc sygnatariuszom Porozumienia w wypełnieniu zobowiązań, w tym w redukcji emisji gazów cieplarnianych i podjęciu wysiłków na rzecz adaptacji do zmian klimatu, nie jest łatwym zadaniem. Realizacja tak ambitnych celów wymaga zaangażowania wielu różnych interesariuszy, w tym przede wszystkim Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie, którzy mogą znacznie ułatwić opracowanie i wdrażanie lokalnych strategii na rzecz ochrony klimatu i poszanowania energii.

20 20 Partnerzy projektu wyszli z założenia, iż Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie są nie tylko potrzebni do udanej realizacji tej inicjatywy, ale i sami mogą odnieść korzyść z włączenia się w nią i podniesienia w ten sposób własnych kompetencji. Ta kwestia ma kluczowe znaczenie, gdyż poziom wsparcia, jaki te organizacje są w stanie zapewnić samorządom lokalnym, w znacznym stopniu zależy od ich wiedzy i umiejętności. Dlatego też ich pracownicy powinni się ciągle kształcić i rozwijać, aby móc zaoferować sygnatariuszom Porozumienia jak największą pomoc podczas planowania, wdrażania i monitorowania proenergetycznych i proklimatycznych działań. Zdj. 6. Dzięki projektowi MAYORS IN ACTION Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie zyskali możliwość wymiany doświadczeń z innymi tego typu organizacjami z Europy (przykład: międzynarodowe szkolenie w Zagrzebiu w Chorwacji) i z kraju (przykład: krajowe szkolenie w Genui we Włoszech) Aby Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie byli w stanie efektywnie wywiązać się ze swojej roli, powinni współpracować i konsultować się ze sobą, a także z innymi kluczowymi podmiotami zaangażowanymi w tę inicjatywę. Ta k a w y m i a n a w i e d z y p r o w a d z i d o p o p r a w y w ł a s n y c h u m i e j ę t n o ś c i, s k u t e c z n o ś c i d z i a ł a n i a o r a z o s i ą g n i ę c i a l e p s z y c h i szybszych efektów przy mniejszym zaangażowaniu środków finansowych, personelu, czasu i innych zasobów. Pozwala też uniknąć kosztownych błędów oraz pokonać bariery, które wcześniej napotkali już inni i poradzili sobie z nimi. Wszystko to ułatwia Koordynatorom i Organizacjom Wspierającym Porozumienie wypracowanie przydatnych instrumentów i metod, które pomagają im umocnić się w roli efektywnych partnerów sygnatariuszy Porozumienia, wspierających ich w wypełnianiu podjętych zobowiązań. Jak już wspomniano w części poświęconej samorządom lokalnym, na stronie internetowej projektu MAYORS IN ACTION można znaleźć wiele przydatnych materiałów (pod linkiem: które mogą pomóc Koordynatorom i Organizacjom Wspierającym Porozumienie w ich pracy. Należą do nich: poradnik nt. realizacji działań zaplanowanych w SEAPach, materiały szkoleniowe, wytyczne dotyczące wykorzystania formuły coachingu do budowy kompetencji grup docelowych, studia przypadków i wiele innych cennych dokumentów, z których wybrane są dostępne w kilku językach.

21 Środkowe piętra: wdrażanie planów SEAP 21 P a r t n e r z y p r o j e k t u M AYO R S I N A C T I O N a k t y w n i e w s p a r l i 6 5 s a m o r z ą d ó w l o k a l n y c h z 6 k r a j ó w ( B e l g i a, C h o r w a c j a, Grecja, Hiszpania, Polska i Włochy) w realizacji łącznie 156 działań przewidzianych w ich planach SEAP. Najczęściej były t o d z i a ł a n i a z w i ą z a n e z p o p r a w ą e f e k t y w n o ś c i e n e r g e t y c z n e j b u d y n kó w o r a z d z i a ł a n i a o c h a r a k t e r z e e d u k a c y j n y m i informacyjnym. Wiele projektów dotyczyło też wykorzystania OZE (w tym przede wszystkim energii słonecznej i biomasy) oraz modernizacji oświetlenia publicznego. WDRAŻANIE PLANÓW SEAP (środkowe piętra) Wybór i przygotowanie działań do realizacji były procesem złożonym. Partnerzy projektu starali się go ułatwić prezentując i omawiając z gminami różne możliwe rozwiązania. Napotkano przy tym wiele problemów, obejmujących bariery administracyjne, niewystarczające środki finansowe, brak niezbędnych umiejętności ze strony zaangażowanego personelu, niedostateczne wsparcie polityczne czy opóźnienia wynikające ze zmian w obowiązującym prawie lub długiego czasu oczekiwania na stosowne pozwolenia. Większość z nich udało się jednak pokonać. Rysunek 5. Realizacja działań przewidzianych w planach SEAP jest głównym priorytetem samorządów lokalnych i ich partnerów Tabela 1. Liczba gmin pilotażowych z poszczególnych krajów zaangażowanych w projekt i liczba podjętych przez nie działań Partner Kraj Liczba gmin Liczba działań Miasto Metropolitarne Genua CMGE Włochy 8 23 Prowincja Barcelona DIBA Hiszpania Miasto Zagrzeb CZG Chorwacja 7 21 Centrum Odnawialnych Źródeł Energii i Oszczędzania Energii CRES Grecja 5 15 Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités PNEC Polska 7 21 Region Wenecja Euganejska Veneto Włochy Sogesca Ltd. SOG Włochy 5 17 Interleuven IL Belgia ŁĄCZNIE

22 22 Tabela 2. Rodzaje działań podjętych przez gminy pilotażowe Rodzaj działania CMGE DIBA CZG CRES PNEC VENETO SOG IL ŁĄCZNIE Modernizacja oświetlenia publicznego Poprawa efektywności energetycznej w budynkach Wykorzystanie biomasy Wykorzystanie energii słonecznej Wykorzystanie OZE na oczyszczalni ścieków 1 1 Zrównoważony transport Lokalne łańcuchy dostaw żywności 1 1 Sadzenie drzew 1 1 Działania edukacyjne i informacyjne Inne 4 4 ŁĄCZNIE Najlepsze praktyki i działania demonstracyjne projektu MAYORS IN ACTION Andrey Popov, dreamstime.com Doświadczenie pokazuje, że Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie mogą pomóc nie tylko w budowie kompet e n c j i s a m o r z ą d ó w l o k a l n y c h z a a n g a ż o w a n y c h w t ę i n i c j a t y w ę, a l e i włączyć się w realizację konkretnych zadań związanych z opracowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem planów SEAP. Sami też mogą odnieść korzyść z tego procesu. Zwiększenie i wzmocnienie zaangażowania tych organizacji jest szczególnie istotne dla małych i średnich gmin, które mają mniejsze umiejętności techniczne i zasoby niż duże miasta. W przyszłości wiedza i doświadczenie Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie będą jeszcze bardziej potrzebne, zwłaszcza w kontekście nowych celów unijnej polityki klimatyczno-energetycznej wyznaczonych dla 2030 i 2050 roku oraz konieczności przekształcenia wcześniejszych planów SEAP w bardziej holistyczne plany SECAP. W celu wzmocnienia Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie, jak również zainspirowania kolejnych samorządów lokalnych, warto zapoznać się z różnymi rodzajami proenergetycznych i proklimatycznych działań, które mogą zostać wdrożone na szczeblu lokalnym. Choć każde z działań podjętych w ramach projektu MAYORS IN ACTION może stanowić lekcję samo w sobie i być źródłem cennych informacji, nie da się tu wymienić wszystkich. Zamiast tego każdy z partnerów wybrał po jednej dobrej praktyce, którą uznał za wartą przedstawienia. Te studia przypadków, a także opracowane przez partnerów arkusze informacyjne i biznes plany, mogą pomóc innym miastom i gminom w realizacji własnych działań ujętych w lokalnych planach SEAP. Wszystkie opracowane w ramach projektu dokumenty są ogólnie dostępne na jego stronie internetowej ( Zapraszamy do jej odwiedzenia, a tymczasem do zapoznania się z wybranymi przykładami dobrych praktyk.

23 Dobra praktyka nr 1 Klimat się zmienia! My też! 23 Partner zgłaszający dobrą praktykę Miasto Metropolitarne Genua (Włochy) Gminy Cel K luc zowi uc ze s tnic y i partnerzy Massone-Valli SOL i Davagna Rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych dotyczących oszczędzania energii i wykorzystania OZE wśród włoskich przedszkoli i szkół podstawowych, połączone z odpowiednim przeszkoleniem nauczycieli. Nauczyciele i uczniowie Rezultaty Rywalizacja pomiędzy szkołami i uczniami, jeżeli chodzi o znajomość tematów związanych z energią, której efektem była wystawa prac przygotowanych przez uczniów. Dobra praktyka nr 2 Doradcy energetyczni dla ubogich gospodarstw domowych Partner zgłaszający dobrą praktykę Miasto Zagrzeb (Chorwacja) Gmina Cel K luc zowi uc ze s tnic y i partnerzy Rezultaty Križevci Poprawa efektywności energetycznej w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem energetycznym, w tym poprzez wykształcenie i aktywizację bezrobotnych w celu stworzenia zielonych miejsc pracy. Sektor publiczny, instytucje rządowe, bezrobotni mieszkańcy i ubogie gospodarstwa domowe Długotrwale bezrobotne osoby (15) zostały przeszkolone i zatrudnione jako doradcy energetyczni wspierający ubogie gospodarstwa domowe (508) w ograniczaniu zużycia energii. Średnio każde gospodarstwo zaoszczędziło 630,53 kwh energii rocznie, co odpowiada 165,19 tonom niewyemitowanego CO 2 i 71,24 zaoszczędzonych pieniędzy, przy kosztach inwestycji wynoszących 25,77. Dobra praktyka nr 3 Modernizacja oświetlenia ulicznego Partner zgłaszający dobrą praktykę Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités (Polska) Gmina Raciechowice Cel Wymiana źródeł światła w ozdobnych lampach ulicznych zlokalizowanych w centrum gminy z sodowych na LEDowe, połączona ze zmianą automatyki sterującej. K luc zo wi uc ze s tnic y i partnerzy Mieszkańcy i odwiedzający gminę Rezultaty Ta pilotażowa inwestycja miała na celu sprawdzenie, czy możliwa jest efektywna modernizacja oświetlenia ulicznego przy niskich nakładach finansowych (ok PLN), poniesionych w całości z budżetu gminy. Dotychczasowe wyliczenia pokazują, iż zużycie energii elektrycznej udało się ograniczyć o 31,54%, co odpowiada 1462,41 kg niewyemitowanego CO 2. Zakładano 3-letni okres zwrotu poniesionych nakładów, ale już po 8 miesiącach udało się osiągnąć oszczędności zaplanowane dla okresu jednego roku (ok PLN). Oznacza to, że gmina jest na dobrej drodze, by osiągnąć 46% oszczędności finansowe założone na początku projektu. sailn1, flickr.com CoCreatr, flickr.com Gmina Raciechowice Zdj. 7. Wybór materiałów edukacyjnych poświęconych energii rozpowszechnionych wśród szkół Zdj. 8. Przeszkoleni doradcy energetyczni uczą, jak ograniczyć zużycie energii nie ponosząc większych nakładów inwestycyjnych na ten cel Zdj. 9. Nowe energooszczędne lampy LEDowe zainstalowane w Raciechowicach

24 24 Dobra praktyka nr 4 Chodzący autobus Partner zgłaszający dobrą praktykę Region Wenecja Euganejska (Włochy) Gmina San Dona di Piave Cel Zmniejszenie i racjonalizacja ruchu samochodowego w okolicy szkoły, przy jednoczesnej promocji ruchu pieszego i rowerowego. K luc zowi uc ze s tnic y i partnerzy Rezultaty Uczniowie, rodzice i nauczyciele Utworzenie nowej strefy pieszej z bardziej efektywnym energetycznie oświetleniem ulicznym (a co za tym idzie mniejszym zanieczyszczeniem światłem) stworzyło dobre warunki do wprowadzenia tzw. chodzącego autobusu, gdzie uczniowie są pasażerami zbieranymi na kolejnych przystankach i odprowadzanymi do szkoły przez kierowców, czyli wybranych rodziców lub nauczycieli. Uczniowie podróżują więc do szkoły w sposób zdrowy, przyjazny środowisku i stanowiący dla nich dobrą zabawę. Dobra praktyka nr 5 Punkt informacyjny dotyczący energii i utworzenie grupy zakupowej Partner zgłaszający dobrą praktykę Sogesca Ltd. (Włochy) Gmina Cel Kluc zowi uc zestnic y i partnerzy Rezultaty Santorso Utworzenie punktu informacyjnego poświęconego energii, dostępnego dla ogółu mieszkańców. W punkcie tym nie tylko mogą oni dowiedzieć się więcej na temat efektywnego wytwarzania i wykorzystania energii, ale także uzyskać zachętę i wsparcie w realizacji proenergetycznych inicjatyw. Mieszkańcy, administracja publiczna i lokalne przedsiębiorstwa Punkt informacyjny jest prowadzony przez nieformalną grupę pn. Buona Pratica, złożoną z wolontariuszy wyłonionych spośród mieszkańców. Grupie udało się zachęcić 57 rodzin do przystąp i e n i a d o g r u p y z a k u p o w e j, k t ó r a z a i n w e s t o w a ł a ł ą c z n i e w r ó ż n e g o t y p u i n s t a l a c j e O Z E i efektywne energetycznie urządzenia (21 systemów fotowoltaicznych, 1 kolektor słoneczny, 5 pomp ciepła i 4 klimatyzatory o wysokiej efektywności). Działalność grupy Buona Pratica tak spodobała się w sąsiednich gminach, że planują one realizację podobnych inicjatyw u siebie. Dobra praktyka nr 6 Badanie termowizyjne miasta Partner zgłaszający dobrą praktykę Interleuven (Belgia) Gminy Cel Kluczowi uczestnic y i partnerzy Rezultaty Boortmeerbeek, Haacht, Keerbergen, Opwijk i Tervuren Przeprowadzenie szeroko zakrojonego badania termowizyjnego mającego ujawnić straty ciepła w budynkach. Powstałe zdjęcia zostały wykorzystane do podniesienia świadomości energetycznej mieszkańców i zachęcenia ich do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Gospodarstwa domowe, mieszkańcy, administracja publiczna i lokalne przedsiębiorstwa. W ramach projektu wykonano zdjęcia termowizyjne z samolotu (dla większych obszarów) i z poziomu ulicy (dla poszczególnych budynków publicznych i prywatnych), które wykorzystano do p o d n i e s i e n i a w i e d z y i ś w i a d o m o ś c i m i e s z k a ń c ó w w z a k r e s i e s t r a t c i e p ł a. D z i a ł a n i e t o p o ł ą c z o n o z utworzeniem punktów konsultacyjnych (w ratuszach i za pośrednictwem odpowiednich aplikacji), organizacją kampanii i wydarzeń informacyjnych oraz świadczeniem porad w zakresie możliwości poprawy charakterystyki energetycznej budynków (do dziś skorzystało z nich 350 osób). Eco2profit, Interleuven Lee J Haywood, flickr.com Marco Palma Interleuven Zdj. 10. Chodzący autobus pozwala nauczycielom lub rodzicom prowadzić do szkoły grupkę dzieci zbieranych na kolejnych przystankach Zdj. 11. Członkowie grupy zakupowej zainicjowanej przez zespół Buona Pratica głosują nad planowanymi inwestycjami w OZE i efektywność energetyczną Zdj. 12. Zdjęcia termowizyjne wykonane z lotu ptaka i z poziomu ulicy w gminie Tervuren

25 Górne piętra: monitoring i raportowanie 25 Rozpoczęcie praktycznej realizacji działań przewidzianych w planach SEAP nie oznacza końca zadań dla osób, które te plany nadzorują. Stoi przed nimi jeszcze inne bardzo ważne, choć często nie traktowane z należytą uwagą, zadanie wprowadzenia stałego i efektywnego systemu monitoringu i raportowania. Choć sygnatariusze Porozumienia są formalnie zobowiązani do składania raportów z wdrażania SEAP co dwa lata, nie powinni patrzeć na to zobowiązanie jak na czystą formalność, lecz traktować je jako cenny instrument umożliwiający i wspierający realizację wielu lokalnych celów. Rysunek 6. Dobrze prowadzony monitoring umożliwia spojrzenie z lotu ptaka zarówno na już podjęte, jak i przyszłe wysiłki Mimo iż efektywny monitoring i regularne sporządzanie raportów przynoszą wiele korzyści, kwestie te często nie są zbyt dokładne rozważane na etapie opracowania planów. To zaniedbanie nie wynika z braku woli samorządów lokalnych, lecz jest efektem niedostatecznych zasobów kadrowych, finansowych i umiejętności technicznych. Niektóre samorządy radzą sobie zatrudniając z e w n ę t r z n e fi r m y ko n s u l t i n g o w e, k t ó r e p o m a g a j ą i m w prowadzeniu monitoringu i przygotowaniu raportów. Istnieją też takie, którym udało się wykorzystać dostępne narzędzia, jak np. te opracowane i promowane w ramach projektu MAYORS IN ACTION, do uzupełnienia braków w wiedzy i rozpoczęcia samodzielnego prowadzenia monitoringu planów SEAP. Jednak w większości przypadków małym i średnim gminom (czyli w praktyce większości samorządów lokalnych MONITORING I RAPORTOWANIE (górne piętra) w Europie) brakuje zarówno zasobów kadrowych, aby samodzielnie prowadzić efektywne działania monitoringowe, jak i zasobów finansowych, aby zatrudnić zewnętrznych konsultantów. Konsorcjum projektu MAY- ORS IN ACTION starało się spojrzeć na tę sytuację nie jako na przeszkodę nie do pokonania, lecz jak na okazję do wypracowania nowych, skutecznych rozwiązań, które wsparłyby gminy w ich wysiłkach. Zdj. 13. Szkolenie dla samorządów lokalnych poświęcone monitoringowi i raportowaniu realizacji planów SEAP Partnerzy projektu MAYORS IN ACTION wsparli samorządy lokalne promując stosowanie dobrze zaplanowanych procedur monitoringu i raportowania oraz pomagając w ich wprowadzaniu. Wykorzystali w tym celu ważną pozycję, jaką Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie Burmistrzów pełnią w hierarchii tej inicjatywy. Ich bliska współpraca z władzami lokalnymi sygnatariuszami Porozumienia, została wykorzystana do organizacji interaktywnych szkoleń, koncentrujących się na dostępnych narzędziach i kwestiach praktycznych związanych z procesem monitoringu i raportowania. W efekcie zaangażowane samorządy powinny gładko przejść kolejną fazę, tj. fazę weryfikacji raportów. Dokonuje jej Wspólne Centrum Badawcze KE, a zapewnienie, że są one sporządzane zgodnie z przyjętymi wytycznymi pozwoli usprawnić i przyspieszyć ten proces.

26 26 image Sergey Khakimullin, dreamstime.com Dlaczego właściwy monitoring i raportowanie działań są warte uwagi? Oprócz wypełnienia zobowiązań wynikających z przystąpienia do Porozumienia Burmistrzów, zapewnienie właściwego monitoringu i raportowania działań przynosi też szereg innych korzyści. Najważniejsze związane są z cykliczną naturą tzw. adaptacyjnego zarządzania projektami. Po zakończeniu fazy wdrażania działań, ich rzeczywiste rezultaty należy poddać ocenie, której wyniki posłużą do określenia potrzeby podjęcia dalszych działań (np. uzupełniających czy naprawczych) i ich charakteru. Rezultaty te powinny zostać ustalone z wykorzystaniem konkretnych, mierzalnych wskaźników, co pozwoli lepiej określić aktualny status realizowanych działań i przygotować stosowny raport, który powinien zostać rozpowszechniony wśród lokalnych polityków, mieszkańców i innych interesariuszy. Kolejną ważną korzyścią, jaką można odnieść sumiennie realizując wprowadzone procedury monitoringu i raportowania, jest wzrost wiarygodności władz lokalnych wśród mieszkańców, lokalnych interesariuszy i innych współpracujących z nimi podmiotów. W efekcie będą oni postrzegać samorząd lokalny jako rzetelnego partnera i wiarygodne źródło informacji. Promując swoje osiągnięcia władze lokalne budują także pozytywny wizerunek gminy, zarówno wśród gminnej społeczności jak i sąsiednich miast i gmin zwłaszcza gdy podjęte działania przyniosą rzeczywiste, pozytywne rezultaty. Należy jednak podkreślić, że jeżeli nawet faktyczne rezultaty okażą się mniej imponujące niż zakładano, także uczciwe zaraportowanie tych rozczarowań może przyczynić się do wzrostu transparentności funkcjonowania samorządu i zaufania do niego. Są to dwie bardzo cenne i wcale niełatwe do osiągnięcia cechy. Nie ulega zatem wątpliwości, że na efektywnym monitoringu działań zyskują wszystkie zainteresowane strony, w tym przede wszystkim władze lokalne. Zastosowanie właściwych rozwiązań, procedur i narzędzi, jak te promowane w ramach projektu MAYORS IN ACTION, podnosi ich kompetencje do sprawnego zarządzania energią i poprawia wizerunek, niezależnie od tego do jakiego stopnia udało się osiągnąć założone cele.

27 Ogólne rekomendacje dotyczące monitoringu i raportowania Szczegółowe rekomendacje dla samorządów lokalnych 27 Koordynując część programu szkoleniowo-coachingowego koncentrującą się na tematyce monitoringu i raportowania, konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION wyciągnęło wiele cennych wniosków, które mogą okazać się przydatne dla innych organizacji podejmujących podobne inicjatywy: Ostateczny wybór Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie, którzy zostaną objęci szkoleniami i włączeni do programu, powinien zostać poprzedzony rozpoznaniem ich rzeczywistego zaint e r e s o w a n i a p o d n i e s i e n i e m w ł a s n y c h ko m p e t e n c j i w ww. obszarze, a następnie przekazaniem tej wiedzy innym. Z uwagi na to, iż faza monitoringu i raportowania działań jest dość często ignorowana w praktyce, niektórzy uczestnicy programu bardziej aktywnie podchodzą do tego tematu niż inni, ale są i tacy, którzy nie są nią wcale zainteresowani. Włączenie ich do programu może przynieść więcej problemów niż korzyści. Zapewnienie, że małe i średnie gminy będą z powodzeniem wdrażać kompleksowe procedury monitoringu i raportowania nawet przy wsparciu projektu może okazać się trudne. Zwykle bowiem borykają się one z brakami kadrowymi, a dostępny personel koncentruje się na innych priorytetach. Oprócz podstawowych wskaźników, takich jak redukcja zużycia i kosztów energii czy zmniejszenie emisji CO 2, warto monitorować też dodatkowe, jak np. zainicjowane inwestycje, liczba powstałych miejsc pracy czy inne korzyści społeczne. Jest to dość skomplikowane, więc prawdopodobnie większość gmin pozostanie przy wskaźnikach podstawowych. Z drugiej jednak strony warto rozważyć opracowanie narzędzi ułatwiających bardziej kompleksowy monitoring, np. w ramach przyszłych projektów. Gdy wyniki monitoringu zostaną już upublicznione, niekoniecznie trzeba czekać z podjęciem mniejszych działań naprawczych na formalne zatwierdzenie raportu i ewentualnych zmian w SEAPie przez kierownictwo gminy. Właściwie najlepiej by było określić odpowiednie procedury w samym SEAPie, co znacznie przyspieszy reakcję na wszelkie odstępstwa od założonych działań lub na niezadowalające ich efekty. Jak już wspomniano, monitoringu i ewaluacji działań nie prowadzi się tylko po to, aby sprawdzić, czy założone cele są realizowane i czy nie zachodzi potrzeba aktualizacji planu SEAP, ale także po to, aby móc promować o s i ą g n i ę c i a l o k a l n e j a d m i n i s t r a c j i w ś r ó d m i e s z k a ń c ó w i kluczowych interesariuszy. Takie budowanie świadomości otoczenia, co do działań podejmowanych przez gminę i ich efektów, przynosi władzom lokalnym liczne korzyści, w tym podniesienie wiarygodności, zaufania i prestiżu. Wykorzystanie tego potencjału będzie zależało jednak od tego, jak dokładnie monitorowane są dane oraz czy sporządzony na tej podstawie raport jest jasny, logiczny i dostatecznie (lecz nie za bardzo) szczegółowy, aby mógł zainteresować odpowiednie osoby. Jeżeli monitoring będzie prowadzony w sposób metodyczny, możliwe będzie rozbicie danych na różne kategorie i zagadnienia i ich dokładne omówienie w raporcie, a także oszacowanie horyzontalnych oddziaływań planu SEAP. Przykładowo, dane mogą być gromadzone z podziałem na sektory (np. budynki, transport, rolnictwo, leśnictwo, przemysł itp.), nośniki energii (np. ciepło sieciowe, chłód sieciowy, energia elektryczna, paliwa grzewcze, paliwa samochodowe, OZE) czy rodzaje działań (np. projekty pilotażowe, projekty ukierunkowane na podnoszenie świadomości, rozwój infrastruktury, wprowadzanie lokalnych regulacji). Tak czy inaczej, należy mieć na uwadze, że pewien minimalny poziom szczegółowości jest konieczny w odniesieniu do kwestii wymienionych poniżej. Choć najlepiej analizować dane z podziałem na kluczowe sektory, gminy powinny co najmniej wyodrębnić z ogółu danych te, które dotyczą ich własnych budynków, instalacji i zadań (budynki użyteczności publicznej, oświetlenie publiczne, tabor gminny itp.). Jest to konieczne, gdyż nad tymi elementami samorząd lokalny sprawuje bezpośrednią kontrolę, a więc teoretycznie łatwiej mu uzyskać pozytywny rezultat. Aby pomóc miastom i gminom w przygotowaniu efektywnych procedur w zakresie monitoringu i raportowania, konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION przygotowało listę minimalnych wymagań w tym zakresie, zwłaszcza jeżeli chodzi o gromadzone i raportowane dane. Oczywiście samorządy lokalne mogą podnieść sobie poprzeczkę i prowadzić jeszcze bardziej rozbudowany monitoring. Im więcej szczegółów, tym większą korzyść może odnieść gmina.

28 28 1. Najważniejsze informacje na temat gminy i realizowanego planu SEAP Liczba mieszkańców Data przystąpienia do Porozumienia Burmistrzów Data zatwierdzenia planu SEAP (a także jego późniejszych, zaktualizowanych wersji, jeżeli dotyczy) Data przedłożenia poprzednich raportów z monitoringu (jeżeli dotyczy) 2. Wyniki Monitoringowej Inwentaryzacji Emisji (jeżeli jest ona przedkładana wraz z raportem) Wielkość zużycia energii na obszarze gminy z podziałem na kluczowe sektory Udział sektora komunalnego w całkowitym zużyciu energii na obszarze gminy Wielkość emisji gazów cieplarnianych z obszaru gminy z podziałem na kluczowe sektory Udział sektora komunalnego w całkowitej emisji gazów cieplarnianych z obszaru gminy Zmiana wielkości zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych w stosunku do roku bazowego Wielkość produkcji energii z odnawialnych źródeł (z podziałem na rodzaj źródeł) i zmiana w tym zakresie, jaka nastąpiła w stosunku do roku bazowego. 3. Ilościowa i jakościowa ocena efektów uzyskanych w okresie objętym monitoringiem (idealnie również z podziałem na sektory i rodzaje działań) 4. Odniesienie do najważniejszych celów realizowanych przez gminę i ujętych w planie SEAP Wielkość zużycia energii, emisji gazów cieplarnianych i produkcji energii z OZE w roku bazowym Szacunkowa wielkość zużycia energii, emisji gazów cieplarnianych i produkcji energii z OZE w nadchodzących latach Cel w zakresie redukcji zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych, a także wzrostu produkcji energii z OZE Liczba zaproponowanych działań (najlepiej z podziałem na sektory i rodzaje działań) 5. Status realizacji poszczególnych działań: Data złożenia raportu z monitoringu i jego miejsce w całościowym procesie monitoringu i raportowania wdrażania planu SEAP Szacunkowa wielkość zużycia energii, emisji gazów cieplarnianych i produkcji energii z OZE z uwzględnieniem stopnia realizacji poszczególnych działań Liczba i procent działań, które: (1) zostały już ukończone, (2) są w trakcie realizacji i (3) nie zostały jeszcze rozpoczęte Liczba i procent działań (1) zmodyfikowanych, (2) odrzuconych, (3) nowych i (4) realizowanych zgodnie z planem (ogólnie i z podziałem na sektory) Szacunkowa redukcja zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych oraz wzrost produkcji energii z OZE w efekcie już podjętych działań (ogólnie i z podziałem na sektory) Poniesione koszty (w tym procent wydatkowanego budżetu) Pozostałe do poniesienia koszty (w tym procent pozostałego do wydania budżetu) Najważniejsze bariery wewnętrzne i zewnętrzne utrudniające realizację planu SEAP, a także czynniki wspierające ten proces Aktualizacja analizy ryzyka i planu zarządzania ryzykiem 6. Lista wszystkich uwzględnionych w planie działań z podziałem na sektory i podaniem aktualnego statusu realizacji

29 Szczegółowe rekomendacje dla Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie 29 Konsorcjum projektu MAYORS IN ACTION uznało Koordynatorów i Organizacje Wspierające Porozumienie za kluczowych partnerów, których należy włączyć w dział a n i a b u d u j ą ce ko m p e t e n c j e s a m o r z ą d ó w l o k a l n y c h w zakresie monitorowania i raportowania postępów we wdrażaniu planów SEAP. Współpraca w tym obszarze jest naturalnym rozszerzeniem roli, jaką ci eksperci już pełnią w realizowanym programie szkoleniowo-coachingowym. Doświadczenia zebrane w czasie wdrażania projektu pozwoliły na przygotowanie kilku rekomendacji dla tych organizacji. Należy podkreślić, iż procedury związane z monitoringiem i raportowaniem powinny zostać określone jeszcze przed formalnym przyjęciem planu SEAP. Ustalenie z wyprzedzeniem dokładnych metod i narzędzi służących do gromadzenia niezbędnych danych może znacznie wpłynąć na efektywność całego procesu. W efekcie gminy będą mogły łatwiej śledzić osiągane przez siebie rezultaty i wprowadzać ewentualne działania naprawcze. W niektórych przypadkach można będzie skorzystać z już dostępnych narzędzi, programów i źródeł informacji opracowanych z myślą o sygnatariuszach Porozumienia. Na przykład niektórzy włoscy partnerzy projektu MAYORS IN ACTION przygotowali własne narzędzia monitoringowe, ściśle korespondujące z wytycznymi Biura Porozumienia Burmistrzów i Wspólnego Centrum Badawczego KE, a inni zaadaptowali je do swoich potrzeb, jednocześnie integrując ze specjalnie zaprojektowanymi plikami w Excelu, które umożliwiają wyliczanie i monitorowanie większej liczby wskaźników niż tylko standardowe. Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie z danego kraju powinni też rozważyć opracowanie wspólnych, krajowych wskaźników, które mogłyby być stosowane przez samor z ą d y l o k a l n e p o d c z a s m o n i t o r o w a n i a z u ż y c i a e n e r g i i i emisji CO 2. W ten sposób będą one w stanie gromadzić dane w sposób odpowiadający krajowym uwarunkowaniom i dostępnym źródłom danych. Tym tematem planuje zająć się m.in. grecki partner, który chce przygotować się na skutki, jakie dla monitoringu planów SEAP może mieć wprowadzenie przez grecki rząd nowych współczynników emisji dla energii elektrycznej (określonych w znowelizowanej Ustawie o charakterystyce energetycznej budynków). Niezależnie od tego, czy w danej sytuacji lepiej będzie skorzystać z już istniejących standardów w zakresie monitoringu i raportowania czy opracować własne, lepiej dopasowane do regionalnego kontekstu narzędzia, Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie powinn i z a p e w n i ć s a m o r z ą d o m l o k a l n y m z w ł a s zc z a m a ł y m i średnim gminom odpowiednie wsparcie i informację zwrotną. Pomocne może być też opracowanie prostego szablonu do sporządzania raportów z monitoringu odpowiadającego wymogom Porozumienia Burmistrzów, a jednocześnie możliwego do wypełnienia z wykorzystaniem dostępnych źródeł danych. Pomóc gminom można też ułatwiając kontakt z kluczowymi interesariuszami mającymi dostęp do informacji dotyczących sytuacji i działań podejmowanych w sektorze prywatnym. Plan SEAP i raporty z jego wdrażania obejmują bowiem wszystkie kluczowe sektory, nie tylko komunalny. Po n a d t o w a r t o u m oż l i w i ć g m i n o m d o s t ę p d o r a p o r t ó w z monitoringu i opisów dobrych praktyk przygotowanych przez inne samorządy lokalne z kraju i zza granicy. Rolą Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie jest więc stworzenie warunków do efektywnej wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy samorządami lokalnymi i innymi interesariuszami. Na koniec warto zwrócić uwagę Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie na to, iż pracownicy lokalnych administracji odpowiedzialni za monitoring podejmowanych działań często gromadzą niezbędne dane przy pomocy zewnętrznych konsultantów. Warto rozważyć centralizację tego zadania i samemu zebrać wszystkie potrzebne informacje. W ten sposób sporządzane przez poszczególne miasta i gminy raporty będą bardziej spójne i możliwe będzie dokonywanie porównań pomiędzy nimi.

30 30 WNIOSKI: DROGA NAPRZÓD I W GÓRĘ Celem projektu MAYOR IN ACTION było wsparcie wdraż a n i a l o k a l n y c h d z i a ł a ń n a r z e c z p o s z a n o w a n i a e n e r g i i i ochrony klimatu. Zaangażowane w niego samorządy lokalne, Koordynatorzy Porozumienia i Organizacje Wspierające Porozumienie zyskali przydatną wiedzę i nowe kompetencje, które ułatwią im realizację zadań związanych z wdrażaniem i monitorowaniem planów SEAP oraz sporządzaniem odpowiednich raportów. Z tymi, którzy dopiero szukają własnej drogi do osiągnięcia celów Porozumienia, chcemy podzielić się kilkoma ważnymi wnioskami, do których doszliśmy w czasie trwania projektu: 1. Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie mają do odegrania kluczową rolę w procesie opracowania, wdrażania i monitorowania lokalnych planów SEAP, zwłaszcza biorąc pod uwagę efekt domina, jaki mogą zainicjować. Kompleksowe wsparcie ze strony tych instytucji, w tym rozpowszechnienie przez nie przydatnych narzędzi i przykładów dobrych praktyk, może w znacznym stopniu przyczynić się do realizacji celów Porozumienia i wzmocnienia współpracy pomiędzy jego sygnatariuszami a interesariuszami. Jest to szczególnie ważne dla małych i średnich gmin, które często dysponują zbyt małymi zasobami i kompetencjami, aby samodzielnie zrealizować wszystkie zaplanowane działania. 2. Największym wyzwaniem podczas wdrażania planów SEAP jest znalezienie źródeł finansowania dla wszystkich przewidzianych w nich działań. Wielu gminom nadal brakuje świadomości i wiedzy dotyczących tzw. alternatywnych mechanizmów finansowania (jak np. formuła ESCO, partnerstwo publiczno-prywatne, finansowanie typu on-bill, leasing zwrotny czy fundusze odnawialn e). N a j c z ę ś c i e j (a n a w e t z b y t c z ę s t o) s t a r a j ą s i ę o n e o bezzwrotne granty, o które muszą konkurować z innymi zainteresowanymi samorządami i podmiotami. Dlatego też należy promować wśród samorządów lokalnych t e u d a n e p r o j e k t y p i l o t a ż o w e, k t ó r e b y ł y r e a l i z o w a n e z zastosowaniem innowacyjnych rozwiązań finansowych. Źródłem inspiracji mogą być też już opracowane, udane b i z n e s p l a n y i p l a n y i n w e s t y c y j n e ( w t y m t e p o w s t a ł e w ramach projektu). 3. Korzystna zarówno dla Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie, jak i samorządów lokalnych, jest szeroka wymiana doświadczeń w zakresie napotkanych barier i możliwych rozwiązań umożliwiających ich pokonanie. Wymiana taka powinna odbywać się na wszystkich szczeblach l o k a l n y m, k r a j o w y m i europejskim. W ramach projektu była ona realizowana podczas organizowanych spotkań, które stanowiły również okazję do zawiązania nowych partnerstw i zdobycia cennych informacji. Organizując przyszłe szkolenia warto upewnić się, że program uwzględnia przedstawienie różnorodnych doświadczeń związanych z wdrażaniem proenergetycznych działań. 4. Choć samorządy lokalne powinny z optymizmem podchodzić do realizowanych przez siebie celów, wierząc, że każdy napotkany problem ma swoje rozwiązanie, powinny też być świadome najbardziej typowych barier utrudniających wdrażanie planów SEAP: Jedną z istotnych barier jest brak spójnych krajowych strategii w zakresie poszanowania energii i ochrony klimatu, które stwarzałyby jasne ramy dla podejmowanych lokalnie działań. Mimo iż Porozumienie Burmistrzów i projekt MAYORS IN ACTION wspierają oddolne podejście do łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu, brak wielu kluczowych przepisów czy opóźnienia proceduralne stwarzają ryzyko, że nie wszystkie zaplanowane działania zostaną z powodzeniem zrealizowane. Inną ważną barierą jest to, iż samorządy lokalne mają o g r a n i c z o n y w p ł y w n a d z i a ł a n i a p o d e j m o w a n e w sektorze prywatnym (mieszkańcy, lokalne przedsiębiorstwa handlowo-usługowe, lokalny przemysł), który odpowiedzialny jest za większą część zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze gminy. Dlatego też mieszkańcy i lokalni interesariusze powinni zostać włączeni w proces opracowania, wdrażania i monitorowania planu SEAP w największym możliwym stopniu. Zwiększy to ich poparcie dla realizowanych działań i zachęci do podjęcia własnych proenergetycznych inicjatyw. Wreszcie podstawowym czynnikiem negatywnie oddziałującym na możliwość osiągnięcia lokalnych celów klimatyczno-energetycznych jest brak odpowiednich zasobów kadrowych i finansowych, zwłaszcza w przypadku mniejszych miast i gmin. W efekcie wiele działań przeciąga się w czasie lub jest odkładanych na później, zwłaszcza jeżeli nie korespondują one z innymi priorytetami realizowanymi przez władze lokalne. Należy więc odpowiednio przeszkolić pracowników lokalnych administracji i przygotować ich do rozłożonej w czasie realizacji wielu działań, w tym poprzez stworzenie odpowiednich mechanizmów planistycznych i finansowych (jak te promowane w ramach projektu MAYORS IN ACTON).

31

32 Chcesz dowiedzieć się więcej na temat projektu MAYORS IN ACTION? SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI! EUROPEJSKI KOORDYNATOR PROJEKTU: mayorsinaction@provincia.genova.it POLSKI KOORDYNATOR PROJEKTU: biuro@pnec.org.pl BIURO DS. PR: mayorsinaction@iclei.org STRONA INTERNETOWA PROJEKTU: FACEBOOK, TWITTER, YOUTUBE, KONSORCJUM PROJEKTU: MIASTO METROPOLITARNE GENUA (IT, Koordynator) PROWINCJA BARCELONA (ES) CRES (EL) MIASTO ZAGRZEB (HR) PNEC (PL) REGION WENECJA EUGANEJSKA (IT) SOGESCA (IT) INTERLEUVEN (BE) ICLEI EUROPE (DE) Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union Oświadczenie: Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.