ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE, JAKO INSTRUMENT OGRANICZANIA RYZYKA EKOLOGICZNEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Transkrypt

1 Daria DER, Maciej GAWR ON, Jagda ZB OROWSK A 2014 Redakcja: MILEWSKA E., ŻABIŃSKA I. 5 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE, JAKO INSTRUMENT OGRANICZANIA RYZYKA EKOLOGICZNEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE 5.1 WSTĘP Zarządzanie śrdwiskwe i graniczanie ryzyka związaneg z funkcjnwaniem przedsiębirstwa wymaga i wymagać będzie na zarządzających pszukiwania działań racjnalizatrskich, ukierunkwanych na pszukiwanie szczędnści przy jednczesnym zachwaniu standardów preklgicznej prdukcji. Stanwić n mże isttnym czynniku zrównważneg rzwju przedsiębirstwa pd warunkiem prwadzenia dpwiedniej plityki w tym zakresie. Działanie te pwinny dtyczyć wszelkich aspektów funkcjnwania przedsiębirstwa i mieć również swje przełżenie na minimalizację ryzyka eklgiczneg związaneg z prcesami wytwórczymi. Warunkiem sine qua nn prcesu zarządzania ryzykiem eklgicznym jest jeg identyfikacja u źródła płączna z dkładną analizę i późniejszą ceną kńcwą pdjętych działań. Należy pdkreślić, że natychmiastwa reakcja jak i późniejsza diagnza skutków ex pst preklgicznej reakcji mże przyczynić się d graniczenia, a wręcz nawet eliminacji źródła pwstania prblemu. Wymaga t jednak integracji celów eknmicznych przedsiębirstwa, które stanwią pdstawę jeg funkcjnwania z wymgami chrny śrdwiska. W literaturze przedmitu za instrumenty takiej integracji uznaje się systemy zarządzania śrdwiskweg SZŚ parte ciągłe dsknalenie aspektów śrdwiskwych przedsiębirstwa. Dlateg też celem niniejszeg artykułu na przykładzie grupy prdukcyjnej ROCKWOOL jest przedstawienie rli SZŚ w graniczaniu ryzyka eklgiczneg działalnści. 5.2 RYZYKO EKOLOGICZNE ORAZ ZARZĄDZANIE RYZYKIEM EKOLOGICZNYM PROCESÓW WYTWÓRCZYCH Istta pjęcia ryzyk eklgiczne wymaga wprwadzenia sameg zagadnienia ryzyka, które jest pjęciem bardz szerkim i budzącym wiele dyskusji. W przeszłści ryzyk rzpatrywane był przede wszystkim w dniesieniu d zdrwia człwieka. Jednak wraz z rzwjem cywilizacji ryzyk zaczęł bejmwać wszystkie bszary działania ludzi. Za ryzykwne uznaje się decyzje przystąpieniu d działania, w wyniku, któreg siągnięcie celu jest prawdpdbne. Oznacza t, że niemal wszystkie pdejmwane przez nas decyzje są ryzykwne [14]. Z racji teg, 56

2 SYSTEMY WSPOMAGANIA W INŻYNIERII PRODUKCJI Inżynieria Systemów Technicznych 2014 że ryzyk stanwi niedłączną część wielu, jeśli nie wszystkich, dyscyplin naukwych (eknmii, naukach behawiralnych, naukach prawnych, psychlgii, statystyki, ubezpieczeniach, terii prawdpdbieństwa i innych) jest n definiwane w różny spsób przez każdą z nich. Według P.L. Bernstein słw ryzyk pchdzi d starwłskieg risicare i znacza dważyć się. Należy przez t rzumieć, że ryzyk jest wybrem, któreg dknuje człwiek, a nie przeznaczeniem, na które nie ma wpływu [1]. Pierwsze próby kreślenia ryzyka przedstawił A. Willet, który uważa, że ryzyk jest zbiektywizwaną niepewnścią wystąpienia niepżądaneg zdarzenia. Zauważa też, że ryzyk zmienia się wraz z niepewnścią, a nie ze wzrstem pzimu prawdpdbieństwa [10]. Inny amerykański badacz F.H. Knight twierdzi, że niepewnść ma frmę mierzalną lub niemierzalną, przy czym ryzyk uznał za niepewnść mierzalną, a niepewnść za niemierzalną niepewnść sensu stricte [11]. Bardz zwięzłą definicją ryzyka jest ta zaprpnwana przez M. Hallera: Ryzyk t mżliwść, że pzytywne czekiwania się nie spełnią [8]. Zaprezentwane pstawy ptwierdzają brak jednznacznści ryzyka i wskazują na trudnść w pdaniu jednej definicji. Rzwój cywilizacji spwdwał, że becnie wyróżnia się różne rdzaje ryzyka. E. Kubińska-Kaleta i W. Waszkielewicz pdjęli próbę kreślenia rdzajów ryzyka, jakie występują w dużych przedsiębirstwach: rynkwe, techniczn-technlgiczne, tżsamści, inflacji, inwestycyjne, bankructwa, transprtwe, siły wyższej, zarządzania, związane z ubezpieczeniem, finanswe, kurswe, związane z ceną, zwalniania, nieinwestwania w rzwój pracwników, nienadążania za światwym pstępem technlgicznym i rganizacyjnym, plityczne, pwstania knfliktów, eklgiczne, bezpieczeństwa pracy, bezrbcia, szarej strefy, edukacyjne, prawne i administracyjne [13]. W niniejszym artykule skupin się jedynie na ryzyku eklgicznym. Analiza ryzyka eklgiczneg zajmuje się identyfikacją i ceną ryzyka występująceg w zakresie stabilnści i zmian eksystemu. Klasyfikacje ryzyka eklgiczneg przeprwadza się według różnych kryteriów. W praktyce przydatne są następujące klasyfikacje: ze względu na sferę ddziaływania: ryzyka zewnętrzne (bisferyczne), czyli katastrfy naturalne i klęski żywiłwe ddziałujące na człwieka i gspdarkę, ryzyk wewnętrzne (antrpsferyczne), czyli awarię i katastrfy w gspdarce ddziałujące na śrdwisk przyrdnicze, gspdarkę i człwieka; ze względu na czas występwania: ryzyk realnie występujące związane z funkcjnwaniem już istniejących budwli, urządzeń, maszyn lub z kreślnym układem klimatycznym, gelgicznym czy hydrlgicznym, ryzyk ptencjalne związane z realizacją prjektwanych budwli, urządzeń i maszyn, zmianą klimatu czy układów hydrlgicznych lub gelgicznych; 57

3 2014 Redakcja: MILEWSKA E., ŻABIŃSKA I. ze względu na bszar ddziaływania: lkalne w jednym zakładzie lub miejscwści, pnadlkalne, np. pwódź w drzeczu, glbalne, np. załamanie klimatu; ze względu na sferę działalnści gspdarczej [17]: ryzyk prdukcyjne, ryzyk transprtwe, ryzyk eksplatacyjne, ryzyk utylizacyjne. Prblematyka ryzyka eklgiczneg ma duże znaczenie, gdy rzpatruje się ją pd kątem minimalizacji ddziaływania prcesów wytwarzania na stan śrdwiska. Skutki występwania ryzyka eklgiczneg w wyniku sprzężenia zwrtneg dtykającym nie tylk tczenia ale pdmitu, które t ryzyk wygenerwał (rys. 5.1). Źródł: [11] Rys. 5.1 Skutki ryzyka eklgiczneg generwaneg przez przedsiębirstw Ze względu na fakt, że ryzyk eklgiczne stanwi duże zagrżenie dla przedsiębirstwa isttne jest wprwadzenie prcesu zarządzania tym ryzykiem. Zarządzanie ryzykiem eklgicznym jest t prces decyzyjny, któreg głównym zadaniem jest chrnę interesów przedsiębirstwa, czyli umżliwienie realizwania jeg pdstawwych celów raz zabezpieczenie się przed ewentualnymi szkdami lub zmniejszenie ich rzmiaru [9]. Użycie pjęcia prces w stsunku d ryzyka karze 58

4 SYSTEMY WSPOMAGANIA W INŻYNIERII PRODUKCJI Inżynieria Systemów Technicznych 2014 pstrzegać zarządzanie nim, jak zespół pwiązanych przyczynw i następujących p sbie działań realizwanych w rganizacji w wymiarze czasprzestrzennym i cechujących się kreślną pwtarzalnścią. I tak, na elementy prcesu zarządzania ryzykiem składa się pięć zasadniczych czynnści [12]: identyfikacja źródeł ryzyka eklgiczneg: analiza czynników ryzyka płączna z analizą tczenia decyzji lub działania, Analiza ryzyka eklgiczneg: analiza ptencjalnych i rzeczywistych (aktualnych) skutków eklgicznych decyzji lub działania, identyfikacja pdmitów dtkniętych ryzykiem, kreślenie prawdpdbieństwa wystąpienia skutków ryzyka eklgiczneg. cena ryzyka: akceptacja lub drzucenie ryzyka płączne z pszukiwaniem efektywnych rzwiązań prblemu, kreślenie isttnych ptencjalnych bszarów pprawy, sfrmułwanie wariantów, analiza i wybór wariantu. preklgiczna reakcja: eliminacja, graniczanie źródeł ryzyka, rzwiązania pczątku i kńca rury, mdyfikacja plityki eklgicznej przedsiębirstwa, przeniesieni części dpwiedzialnści (pprzez ubezpieczenie) na pdmit zewnętrzny. kntrla prcesu: cena ex pst skutków preklgicznej reakcji, w razie ptrzeby krekta i pwtórzenie prcesu. 5.3 ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE, JAKO INSTRUMENT OGRANICZANIA RYZYKA EKOLOGICZNEGO Zarządzanie śrdwiskwe mże stanwić skuteczny instrument graniczania ryzyka eklgiczneg, gdyż jeg filzfia piera się na systematycznej pprawie isttnych aspektów śrdwiskwych, c w lgiczny spsób skutkwać pwinn zmniejszaniem się ptencjalnych zagrżeń ze strny przedsiębirstwa dla śrdwiska. Zarządzanie śrdwiskwe jest t zasób wiedzy, umiejętnści i technik zarządzania przedsiębirstwem, który zapewnia uzyskanie wyskiej efektywnści eknmicznej prdukcji i usług, minimalne bciążenie śrdwiska przyrdniczeg i dbry kmfrt pracy załgi przedsiębirstwa. Idea zarządzania śrdwiskweg piera się na prcesie stałeg dsknalenia, której twórcą był Edwards W. Deming [15]. Graficzna kncepcja zarządzania śrdwiskweg w parciu prces ciągłeg dsknalenia zstała zestawina na rys

5 2014 Redakcja: MILEWSKA E., ŻABIŃSKA I. Źródł: [22] Rys. 5.2 Kncepcja zarządzania jakścią pracwana przez W.E. Deming a Pdstawą wdrażania systemu zarządzania śrdwiskweg jest pdjęcie decyzji przez kierwnictw dtyczącej jeg włączenia d praktyki funkcjnwania firmy raz pwłanie kmpetentneg zespłu wdrżeniweg. Ppularnym systemem zarządzania śrdwiskweg jest nrma ISO 14001, pwstała w 1992 rku, kiedy t w Ri dejaneir dbywała się knferencja ONZ Śrdwisk i Rzwój. Rk wcześniej Światwa Rada Gspdarcza ds. Zrównważneg Rzwju działająca Międzynardwej Izbie Gspdarczej (ICC Internatinal Chamber f Cmmerce) wydała dkument pd nazwą Karta Biznesu ds. Zrównważneg Rzwju (nazywana Kartą Rtterdamską ICC) [13]. Zawierała na szereg zasad dnśnie prjektwania systemów zarządzania chrną śrdwiska w rganizacji. Na jej pdstawie utwrzn międzynardwą nrmę ISO 14001:1996 System zarządzania śrdwiskweg. Wymagania i wytyczne stswania [18]. Na przestrzeni lat nrma ISO przechdziła liczne nwelizacje, becnie najnwsza jej wersja t ISO 14001:2005. W literaturze przedmitu za pdstawwe zadanie nrmy ISO uznaje się wspmaganie chrny śrdwiska i zapbieganie zanieczyszczenim w spsób uwzględniający ptrzeby spłeczn-eknmiczne (w myśl idei zrównważneg rzwju). W nrmie tej jednak, jak mgłby się wydawać, nie ustanwin bezwzględnych wymagań dtyczących efektów działalnści śrdwiskwej. Wymaga się w niej jedynie pdjęcia zbwiązań zawartych w plityce śrdwiskwej, dnśnie działania zgdnie z wymaganiami prawnymi i innymi, d których spełnienia firma się zbwiązała, zapbiegania zanieczyszczenim raz zbwiązaniem d ciągłeg dsknalenia systemu zarządzania [19]. Jedncześnie przedsiębirstwa i instytucje wdrażają systemy zarządzania śrdwiskweg ISO wówczas, gdy chcą: ustanwić, wdrżyć, utrzymywać i dsknalić system zarządzania śrdwiskweg, mieć pewnść c d pstępwania zgdneg z ustalną przez siebie plityką śrdwiskwą, wykazać zgdnść z niniejszą nrmą międzynardwą przez: samcenę i własną deklarację, 60

6 SYSTEMY WSPOMAGANIA W INŻYNIERII PRODUKCJI Inżynieria Systemów Technicznych 2014 dążyć d ptwierdzenia zgdnści przez strny zaintereswane rganizacji, np. klientów, dążyć d certyfikacji/rejestracji systemu zarządzania śrdwiskweg przez zewnętrzną rganizację [7]. Sfrmalizwany system zarządzania śrdwiskweg zgdny z nrmą ISO składa się z pięciu elementów c brazuje rys Źródł: [21] Rys. 5.3 Główne elementy systemu zarządzania śrdwiskweg wg ISO MINIMALIZACJA RYZYKA EKOLOGICZNEGO NA PRZYKŁADZIE GRUPY PRODUKCYJNEJ ROCKWOOL P mówieniu ryzyka eklgiczneg raz przedstawieniu systemu ISO 14001, mżna przejść d kluczwej kwestii, czyli ukazać rlę systemu ISO w minimalizwaniu ryzyka eklgiczneg działalnści. Jak przykład psłuży grupa ROCKWOOL lider w dziedzinie izlacji termicznej w budwnictwie. Grupa Rckwl jest widącym dstawcą innwacyjnych prduktów i systemów partych na skalnej wełnie mineralnej służące jak izlacja termiczna, akustyczna i przeciwpżarwa w budwnictwie mieszkaniwym i gólnym, biektach przemysłwych i handlwych raz instalacjach technicznych, pprawiających warunki i jakść życia milinów ludzi. W ciągu 20 lat funkcjnwania na krajwym rynku, zainwestwali w prces technlgiczny, rzbudwę linii i instalacje preklgiczne pnad 1 miliard złtych. Rckwl Plska psiada dwie fabryki, w których funkcjnuje siedem linii prdukcyjnych raz ddatkwe linie bróbki półprduktów i wyrbów gtwych. Linia nr 7 zstała uruchmina we wrześniu 2007 rku i jest jedną z najnwcześniejszych na świecie linii d prdukcji skalnej wełny mineralnej. Wszystkie prdukty ze skalnej wełny mineralnej ROCKWOOL psiadają wspólne właściwści są dsknałą izlacją cieplną niskim współczynniku przewdzenia ciepła, przy tym są niepalne, zwiększają dprnść gniwą przegród raz pprawiają 61

7 2014 Redakcja: MILEWSKA E., ŻABIŃSKA I. ich akustykę. Jedncześnie każdy wyrób służy śrdwisku, graniczając straty ciepła, a w knsekwencji zmniejszając zaptrzebwanie na energie i emisję CO2 [23]. W 2003 rku ROCKWOOL Plska trzymał certyfikat ptwierdzający, że system zarządzania jakścią stswany w firmie spełnia wymagania międzynardwej nrmy ISO 9001:2008. W rku 2011 ROCKWOOL Plska uzyskał ptwierdzenie spełnienia wymagań w zakresie chrny śrdwiska trzymując certyfikat ISO 14001:2004 [21]. Grupa Rckwl w swjej plityce śrdwiskwej wyznacza następujące cele [16]: redukcja dpadów przez lata grupa Rckwl udsknaliła prces recyklingu. Odpady wełny mineralnej raz inne pzstałści pdbnym składzie chemicznym są przetwarzane na brykiety, które następnie są tpine i przetwarzane w nwą wełnę skalną. Przeszł 94% resztek wełny mineralnej z prdukcji Grupy jest pnwnie przetwarzanych lub sprzedawanych. Od 2002 d 2008 r. nasze dpady zmniejszyły się 35% tn. Resztki wełny skalnej są również wykrzystywane przez inne branży np. jak surwiec d prdukcji cegieł [2], zmniejszenie emisji CO2 w 2009 r. Grupa Rckwl p raz pierwszy uczestniczyła w prgramie Carbn Disclsure Prject (CDP), będący światwym wzrem standardu raprtwania emisji CO2. System raprtwania jest zgdny z Prtkłem na temat gazów cieplarnianych Wrld Business Cuncil n Sustainable Develpment (WBCSD) [3], efektywne wykrzystanie energii specjaliści Grupy Rckwl pracwali cały katalg usprawnień, które są dstępne dla wszystkich zakładów, tak, by mgły ne wprwadzić na pdstawie audytów energetycznych własne plany ulepszeń energetycznych. W wyniku audytów energetycznych bniżn zużycie energii kwtę stanwiącą równwartść 3,4 mln eur rcznie [4], zapbieganie zanieczyszczenim śrdwiska fabryki wełny skalnej wykrzystują instalacje d dpalania spalin raz inne urządzenia prelgiczne d minimalizacji emisji tlenku węgla (CO) [5], prmwanie prduktów grupy Rckwl jak przyjaznych dla śrdwiska Izlacja Rckwl t jeden z nielicznych prduktów przemysłwych, który szczędza więcej energii, emisji CO2 i zanieczyszczeń pwietrz niż zstaje zużyte i wytwrzne pdczas jeg prdukcji. Prdukcja izlacji 2008 rku zaszczędzi w cyklu swjeg istnienia przeszł 200 mln tn emisji CO2 z budynków i prcesów prdukcyjnych. Odpwiada t rcznej emisji CO2 Hlandii [6]. PODSUMOWANIE W artykule ukazan rlę systemów zarządzania śrdwiskweg w prcesie graniczania ryzyka eklgiczneg w przedsiębirstwie. Oprócz analizy literatury przedmitu psłużn się w nim, także przykładem praktycznym grupy prdukcyjnej ROCKWOOL. Okazuje się, że dzięki wykrzystaniu systemu zarządzania śrdwiskweg (SZŚ) ISO firma ta minimalizuje ryzyk eklgiczne. Dzieje się t głównie w wyniku realizacji celów wyznacznych w plityce śrdwiskwej, będącej 62

8 SYSTEMY WSPOMAGANIA W INŻYNIERII PRODUKCJI Inżynieria Systemów Technicznych 2014 pdstawwym elementem (SZŚ) m.in. takich jak: redukcja dpadów, zmniejszenie emisji CO2, efektywne wykrzystanie energii, zapbieganie zanieczyszczenim czy prmwanie prduktów grupy ROCKWOOL jak przyjaznych dla śrdwiska. Na pdstawie Raprtu Śrdwiskweg pracwaneg przez Dział Ochrny Śrdwiska Grupy ROCKWOOL należy uznać, iż w latach pdjęte działania w ramach systemu zarządzania śrdwiskweg ISO przyczyniły się d zmniejszenia ryzyka eklgiczneg. Stąd na tym przykładzie mżna z pełnym przeknaniem uznać, iż systemy zarządzania śrdwiskiem stanwić mgą skuteczny instrument graniczania teg rdzaju ryzyka. LITERATURA 1 Bernstein P.L., Przeciw bgm. Niezwykłe dzieje ryzyka. WIG-PRESS, Warszawa 1997, s Dział Ochrny Śrdwiska Grupy Rckwl, Raprt Śrdwiskwy, 2009, s Dział Ochrny Śrdwiska Grupy Rckwl, Raprt Śrdwiskwy, 2009, s Dział Ochrny Śrdwiska Grupy Rckwl, Raprt Śrdwiskwy, 2009, s Dział Ochrny Śrdwiska Grupy Rckwl, Raprt Śrdwiskwy, 2009, s Dział Ochrny Śrdwiska Grupy Rckwl, Raprt Śrdwiskwy, 2009, s Gruszka A., Niegwska E., Zarządzanie śrdwiskwe. Kmentarz d nrm ISO 14000, PKN, Warszawa 2007, s Haller M.: Sicherheit durch Versicherung Schriffenreihe Risikplitik. Band I, Hhschule ST. Gallen 1995, s.7 za: Brys G., Ryzyk eklgiczne w działalnści banku, Bibliteka Menedżera i Bankwca, Warszawa 2000, s Jedynak P., Teczke J., Wyciślak S.: Zarządzanie ryzykiem w przedsiębirstwach zrientwanych międzynardw, Księgarnia Akademicka, Kraków 2001, s Kaczmarek T.T.: Ryzyk i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne. Difin, Warszawa 2005, s Kaźmierczak L.: Zarządzanie ryzykiem eklgicznym w przedsiębirstwie, pd red. Stankiewicz J., Management, University f Zielna Góra, Faculty f Ecnmics and Management 1/2008, s Kaźmierczak-Piwk L.: The Develpment Of Instruments Of Sustainable Develpment Of The Enterprises Sectr, Management Systems In Prductin Engineering 2012, N 4 (8), pp Kubińska-Kaleta E., Waszkielewicz W.: Określenie różnymi metdami ryzyka w dużych przedsiębirstwach przemysłwych na przykładzie huty stali., Zagadnienia techniczn eknmiczne, Tm 50, Zeszyt I, 2005, s Makarwski R.: Granice ryzyka. Paradygmat psychlgiczny, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008, s Nwsielski R. Spilka M. Kania A.: Zarządzanie śrdwiskwe i systemy zarządzania śrdwiskweg, Wydawnictw Plitechniki Śląskiej, Gliwice, 2010, s

9 2014 Redakcja: MILEWSKA E., ŻABIŃSKA I. 16 Opracwanie własne na pdstawie, plityka srdwiskwa [dstęp: ]. 17 Pskrbk B., Baran A.: Zarządzanie śrdwiskiem, Plskie Wydawnictw Naukwe, Warszawa, 2007, s Systemy i narzędzia Zarządzania Strategiczneg: srdwiskwe, [dstęp: ] 19 Systemy zarządzani BRAND: [dstęp: ] [dstęp: ] [dstęp: ] [dstęp: ] [dstęp: ]. ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE, JAKO INSTRUMENT OGRANICZANIA RYZYKA EKOLOGICZNEGO W PRZEDSIĘBIORSTWIE Streszczenie: Artykuł pdejmuje prblematykę systemów zarządzania śrdwiskweg, jak skutecznych instrumentów graniczania ryzyka eklgiczneg w przedsiębirstwie. Przedstawin w nim genezę pjęcia ryzyk i ryzyk eklgiczne kncentrując uwagę na prcesie zarządzania nim w praktyce gspdarczej. Za praktyczny przykład wykrzystania systemu zarządzania śrdwiskweg d graniczania ryzyka eklgiczneg działalnści psłużyła grupa prdukcyjna ROCKWOOL. Słwa kluczwe: Ryzyk, ryzyk eklgiczne, zarządzanie śrdwiskwe ENVIRONMENTAL MANAGEMENT AS AN INSTRUMENT FOR REDUCING ENVIRONMENTAL RISK IN THE ENTERPRISE Abstract: The article presents the issues f envirnmental management systems as effective instruments fr mitigatin f eclgical risk in the enterprise. It presents the genesis f the cncept f risk and eclgical risk by fcusing attentin n the prcess f management in business practice. Fr a practical example f the use f an envirnmental management system t reduce the eclgical risk f the business served prductin grup ROCKWOOL. Key wrds: Risk, eclgical risk, envirnmental management Daria DER, Maciej GAWRON, Jagda ZBOROWSKA Uniwersytet Zielngórski Kł Naukwe Ek-Zarządzania Uniwersytetu Zielngórskieg Wydział Eknmii i Zarządzania ul. Pdgórna 50, Zielna Góta mgwr.gawrn@gmail.cm 64