Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu RESEARCH PAPERS of Wrocław University of Economics 228 Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI pod redakcją Wandy Ronki-Chmielowiec Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2011

2 Recenzenci: Jerzy Handschke, Jan Monkiewicz, Kazimierz Ortyński, Wanda Sułkowska, Włodzimierz Szkutnik, Tadeusz Szumlicz, Stanisław Wieteska Redaktor Wydawnictwa: Elżbieta Kożuchowska Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Barbara Cibis Łamanie: Małgorzata Czupryńska Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja jest dostępna na stronie Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne w międzynarodowej bazie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities oraz w The Central and Eastern European Online Library a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2011 ISSN ISBN Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM

3 Spis treści Wstęp Katarzyna Barczuk, Ewa Łukasik: Formy zabezpieczenia emerytalnego w wybranych krajach europejskich Teresa H. Bednarczyk: Działalność sektora ubezpieczeniowego a wzrost gospodarczy Anna Bera, Dariusz Pauch: Programy edukacyjne jako instrument zwiększania świadomości ubezpieczeniowej w zakresie przestępczości ubezpieczeniowej Jacek Białek: Ocena grupowa w analizie Otwartych Funduszy Emerytalnych Sylwia Bożek: Czynności monitorujące i kontrolne w procesie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie ubezpieczeniowym Anna Celczyńska: Należności od ubezpieczających z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych Magdalena Chmielowiec-Lewczuk: Problemy kalkulacji kosztów zakładów ubezpieczeń na tle powiązań w grupach finansowych Dominika Cichońska: Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej Krystyna Ciuman: Zakłady ubezpieczeń a inne instytucje pośrednictwa finansowego w Polsce w latach Tadeusz Czernik: O pewnym sformułowaniu zagadnienia ruiny Teresa Czerwińska: Uwarunkowania polityki dywidend spółek ubezpieczeniowych Robert Dankiewicz: Determinanty rozwoju rynku ubezpieczeń kredytu kupieckiego w Polsce Beata Dubiel: Ubezpieczeniowe aspekty ryzyka ekologicznego Roman Garbiec: Ryzyko starości jako element konstruowania systemów emerytalnych w Unii Europejskiej Waldemar Glabiszewski: Znaczenie innowacji technologicznych w działalności ubezpieczeniowej Łukasz Gwizdała: Możliwości analizy systemów bonus-malus w świetle procesów Markowa Magdalena Homa: Kalkulacja składki w inwestycyjnych ubezpieczeniach na życie typu unit-linked Beata Jackowska: Charakterystyka wybranych metod wyrównywania tablic trwania życia wnioski dla zastosowań aktuarialnych

4 6 Spis treści Beata Jackowska, Tomasz Jurkiewicz, Ewa Wycinka: Grupowe ubezpieczenia na życie w sektorze MSP Marietta Janowicz-Lomott: Produkty strukturyzowane w formie ubezpieczeń w Polsce Anna Jędrzychowska, Ewa Poprawska: Próba zidentyfikowania czynników mających wpływ na wysokość składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach komunikacyjnych w Polsce Tomasz Jurkiewicz, Agnieszka Pobłocka: Ocena praktycznych metod szacowania rezerwy IBNR w ubezpieczeniach majątkowych Piotr Kania: Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte jako forma zewnętrznego zarządzania ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zakładów ubezpieczeń na życie Robert Kurek: Uprawnienia organów nadzoru w zakresie kontroli wypłacalności ujęcie w Solvency II Jacek Lisowski: Rola biegłego rewidenta w ocenie gospodarki finansowej ubezpieczyciela unormowania prawne Jerzy Łańcucki: Przesłanki i kierunki zmian w regulacjach dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego Krzysztof Łyskawa: Zagrożenie równowagi odszkodowania i szkody w obowiązkowych ubezpieczeniach mienia Aleksandra Małek: Obowiązki banku jako ubezpieczającego w świetle Rekomendacji Dobrych Praktyk Bancassurance Piotr Manikowski: Rynek ubezpieczeń w Polsce a cykle underwritingowe Dorota Maśniak: Ubezpieczyciel jako główne ogniwo transgranicznego systemu ochrony ofiar wypadków drogowych Artur Mikulec: Efektywność systemów emerytalnych krajów UE i EFTA w latach Aniela Mikulska: Małe i średnie przedsiębiorstwa jako odbiorcy usług ubezpieczeniowych Marek Monkiewicz: Jednolity rynek ubezpieczeniowy UE w warunkach globalnego kryzysu finansowego pomoc publiczna a wspólnotowe reguły konkurencji Joanna Niżnik: Reforma systemów emerytalnych Ameryki Łacińskiej na przykładzie Chile i Argentyny Magdalena Osak: Medyczne konto oszczędnościowe jako mechanizm finansowania ochrony zdrowia Dorota Ostrowska: Kapitał międzynarodowy a dostęp do produktów ubezpieczeniowych strategicznych dla rozwoju gospodarki polskiej Anna Ostrowska-Dankiewicz: Polisa strukturyzowana jako forma inwestycji alternatywnej na rynku polskim Renata Pajewska-Kwaśny: Perspektywy rozwoju tradycyjnych i nowatorskich form sprzedaży ubezpieczeń w Polsce cz. I

5 Spis treści 7 Monika Papież: Analiza przyczynowości na rynku ubezpieczeń życiowych w latach Agnieszka Pawłowska: Ubezpieczenie business interruption w zarządzaniu ryzykiem przerw w działalności gospodarczej Krzysztof Piasecki: Rozmyte zbiory probabilistyczne w rachunku aktuarialnym Piotr Pisarewicz: Rola funduszy inwestycyjnych w rozwoju programów emerytalnych w USA Ryszard Pukała: Procesy integracyjne rynków ubezpieczeniowych krajów Europy Środkowej i Wschodniej Małgorzata Rutkowska-Podołowska, Nina Szczygieł: Medical savings account as a funding mechanism for health Grażyna Sordyl: Rola i działalność holenderskiego funduszu gwarancyjnego (College voor Zorgverzekeringen CVZ) w obszarze prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych Ewa Spigarska: Sprawozdanie finansowe zakładu ubezpieczeń a Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w świetle wprowadzanych zmian Elżbieta Izabela Szczepankiewicz, Maria Kiedrowska: Organizacja audytu wewnętrznego w zakładach ubezpieczeń w świetle Solvency II oraz standardów audytu Anna Szkarłat-Koszałka: Instrumenty systemu rachunkowości a kontrola bezpieczeństwa finansowego ubezpieczyciela Tomasz Szkutnik: Funkcje łączące w agregacji ryzyka ubezpieczyciela Włodzimierz Szkutnik: Ryzyko uruchomienia rezerw katastroficznych Anna Szymańska: Czynniki determinujące wybór ubezpieczyciela na rynku ubezpieczeń komunikacyjnych OC Ilona Tomaszewska: Perspektywy rozwoju tradycyjnych i nowatorskich form sprzedaży ubezpieczeń w Polsce cz. II Damian Walczak, Agnieszka Żołądkiewicz: Świadomość ubezpieczeniowa oraz skłonność do ryzyka studentów Stanisław Wanat: Modelowanie zależności w kontekście agregacji kapitałowych wymogów wypłacalności w Solvency II Stanisław Wieteska: Adaptacja zakładów ubezpieczeń majątkowych do likwidacji skutków efektu cieplarnianego na terenie Polski Ewa Wycinka, Mirosław Szreder: Statystyczna ocena wpływu przekraczania prędkości na liczbę wypadków drogowych w Polsce

6 8 Spis treści Summaries Katarzyna Barczuk, Ewa Łukasik: Forms of retirement security in selected European countries Teresa H. Bednarczyk: The activity of insurance sector vs. economic growth Anna Bera, Dariusz Pauch: Educational programs as an instrument to increase awareness of the crime of insurance cover Jacek Białek: Group evaluation of open pension funds Sylwia Bożek: Monitoring and control activities in the risk management process of an insurance company Anna Celczyńska: Accounts receivable from motor vehicle owners insured under third party insurance agreements Magdalena Chmielowiec-Lewczuk: Problems of cost calculation of insurance companies against the background of connections in financial groups.. 77 Dominika Cichońska: The role of insurance in risk management in health care facilities Krystyna Ciuman: Insurance companies versus other financial intermediaries in Poland in the years Tadeusz Czernik: An alternative formulation of ruin problem Teresa Czerwińska: Determinants of the dividend policy in the insurance companies Robert Dankiewicz: Determinants of development of trade credit insurance market in Poland Beata Dubiel: Insurance aspects of ecological risk Roman Garbiec: The risk of old age as the component of constructing the pension systems in the European Union Waldemar Glabiszewski: The importance of technological innovations in the insurance sector Łukasz Gwizdała: The capabilities of analyzing bonus-malus systems in the light of Markov processes Magdalena Homa: Correct calculation of net premium in unit-linked investment insurance Beata Jackowska: Characterization of selected methods of the graduation of life tables in the perspective of their actuarial applications Beata Jackowska, Tomasz Jurkiewicz, Ewa Wycinka: Group life insurance in the SME sector Marietta Janowicz-Lomott: Structured products in the form of insurance in Poland Anna Jędrzychowska, Ewa Poprawska: An attempt to identify the factors having influence on the gross written premium in motor insurance in Poland

7 Spis treści 9 Tomasz Jurkiewicz, Agnieszka Pobłocka: Evaluation of practical methods of estimation of incurred but not reported reserves in non-life insurance Piotr Kania: Specialized open-end investment funds as an external management form of investment funds of life insurance companies Robert Kurek: Powers of supervision authorities regarding solvency control Solvency II perspective Jacek Lisowski: The role of the auditor in assessing the financial management of the insurer legal norms Jerzy Łańcucki: Regulations on insurance mediation stressing premises and directions of change Krzysztof Łyskawa: Threat of compensation balance and damages in compulsory property insurance Aleksandra Małek: Duties of a bank acting as an coverage buying entity in the context of Recommendations on the Bankassurance Activity Piotr Manikowski: The insurance market in Poland and underwriting cycles. 294 Dorota Maśniak: Insurer as a major link in a cross-border system for protection of victims of road accidents the role of co-operation of private and public entities Artur Mikulec: Effectiveness of pension systems in EU and EFTA countries in the years Aniela Mikulska: Small and medium-sized companies as recipients of insurance services Marek Monkiewicz: Single insurance market in the EU and global financial crisis public intervention and Community competition rules Joanna Niżnik: The reform of pension systems in Latin America. The Chilean and Argentinean models Magdalena Osak: Medical savings account as a funding mechanism of health care Dorota Ostrowska: The access to the insurance products strategic for the development of Polish economy in reference to the international capital Anna Ostrowska-Dankiewicz: Structured policy as a form of alternative investment on Polish market Renata Pajewska-Kwaśny: Prospects of development of traditional and innovative forms of insurance sales in Poland part I Monika Papież: Causality analysis on the life insurance market in the period Agnieszka Pawłowska: Business interruption insurance implementation in risk management for interrupted activities Krzysztof Piasecki: Probabilistic fuzzy sets in the actuarial calculation Piotr Pisarewicz: Mutual funds role in retirement programs development in the USA

8 10 Spis treści Ryszard Pukała: Integration processes of insurance markets in Middle and Eastern Europe Małgorzata Rutkowska-Podołowska, Nina Szczygieł: Medyczne konto oszczędnościowe jako mechanizm finansowania ochrony zdrowia Grażyna Sordyl: The Role and Activity of the Dutch Guarantee Fund (College voor Zorgverzekeringen CVZ) in the area of private health insurance. 444 Ewa Spigarska: Financial statement of insurance company vs. International Standards of Financial Reporting in the light of changes Elżbieta Izabela Szczepankiewicz, Maria Kiedrowska: Organization of internal auditing in insurance companies in the light of Solvency II and audit standards Anna Szkarłat-Koszałka: Instruments of accounting system vs. control of financial security of an insurer Tomasz Szkutnik: Copula functions in the aggregation of insurer risk Włodzimierz Szkutnik: The risk of using catastrophic reserves Anna Szymańska: Factors determining the choice of the insurer on the CR automobile insurance market Ilona Tomaszewska: Prospects of development of traditional and innovative forms of insurance sales in Poland part II Damian Walczak, Agnieszka Żołądkiewicz: Students insurance awareness and risk seeking Stanisław Wanat: Modeling of dependencies in the context of the aggregation of solvency capital requirements in Solvency II Stanisław Wieteska: Property insurance companies adaptation process to reduce the impact of greenhouse effect in Poland Ewa Wycinka, Mirosław Szreder: Statistical analysis of speeding as a factor affecting car accidents in Poland

9 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU nr 228 RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI wieku ISSN Dominika Cichońska Uniwersytet Medyczny w Łodzi Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej Streszczenie: Świadczeniodawcy medyczni, zawierający z NFZ umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, są zobowiązani do zawarcia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Obowiązek ten reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia r. Określony jest w nim zakres i minimalne wymagane sumy ubezpieczenia (gwarancyjne). Celem artykułu jest prezentacja roli ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu wyboru towarzystwa ubezpieczeniowego i zakresu oferty ubezpieczeniowej. Analiza opiera się na danych pochodzących z łódzkich szpitali klinicznych. Ze względu na charakter ryzyk specyficznych zakładów opieki zdrowotnej odpowiednio stworzony program zarządzania ryzykiem wydaje się niezbędny do poprawy bezpieczeństwa w tych placówkach. Słowa kluczowe: zarządzanie ryzykiem, ubezpieczenia, ochrona zdrowia, zakład opieki zdrowotnej. 1. Wstęp Wzrost świadomości prawnej pacjentów, trudna sytuacja finansowa większości zakładów opieki zdrowotnej oraz otwarcie polskiego rynku ochrony zdrowia dla pacjentów z krajów Unii Europejskiej zwiększają ryzyko wykonywania zawodów medycznych. Ubezpieczenie to jedno z wielu narzędzi, jakimi dysponuje menedżer zarządzający ryzykiem w placówkach ochrony zdrowia. Zasady i koncepcje wynikające z analizy ubezpieczeń mają zasadniczy wpływ na zarządzanie ryzykiem, gdyż pojęcie i teoria ryzyka są w centrum zainteresowania ubezpieczeń, a każdy aspekt ubezpieczenia jest silnie powiązany z teorią ryzyka. To, czego dowiadujemy się o zarządzaniu ryzykiem, analizując ubezpieczenia, jest wyjątkowe dla tej dyscypliny. 2. Ubezpieczenia zakładów opieki zdrowotnej Do najczęstszych czynników ryzyka w zakładach opieki zdrowotnej należą w szczególności [Sierocka i Cianciara 2011, s. 83; Świtalski 2006, s ]:

10 Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej 79 czynniki ryzyka zależne od pacjenta (np. stan ogólny i powód przyjęcia do szpitala, wcześniejsze hospitalizacje i zabiegi diagnostyczne, wiek, urazy, choroby przewlekłe, alkoholizm); czynniki ryzyka zależne od drobnoustroju (właściwości chorobotwórcze) i postaci klinicznej zakażenia (np. zakażenia miejsca operowanego, zapalenie płuc, układu moczowego); czynniki ryzyka zależne od personelu (brak znajomości obowiązujących standardów i procedur, nieprzestrzeganie zasad organizacji pracy, brak kwalifikacji i umiejętności, przeciążenie pracą i niedofinansowanie, zły obieg informacji, brak staranności w wykonywaniu podstawowych czynności lekarskich/pielęgniarskich); czynniki ryzyka zależne od systemu organizacji opieki w szpitalu (niewłaściwe stosowanie inwazyjnych procedur diagnostycznych, brak właściwej polityki lekowej, nieprawidłowa dezynfekcja i sterylizacja, brak nadzoru nad jakością udzielanych świadczeń, niesprawny sprzęt medyczny, przepełnienie oddziałów, złe warunki pracy, złe warunki sanitarno-higieniczne placówki, brak systemu kontroli zakażeń); zdarzenia i sytuacje nadzwyczajne (kataklizmy, strajki, awarie). Opierając się na wynikach przeprowadzonych już badań dotyczących zarządzania ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej w Polsce, należy stwierdzić, że istotne z punktu widzenia funkcjonowania świadczeniodawców ryzyka to [Cichońska, Gabryś 2006, s. 99; Holly 2009, s. 94]: 1) ryzyka niespecyficzne: ryzyka klasyczne żywiołowo-kradzieżowe, szkody następcze, skutki żywiołowych zdarzeń losowych, ryzyka techniczne awarie sprzętu, ryzyko kryminalne i ryzyko oszustwa, ryzyko odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym, ryzyka transportowe, komunikacyjne, ryzyko utraty wizerunku (utraty reputacji); 2) ryzyka specyficzne: ryzyka systemowe (tj. polityczne czy prawne), ryzyka finansowe, ryzyka wynikające z odpowiedzialności cywilnej pracowników medycznych, ryzyka związane z decyzyjnością kierowników zakładów opieki zdrowotnej, ryzyko deficytu personelu medycznego, pozostałe ryzyka specyficzne wynikające ze specyfiki prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności i wypełnianych przez nie funkcji. Z podobnym obszarem zagrożeń związane jest ryzyko błędów wynikających z lekceważenia przez personel swoich obowiązków (alkohol, nieobecność na stanowisku pracy), problem wolnych długich weekendów, nieprawidłowej (czasem żadnej) identy-

11 80 Dominika Cichońska fikacji pacjentów, nieczytelnych zapisów pracowników medycznych i błędnej ich interpretacji. Wreszcie ryzyko ujawnienia danych chronionych, utraty danych gromadzonych itp. ze wszystkimi tych zdarzeń konsekwencjami. W ramach niniejszego artykułu przeanalizowano polisy ubezpieczeniowe szpitali klinicznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi z 2009 roku. W przypadku ryzyk niespecyficznych placówki zawierały umowy ubezpieczeniowe w zakresie: ubezpieczenie od ognia i innych żywiołów obejmujące: budynki, środki trwałe (maszyny, urządzenia), pozostałe środki trwałe poza ewidencją środków trwałych oraz wyposażenia, środki obrotowe (własne i powierzone), a także gotówkę poza schowkami; ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunku obejmujące środki trwale własne i powierzone, środki obrotowe własne i powierzone oraz koszty naprawy zabezpieczeń; ubezpieczenie maszyn elektrycznych od szkód elektrycznych; ubezpieczenie szyb i innych przedmiotów od stłuczenia; ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu posiadania mienia oraz w związku z prowadzoną działalnością statutową inną niż medyczna. W ramach tej umowy towarzystwo ubezpieczeniowe ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w mieniu, z którego zakład opieki zdrowotnej korzystał na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu itp., z tytułu wynajmu pomieszczeń i urządzeń innym firmom, oraz powstałe w następstwie awarii, działania i eksploatacji urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania; ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej deliktowo-kontraktowej zakładu opieki zdrowotnej z wyłączeniem szpitalnictwa; ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego. Szpitale publiczne objęte badaniem najczęściej zawierały umowy ubezpieczeniowe w stosunku do ryzyk przedstawionych na rys. 1. Wyboru towarzystwa ubezpieczeniowego i oferty ubezpieczeniowej zakład opieki zdrowotnej dokonuje zgodnie z założeniami Ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych (DzU nr 87, poz. 484), wybierając najkorzystniejszą ofertę według przyjętych kryteriów oceny. Według danych przekazanych przez działy zamówień publicznych szpitali klinicznych objętych badaniem, zdecydowaną większość rynku ubezpieczeń zakładów opieki zdrowotnej w Polsce obejmuje jedna firma ubezpieczeniowa. Umowę z tym towarzystwem posiadają również zoz-y objęte badaniem. Inne towarzystwa z rezerwą podchodzą do tego ryzyka ze względu na jego bardzo wysoką szkodowość. Wybór towarzystwa ubezpieczeniowego przez zoz wynika z najlepszej oceny złożonej oferty, bądź była to jedyna oferta spełniająca wymogi formalne. Trzy z badanych szpitali zdecydowały się na wykupienie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego u innych ubezpieczycieli niż w przypadku pozostałych ryzyk identyfikowanych w placówkach, uzasadniając wybór niższą ceną polisy.

12 Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej Rys. 1. Najczęstsze typy umów ubezpieczeniowych zawieranych przez szpitale kliniczne Źródło: opracowanie własne. Ważnym elementem jest również wybór osoby przygotowującej program ubezpieczeniowy. W przypadku analizowanych szpitali aż cztery korzystają z pomocy brokerów przy zawieraniu umowy ubezpieczeniowej. Pozostałe samodzielnie decydują o programie ubezpieczeniowym placówki. Najczęstsze przyczyny takich decyzji (według zarządzających) to brak środków na współpracę z brokerami oraz brak takiej potrzeby, ze względu na monopolizację ubezpieczeń szpitali przez jedno towarzystwo ubezpieczeniowe. Niestety, nie ma bardziej mylnego zdania. Obecność brokera, nawet przy monopolizacji rynku, pozwala nader często na skuteczniejsze negocjacje. Brak powszechności współpracy szpitali z brokerami ubezpieczeniowymi wskazuje na nadal niedostateczną świadomość ubezpieczeniową zarządzających zakładami opieki zdrowotnej [Vellguth i in. 1999, s. 67]. 3. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej Zakłady opieki zdrowotnej zawierające z Narodowym Funduszem Zdrowia umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej są zobowiązane do zawarcia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Obowiązek ten reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzial-

13 82 Dominika Cichońska ności cywilnej świadczeniodawcy udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej (DzU nr 3 z 2008 r., poz. 10). Podlegają mu wszystkie podmioty przyjmujące od organów, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (minister lub centralny organ administracji rządowej, wojewoda, jednostka samorządu terytorialnego czy też samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej), zamówienie na świadczenie zdrowotne, o których mowa w art. 35 ust. 1 tejże ustawy: 1) niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej; 2) osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki na zasadach określonych w odrębnych przepisach, 2a) grupowe praktyki lekarskie i grupowe praktyki pielęgniarek, położnych prowadzących działalność na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 3) osoby legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny, które dysponują lokalem oraz aparaturą i sprzętem medycznym odpowiadającym wymaganiom przewidzianym dla zakładów opieki zdrowotnej oraz spełniają warunki określone w przepisach o działalności gospodarczej. Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone w związku z udzielaniem świadczeń w okresie obowiązywania umowy o udzielanie świadczeń, a w szczególności odpowiedzialność cywilną z tytułu przeniesienia chorób zakaźnych i zakażeń, w tym wirusem HIV i wirusami hepatotropowymi powodującymi WZW. Odszkodowania wypłacane pacjentom mogą stanowić istotne obciążenie budżetów zakładów opieki zdrowotnej lub ich organów założycielskich, o czym może świadczyć gwałtowny wzrost zasądzanych odszkodowań i kwot wypłacanych przez towarzystwa ubezpieczeniowe z tytułu umów OC. Rozporządzenie wprowadza minimalne sumy gwarancyjne. Obecnie to równowartość w złotych kwoty euro przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta. Suma gwarancyjna określona jest na każde zdarzenie bez limitu liczby zdarzeń. Nie jest jednak wysoka, gdyż stanowi niespełna zł na każde zdarzenie, a roszczenia, jakie są zasądzane w Polsce, mogą kilkukrotnie przewyższać tę sumę [Biuletyn Informacyjny Beskidzkiej Izby Lekarskiej 2010, s. 2]. W 2009 roku NFZ sfinansował ponad 8,3 mln hospitalizacji w leczeniu szpitalnym. Z badań statystycznych wynika zaś, że błąd medyczny występuje w co dziesiątej hospitalizacji. Oznacza to, że rocznie można przyjąć ok. 830 tys. błędów medycznych [Szpitale płacą coraz więcej 2010]. Wszystkie placówki posiadają ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dotyczące szkód powstałych w związku z wykonywaniem świadczeń medycznych. Istnieją dwie główne przyczyny tak dużego zainteresowania osób zarządzających szpitalami zawarciem takiego ubezpieczenia. Pierwsza, chyba najważniejsza zawarcie

14 Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej 83 ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest warunkiem ubiegania się o przyznanie środków na świadczenia medyczne z Narodowego Funduszu Zdrowia. Druga to wzrastająca, głównie w następstwie głośnych procesów sądowych, artykułów prasowych i wpływających do szpitali roszczeń, świadomość ryzyka wyrządzenia szkód pacjentom. W badanych szpitalach koszt polisy ubezpieczeniowe OC w ciągu ostatnich trzech lat wzrósł od 50 do 300%. Według zarządzających to skutek wzrastającej liczby spraw sądowych wnoszonych przez pacjentów. 4. Korzyści i ograniczenia wynikające z zawierania umów ubezpieczeniowych Ubezpieczenie, jak większość rozwiązań instytucjonalnych, przynosi zarówno korzyści, jak i koszty. Ko r z y ś c i w y n i k a j ą c e z u b e z p i e c z e n i a Bezpośrednią korzyścią z ubezpieczeń jest zabezpieczenie przed nieoczekiwaną stratą. Pozwala na odbudowę organizacji ponoszących straty lub przynajmniej umożliwia im powrót do poprzedniej sytuacji ekonomicznej. Korzyść dla tych organizacji jest oczywista. Społeczeństwo również osiąga korzyści, gdyż odtwarzane są zasoby do celów produkcji, przychody z podatków wzrastają, a inne potencjalne koszty maleją [Williams i in. 2002, s. 348]. Do korzyści zaliczyć należy również zmniejszenie niepewności. Potencjalny ubezpieczony, zanim dokona zakupu ubezpieczenia, ponosi ryzyko związane z możliwą nieubezpieczoną szkodą lub odpowiedzialnością cywilną. Substytucja ubezpieczeniowa zmniejsza niepokój i niepewność ubezpieczonego, co pozwala mu skupić swoją energię na działaniach, w których osiąga korzyści. Ponadto fachowość towarzystwa ubezpieczeniowego może być wykorzystana w sytuacji powodującej powstanie straty. Ubezpieczający często świadczą usługi doradcze w takich sprawach jak zapobieganie stratom oraz lepiej zarządzają roszczeniami [Athearn i in. 1987, s. 383]. Wystawienie polisy ubezpieczeniowej zmusza obie strony (ubezpieczyciela i ubezpieczanego) do bezpośredniego zainteresowania się kontrolą szkodowości. Po zawarciu umowy ubezpieczenia zapobieganie szkodom i ich obniżanie skutkuje mniejszymi płatnościami za ochronę. Korzyści z tego zapobiegania pojawiają się zarówno w przypadku indywidualnego ubezpieczonego, jak i w całym systemie [Scott 2004, s. 34]. Szczególne korzyści ubezpieczenie daje małym przedsiębiorstwom, w tym głównie niepublicznym zakładom opieki zdrowotnej. Ubezpieczenie może zaangażować się w działalność wymagającą posiadania zasobów, które są poza ich zasięgiem. Przepisy zobowiązujące do wykazania się możliwościami poniesienia odpowiedzialności finansowej w razie wypadków przy pracy mogą służyć jako przykład tego mechanizmu. Ponadto zakup ubezpieczenia sprawia, że mały

15 84 Dominika Cichońska pracodawca ma dostęp do wiedzy i umiejętności towarzystwa ubezpieczeniowego w zarządzaniu ryzykiem i może się skoncentrować na swojej działalności gospodarczej. Koszty wynikające z ubezpieczenia Jednym z kosztów wynikających z istnienia sektora ubezpieczeniowego są wydatki operacyjne [Starnes 2010, s. 293]. Drugim kosztem ubezpieczenia jest ryzyko nadużycia, czyli powiększające ewentualne straty dodatkowe ryzyko, wynikające z niedbałego, nieodpowiedzialnego lub bezprawnego działania [Greene, Trieschmann 1984]. Kompromis między korzyścią a kosztem wielkość sektora ubezpieczeniowego wskazuje, że w wielu przypadkach korzyści z ubezpieczenia znacznie przewyższają jego koszty. Stopień, w jakim towarzystwa ubezpieczeniowe potrafią obniżać te koszty, może powodować rozszerzenie się sektora ubezpieczeń. Starają się one obniżać swoje koszty np. przez innowacje w procedurach administracyjnych czy metodach marketingowych. Dobrym przykładem takich działań jest sprzedaż ubezpieczeń grupowych zamiast indywidualnych czy kompleksowe ubezpieczenia szpitali. 5. Podsumowanie Naturalnym celem przedsiębiorstwa działającego w warunkach gospodarki rynkowej jest dążenie do wzrostu i rozwoju przez zdobywanie nowych klientów, wzbogacanie oferty, co wymaga zwiększenia jego potencjału produkcyjnego bądź usługowego [Różański 1998, s. 5]. Rozwój szpitali publicznych w obecnych (połowa roku 2011) uwarunkowaniach prawno-organizacyjnych, czy wręcz ich istnienie i funkcjonowanie, możliwe jest tylko w przypadku zachowania bezpieczeństwa tych podmiotów. Zakup dostępnego na rynku produktu ubezpieczeniowego, który zidentyfikowane przez zakład opieki zdrowotnej niebezpieczeństwa w jakimś stopniu neutralizuje lub przynajmniej ogranicza ich negatywne skutki, to główny element zarządzania ryzykiem w tych placówkach. Jest to przykład strategii szczególnie niewłaściwej dla zoz-ów, ze względu na charakter ich ryzyk specyficznych. Tym bardziej gdy ogranicza się do strategii polegającej tylko na pasywnym przyjęciu oferty przedstawiciela rynku ubezpieczeniowego, zazwyczaj bez względu na jej przystosowanie do potrzeb czy cenę, zgodnie z zasadą, że nic więcej zrobić się nie da. Oczywiście spośród wszystkich ryzyk identyfikowanych w zakładach opieki zdrowotnej istnieją takie, których ze względu na nadmiernie wysoki koszt neutralizować się nie opłaca bądź też, ze względu na losowy charakter, neutralizować się nie da. Dotyczy to przede wszystkim błędów i zaniedbań lekarskich oraz finansowych skutków, jakie w ich efekcie dotykają jednostki służby zdrowia. W takich

16 Rola ubezpieczeń w zarządzaniu ryzykiem w zakładach opieki zdrowotnej 85 przypadkach ubezpieczenie jest jedyną sensowną strategią, pod warunkiem że zostanie wykonane w ekonomicznie zasadny sposób. Gwarancją ekonomicznej efektywności modułu ubezpieczeniowego programu zarządzania ryzykiem jest współpraca zarządzających zakładami opieki zdrowotnej z profesjonalistami brokerami ubezpieczeniowymi posiadających kompetencje w zakresie ubezpieczeń, finansowania, prawa itp. Literatura Athearn J.L., Pritchett S.T., Smith J.T. [1987], Risk and Insurance, West Publishing Co, St. Paul, Minnesota. Biuletyn Informacyjny Beskidzkiej Izby Lekarskiej nr 107, Beskidzka Izba Lekarska, Bielsko-Biała Cichońska D., Gabryś E. [2006], Zarządzanie ryzykiem w publicznych zakładach opieki zdrowotnej w Polsce, [w:] Polityka Zdrowotna, t. VI, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Krajowy Instytut Ubezpieczeń w Warszawie, Łódź Warszawa, s Greene M.R., Trieschmann J.S. [1984], Risk and Insurance, Southwestern Publishing Company, Inc., Cincinnati. Holly R. [2009], Szpital publiczny w systemie ochrony zdrowia, [w:] Szpital publiczny w polskim systemie ochrony zdrowia. Zarządzanie i gospodarka, red. R. Holly, J. Suchecka, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Krajowy Instytut Ubezpieczeń w Warszawie, Łódź Warszawa, s Holly R., Lewiński A. [2005], Słowo wstępne: o paradoksie polskich jednostek ochrony zdrowia, [w:] Polityka Zdrowotna, t. III, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Krajowy Instytut Ubezpieczeń w Warszawie, Łódź Warszawa, s Różański J. [1998], Inwestycje rzeczowe w procesach rozwojowych przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Scott S.J. [2004], Duck and cover. Medical liability insurance choices in today s market, Medical Group Management Association Connex, no. 4(6), s Sierocka A., Cianciara M. [2011], Monitorowanie zakażeń szpitalnych jako element procesu zarządzania ryzykiem, Zakażenia, nr 11(1), s Starnes W.S. [2010], The most expensive piece of paper you ll ever buy, WMJ, no. 109(5), s Szpitale płacą coraz więcej za błędy w sztuce lekarskiej, Dziennik Gazeta Prawna, 13 lipca Świtalski S. [2006], Reprocesowanie i ponowne użycie wyrobów medycznych jednokrotnego użytku w polskich szpitalach, Zakażenia, nr 6(3), s Vellguth J., Dettmer J., Schweitzer D. [1999], Medical liability insurance. Risk management from the view of the insurance, Bulletin de la Société des Sciences Médicales du Grand-Duché de Luxembourg, no. 3, s Williams C.A., Smith M.L., Young P.C. [2002], Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

17 86 Dominika Cichońska The role of insurance in risk management in health care facilities Summary: Medical care providers, including NHF contract for the provision of health services, are obliged to conclude liability insurance. This obligation is governed by Decree of the Minister of Finance dated 28 December This regulation defines the range and the minimum required amount of insurance (warranty). The aim of the article is to present the role of insurance in risk management in health care facilities and the route of selection of insurance offers in these institutions. The analysis is based on data from clinical hospitals in Łódź. Due to the nature of the specific risk in health care facilities, appropriately designed risk management program (including the proper scope of the insurance offer) appears to be necessary to improve the safety in these organizations. Keywords: risk management, insurance, health care, health care facility.