TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 1-2. Zagadnienia ogólne

Transkrypt

1 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 1-2. Zagadnienia ogólne

2 PROWADZĄCY dr hab. Anna Piszcz, Katedra Prawa Gospodarczego Publicznego LITERATURA Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, red. Jan Barcz, wyd. Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa UZUPEŁNIAJĄCA: Publiczne prawo gospodarcze Polski i Unii Europejskiej, Cezary Kosikowski, wyd. LexisNexis, Warszawa Wspólnotowe prawo gospodarcze, red. Aleksander Cieśliński, wyd. CH Beck, Warszawa 2009 (tom I), 2007 (tom 2) Swobody wspólnotowe w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Swoboda przepływu towarów, usług i przedsiębiorczości. Komentarz, red. E. Grabitz, M. Hilf, tłum. D. Łubowski, wyd. CH Beck, W-wa 2009.

3 Wprowadzenie E. Grabitz, M. Hilf do powstania powojennych koncepcji integracji Europy i powstania Wspólnot Europejskich doprowadziła II wojna światowa; w jej wyniku Europa utraciła światową pozycję (europocentryzm takie widzenie świata, w którym centrum stanowi nasz kontynent) Po co integracja? By stworzyć taki system powiązań gospodarczych, aby wojna nie opłacała się. Traktatowe podstawy obrotu gospodarczego w UE (ewolucja): 1952 wchodzi w życie Traktat z 1951 r. ustanawiający EWWiS (na 50 lat) pomiędzy Francją, RFN, Włochami i państwami Beneluksu (dot. przemysłu węglowo-stalowego i górniczo-hutniczego) 1958 wchodzą w życie Traktaty z 1957 r. pomiędzy Francją, RFN, Włochami i państwami Beneluksu (na czas nieokreślony): - ustanawiający EWG (dot. wspólnego rynku, rozszerzał integrację na kolejne obszary gospodarki), od 1993 r. pod nazwą: Traktat ustanawiający WE; - o utworzeniu EWEA i 1965 traktaty fuzyjne (I Sąd i Zgromadzenie, II Rada i Komisja) 1987 Jednolity Akt Europejski (wspólny rynek, RE, SPI, współpraca polityczna) 1993 wchodzi w życie Traktat z Maastricht (traktat o UE) prawo europejskie wychodzi poza zakres spraw gospodarczych (I filar, II WPZiB, III - WSiSW) 1999 wchodzi w życie Traktat z Amsterdamu, 2003 z Nicei, 2009 z Lizbony

4 wejście w życie Traktatu z Lizbony; zmiana nazwy Traktatu ustanawiającego WE (TWE) na Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE) Prawo gospodarcze UE oscyluje wokół rynku wewnętrznego (wcześniej wspólny rynek) cel Wspólnoty i państw członkowskich ustanowienie oraz skuteczne i spójne funkcjonowanie wspólnego / wewnętrznego rynku Jak to przebiegało? Do 1968 r. ustanowienie unii celnej (Wspólna Taryfa Celna) Problem bariery pomiędzy państwami członkowskimi Lata 80-te koncepcja jednego wielkiego niepodzielnego rynku na wzór rynku krajowego, zniesienia do końca 1992 r. barier fizycznych, technicznych i fiskalnych (JAE) Obecnie kolejny etap, dążenie do pełnej unii gospodarczej i walutowej Rynek wewnętrzny eksperyment na skalę globalną, początkowy sukces UE zapoczątkował modę na unie, której przejawy stanowią m. in.: Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA) unia celna USA, Meksyku i Kanady (bez swobodnego przepływu osób, plany unii walutowej) Unia Narodów Południowoamerykańskich (UNASUR) problemy: kryzysy gospodarcze, konflikty zbrojne, nieobliczalni przywódcy Rada Współpracy Zatoki Perskiej (GCC) czarny koń walki na unie (inwestycje petro$ w technologie i rynki finansowe, kuriozum bankowość oparta o szariat) Chiny & Stow. Narodów Azji Płd.-Wsch. (ASEAN) strefa wolnego handlu Unia Afrykańska (AU) problemy: konwoje humanitarne czy inwestycje?

5 Prawo gospodarcze UE Część acquis communautaire (głównie prawo publiczne) - prawo pierwotne TFUE, - prawo pochodne pozytywne oraz soft law - orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE * zasady ogólne (zasada nieretroakcji, zasada pewności prawnej, zasada proporcjonalności, zasada prawnie chronionych oczekiwań, zasada pierwszeństwa prawa UE, zasada efektywności prawa UE + efektywnej ochrony praw podmiotowych, zasada bezpośredniego skutku prawa UE oraz zasada prowadzenia wykładni prounijnej prawa krajowego) Integracja gospodarcza w wymiarze prawnym INTEGRACJA NEGATYWNA (USUWANIE BARIER): Klauzula równoważności wzajemne uznawanie za równoważne wymogów krajowych wynikających z aktów prawnych poszczególnych państw co do towarów / usług (standardy), przedsiębiorców / pracowników (kwalifikacje zawodowe) Możliwość wprowadzania wyjątków ze względu na ochronę życia, zdrowia, porządku, bezpieczeństwa Cel znoszenie barier i konkurencji między krajowymi systemami prawnymi

6 Wprowadzanie regulacji unijnych: INTEGRACJA POZYTYWNA: uchwalanie szczegółowych aktów prawnych wprowadzających wspólne regulacje (np. dot. zdrowia, żywności aż po dot. stopnia krzywizny ogórka, norm technicznych, banków i ubezpieczycieli, zasad reklamy) przeregulowanie ogranicza wolność gospodarczą! unifikacja (rzadsza) rozporządzenia harmonizacja (częstsza) dyrektywy TFUE: Artykuł 114 (dawny artykuł 95 TWE) 1. Z zastrzeżeniem, że Traktaty nie stanowią inaczej, do urzeczywistnienia celów określonych w artykule 26 [ustanowienia lub zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego zgodnie z odpowiednimi postanowieniami Traktatów] stosuje się następujące postanowienia. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno- Społecznym, przyjmują środki dotyczące zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego. 2. Ustęp 1 nie ma zastosowania do przepisów podatkowych, przepisów dotyczących swobodnego przepływu osób ani odnoszących się do praw i interesów pracowników najemnych.

7 3. Komisja w swoich wnioskach przewidzianych w ustępie 1 w dziedzinie ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska i ochrony konsumentów przyjmie jako podstawę wysoki poziom ochrony, uwzględniając w szczególności wszelkie zmiany oparte na faktach naukowych. W ramach swoich odpowiednich kompetencji Parlament Europejski i Rada starają się również osiągnąć ten cel. 4. Jeżeli po przyjęciu środka harmonizującego przez Parlament Europejski i Radę, przez Radę lub przez Komisję, Państwo Członkowskie uzna za niezbędne utrzymanie przepisów krajowych uzasadnionych ważnymi względami określonymi w artykule 36 [względami moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej] lub dotyczącymi ochrony środowiska, lub środowiska pracy, notyfikuje je Komisji, wskazując powody ich utrzymania. [ ] Artykuł 115 (dawny artykuł 94 TWE) Bez uszczerbku dla artykułu 114, Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, uchwala dyrektywy w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

8 Rodzaje harmonizacji ( twardej ): - pełna zakłada bezwyjątkową zgodność ze standardami UE - opcjonalna zakłada zgodność ze standardami UE, ale pozwala na równoległe utrzymywanie odrębnych reguł na rynku krajowym (i dopuszczenie na nim sprzedaży produktów nie zharmonizowanych) - minimalna [np. Artykuł 169 TFUE: 1. Dążąc do popierania interesów konsumentów i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, Unia przyczynia się do ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów, jak również wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania się w celu zachowania ich interesów. 2. Unia przyczynia się do osiągnięcia celów określonych w ustępie 1 poprzez: b) środki, które wspierają, uzupełniają i nadzorują politykę prowadzoną przez Państwa Członkowskie. 3. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, przyjmują środki określone w ustępie 2 litera b). 4. Środki przyjęte na podstawie ustępu 3 nie stanowią przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub ustanawianiu bardziej rygorystycznych środków ochronnych. Środki te muszą być zgodne z Traktatami. Są one notyfikowane Komisji.]

9 Swobody wewnętrznego rynku UE wprowadzenie [przepływu towarów, osób, usług, kapitału i płatności, prawo przedsiębiorczości] Wykładnia zob. np. Artykuł 45 (dawny artykuł 39 TWE): 1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Unii. wykładnia rozszerzająca (pracownikiem jest również bezrobotny), odchodzenie od wykładni językowej (problem wielość języków autentycznych) Element transgraniczny warunek korzystania ze swobód rynku wewnętrznego UE; nie korzystają z nich sytuacje wewnątrzkrajowe przykłady: sprawy C-64/96 i C-65/96 dot. nieposiadających obywatelstwa UE małżonek obywateli niemieckich (lektorek języków obcych), sprawy 35/82 i 36/82 dot. nieposiadających obywatelstwa UE rodziców obywateli holenderskich brak elementu transgr. sprawa C-18/95 dot. wyższych składek na ubezpieczenia społeczne obywatela holenderskiego pracującego w Wielkiej Brytanii jest element transgr. * problem dyskryminacji odwrotnej (à rebours) dyskryminowany podmiot z innego państwa członkowskiego może bronić się powołując się na swobody, dyskryminowany podmiot krajowy (przez brak elementu transgranicznego) może bronić się powołując się na konstytucję (w tym zasadę równości wobec prawa) przykłady: sprawa 178/84 dot. francuskiego browaru i sprzedaży piwa w Niemczech, sprawa 175/78 dot. Brytyjki skazanej na banicję z Anglii do Irlandii Płn.

10 Podstawowe źródła: Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, red. Jan Barcz, wyd. Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa Wspólnotowe prawo gospodarcze. Tom I, red. Aleksander Cieśliński, wyd. CH Beck, Warszawa 2009 Swobody wspólnotowe w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Swoboda przepływu towarów, usług i przedsiębiorczości. Komentarz, red. E. Grabitz, M. Hilf, tłum. D. Łubowski, wyd. CH Beck, W-wa S. Stodolak, M. Szopa, Walka na unie, Wprost z r., s. 46 i n.

11 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 3-5. Swoboda przepływu towarów

12 Swobodny przepływ towarów Podstawy prawne: art TFUE + art TFUE (postan. podatkowe) Oznacza, że: - towary pochodzące z któregokolwiek państwa członkowskiego UE lub - towary z państw trzecich legalnie wprowadzone na unijny rynek wewnętrzny; mogą swobodnie (bez przeszkód technicznych, fiskalnych, administracyjnych, prawnych) przemieszczać się po terytorium celnym UE. Elementy swobody przepływu towarów: 1) unia celna, w tym zakaz nakładania ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł, 2) zakaz dyskryminacyjnego / protekcjonistycznego opodatkowania towarów z innych państw członkowskich, 3) zakaz kontyngentów (ograniczeń ilościowych) w przywozie i wywozie oraz środków o skutku równoważnym do nich, 4) obowiązek dostosowania /reorganizacji monopoli państwowych.

13 Co to są towary? Brak definicji w TFUE. wyrok ETS z , sygn. 7/68, Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika Włoska Poprzez towary, ( ), należy rozumieć produkty, których wartość może być wyrażona w pieniądzu i które, jako takie, są zdolne do bycia przedmiotem transakcji handlowych. wyrok ETS z , sygn. C-2/90, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Belgii Należy uznać, że odpady, podlegające recyklingowi, jak i te, które mu nie podlegają, muszą być traktowane jako towary, których przepływ ( ) co do zasady nie może być ograniczany. wyrok ETS z , sygn. C-393/92, Miasto Almelo i inni v. Energiebedrijf Ijsselmij NV Zarówno w prawie wspólnotowym, jak i w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich, akceptowany jest pogląd, iż energia elektryczna stanowi towar w rozumieniu ( ) Traktatu. Energia elektryczna jest uznawana za towar na gruncie Wspólnotowej nomenklatury celnej (kod CN 27.16). Co więcej, w wyroku w sprawie 6/64 Costa v ENEL [1964] ECR 1141 Sąd uznał, że energia elektryczna może mieścić się w zakresie Traktatu.

14 Do jakich towarów ma zastosowanie swoboda ich przepływu? 1) do produktów pochodzących z państw członkowskich oraz 2) do produktów pochodzących z państw trzecich, jeżeli znajdują się one w swobodnym obrocie w państwach członkowskich, czyli dopełniono wobec nich formalności przywozowych oraz pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym w państwie członkowskim i nie skorzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat. Pochodzenie towarów: określa się je wg reguł pochodzenia sformułowanych w Kodeksie Celnym ROZPORZĄDZENIE RADY (EWG) NR 2913/92 z r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz.U.UE.L ) Art. 4 pkt 7 WKC - "towary wspólnotowe" oznaczają towary: całkowicie uzyskane na obszarze celnym Wspólnoty, ( ), bez udziału towarów przywiezionych z krajów lub terytoriów niebędących częścią obszaru celnego Wspólnoty ( ); przywiezione z państw lub terytoriów niebędących częścią obszaru celnego Wspólnoty i dopuszczone do swobodnego obrotu; uzyskane lub wyprodukowane na obszarze celnym Wspólnoty z towarów określonych w tiret drugim lub z towarów określonych w tiret pierwszym i drugim.

15 Art. 23 ust. 2 WKC. Określenie "towary całkowicie uzyskane w danym kraju" oznacza: a) produkty mineralne tam wydobyte; b) produkty roślinne tam zebrane; c) żywe zwierzęta tam urodzone i wyhodowane; d) produkty uzyskane od żywych zwierząt tam wyhodowanych; e) produkty uzyskane przez polowanie lub rybołówstwo tam prowadzone; f) produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobywane z mórz znajdujących się poza morzem terytorialnym danego kraju przez statki w nim zarejestrowane i pływające pod jego banderą; g) towary wytworzone na pokładach statków przetwórni z produktów określonych w lit. f), pochodzących z tego kraju, o ile te statki przetwórnie zostały zarejestrowane w tym kraju i pływają pod jego banderą; h) produkty wydobyte z dna morskiego lub z gruntu pod dnem morskim, znajdującym się poza morzem terytorialnym, o ile dany kraj ma prawa wyłączności do eksploatacji tego dna lub gruntu; i) odpady i pozostałości powstające w wyniku procesów produkcyjnych oraz towary zużyte, jeżeli zostały tam zebrane i nadają się wyłącznie do odzyskiwania surowców; j) towary tam wytworzone wyłącznie z towarów wymienionych w lit. a)-i) lub z ich pochodnych na dowolnym etapie przetworzenia. / = tzw. pochodzenie proste

16 Art. 24 WKC. Towar, w którego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, jest uznawany za pochodzący z kraju, w którym został poddany ostatniej istotnej, ekonomicznie uzasadnionej obróbce lub przetworzeniu, które spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu. = tzw. pochodzenie złożone wyrok ETS z , sygn. 49/76, Gesellschaft für Überseehandel mbh v. Handelskammer Hamburg: Ostatnia obróbka lub przetworzenie jest tylko wtedy istotna, gdy produkt w ten sposób wytworzony posiada swe własne cechy i właściwy sobie skład, których nie posiadał przed tym przetworzeniem. Świadectwo pochodzenia art. 26 WKC 1. Przepisy prawa celnego lub inne szczególne przepisy wspólnotowe mogą wymagać przedstawienia dokumentu stanowiącego dowód pochodzenia towarów. 2. Niezależnie od przedstawienia takiego dokumentu organy celne mogą, w przypadku poważnych wątpliwości, zażądać dodatkowego dowodu w celu upewnienia się, że pochodzenie odpowiada zasadom określonym odpowiednimi przepisami wspólnotowymi.

17 Elementy swobody przepływu towarów: 1) unia celna (A), w tym (B) zakaz nakładania ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł, 2) zakaz dyskryminacyjnego / protekcjonistycznego opodatkowania towarów z innych państw członkowskich, 3) zakaz kontyngentów (ograniczeń ilościowych) w przywozie i wywozie oraz środków o skutku równoważnym do nich, 4) obowiązek dostosowania /reorganizacji monopoli państwowych. 1A) UNIA CELNA Artykuł 28 TFUE (dawny artykuł 23 TWE) 1. Unia obejmuje unię celną, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi. Unia celna polega na zniesieniu ceł pomiędzy państwami członkowskimi oraz wprowadzeniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (cła to wyłączna kompetencja UE; państwa członkowskie nie mogą samodzielnie ustalać ceł ani opłat o skutku równoważnym do ceł). Od 1 lipca 1968 r. (WTC) Od 1 stycznia 1993 r. Wspólna Polityka Handlowa

18 1B) ZAKAZ NAKŁADANIA CEŁ I OPŁAT O SKUTKU RÓWNOWAŻNYM DO CEŁ Artykuł 30 TFUE (dawny artykuł 25 TWE): Cła przywozowe i wywozowe lub opłaty o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym. opłaty o skutku równoważnym wyrok ETS z , sygn. 24/68, Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika Włoska Każde świadczenie pieniężne, bez względu na jego wysokość oraz przeznaczenie i sposób stosowania, nakładane jednostronnie na towary krajowe lub zagraniczne z innego państwa członkowskiego w zw. z przekroczeniem przez nie granicy, które nie jest cłem w ścisłym znaczeniu, stanowi opłatę o skutku równoważnym w rozumieniu Traktatu, nawet gdy nie przynosi korzyści danemu państwu, nie ma skutku dyskryminacyjnego bądź ochronnego, a produkt obciążony nim nie konkuruje z żadnym produktem krajowym.

19 2) ZAKAZ DYSKRYMINACYJNEGO / PROTEKCJONISTYCZNEGO OPODATKOWANIA TOWARÓW Z INNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Artykuł 110 TFUE (dawny artykuł 90 TWE): Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe. [opodatkowanie dyskryminacyjne] wyrok ETS z , sygn. 106/84, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Danii W celu określenia, czy produkty są podobne niezbędnym jest rozważenie czy zaspokajają te same potrzeby z punktu widzenia konsumentów. Sąd oceniał podobieństwo produktów nie na podstawie tego, czy są one identyczne, ale na podstawie tego, czy ich użycie jest podobne lub porównywalne. W konsekwencji w celu określenia, czy produkty są podobne, należy wziąć pod uwagę ( ) pewną obiektywną charakterystykę obu produktów, jak ich pochodzenie, metodę wytwarzania, ich właściwości organoleptyczne, w szczególności smak i zawartość alkoholu Przykłady: - dyskryminacja bezpośrednia sprawa 57/65 (niemiecki podatek od mleka w proszku z Luxemburga) - dyskryminacja pośrednia sprawa C-302/00 (francuski wyższy podatek na papierosy z jasnego tytoniu) Ponadto żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty. [opodatkowanie protekcjonistyczne] Przykłady: - wyższy podatek na tańsze wina niż na piwo (sprawa 170/78), - włoski podatek na banany (sprawa 184/85).

20 3) ZAKAZ KONTYNGENTÓW (OGRANICZEŃ ILOŚCIOWYCH) W PRZYWOZIE I WYWOZIE ORAZ ŚRODKÓW O SKUTKU RÓWNOWAŻNYM DO NICH Artykuł 34 TFUE (dawny artykuł 28 TWE): Ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. wyrok ETS z , sygn. 8/74, Procureur du Roi v. Benoît i Gustave Dassonville: Wszystkie przepisy handlowe przyjęte przez Państwa Członkowskie, które mogą zakłócać, bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, handel wewnątrzwspólnotowy, winny być postrzegane jako środki mające skutek równoważny do ograniczeń ilościowych. Przykłady Ś.O.S.R.: - sprawa tzw. nakazu czystości piwa (Niemcy) 178/84, - sprawa prostopadłej margaryny (Belgia) 261/81, - sprawa francuskiego prawie-złota C-166/03.

21 Wyjątki: Artykuł 36 TFUE (dawny artykuł 30 TWE): Postanowienia artykułów 34 i 35 nie stanowią przeszkody w stosowaniu zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej, (sprawa lalek Love-Love, 121/85) porządku publicznego, (sprawa srebrnych monet, 7/78) bezpieczeństwa publicznego, (sprawa rezerw ropy naftowej w Irlandii, 72/83) ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, (sprawa preparatu czosnkowego w Niemczech C-319/05, sprawa alkoholu w Szwecji C-170/04, sprawa brązowej pszczoły w Danii C-67/97) ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej (sprawy kawy bezkofeinowej HAG 192/73 i C-10/89, czyli ewolucja od zasady wspólnego pochodzenia znaków towarowych do zasady wyczerpania praw). Zakazy te i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między Państwami Członkowskimi. zasada proporcjonalności!

22 proporcjonalność chodzi tu o wyważanie pomiędzy kolidującymi ze sobą dobrami / interesami i ocenę doboru rodzaju środków ograniczających swobody (środki to zarówno działania samych władz publicznych w zakresie stanowienia i stosowania prawa, jak i działających z ich upoważnienia podmiotów prywatnych) proporcjonalny = ten, który nie wykracza poza to, co jest konieczne. test proporcjonalności = środki będące ograniczeniami swobody mają być odpowiednie do celu, niezbędne i konieczne oraz najmniej dotkliwe (proporcjonalność sensu stricto)

23 Zawężenie formuły Dassonville: wyrok ETS z , sygn. 120/78, Rewe-Zentral AG v. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein (Cassis de Dijon): I - W razie braku regulacji wspólnotowej dotyczącej produkcji i wprowadzania na rynek alkoholu i napojów alkoholowych ( ) do państwa członkowskiego należy uregulowanie wszelkich spraw w tym zakresie na jego terytorium. Ograniczenia przepływu w obrębie Wspólnoty, wynikające z rozbieżności pomiędzy ustawodawstwami krajowymi w zakresie wprowadzania na rynek produktów, są dopuszczalne tylko o tyle, o ile mogą być uznane za niezbędne w celu spełnienia wymogów imperatywnych (koniecznych, nadrzędnych) dotyczących w szczególności: ochrony efektywnego nadzoru podatkowego, rzetelności obrotu handlowego i ochrony konsumenta, ochrony środowiska, ochrony warunków pracy, ochrony twórczości kinematograficznej, ochrony odrębności społeczno-kulturowych, ochrony pluralizmu mediów, ochrony praw podstawowych, ochrony finansowej stabilności systemu ubezpieczeń społecznych, ochrony bezpieczeństwa w ruchu drogowym (przykład sprawa włoskiego zakazu motocyklowego, C-110/05), zapewniania skutecznej walki z przestępczością. II - zasada wzajemnego uznawania standardów if something is good for the French, then it should also be good for the German. TRIS system notyfikacji krajowych przepisów technicznych (już na etapie projektów legislacyjnych), które mogłyby utrudnić swobodny przepływ towarów

24 Dalsze zawężenie formuły Dassonville: wyrok ETS z , sygn. C-267/91, postępowanie karne przeciwko v. Bernard Keck i Daniel Mithouard: zastosowanie do produktów pochodzących z innych państw członkowskich krajowych przepisów, które ograniczają niektóre sposoby sprzedaży bądź ich zakazują, o ile tylko obowiązują one wszystkie zainteresowane podmioty gospodarcze prowadzące działalność na terytorium krajowym i dotyczą w ten sam sposób, z prawnego i faktycznego punktu widzenia, obrotu produktami krajowymi i produktami pochodzącymi z innych państw członkowskich, nie utrudnia, bezpośrednio ani pośrednio, rzeczywiście ani potencjalnie wymiany handlowej między państwami członkowskimi w rozumieniu wyroku z dnia 11 lipca 1974 r. w sprawie 8/74 Dassonville Przykłady: - C /92 belgijski czas sprzedaży na stacjach benzynowych - C-391/92 grecki wymóg sprzedaży mleka dla niemowląt w aptekach - C-412/93 francuski zakaz reklamy w TV dot. pewnych sektorów Formuła Keck nie dotyczy warunków produkcji np. C-82/05 Zmierzch formuły Keck? - C-470/93 niemiecka sprawa Marsa (+10%) - C-405/98 szwedzki zakaz reklamy alkoholi - C-322/01 niemiecki zakaz handlu lekami przez Internet

25 Zakaz ograniczeń ilościowych w wywozie oraz środków o skutku równoważnym do nich Artykuł 35 TFUE (dawny artykuł 29 TWE): Ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. wyrok ETS z , sygn. 15/79, P.B. Groenveld B.V. v. Produktschap voor Vee en Vlees: TWE dotyczy środków krajowych, które mają za swój ścisły cel lub skutek ograniczenie pewnych typów wywozu i przez to ustanowienie różnicy w traktowaniu krajowego handlu Państwa Członkowskiego w stosunku do jego handlu eksportowego (wywozowego) w sposób zapewniający szczególne przywileje krajowej produkcji lub rynkowi wewnętrznemu tego Państwa kosztem produkcji lub handlu innych Państw Członkowskich.

26 4) OBOWIĄZEK DOSTOSOWANIA /REORGANIZACJI MONOPOLI PAŃSTWOWYCH Artykuł 37 TFUE (dawny artykuł 31 TWE): 1. Państwa Członkowskie dostosowują monopole państwowe o charakterze handlowym w taki sposób, aby wykluczona była wszelka dyskryminacja między obywatelami Państw Członkowskich w stosunku do warunków zaopatrzenia i zbytu. Postanowienia niniejszego artykułu stosują się do każdego podmiotu, za pośrednictwem którego Państwo Członkowskie z mocy prawa lub faktycznie, bezpośrednio lub pośrednio, kontroluje, kieruje lub wpływa w stopniu odczuwalnym na przywóz lub wywóz w stosunkach między Państwami Członkowskimi. Postanowienia te stosują się także do monopoli delegowanych przez państwo innym podmiotom. Wyjątek artykuł 106 TFUE (dawny artykuł 86 TWE): 2. Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom Traktatów, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii.

27 SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW A PRAWO ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI HANDLU (WTO) WTO powstała na mocy porozumień podpisanych w 1994 r. w ramach tzw. Urugwajskiej Rundy Negocjacyjnej. Należy do niej większość państw (Rosja też, przystąpiła w 2012 r. po 18 latach negocjacji). Podstawowe zadanie promocja liberalizacji międzynarodowego handlu oraz nadzorowanie przestrzegania zawartych umów (Porozumienie ustanawiające WTO wraz z Aneksami, w tym w ramach Aneksu 1 Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu 1994, tzw. GATT). Do chwili obecnej trwa Runda z Doha rozpoczęta w 2001 r. Różnica wobec systemu UE prawo WTO nie wprowadza likwidacji ceł, zobowiązuje tylko do stosowania ceł nie wyższych od wskazanych w tzw. listach koncesyjnych załącznikach do GATT Rozwiązania z GATT 1994: - zasada najwyższego uprzywilejowania (dotyczy produktów takich samych i podobnych), - zasada traktowania narodowego, - zakaz ograniczeń ilościowych (wyjątki). Co do zasady integracja negatywna, a integracja pozytywna to: - Porozumienie TBT dot. stosowania regulacji technicznych, - Porozumienie SPS zw. ze środkami sanitarnymi i fitosanitarnymi.

28 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 6. Swoboda świadczenia usług

29 Historia: I faza - znoszenie ograniczeń swobody do r Program Ogólny Rady dot. zniesienia ograniczeń w zakresie swobody zakładania przedsiębiorstw i swobody świadczenia usług II faza - nakaz traktowania narodowego Dyrektywa Rady 73/148 w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli Państw Członkowskich wewnątrz Wspólnoty w zakresie zakładania przedsiębiorstw i świadczenia usług Dyrektywa Rady 75/34 w sprawie prawa obywateli Państwa Członkowskiego do pozostania na terytorium innego Państwa Członkowskiego po zakończeniu prowadzenia na jego terytorium samodzielnej działalności gospodarczej III faza harmonizacja świadczenia usług Dyrektywa Rady 90/364 w sprawie prawa pobytu, Dyrektywa Rady 90/365 w sprawie prawa pobytu pracowników i osób prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą po zaprzestaniu wykonywania tej działalności Dyrektywa Rady 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich Dyrektywa PE i Rady 2006/123 dotycząca usług na rynku wewnętrznym Obecne podstawy prawne: Rozdział 3. Usługi (art ) [w:] Tytuł IV TFUE - SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU

30 Artykuł 56 TFUE (dawny artykuł 49 TWE). W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w Państwie Członkowskim innym niż państwo odbiorcy świadczenia. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą rozszerzyć korzyści wynikające z postanowień niniejszego rozdziału na obywateli państwa trzeciego świadczących usługi i mających swe przedsiębiorstwa wewnątrz Unii. [na razie nie rozszerzyły] Zakres podmiotowy: Usługodawcy = obywatele Państw Członkowskich Artykuł 54 TFUE w zw. z Art. 62 TFUE ( Postanowienia artykułów mają zastosowanie do spraw uregulowanych w niniejszym rozdziale ): Na potrzeby stosowania postanowień niniejszego rozdziału spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swoją statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii są traktowane jak osoby fizyczne mające obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem tych, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków. [świadczący usługi a pracownik!]

31 Co to są usługi? Artykuł 57 TFUE (dawny artykuł 50 TWE). Usługami w rozumieniu Traktatów są świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób. ( ) [spór w doktrynie, czy oznacza to subsydiarny charakter swobody] Cechy usługi: 1) niematerialny charakter świadczenia obrót towarami, np. nadanie filmu to usługa, obrót filmem to przepływ towaru druk książki to usługa, obrót książką to przepływ towaru 2) transgraniczność, 3) czasowe ograniczenie dostarczania, 4) odpłatny charakter (nie jest istotne, kto płaci i czy usługodawca osiąga zysk). --- Konieczne jest wykazanie, że: - usługodawca kieruje ofertę do potencjalnych odbiorców z innego państwa czł. - usługodawca faktycznie może świadczyć dane usługi.

32 Artykuł 57 TFUE cd.: ( ) Usługi obejmują zwłaszcza: a) działalność o charakterze przemysłowym; b) działalność o charakterze handlowym; c) działalność rzemieślniczą; d) wykonywanie wolnych zawodów. Inny katalog - Dyrektywa 2006/123 (tzw. usługowa ) Mogą być jeszcze inne usługi, byleby były legalne w danym państwie członkowskim, co nie pozbawia innych państw członkowskich prawa do niedyskryminującego wyłączenia tych usług u siebie (por. sprawa C-36/02 dot. niemieckiego zakazu gier polegających na celowaniu do ludzi, sprawa C-159/90 dot. irlandzkich studentów i brytyjskich klinik aborcyjnych) Formy świadczenia usług: - czynna (np. hydraulik jedzie do innego państwa członkowskiego) - bierna (np. pacjent z innego państwa członkowskiego przyjeżdża do lekarza) - usługodawca i usługobiorca są w III państwie członkowskim (np. brytyjski przewodnik i irlandzcy turyści znajdują się w Polsce) - granicę przekracza usługa (emisja programu RTV, usługi korespondencyjne)

33 Elementem różnicującym swobodę świadczenia usług od tzw. swobody przedsiębiorczości jest element czasowy (czasowe ograniczenie dostarczania usług, przejściowość zamierzona przez usługodawcę ETS uznał za świadczenie usług nawet stany faktyczne trwające kilka lat, C-215/01 i C-171/02). ETS - jeśli pow. 60% czynności zawodowych wykonywanych jest w państwie przyjmującym, to już nie jest świadczenie usług, lecz prowadzenie stałej działalności (przedsiębiorczość); natomiast samo posiadanie w państwie przyjmującym infrastruktury nie przesądza o tym (sprawa C-55/94) Artykuł 57 TFUE cd.: Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego prawa przedsiębiorczości, świadczący usługę może, w celu spełnienia świadczenia, wykonywać przejściowo działalność w Państwie Członkowskim świadczenia na tych samych warunkach, jakie państwo to nakłada na własnych obywateli.

34 Dopuszczalne ograniczenia swobody: 1) wykonywanie władzy publicznej, 2) względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia, 3) ochrona nadrzędnego interesu publicznego (lista otwarta). Ad 1) Artykuł 51 TFUE w zw. z Art. 62 TFUE: Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z Państw Członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą wyłączyć niektóre rodzaje działalności ze stosowania postanowień niniejszego rozdziału. Wg ETS nie mieszczą się tu co do zasady czynności adwokatów (osobna dyrektywa 77/249), biegłych sądowych, biegłych rewidentów, notariuszy (sprawa C-47/08, wyrok z r.). Mieszczą się zaś czynności lekarzy w zakresie wystawiania świadectw zgonu

35 Ad 2) /względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia/ Artykuł 52 TFUE w zw. z Art. 62 TFUE: 1. Postanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. 2. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, uchwalają dyrektywy w celu koordynacji powyższych postanowień. Dyrektywa 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich: Wydalenie obywateli Unii i członków ich rodziny uzasadnione względami porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego stanowi środek mogący wywołać poważne szkody dla osób, które korzystając z praw i swobód przyznanych im w Traktacie, rzeczywiście zintegrowały się w przyjmującym Państwie Członkowskim. Zakres takich środków powinien zatem zostać ograniczony zgodnie z zasadą proporcjonalności, aby uwzględnić stopień integracji danej osoby, długość jej pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim, jej wiek, stan zdrowia, sytuację rodzinną i ekonomiczną oraz związki z krajem pochodzenia.

36 tylko choroby i ułomności uznane przez ŚOZ (WHO) za zagrażające bezpieczeństwu społecznemu i to wykryte przed upływem 3 miesięcy od wjazdu! Przykłady: Sprawa 41/74 Wlk. Brytania na podstawie klauzuli porządku publicznego odmówiła Holenderce wjazdu w celu pracy w kościele scjentologicznym Sprawa C-348/96 Grecja chciała wydalić bez prawa powrotu Włoszkę skazaną za posiadanie i zażywanie narkotyków w Grecji Ad 3) /ochrona nadrzędnego interesu publicznego / reguły wykonywania zawodu chroniące klientów, ochrona własności intelektualnej, ochrona konsumenta, ochrona pracowników, ochrona narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej; spójność systemu prawnego; niezależność zawodowa (biegłych rewidentów, prawników); utrzymanie dobrej reputacji sektora finansowego; ochrona jakości gromadzenia i przetwarzania danych; ochrona rzetelności obrotu handlowego; ochrona systemu ubezpieczeń socjalnego; ochrona bezpieczeństwa w ruchu drogowym; ochrona transportu morskiego; ochrona środowiska, ochrona praw podstawowych.

37 Artykuł 58 TFUE 1. Swobodę przepływu usług w dziedzinie transportu regulują postanowienia tytułu dotyczącego transportu. 2. Liberalizacja usług bankowych i ubezpieczeniowych związanych z przepływem kapitału jest realizowana w zgodzie z liberalizacją przepływu kapitału.

38 Dyrektywa PE i Rady 2006/123 dotycząca usług na rynku wewnętrznym (tzw. dyrektywa usługowa) Zakres terytorialny Państwa Członkowskie UE + N, I, L Zakres przedmiotowy usługi, z wyłączeniem: usług o charakterze nieekonomicznym świadczonych w interesie ogólnym; usług finansowych; usług i sieci łączności elektronicznej oraz urządzeń i usług towarzyszących; usług w dziedzinie transportu, w tym usług portowych; usług agencji pracy tymczasowej; usług zdrowotnych niezależnie od tego czy są one świadczone w placówkach opieki zdrowotnej, jak również niezależnie od sposobu ich zorganizowania i finansowania na poziomie krajowym oraz tego czy są to usługi publiczne czy prywatne; usług audiowizualnych, w tym usług kinematograficznych; działalności hazardowej; działań, które są związane z wykonywaniem władzy publicznej; usług społecznych świadczonych przez usługodawców upoważnionych do tego przez państwo lub organizacje charytatywne uznane za takie przez państwo; usług ochrony osobistej; usług świadczonych przez notariuszy i komorników powołanych na mocy aktu urzędowego; w dziedzinie podatków.

39 Art. 16 Dyrektywy 1. Państwa członkowskie uznają prawo usługodawców do świadczenia usług w państwie członkowskim innym niż to, w którym prowadzą oni przedsiębiorstwo. Państwo członkowskie, w którym świadczona jest usługa, zapewnia możliwość swobodnego podjęcia i prowadzenia działalności usługowej na swoim terytorium. Państwa członkowskie nie uzależniają możliwości podejmowania lub prowadzenia działalności usługowej na ich terytorium od spełnienia wymogów sprzecznych z następującymi zasadami: a) niedyskryminacja: wymóg nie może ani bezpośrednio, ani pośrednio dyskryminować ze względu na przynależność państwową, lub w przypadku osób prawnych ze względu na państwo członkowskie, w którym prowadzą przedsiębiorstwo; b) konieczność: wymóg musi być uzasadniony względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego lub ochrony środowiska naturalnego; c) proporcjonalność: wymóg musi być odpowiedni dla osiągnięcia wyznaczonego celu i nie może wykraczać poza to, co niezbędne do jego osiągnięcia. Zakres regulacji: prawa usługobiorców, obowiązki informacyjne usługodawców, współpraca administracyjna państw członkowskich, nadzór nad usługodawcami (pojedyncze punkty łącznikowe i system IMI) RP - ustawa z r. o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 47, poz. 278), weszła w życie r.

40 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 7-8. Prawo (swoboda) przedsiębiorczości

41 Podstawy prawne w TFUE: Rozdział 2. Prawo przedsiębiorczości (art ) [w:] Tytuł IV TFUE - SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU [w:] Część trzecia. POLITYKI I DZIAŁANIA WEWNĘTRZNE UNII Artykuł 49 (dawny artykuł 43 TWE): Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 54 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli. Środki niezgodne z ww. artykułem są niezgodne również z: Artykuł 18 (dawny artykuł 12 TWE): W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową. ( )

42 Podział swobody przedsiębiorczości: 1) pierwotna transgraniczne przeniesienie przedsiębiorstwa z jednego państwa członkowskiego do innego, czyli podjęcie samodzielnie nowej działalności w innym państwie członkowskim; 2) wtórna tworzenie agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego. Brak definicji agencji / oddziałów / filii w TFUE. Sprawa C-212/97 (Centros) oddziały nie mają podmiotowości prawnej, a filie przeciwnie (są prawnie niezależne od spółki-matki) Różnica pomiędzy 1) i 2) na swobodę wtórną można powoływać się tylko, gdy pozostaje się przedsiębiorcą na terytorium państwa członkowskiego

43 Działalność wyłączona z zakresu prawa przedsiębiorczości: Artykuł 51 zd. 1 TFUE (dawny artykuł 45 zd. 1 TWE). Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z Państw Członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej. Wg ETS nie mieszczą się tu co do zasady czynności adwokatów (sprawa 2/74), prowadzenie prywatnych szkół, czynności biegłych rewidentów, czynności dozoru i ochrony, czynności notariuszy (sprawa C-47/08, wyrok z r.). Artykuł 51 zd. 2 TFUE (dawny artykuł 45 zd. 2 TWE). Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą wyłączyć niektóre rodzaje działalności ze stosowania postanowień niniejszego rozdziału. Do tej pory nie wyłączyły.

44 Prawo przedsiębiorczości a inne swobody traktatowe: 1) P.P. a swobodny przepływ pracowników obie te swobody razem składają się na swobodny przepływ osób; różnica = samodzielność podejmowanych działań w przypadku P.P. (brak stosunku podporządkowania) 2) P.P. a swobodny przepływ usług obie te swobody wzajemnie się wykluczają; różnica = stałość działalności w przypadku P.P., a w przypadku S.P.U. charakter przejściowy (biorąc pod uwagę czas trwania, częstotliwość, okresowość/ciągłość usług) 3) P.P. a swobodny przepływ kapitału spór w judykaturze, czy obie te swobody współistnieją, czy też wzajemnie się wykluczają (np. C-251/98, C-208/00)

45 Zakres podmiotowy prawa przedsiębiorczości: 1) osoby fizyczne obywatele innego państwa członkowskiego (kwestia osób z podwójnym obywatelstwem; kwestia własnych obywateli zob. sprawa C- 314/08 Filipiak p-ko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Poznaniu); 2) spółki z innego państwa członkowskiego Artykuł 54 TFUE (dawny artykuł 48 TWE): Na potrzeby stosowania postanowień niniejszego rozdziału spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swoją statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii są traktowane jak osoby fizyczne mające obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem tych, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków. 3) podmioty z państw trzecich gdy wynika to z umów pomiędzy UE a państwami trzecimi (np. NIL)

46 Zakazane środki: 1) środki negujące prawo przedsiębiorczości np. odmowa przyznania zdolności sądowej spółce z innego państwa członkowskiego; 2) ograniczenia prawa przedsiębiorczości: ograniczenia dyskryminujące (zakładające różne traktowanie porównywalnych sytuacji bądź jednakowe traktowanie różnych sytuacji) i niedyskryminujące (środki, które stosowane w sposób niemający charakteru dyskryminującego, utrudniają lub czynią mniej atrakcyjnym korzystanie z prawa przedsiębiorczości, np. wymóg posiadania tylko 1 kancelarii prawnej); ograniczenia pochodzące od: państwa przyjmującego, państwa pochodzenia, instytucji UE, podmiotów indywidualnych.

47 Możliwe uzasadnienia ograniczeń prawa przedsiębiorczości: 1) względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego, Artykuł 52 TFUE: 1. Postanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. 2. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, uchwalają dyrektywy w celu koordynacji powyższych postanowień. Ograniczenia są zasadne, gdy zagrożony jest podstawowy interes społeczny/publiczny (ale nie interes czysto ekonomiczny!), zagrożenie jest rzeczywiste, bezpośrednie i wystarczająco poważne dla zagrożonego interesu, a ograniczenie jest proporcjonalne.

48 2) bezwzględne wymogi dotyczące dobra ogólnego: Pojęciem tym posłużył się ETS w wyroku C-55/94 (Gebhard), w którym ETS stwierdził również, że ograniczenia muszą być stosowane w sposób niedyskryminujący, muszą być adekwatne do założonego celu i nie mogą wykraczać poza to, co jest niezbędne do jego realizacji. Np. ochrona własności intelektualnej, ochrona pracowników, ochrona interesów wierzycieli, ochrona uczciwości w działalności gospodarczej, ochrona wspólników mniejszościowych, skuteczność kontroli podatkowych.

49 Europejskie prawo spółek Źródła: PRAWO PIERWOTNE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej rozdziały Prawo przedsiębiorczości oraz Kapitał i płatności [w:] Tytuł IV TFUE - SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU [w:] Część trzecia. POLITYKI I DZIAŁANIA WEWNĘTRZNE UNII PRAWO WTÓRNE dyrektywy na podstawie Art. 50, 114, 115 TFUE rozporządzenia i dyrektywy na podstawie Art. 352 TFUE Transgraniczne przeniesienie siedziby spółki: Siedziba: - rzeczywista (siedziba zarządu); - statutowa. Przykład sprawa Überseering C-208/00 Prawo krajowe może zakazywać takiego przeniesienia zob. wyrok ETS C-210/06 Transgraniczne połączenia i podziały: Zob. wyrok ETS C-411/03 (Sevic Systems AG)

50 Ponadnarodowe formy spółek 1. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych w Polsce 3 (były 4). 2. Spółka europejska w Polsce Spółdzielnia europejska w Polsce 1. Ad 1 rozporządzenie Rady nr 2137/85/EWG w sprawie EUIG (EZIG) w Polsce ustawa z r. o EZIG i SE Celem EZIG nie jest osiąganie zysków dla siebie. Działalność EZIG ma charakter jedynie pomocniczy wobec działalności członków. EZIG ma składać się z podmiotów uczestniczących w życiu gospodarczym min. 2 państw członkowskich. W Polsce EZIG podlega wpisowi do KRS i nie ma osobowości prawnej. Stosuje się do EZIG odpowiednio przepisy o spółce jawnej.

51 Ad 2 rozporządzenie Rady nr 2157/2001/WE w sprawie statutu SE w Polsce ustawa z r. o EZIG i SE SE to spółka akcyjna, jej minimalny kapitał zakładowy wynosi Eur. SE nie może powstać przez zawiązanie jej przez kilka osób fizycznych. SE ma składać się z podmiotów uczestniczących w życiu gospodarczym min. 2 państw członkowskich (element transgraniczny). Struktura SE! (system monistyczny, system dualistyczny) dopuszczalność przenoszenia siedziby statutowej SE Ad 3 rozporządzenie Rady nr 1435/2003/WE w sprawie statutu Spółdzielni Europejskiej w Polsce ustawa z r. o spółdz. eur. Celem Spółdz. Eur. jest wspieranie działalności jej członków. Spółdz. Eur. ma osobowość prawną. Spółdz. Eur. ma składać się z podmiotów z różnych państw członkowskich klientów, pracowników, dostawców spółdzielni. Jedna osoba = jeden głos

52 Harmonizacja krajowego prawa spółek: - twarda, - miękka. 1. Regulacje dot. S.A., sp. z o.o., S.K.A. 2. Regulacje dot. spółek kapitałowych i niektórych spółek osobowych 3. Regulacje dot. S.A. 4. Regulacje dot. sp. z o.o. (i ew. S.A.)

53 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 9. Swoboda przepływu kapitału i płatności

54 Swoboda przepływu płatności Artykuł 63 TFUE (dawny artykuł 56 TWE) 2. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. szybsza liberalizacja (do końca pierwszego etapu tworzenia wspólnego rynku), aby dłużnicy mogli uwalniać się od zobowiązań bez zbędnych ograniczeń, a wierzyciele mogli swobodnie wierzytelności odbierać Swoboda przepływu kapitału Artykuł 63 TFUE (dawny artykuł 56 TWE) 1. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. przed rokiem 1994 swoboda inna niż wszystkie, liberalizacja stopniowa w oparciu o przepisy traktatowe, które nie były bezpośrednio skuteczne, czyli jednostki nie mogły się na nie powoływać wobec organów Są to przepisy bezpośrednio skuteczne.

55 Zabronione są dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia, a także ograniczenia niedyskryminacyjne (środki, które mimo że stosowane są bez zróżnicowania do podmiotów krajowych i z innych państw członkowskich uniemożliwiają, utrudniają lub zniechęcają inwestorów z innych państw członkowskich). Liberalizacja przepływu kapitału Pierwsza Dyrektywa Kapitałowa nr 60/921 Druga Dyrektywa Kapitałowa nr 63/21 - cztery kategorie przepływu kapitału (A, B, C, D) Dyrektywa nr 88/361 - pełna liberalizacja, zasada pełnej swobody przepływu kapitału, zakaz traktowania dyskryminacyjnego ze względu na obywatelstwo, miejsce zamieszkania, czy miejsce lokaty kapitału (bezpośrednio skuteczne); klauzule ochronne; sporne, czy obowiązuje z uwagi na uchylenie będących jej podstawą przepisów traktatowych w 1994 r. Aneksem do niej była Nomenklatura przepływów kapitału (niewyczerpująca, otwarta), zachowuje aktualność choćby jako wskazówka. Traktat z Maastricht od r. swoboda przepływu kapitału zyskała rangę taką, jak inne swobody

56 Co to jest przepływ kapitału? Jest to jednostronne przeniesienie wartości majątkowych w formie pieniężnej (środków płatniczych, kredytów, papierów wartościowych) lub rzeczowej (udziałów w spółkach, nieruchomości) w celu inwestycyjnym między co najmniej 2 państwami członkowskimi lub państwami członkowskimi i państwami trzecimi. Jest to co innego niż płatności bieżące. Wg Nomenklatury przepływów kapitału zalicza się do przepływu kapitału: - inwestycje bezpośrednie, - inwestycje w nieruchomości, - operacje dot. jednostek uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, - operacje dot. papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, - operacje dot. innych papierów wartościowych i innych instrumentów rynku pieniężnego, - operacje na rachunkach bieżących i depozytowych instytucji finansowych, - kredyty i pożyczki pieniężne, - poręczenia, gwarancje i zastawy, - transfery wynikające z wykonywania umów ubezpieczeniowych, - przepływ kapitału o charakterze osobistym, - fizyczny przywóz i wywóz aktywów finansowych, - inne przepływy kapitału (np. spadek, zwroty nienależnych płatności).

57 Kapitał a płatności Płatność to transfer legalnych i będących w obrocie środków pieniężnych (gotówki, czeków, weksli, przelewów) związany z realizacją świadczenia wzajemnego w ramach transakcji podstawowej służącej wykonaniu innych swobód rynku wewnętrznego. Zatem swoboda płatności ma charakter akcesoryjny. np. sprawa 286/82 Luisi i Carbone władze włoskie kwestionowały wywóz przez nich dewiz za granicę ponad roczny limit; ETS uznał, że wywóz ten stanowił zliberalizowany przepływ płatności (za usługi turystyczne i medyczne) Przykłady zakazanych ograniczeń: - włoskie przepisy wymagające tylko od cudzoziemców uzyskania zezwolenia na zakup nieruchomości w pobliżu stref wojskowych; - przepisy zakazujące ustanawiania hipoteki w walucie innego państwa członkowskiego; - wymóg uzyskania zezwolenia na wywóz do innego państwa członkowskiego środków pieniężnych; - zezwolenia w Tyrolu gwarantujące, że nieruchomość nie będzie wykorzystana do budowy tzw. drugiego domu; - sprawy tzw. złotej akcji jako uprawnienia państwa.

58 Złota akcja warunki zgodności z prawem UE: ma służyć ochronie interesu publicznego, a nie interesów finansowych państwa, jej wprowadzenie musi być proporcjonalne, inicjatywę kontrolną powinno wykazywać państwo, a nie spółka, nie może dyskryminować inwestorów zagranicznych, sprzeciw państwa musi być poddany kontroli sądowej. Sprawy na styku swobód 7/78 srebrne i złote monety, jeśli są środkiem płatniczym, znajdują się w obiegu i są traktowane jak pieniądze, podlegają swobodzie przepływu kapitału; jeśli nie podlegają swobodzie przepływu towarów 251/98 gdy zakup akcji/udziałów w spółce jest dokonywany w celu wywierania istotnego wpływu na jej działalność, podlega swobodzie (prawu) przedsiębiorczości; jeśli nie gwarantuje takiego wpływu, swobodzie przepływu kapitału

59 Liberalizacja jest pełna, z zastrzeżeniem wyjątków: Artykuł 65 TFUE (dawny artykuł 58 TWE) 1. Artykuł 63 nie narusza prawa Państw Członkowskich do: a) stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału; [np. sprawa C-265/04] b) podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym. 2. Niniejszy rozdział nie przesądza o możliwości stosowania ograniczeń w dziedzinie prawa przedsiębiorczości zgodnych z Traktatami. 3. Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu artykułu 63. [ ] Wyjątki należy interpretować ściśle. + wyjątki w ramach tzw. wymogów imperatywnych (jak Cassis de Dijon)

60 Swoboda przepływu kapitału i płatności między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi - zakres odbiegający od zakresu innych swobód - ale są wyjątki: Artykuł 64 TFUE (dawny artykuł 57 TWE) klauzula stand still 1. Artykuł 63 nie narusza ograniczeń istniejących 31 grudnia 1993 roku w stosunku do państw trzecich na mocy prawa krajowego lub prawa Unii w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe. [ ] 2. Dążąc do urzeczywistnienia w możliwie najszerszym zakresie celu swobodnego przepływu kapitału między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi i bez uszczerbku dla innych rozdziałów Traktatów, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, przyjmują środki dotyczące przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym [ ]. 3. Na zasadzie odstępstwa od ustępu 2, jedynie Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może przyjąć środki, które w prawie Unii stanowią krok wstecz w odniesieniu do liberalizacji przepływu kapitału do lub z państw trzecich.

61 Artykuł 65 TFUE (dawny artykuł 58 TWE) 4. W przypadku braku środków przewidzianych w artykule 64 ustęp 3 Komisja, lub w przypadku braku decyzji Komisji w terminie 3 miesięcy od złożenia wniosku przez odnośne Państwo Członkowskie, Rada może przyjąć decyzję stwierdzającą, że ograniczające środki podatkowe przyjęte przez Państwo Członkowskie, wobec jednego lub większej liczby państw trzecich uważa się za zgodne z Traktatami, o ile są one uzasadnione ze względu na jeden z celów Unii i są zgodne z prawidłowym funkcjonowaniem rynku wewnętrznego. Rada stanowi jednomyślnie na wniosek Państwa Członkowskiego. Artykuł 66 (dawny artykuł 59 TWE) Jeżeli, w wyjątkowych okolicznościach, przepływ kapitału do lub z państw trzecich powoduje lub może spowodować poważne trudności w funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej, Rada, stanowiąc na wniosek Komisji i po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym, może podjąć wobec państw trzecich środki ochronne na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, o ile środki te są bezwzględnie konieczne.

62 Artykuł 75 TFUE (dawny artykuł 60 TWE) Jeżeli wymaga tego realizacja celów, o których mowa w artykule 67, w odniesieniu do zapobiegania terroryzmowi i działalności powiązanej oraz zwalczania tych zjawisk, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, określają ramy środków administracyjnych dotyczących przepływu kapitału i płatności, takich jak zamrożenie funduszy, aktywów finansowych lub zysków z działalności gospodarczej, które należą do osób fizycznych lub prawnych, grup lub innych podmiotów innych niż państwa, są w ich posiadaniu lub dyspozycji. Rada, na wniosek Komisji, przyjmuje środki w celu wdrożenia ram, o których mowa w akapicie pierwszym. Akty, o których mowa w niniejszym artykule, zawierają niezbędne przepisy w zakresie gwarancji prawnych. np. embargo Na podstawie tego przepisu zamrożono np. środki finansowe S. Milosevica i jego otoczenia, stosowano to też do Iraku, Angoli, Liberii, Sierra Leone, Zimbabwe, Birmy, Afganistanu (Talibów)

63 Ćwiczenie na końcu każdego wiersza przypiszmy odpowiednią swobodę J. Kowalski ze Szczecina kupuje mieszkanie w Niemczech, bo będzie tam pracował, albo nie, przenosi tam z Polski swoją działalność gospodarczą, albo nie, będzie tam nieregularnie świadczył usługi (ale jego zakład zostanie w RP), albo nie, będzie je wynajmował lokatorom. Oczywiście za mieszkanie musi zapłacić niemieckiemu zbywcy. W tym celu zaciąga kredyt w niemieckim banku. A na lokalu ustanawia hipotekę na rzecz banku.

64 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej Wspólne reguły konkurencji (cz. 1 Porozumienia ograniczające konkurencję)

65 Artykuł 101 TFUE (dawny artykuł 81 TWE) 1. Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia [3] między przedsiębiorstwami, [1] wszelkie decyzje [4] związków przedsiębiorstw [2] i wszelkie praktyki uzgodnione, [5] które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi [8] i których celem lub skutkiem [7] jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego ( )

66 [1] PRZEDSIĘBIORSTWO Sprawa C-189/02 - Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie konkurencji obejmuje każdą jednostkę wykonującą działalność gospodarczą niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania. Nie wymaga ono posiadania osobowości prawnej przez daną jednostkę gospodarczą. Np. C-41/90 publiczna agencja pracy zajmująca się pośrednictwem pracy Np. C-35/96 agenci celni Np. C-309/99 członkowie adwokatury Np. C-180/98 specjaliści medyczni pracujący na własny rachunek Wg orzecznictwa TS przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE nie są: - organizacje uczestniczące w zarządzaniu publicznym systemem zabezpieczenia społecznego (C-159/91), - spółki powiązane (48/69) artykuł [85] Traktatu nie dotyczy porozumień lub praktyk uzgodnionych pomiędzy przedsiębiorstwami należącymi do tego samego koncernu i posiadającymi status przedsiębiorstwa dominującego i zależnego, jeżeli przedsiębiorstwa te tworzą jednostkę gospodarczą, w ramach której przedsiębiorstwo zależne nie cieszy się rzeczywistą swobodą decydowania o swych działaniach na rynku, i jeżeli te porozumienia lub praktyki dotyczą jedynie wewnętrznej alokacji zadań pomiędzy tymi przedsiębiorstwami ; - gminy występujące w charakterze organów władzy publicznej (wyrok TS z , Corinne Bodson v. Pompes funebres des régions libérées SA).

67 [2] ZWIĄZEK PRZEDSIĘBIORSTW wyrok SPI Z , T-193/02, Laurent Piau v. Komisja Wspólnot Europejskich: Związki krajowe zrzeszające kluby piłki nożnej, dla których uprawianie piłki nożnej stanowi działalność gospodarczą i które są wobec powyższego przedsiębiorstwami w rozumieniu [art. 81 TWE] stanowią związki przedsiębiorstw w rozumieniu tego przepisu. [3] POROZUMIENIA T-141/89 wyrażenie wspólnej intencji zachowywania się na rynku w pewien sposób 45/69, 41/69, T-141/89 umowy dżentelmeńskie (gentlemen's agreements) 243/83, 51/75 zachowania paralelne kontynuowane po rozwiązaniu/wygaśnięciu umowy Rodzaje porozumień: - wertykalne (pionowe) pomiędzy sprzedawcą hurtowym a detalicznym (między producentem surowca a producentem wyrobu gotowego); - KARTELE / horyzontalne (poziome) między przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na tym samym szczeblu obrotu. BARDZIEJ SZKODLIWE, BO ZAWIERANE MIĘDZY KONKURENTAMI, KTÓRZY Z ZAŁOŻENIA MAJĄ RYWALIZOWAC ZE SOBĄ; SUROWIEJ KARANE

68 [4] DECYZJE ZWIĄZKÓW PRZEDSIĘBIORSTW C-309/99 - uchwała dotycząca współpracy między członkami adwokatury i członkami innych wolnych zawodów, przyjęta przez instytucję taką jak adwokatura, musi być uznana za decyzję przyjętą przez związek przedsiębiorstw w znaczeniu [art. 85 ust. 1] Traktatu. 45/85, 209/78 rekomendacje [5] PRAKTYKI UZGODNIONE uzewnętrznione zetknięcie się jednostronnych oświadczeń woli przedsiębiorstw zmierzających do wywarcia wpływu na innych uczestników rynku (48/69, 40/73). Pojęcie "praktyki uzgodnionej" odnosi się do rodzaju koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami, która, bez osiągnięcia etapu zawarcia tzw. właściwego porozumienia, świadomie zastępuje ryzyko konkurencji rzeczywistą współpracą pomiędzy tymi przedsiębiorstwami prowadzącą do powstania warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom rynkowym, przy uwzględnieniu charakteru produktów, znaczenia oraz liczby przedsiębiorstw, jak i rozmiaru i natury wskazanego rynku. Taka rzeczywista współpraca sprowadza się do uzgodnionej praktyki zwłaszcza wówczas, gdy umożliwia zainteresowanym osobom konsolidację osiągniętych pozycji ze szkodą dla skutecznej swobody przepływu dóbr na wspólnym rynku oraz ze szkodą dla swobody konsumentów przy wyborze swych dostawców.

69 C-7/95 uzgodnionej praktyki nie ma, gdy przedsiębiorstwa działają niezależnie od siebie; wymóg niezależności nie pozbawia ich prawa inteligentnego dostosowywania się do postępowania ich konkurentów; wymiana informacji pomiędzy konkurentami (jeśli spełnia pewne warunki) redukuje albo usuwa wszelką niepewność co do działania rynku T-25/95 (Cimenteries CBR i inni v. Komisja) Pojęcie uzgodnionych praktyk zakłada istnienie wzajemnych kontaktów. Ten warunek wzajemności jest spełniony, jeśli ujawnienie przez jednego konkurenta innemu przyszłych zamiarów lub zachowania na rynku było poszukiwane, bądź przynajmniej zaakceptowane, przez innego konkurenta. Tak samo jest jeśli spotkanie, podczas którego strona została poinformowana przez konkurenta o jego zamiarach lub przyszłym zachowaniu, zostało zainicjowane przez tę stronę i z jej sprawozdania ze spotkania jasno wynika, iż nie wyraziła żadnych zastrzeżeń ani sprzeciwów w momencie, gdy konkurent informował o swoich zamiarach. W takich okolicznościach, stanowisko tej strony na spotkaniu nie może zostać ograniczone do czysto biernej roli odbiorcy informacji, jaką jej konkurent w jednostronny sposób zdecydował się jej powierzyć, bez jakichkolwiek o to zabiegów. C-89/85 kryteria koordynacji i kooperacji, cechujące uzgodnione praktyki, nie są spełnione w przypadku ogłoszeń o cenach, dokonywanych wobec nabywców

70 [6] Zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego zapobieżenie = eliminacja, zapobieżenie powstaniu lub rozwinięciu; ma miejsce, gdy zmawia się znacząca część / całość rynku ograniczenie = gdy zmawia się tylko część rynku, albo znacząca część / całość, ale pozostawiają sobie pewną swobodę decyzyjną [7] CEL LUB SKUTEK możliwości: - stronom udało się osiągnąć zamierzony skutek (i cel, i skutek), - tylko cel, a nie udało się osiągnąć skutku (tak np. T-77/92); - tylko skutek, gdyż strony nie miały takiego zamiaru. T-143/89 problem włoskiej wersji językowej Traktatu

71 [8] WPŁYW NA HANDEL MIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI wywołanie transgranicznych skutków antykonkurencyjnych też gdy skutki praktyki obejmują tylko obszar jednego z państw członkowskich 56/64 Pojęcie "porozumień..., które mogą mieć wpływ na handel pomiędzy Państwami Członkowskimi" zmierza do określenia, w prawie kartelowym, granicy pomiędzy obszarami odpowiednio regulowanymi przez prawo wspólnotowe lub prawo krajowe. W związku z tym szczególnie ważne jest, czy porozumienie takie może przedstawiać zagrożenie, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie, rzeczywiste i potencjalne, dla swobody handlu pomiędzy Państwami Członkowskimi w sposób, który może zaszkodzić osiągnięciu celów jednego rynku pomiędzy Państwami. Tym samym okoliczność, iż porozumienie pobudza wzrost, nawet znaczący, natężenia handlu pomiędzy Państwami, nie jest wystarczająca, by wykluczyć, iż porozumienie takie nie może "wpływać" na handel w rozumieniu [art. 85 Traktatu EWG]. 19/77 Zakazując porozumień, które mogą wpływać na handel pomiędzy Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest ograniczenie konkurencji, [art. 85 ust. 1] Traktatu nie wymaga udowodnienia, iż takie porozumienia w rzeczywistości znacząco wpłynęły na taki handel, czego wykazanie dla celów prawnych byłoby ponadto trudne w większości przypadków, lecz jedynie wymaga wykazania, iż takie porozumienia są w stanie wywrzeć taki skutek. Handel nie tylko wymiana towarów, ale też usług i in. transgraniczne czynności o charakterze gospodarczym

72 Odczuwalność: /obwieszczenie Dz. U. WE z r., C 368, s. 13 łączny udział 5% w rynku oraz łączny obrót dot. towarów objętych por. max. 40 mln Eur/ reguła NAAT, No Appreciable Affectation on Trade / domniemanie wzruszalne, ale KE z reguły nie wszczyna postępowania / też małe i średnie przedsiębiorstwa porozumienia wywierające wpływ w sposób nieodczuwalny / bagatelne / de minimis Rynek relewantny (właściwy): - produktowy (asortymentowy) rynek określonych dóbr lub usług (substytutów); o przynależności do tego samego rynku asortymentowego decyduje krzyżowa elastyczność cenowa popytu pomiędzy danymi towarami / usługami (np. różne rynki to kawa i herbata gdy kawa drożeje, nie wzrasta popyt na herbatę przykład: rynek małych sklepów spożywczych, supermarketów, hipermarketów. WĄSKO! - geograficzny (terytorialny) obszar, na którym dane przedsiębiorstwa uczestniczą w podaży i popycie na produkty lub usługi, na którym warunki konkurencji są wystarczająco jednorodne oraz który może zostać odróżniony od sąsiadujących obszarów ze względu na to, że warunki konkurencji na tym obszarze znacznie się różnią (obwieszczenie KE Dz. Urz. WE z r., C 372, s.5) rynek światowy, rynek UE, rynek krajowy, rynek regionalny

73 POSZCZEGÓLNE PRAKTYKI: ( ) w szczególności te, które polegają na: a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji; [1] b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji; [2] c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia; [3] d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; lub [4] e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. [5]

74 [1A] POROZUMIENIA CENOWE: hard-core restrictions, wyłaczone z porozumień bagatelnych horyzontalne / wertykalne (łagodniej traktowane) dot. ustalania ceny max. (łagodniej traktowane), minimalnej lub sztywnej np. decyzja związku wydawców określająca warunki sprzedaży książek wg cen z góry ustalonych T-66/89 np. wprowadzenie systemu podwójnych cen, innych w kraju (niższych), innych dla towarów przeznaczonych na export 30/78 pośrednie ustalanie cen - osiągnięcie przez strony porozumienia co do czynników wpływających na wysokość ceny, np. ograniczenia w zakresie udzielania rabatów, ustalenia zasad kalkulacji cen (np. stawek za roboczogodzinę), czy też terminów płatności itp. wyrok TS z , 8/72, Vereeniging van Cementhandelaren v. Komisja: Ustalanie cen, nawet tych, które zaledwie stanowią ceny docelowe, wpływa na konkurencję, ponieważ takie ceny docelowe umożliwiają wszystkim uczestnikom kartelu przewidzenie w zasadnie prawdopodobnym stopniu, jaka będzie polityka cenowa realizowana przez ich konkurentów.

75 [1B] POROZUMIENIA CO DO INNYCH WARUNKÓW TRANSAKCJI: np. gwarancji jakości sposobów transportu warunków wprowadzania towarów na rynek eliminujące podwykonawców wprowadzenie w regulaminach targów czasowego zakazu dla uczestniku targów brania udziału w konkurencyjnych imprezach [2] POROZUMIENIA KONTYNGENTOWE np. polegające na: - ograniczaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji, TYPOWE - kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji hard-core restrictions, wyłączone z porozumień bagatelnych

76 [3] POROZUMIENIA PODZIAŁOWE wg kryterium: - terytorialnego (zakaz wykroczenia poza dane terytorium / wyłączność na nim) np. kartele eksportowe / importowe; T-25/95 umowa między europejskimi producentami cementu, mająca na celu poszanowanie rodzimych rynków (zakazująca exportu na obszarze Europy); TRAKTOWANE SUROWIEJ - podmiotowego wyznaczenie kontrahentów, o których strony nie konkurują, np. porozumienia o wyłącznej sprzedaży / wyłącznych zakupach, o system selektywnej dystrybucji (łagodniej traktowane; sprzedawca zobowiązuje się do sprzedaży tylko na rzecz określonych dystrybutorów, a oni nie odsprzedawać nieautoryzowanym dystrybutorom) - mieszanego, terytorialno-podmiotowego; - asortymentowego (produktowego) wyznaczenie produktów, jakie znajdą się w ofercie stron horyzontalne / wertykalne hard-core restrictions, wyłączone z porozumień bagatelnych ale wertykalne mogą spełniać przesłanki z art. 101(3) TFUE; też niektóre z nich podlegają wyłączeniu grupowemu

77 [4] POROZUMIENIA DYSKRYMINACYJNE stosowanie wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzanie im przez to niekorzystnych warunków konkurencji równoważne nie są sprzedaż detaliczna i hurtowa; w kraju i za granicę, gdy uzasadniają to podatki, parytety walutowe, niektóre elementy kosztów, cła NIE DOT. JEDNOSTRONNIE STOSOWANEJ (INDYWIDUALNEJ) STRATEGII DZIAŁANIA NA RYNKU (WOLNOŚĆ GOSP.!), CHYBA ŻE MAMY DO CZYNIENIA Z DOMINANTEM ZAKAZANA DYSKRYMINACJA ZBIOROWA, BĘDĄCA WYNIKIEM SKOORDYNOWANEGO DZIAŁANIA PRZEDS. [5] POROZUMIENIA WIĄZANE np. usługa przewozu, umowa ubezpieczenia a umowa kredytu (2 różne przypadki inaczej w tę, inaczej z powrotem) NIE DOT. JEDNOSTRONNIE STOSOWANYCH (swoboda umów, wolność gosp.), CHYBA ŻE MAMY DO CZYNIENIA Z DOMINANTEM

78 TZW. REGUŁA ROZSĄDKU badanie, czy korzyści z porozumienia (OBIEKTYWNE! ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY MIĘDZY KORZYŚCIAMI A POROZUMIENIEM) co najmniej równoważą się z negatywnym wpływem praktyki na konkurencję Artykuł 101 ust. 3 TFUE. Jednakże postanowienia ustępu 1 mogą zostać uznane za nie mające zastosowania do: - każdego porozumienia lub kategorii porozumień między przedsiębiorstwami; - każdej decyzji lub kategorii decyzji związków przedsiębiorstw; oraz - każdej praktyki uzgodnionej lub kategorii praktyk uzgodnionych; które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania postępu technicznego lub gospodarczego, [1] przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części zysku, który z tego wynika, [2] WARUNKI POZYTYWNE oraz bez: WARUNKI NEGATYWNE a) nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów; [3] b) dawania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów. [4] MAJĄ BYĆ SPEŁNIONE ŁĄCZNIE! STANOWIĄ KATALOG ZAMKNIĘTY! MOGĄ WYSTĄPIĆ PÓŹNIEJ NIŻ SKUTKI ANTYKONKURENCYJNE ZWROTY NIEDOOKREŚLONE wytyczne Komisji!

79 [1] Polepszenie produkcji lub dystrybucji produktów, popieranie postępu technicznego lub gospodarczego obniżenie kosztów produkcji oraz unowocześnienie technologii produkcji / poprawa jakości towarów; poszerzenie oferty produkcyjnej przez wprowadzenie na rynek nowych produktów lub przez zwiększenie liczby punktów sprzedaży; zracjonalizowanie dystrybucji towarów (np. przez utworzenie własnych sieci dystrybucji); otwarcie nowych rynków zbytu i in. [2] Zapewnienie użytkownikom słusznej części zysku, który z tego wynika UŻYTKOWNIK nie tylko konsument, też przedsiębiorca nabywający w celu odprzedaży, dystrybutor Np. koszty wytwarzania spadły o 30%, a ceny tylko o 10% (czyli też mniejsza część korzyści); Może być też tak, że ceny wzrosną, ale i jakość wzrośnie [3] Brak nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - najpierw bada się, czy dla osiągnięcia korzyści jest niezbędne dane porozumienie; CZY BYŁY WYKONALNE Z GOSP. PUNKTU WIDZENIA (REALNE) MNIEJ RESTRYKCYJNE ALTERNATYWY -później bada się, czy niezbędne są poszczególne postanowienia tego porozumienia [4] Niedawanie przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów

80 ZWOLNIENIA GRUPOWE (GRUPOWE ROZPORZĄDZENIA ZWALNIAJĄCE) - niektóre kategorie porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych, - niektóre grupy wertykalnych porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów mechanicznych, - niektóre grupy porozumień specjalizacyjnych, - niektóre grupy porozumień badawczo-rozwojowych, - niektóre kategorie porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeń, - niektóre kategorie porozumień o transferze technologii. Przedsiębiorstwo ma pewność, że porozumienie nie jest zakazane. Art. 101(3) TFUE stosuje się bezpośrednio = Komisja, NCA, sądy eur. i krajowe, przedsiębiorcy SAMOOCENA (wcześniej był wymóg uzyskania konstytutywnej decyzji Komisji, czekało się nawet ok. 3 lat) Najpierw sprawdzamy, czy praktyka podpada pod art. 101(1) TFUE (bagatelność, grupowe rozporządzenia zwalniające) TAK sprawdzamy art. 101(3) TFUE Sięgamy do decyzji Komisji, wyroków sądów UE ew. możemy wystąpić do Komisji z prośbą o wydanie nieformalnej (niewiążącej) porady (informal guidance) ryzyko Komisja nie uwzględnia zapytań o charakterze hipotetycznym, a jednocześnie może wszcząć przeciwko nam postępowanie

81 SKUTKI: ART. 101(2) CYWILNOPRAWNE nieważność ex lege, ex tunc, uwzględniana z urzędu DOT. TYLKO CZYNNOŚCI PRAWNYCH Nie zawsze całe porozumienie / tzw. klauzule salwatoryjne ADMINISTRACYJNOPRAWNE decyzje, grzywny

82 TEMATYKA WYKŁADU Prawo gospodarcze Unii Europejskiej 12. Wspólne reguły konkurencji (cz. 2 Zakaz nadużywania pozycji dominującej)

83 Artykuł 102 TFUE (dawny artykuł 82 TWE) Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie [5] przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw [2] pozycji dominującej [1] na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, [3] w zakresie, w jakim może wpływać na handel między Państwami Członkowskimi [4]

84 [1] POZYCJA DOMINUJĄCA Brak definicji legalnej (w PL jest!) KRYTERIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ: wielkość udziału danego przedsiębiorstwa w rynku brak w przepisach; w PL domniemanie wzruszalne 40% czy na rynku jest monopol: prawny/legalny/ustawowy, faktyczny wielkość udziału w rynku konkurentów danego przedsiębiorstwa nawet gdy ktoś ma 30%, może być uznany za dominanta, gdy jego konkurenci mają nie więcej niż po kilka % inne wysoki stopień integracji wertykalnej, wizerunek, silna indywidualizacja towarów przez reklamę PRZYCZYNY UZYSKANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ: obowiązujące prawo koncentracja monopol naturalny zmiany struktury rynku wyjście innego przedsiębiorstwa z rynku (likwidacja, upadłość, zmiana branży)

85 [2] JEDNO v WIĘCEJ PRZEDSIĘBIORSTW (def. tak samo jak na gruncie art. 101 TFUE) co do zasady chodzi tu o jednostronne zachowanie przedsiębiorstwa KOLEKTYWNA POZYCJA DOMINUJĄCA: gdy przedsiębiorstwa są prawnie samodzielne (formalnie niezależne) lecz połączone więzami ekonomicznymi wyrok TS z , C-395/96: ( ) pozycja dominująca może być utrzymywana przez dwa lub więcej podmiotów gospodarczych, prawnie niezależnych od siebie, pod warunkiem że z gospodarczego punktu widzenia występują lub działają wspólnie na danym rynku jako podmiot zbiorowy. W taki sposób należy rozumieć zbiorową pozycję dominującą. [3] NA RYNKU WEWNĘTRZNYM LUB NA ZNACZNEJ JEGO CZĘŚCI Art. 101 TFUE mówił tylko o rynku wewnętrznym! wyrok TS z , 40/73: Dla celów określenia, czy dany obszar jest wystarczająco duży, aby stanowić "znaczną część wspólnego rynku" w rozumieniu art. [86 Traktatu EWG], muszą zostać wzięte pod uwagę charakter oraz rozmiary produkcji oraz konsumpcji wskazanego produktu, jak i zwyczaje i możliwości gospodarcze sprzedawców i nabywców.

86 [4] WPŁYW NA HANDEL MIĘDZY PAŃSTWAMI CZŁONKOWSKIMI (tak samo jak na gruncie art. 101 TFUE) [5] NADUŻYCIE POZYCJI DOMINUJĄCEJ Uzyskanie / posiadanie pozycji dominującej nie jest zakazane Nadużywanie nie jest zdefiniowane wyrok SPI z , T-24/93: W przypadku, gdy jedno lub więcej przedsiębiorstw zajmujących pozycję dominującą rzeczywiście wdraża praktykę, której celem jest usunięcie konkurenta, okoliczność, iż zamierzony skutek nie został osiągnięty, nie wystarcza dla uniknięcia uznania praktyki za nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. [86] Traktatu.

87 POSZCZEGÓLNE PRAKTYKI: Nadużywanie takie może polegać w szczególności na: a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży ; PRAKTYKI EKSPLOATACYJNE np. tzw. skrośne subsydiowanie polega na finansowaniu ("subsydiowaniu") przez przedsiębiorstwo działalności prowadzonej na jednym z rynków (niezdominowanym) [a na którym stosuje ono np. rażąco niskie ceny celem eliminacji z niego konkurentów] z zysków, które uzyskuje z działalności na rynku zdominowanym (nierzadko przez stosowanie wygórowanych cen) stosowanie rażąco niskich cen celem wyeliminowania konkurencji = stosowanie tzw. "drapieżnych cen" [predatory pricing] Stosowania cen poniżej kosztów nie uzasadnia otrzymywanie pomocy publicznej a) albo innych niesłusznych warunków transakcji np. odległych terminów płatności, gdy jest to dominant po stronie zakupu gwarancji jakości sposobów transportu

88 b) ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów; PRAKTYKI ANTYKONKURENCYJNE / EKSPLOATACYJNE np. tzw. sztuczne redukowanie podaży np. zaniechanie produkcji części zamiennych do starego produktu, by zmusić do kupna nowego c) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji; PRAKTYKI ANTYKONKURENCYJNE nie są to praktyki antykonsumenckie wyrok TS z , 85/76: rabaty za wierność Ale co do zasady dopuszczalne rabaty ilościowe

89 d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów. [TYING] PRAKTYKI ANTYKONKURENCYJNE zobowiązanie dodatkowe jest z innego rynku, np. Microsoft dominant na rynku systemów operacyjnych komputerów typu PC, który związał z Windowsem odtwarzacz multimedialny MediaPlayer nie można go było usunąć z systemu, przez co konsument pozbawiony był wyboru; konkurentów eliminowało to z rynku. Microsoft nie zdołał uzasadnić i obronić praktyki. *** Praktyki nienazwane np. odmowa kontraktowania nie dot. sytuacji, gdy kontrahent nie płacił albo nie jest wiarygodny finansowo. SWOBODA UMÓW! odmowa dostępu do urządzeń kluczowych (ESSENTIAL FACILITIES) nadużycie prawa do sądu

90 Zakaz z art. 102 TFUE jest bezwzględny, bezpośrednio stosowany, obowiązujący ex lege NADUŻYWANIE POZYCJI DOMINUJĄCEJ NIGDY NIE PRZYNOSI KORZYŚCI EKONOMICZNO-SPOŁECZNYCH! REGUŁY ROZSĄDKU NIE STOSUJE SIĘ. wyrok SPI z , T-51/89, Tetra Pak Rausing SA v. Komisja Wspólnot Europejskich: Zarówno z brzmienia art. 85 ust. 3, jak i z ogólnej konstrukcji art. 85 i 86 wynika, iż przyznanie wyłączenia, czy to indywidualnego, czy grupowego, na podstawie art. 85 ust. 3 nie może znosić stosowania zakazu przewidzianego w art. 86. Podczas gdy stosowanie art. 85 obejmuje dwa etapy - etap uznania, iż art. 85 ust. 1 został naruszony, za którym następuje, gdy to stosowne, etap wyłączenia stosowania tego zakazu, jeżeli przedmiotowe porozumienie, decyzja lub praktyka uzgodniona spełnia warunki przewidziane w art. 85 ust. 3 - art. 86, ze względu na swój przedmiot (nadużycie), wyklucza stosowanie jakichkolwiek wyłączeń spod zakazu ustanowionego na mocy tego artykułu. UWAGA! DANE ZACHOWANIE MOŻE PODPADAĆ I POD ART. 101, I POD ART. 102 TFUE (KOLEKTYWNA POZYCJA DOMINUJĄCA) skutki naruszenia zakazu z art. 102 TFUE decyzje, kary, nie ma sankcji nieważności (czyli inaczej niż w PL i niż w art. 101 TFUE)

91 TEMATYKA WYKŁADU Prawo subwencyjne Źródła: -TFUE, -ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404 ze zm.)