Nastolatki i alkohol: Kiedy nie wystarczy powiedzieć nie.

Transkrypt

1 Nastolatki i alkohol: Kiedy nie wystarczy powiedzieć nie. Książkę tę dedykujemy organizacjom Mothers Against Drunk Driving oraz Students Against Driving Drunk za ich niesłabnące zaangażowanie w walkę o ocalenie życia wielu niewinnych ludzi Podziękowania Chcemy wyrazić wdzięczność następującym osobom, które po przeczytaniu szkicu tej pracy udzieliły nam szeregu cennych wskazówek umożliwiających podniesienie jej poziomu: [nazwiska]. Dziękujemy także [nazwiska] za udzieloną nam pomoc techniczną. Spis treści Wprowadzenie Część 1 Przygotowanie do działania Krok 1 Zrozumienie problemu Krok 2 Zdobywanie wiedzy o alkoholu Krok 3 Maksymalne zwiększanie oddziaływania rodziców Część 2 Przystępowanie do działania Krok 4 Wpływanie na decyzje dotyczące picia alkoholu Krok 5 Pomaganie nastolatkom w zachowaniu abstynencji Krok 6 Nauka picia w rozsądny sposób (jeśli zawiodą próby zupełnego powstrzymania się od picia alkoholu) Krok 7 Postępowanie w przypadkach nadużywania alkoholu przez nastolatków Część 3 Zapobieganie problemom Krok 8 Przygotowanie dzieci na spotkanie z problemami Krok 9 Zmiany w świadomości społecznej Bibliografia WPROWADZENIE Czy kiedykolwiek znalazłaś/znalazłeś się w którejś z opisanych niżej sytuacji? - Wchodzisz do sypialni swojego nastoletniego dziecka by pozbierać brudne ubrania i znajdujesz ukrytą za łóżkiem opróżnioną do połowy butelkę wódki.

2 - Wracasz nieoczekiwanie do domu i, ku ogólnemu zdziwieniu, znajdujesz swoje dziecko w towarzystwie kilku kolegów gdy piją wino w kuchni. - Oglądasz telewizję sącząc drinka i słyszysz, jak twoje 11-letnie dziecko mówi: To musi być fajne! ; wtóruje mu głos starszej, 13-letniej, pociechy: No właśnie, jak to jest, że ty możesz pić, a my nie?. - Ojciec jednego z najlepszych przyjaciół twojego syna dzwoni do ciebie z informacją, że wasze dzieci spędziły ostatni wieczór na wspólnym piciu piwa. Jego syn zwymiotował po powrocie do domu i przyznał się, że kupili wspólnie 12 puszek piwa, z których większość wypili na terenie parkingu przy miejscowym teatrze. - Twoja nastoletnia córka mówi ci o prywatce organizowanej przez kilkoro jej szkolnych przyjaciół. Nie jest jednak w stanie zapewnić cię, że w czasie zabawy nie będzie podawany alkohol. Odpowiada też wymijająco na pytania o to, kto będzie brał udział w prywatce oraz czy będą obecni jacyś dorośli. - Jeszcze do niedawna twój syn był grzecznym dzieckiem i dobrym uczniem. W ciągu ostatnich kilku miesięcy jego oceny zaczęły się pogarszać, zaczął unikać kontaktu z tobą i przestał się stosować do reguł obowiązujących w waszej rodzinie. Zaczynasz się zastanawiać, czy alkohol może mieć z tym wszystkim jakiś związek. - Jest późny, sobotni wieczór. Wasza córka wraca do domu i szybko oddala się do swojego pokoju, nie życząc wam dobrej nocy, jak to miała w zwyczaju. Pukasz do jej drzwi i po wejściu do pokoju natychmiast wyczuwasz zapach alkoholu. - Jesteś w restauracji i pijesz piwo do posiłku. Nagle słyszysz głos swojego 12-letniego dziecka: Tato, pijesz piwo, a przecież niedługo będziesz wiózł nas do domu. Nasza nauczycielka mówiła, że nigdy nie powinno się prowadzić samochodu po alkoholu. - Twoja nastoletnia córka, ze zrozumiałą troską w głosie, opowiada ci, że poprzedniego dnia jej kolega pił piwo na tylnym siedzeniu jej samochodu, gdy ona prowadziła. Pyta się jak się powinna zachować, gdyby taka sytuacja powtórzyła się w przyszłości. - Wraz ze współmałżonkiem lubicie wypić od czasu do czasu nieco alkoholu. Wasze dzieci zaczęły ostatnio wyrażać głośno krytykę i święte oburzenie za każdym razem, kiedy widzą was sięgających po alkohol. Sytuacja staje się z dnia na dzień coraz bardziej nieprzyjemna. - Twój brat wraz ze swoją żoną, przychodzą do ciebie na obiad. Zwykle przy takich okazjach przynoszą ze sobą parę butelek wina, które w większości on wypija. Twoja córka pyta: Jak to się dzieje, że wujek zachowuje się tak głupio zawsze, kiedy u nas je? Ostatnio popłakał się zanim wyszedł.

3 - Twój 19-letni syn, którego nigdy wcześniej nie widziałeś pijącego alkohol, przyjeżdża na wakacje do domu. Któregoś dnia spotykasz go siedzącego na podwórzu czyta gazetę popijając od czasu do czasu niedbale piwo. - 9-letnia córka przypadkiem sięga po twoją szklankę z whisky i upija nieco zawartości. Biegnie do łazienki, wypluwa wszystko co ma w ustach, a potem wraca z zaczerwienioną twarzą, kipiąc ze złości i gniewnie pyta: Jak możesz pić coś tak ohydnego?. - Najlepszy ze szkolnych przyjaciół twojego syna ma opinię zwierzęcia prywatkowego. Jego rodzice wydają się nic o tym nie wiedzieć, lub też, być może, nie przywiązują do tego większej wagi. Martwisz się, że twój syn może ulec pokusie pójścia w ślady swojego przyjaciela. - Urządzasz grilla, wieczór jest piękny, a goście świetnie się bawią. Większość dorosłych pije piwo, a jeden z gości podaje swojej kilkuletniej córce małą szklaneczkę tego napoju. Widząc to twoja córka pyta: Czy ja też mogę się tego napić? - Zwykle wypijałeś każdego wieczoru dwa drinki, ale ostatnio zarzuciłeś ten zwyczaj. Podobnie jak wtedy, kiedy stosowałeś dietę, czujesz się lekko rozdrażniony. Zwykle w porze kiedy piłeś alkohol chętnie bawiłeś się z synem, który teraz zauważa zmianę twojego nastroju. Pyta dlaczego nie wypiłeś drinka. - Twoja 17-letnia córka zawsze dobrze sobie radziła w szkole, była grzeczna i odpowiedzialna, nigdy nie przysparzając ci większych zmartwień. Jej młodszy brat, którego czasami strofujesz za to, że nie zachowuje się tak odpowiedzialnie jak siostra, mówi ci któregoś razu: Ciągle ci się wydaje, że ona to taki aniołek, ale to nieprawda. Nie wiesz nawet, że na nią i jej przyjaciół wszyscy w szkole mówią Alkohole! - Podczas domowego przyjęcia przyłapujesz swojego 10-letniego syna na tym, jak cichaczem spija drinka pozostawionego przez któregoś z gości na stole. - O 3 nad ranem dzwoni policja z informacją, że na posterunku przebywa twój syn, którego zatrzymano za prowadzenie samochodu w stanie nietrzeźwym. - Wypijasz szybko trzeciego drinka przed obiadem, gdy nagle zauważasz pytający i pełen zaciekawienia wyraz twarzy swojej córki. Co cię tak dziwi? pytasz, a ona odpowiada: Nic takiego, odwraca się i wychodzi z pokoju. Zaciekawia cię, jakie wrażenie może robić na dzieciach picie przez ciebie alkoholu. Zamiast od razu skonfrontować się z sytuacją, wolisz poczekać na nadarzającą się w przyszłości okazję do przedyskutowania problemu z córką. Każdego dnia dzieci czerpią wiedzę o alkoholu i jego piciu z doświadczeń takich, jak opisane wyżej. Chociaż na postawę dzieci wobec alkoholu i ich decyzję o jego piciu mają wpływ

4 nauczyciele, koledzy i członkowie rodziny, rola rodziców jest kluczowa, a ich oddziaływanie najsilniejsze. Dlatego autorzy tej książki skupili się na jak najlepszym wykorzystaniu wpływu jaki mają rodzice na dzieci. Podpowiadamy sposoby na stworzenie takich relacji z dzieckiem, które umożliwią wywieranie przez was jak najsilniejszego oddziaływania. Przedstawiamy najnowszą naukową wiedzę na temat alkoholu oraz starannie rozważamy wszystkie za i przeciw jego piciu. Odradzamy picie alkoholu przez osoby, które nie ukończyły 21. roku życia. Niepijącym nastolatkom, lub tym, którzy są narażeni na pokusę sięgnięcia po alkohol dostarczamy racjonalnych argumentów za wytrwaniem w abstynencji. Jednak wielu młodych ludzi pije alkohol, z czego zdajemy sobie doskonale sprawę. Większość nastolatków poznało już smak alkoholu, a wiele z nich regularnie go pija. Część z nich ma już problemy związane z piciem, nawet jeśli są bardzo młodzi. Musimy radzić sobie z tymi faktami by zmniejszyć ryzyko wiążące się z piciem alkoholu przez nastolatków oraz by uniknąć wszystkich niepotrzebnych i zbyt częstych tragedii, jakie ono ze sobą niesie. Rodzice oraz inne zainteresowane osoby postępują zwykle najlepiej jak potrafią - wyrażamy zrozumienie dla ich niepokojów i frustracji jakie odczuwają próbując znaleźć sposoby udzielenia jeszcze skuteczniejszej pomocy. Wiedza potoczna służy rodzicom niewielką pomocą. Kładzie ona nacisk na te same zasady dotyczące picia, jakie wpojono nam w dzieciństwie, które opierają się na taktyce wywoływania lęku lub podejściu sprowadzającym się do prostej rady: Po prostu powiedz nie! Metody te są skuteczne tylko wobec części nastolatków. Wielu opiera się wszelkim interwencjom pomimo olbrzymich wysiłków jakie czynią ich rodzice. Jednak najgorszym co mogą robić rodzice, jest nie robienie niczego. Zamiast bezradnie przyglądać się z boku i załamywać ręce ze zmartwienia i frustracji, powinni raczej przeczytać tę książkę, która dostarczy im narzędzi niezbędnych dla odegrania aktywnej roli przewodników własnych dzieci na drodze do podejmowania odpowiedzialnych wyborów wobec alkoholu.

5 Część 1 Przygotowanie do działania Rodzice mają uzasadnione powody, by martwić się gdy ich nastoletnie dzieci piją alkohol. Żaden nastolatek nie jest uodporniony na wpływ przychylnego alkoholowi społeczeństwa do jakich z pewnością nasze należy a rodzice nie wypełniają swych zadań ignorując potencjalne problemy i tkwiąc w nadziei, że wszystko będzie dobrze. W latach 80. pokładano wielkie nadzieje w szkolnych programach edukacji na temat alkoholu i narkotyków. Większość tych programów nie uwzględniała udziału rodziców i pomimo olbrzymich kosztów i wysiłków jakie pochłonęły, ich wyniki nie były zachęcające. Propagowano zalecenia oparte na haśle Po prostu powiedz nie!, lecz efekt takich działań także buł rozczarowujący. Nie oznacza to jednak, że należy bezradnie rozłożyć ręce jeszcze daleko do sytuacji, w której nie ma już nic do zrobienia. Włączeni do aktywnego działania rodzice mogą zrobić wiele dobrego, a osiągnięte efekty warte są włożonego wysiłku. Program, który proponujemy, składa się z dziewięciu kroków. Pierwsze trzy z nich (omówione w Części 1.) to zrozumienie problemu, zdobycie wiedzy o alkoholu oraz poznanie sposobów maksymalnego zwiększenia oddziaływania rodziców. W tej części opiszemy problemy związane z piciem alkoholu przez nastolatków oraz pomożemy zrozumieć sens różnych działań, jakie podejmowano w związku z tymi problemami, wskazując te, które okazały się ślepymi uliczkami. Przedstawiamy podstawowe fakty dotyczące alkoholu po to, by stworzyć mocny grunt dla świadomego i znaczącego udziału rodziców w podejmowaniu przez ich nastoletnie dzieci decyzji w sprawie picia alkoholu. Na koniec objaśnimy niektóre mądre, sprawdzone zasady mogące pomóc rodzicom w zbudowaniu takich relacji z dziećmi, które wzmocnią ich oddziaływanie na ostateczne decyzje dotyczące alkoholu.

6 Krok 1 Zrozumienie problemu Howard Baker, były senator, lubi opowiadać historię pewnego kongresmena, który otrzymał list następującej treści: Szanowny Panie Kongresmenie, Jakie jest Pana stanowisko w sprawie whiskey? Kongresmen, niepewny jakie są poglądy pytającego wyborcy, ułożył następującą odpowiedź: Drogi Przyjacielu, Nie była moim zamiarem dyskusja właśnie teraz na ten kontrowersyjny temat. Chciałbym jednak abyś wiedział, że nie próbuję unikać spraw budzących kontrowersje. Wręcz przeciwnie, jestem zawsze gotów przedstawić swoje stanowisko, bez względu na to, jak bardzo kontrowersyjnego tematu ono dotyczy. Zapytałeś mnie, jakie jest moje zdanie o whiskey. Oto moje stanowisko w tej sprawie. Jeśli mówiąc whiskey, masz na myśli Napój Diabła; trującą plagę; krwawego potwora, który deprawuje niewinność, odbiera rozum, niszczy ognisko domowe, sprowadza niedolę, biedę, lęk i odejmuje chleb od ust małych dziatek; jeśli masz na myśli diabelski napitek, który strąca życie Chrześcijan i Chrześcijanek ze szczytów prawości i łaski w bezdenną otchłań poniżenia i rozpaczy, wstydu i bezradności oraz beznadziei wtedy całym swym ciałem i duszą jestem przeciw. Jeśli zaś słowo whiskey oznacza dla ciebie drwa do ognia ożywionej konwersacji, wino filozofów, wytrawny trunek pity, gdy spotykają się wielcy przyjaciele, który sprowadza pieśń do ich serc i śmiech na ich wargi, który każe ich oczom rzucać gorące iskry zadowolenia; jeśli przywodzi ci na myśl wigilijną kolację; jeśli kojarzy ci się z ożywczym napojem, który przydaje wiosny krokom starszego dżentelmena w mroźny poranek; jeśli oznacza dla ciebie napitek, który pozwala człowiekowi pomnożyć radość i szczęście oraz zapomnieć, choćby tylko na krótką chwilę, o największych tragediach, rozpaczach i smutkach jego życia; jeśli jest dla ciebie synonimem tego trunku, którego sprzedaż napełnia nasz skarbiec niezliczonymi milionami dolarów wydawanych następnie na troskliwą opiekę nad małymi, niepełnosprawnymi dziećmi, niewidomymi, głuchymi, biednymi starcami i ludźmi niedołężnymi; wydawanych też na budowę autostrad, szkół i szpitali - wtedy jestem za. Oto moje stanowisko, od którego nie odstąpię. Twój Kongresmen.

7 Ten pełen sloganów list zwraca uwagę na liczne kontrowersje jakie budzi rola alkoholu w naszym społeczeństwie. Czy jest to Wielki Dar od Boga, jak to określił purytański minister Cotton Mather, czy raczej Diabelska Plaga? Czy powinien być łatwo dostępny, czy zakazany? Tani czy drogi? Niedawno w Waszyngtonie zebrały się ważne osobistości, by oficjalnie zainaugurować kosztujący wiele miliardów dolarów rządowy program Wojny z Narkotykami. Na zakończenie spotkania wyprawiono party, podczas którego wznoszono szampanem toasty za zwycięstwo w Wojnie. Jedno jest jasne: jako społeczeństwo nie jesteśmy, ani nie byliśmy nigdy zgodni co do wszystkich za i przeciw alkoholowi. Bez względu na nasze osobiste zapatrywania, zdajemy sobie sprawę, że nastolatki są dobrze obeznane z alkoholem. W ostatnim dziesięcioleciu odsetek uczniów starszych klas szkół średnich, którzy pili już alkohol, utrzymywał się na stałym poziomie 92%. Tylko 8 na 100 osób w wieku 18 lat może przyznać, że nigdy nie piło alkoholu. Opinia publiczna interesuje się niezwykle ryzykiem jakie niesie dla młodych ludzi używanie narkotyków, ale to alkohol jest podstawowym źródłem problemów nastolatków. Ważne jest, by rodzice zdali sobie sprawę, iż bez względu na to jak wychowują dzieci, jakie są ich nawyki związane z piciem i jakie programy edukacyjne proponuje szkoła, prawie każde dziecko prędzej czy później spróbuje jak smakuje alkohol. Pogląd, że dzieci można uchronić lub w jakiś sposób uodpornić na picie alkoholu przed 21. rokiem życia jest błędny i każdy, kto go podziela po prostu nie posiada rzetelnej wiedzy na temat alkoholu. Skoro nastolatki mają podejmować własne decyzje związane z piciem alkoholu a ostatecznie zawsze je podejmą rodzice powinni robić co tylko w ich mocy, by zwiększyć swój wpływ na dzieci. Tak się szczęśliwie składa, że młodzi ludzie często odczuwają potrzebę konsultowania decyzji z rodzicami. Przeprowadzone ostatnio przez Instytut Gallupa badanie wykazało, że 39% wszystkich nastolatków odczuwa potrzebę rozmów na temat alkoholu ze swoimi rodzicami. Rodzice mogą wpływać w znaczący sposób na decyzje jakie podejmują ich dzieci, a także aktywnie wzbudzać w nich postanowienie nie sięgania po alkohol. A jeśli młodzi ludzie już piją, rodzice mogą służyć radami, jak dbać aby kontakty z alkoholem były jak najbardziej bezpieczne i rozsądne. Nauczenie rodziców sposobów, jakimi mogą zwiększyć swój wpływ i siłę oddziaływania na dzieci jest podstawowym celem tej książki. Pierwszym krokiem ku osiągnięciu tego celu jest poznanie najświeższej wiedzy dotyczącej picia alkoholu przez nastolatków. Czy rodzice mogą mieć powody do zmartwień? Nie W Polsce ten odsetek wg badań J. Sierosławskiego wynosi

8 podlega dyskusji, że tak. Jest wiele informacji, które skłaniają do refleksji. 60% uczniów najstarszych klas szkół średnich regularnie pije alkohol (czyli piło alkohol w ciągu 30 dni poprzedzających badanie), z czego połowie zdarza się pić jednorazowo duże ilości alkoholu, a jednej trzeciej nie wydaje się, aby picie czterech, czy pięciu drinków dziennie wiązało się z jakimś większym ryzykiem. Dodatkowo jeden na trzech uczniów najstarszych klas szkół średnich twierdzi, że większość lub wszyscy jego koledzy upija się przynajmniej raz w tygodniu. I w końcu, jeden na dziesięciu młodych ludzi pił alkohol przed ukończeniem siódmej klasy. Kilka lat temu dyrektor jednego z programów do walki z nadużywaniem narkotyków w Kalifornii stwierdził: Myślę, że 85% uczniów szkół średnich nadużywa alkoholu, ponieważ inteligentne korzystanie z alkoholu przed osiągnięciem wieku 21 lat nie istnieje. Czy z tego wynika, że 92% uczniów najstarszych klas szkół średnich, to osoby nadużywające alkoholu? Raczej nie. Najbardziej wartościowe, aktualne dane wskazują, że w ostatnim dziesięcioleciu spożycie alkoholu przez młodzież uległo znaczącym zmianom i były to zmiany na lepsze. Na przykład odsetek uczniów najstarszych klas pijących regularnie alkohol obniżył się z ponad 72% w roku 1978 do 64% pod koniec lat 80. i nieco ponad 60% w roku Średnia ilość alkoholu wypijana przez pijącego nastolatka obniżyła się o 11%, a liczba tych, którzy przyznają się do codziennego picia alkoholu (4%) jest o 40% mniejsza, w stosunku do danych pochodzących z końca lat 70. To zmniejszenie wielkości spożycia alkoholu przez nastolatków idzie w parze z ogólnym spadkiem spożycia obserwowanym także wśród osób dorosłych. Obydwa te zjawiska mogą być efektem przybierającego na sile społecznego pędu ku utrzymaniu jak najlepszego stanu zdrowia i umiarkowaniu we wszystkich dziedzinach życia. Aktualny obraz statystyczny przedstawia olbrzymią zmienność takich parametrów jak ilość alkoholu wypijanego przez nastolatków, miejsca, w których najczęściej piją oraz rodzaj osób, które im w tym towarzyszą. Podobną zmienność obserwuje się także wśród osób dorosłych. Jeśli rodzice na każdy przypadek wypicia alkoholu przez nastolatka reagują jak na przejaw zaburzonego lub występnego zachowania, stracą sposobność na nawiązanie istotnych relacji i wywarcie pozytywnego wpływu na swoje dzieci. Ignorowanie takich faktów jest postępowaniem równie nieracjonalnym. Na początku roku 1990 magazyn Time przeprowadził wywiad z Donną Shalala, rektorem Uniwersytetu Wisconsin. Określiła ona picie alkoholu jako największy problem campusów uniwersyteckich w tym czasie. Dr Shalala zauważyła, że chociaż społeczeństwo dokonało zmiany dopuszczalnego wieku, w którym można pić alkohol na 21 lat, to nie zwróciło uwagi na rzeczywistą sytuację mającą miejsce w większości college ów. Życie społeczne college u tradycyjnie toczy się wokół alkoholu, który

9 pije się czy to w pobliskich knajpach, czy też w lokalach należących do korporacji studenckich.... młodzi ludzie piją w klasach gimnazjalnych i w starszych klasach szkół średnich. Następnie trafiają na Uniwersytet, gdzie słyszą od nas: Tu nie wolno ci pić. Takie stanowisko jest częściowo nierealistyczne... Młodzi ludzie nie zwracają prawie w ogóle uwagi na prawo. Nadal mają dostęp do alkoholu. Musimy spojrzeć prawdzie w oczy: 92% naszych dzieci spróbuje alkoholu przed ukończeniem szkoły średniej; blisko 2/3 tej grupy prawdopodobnie zacznie pić alkohol regularnie jeszcze w szkole średniej. Jest mało prawdopodobne by sytuacja ta uległa zmianie w najbliższej przyszłości. Przed rodzicami staje konieczność wyboru: (1) mogą wspólnie unikać zmierzenia się z problemem i liczyć na to, że ich dzieci nie popadną w kłopoty związane z piciem alkoholu, lub (2) mogą przyjąć aktywną postawę, włączając się im wcześniej, tym lepiej do nauczania swoich dzieci tego, co powinny wiedzieć na temat alkoholu, by mogły podjąć mądrą decyzję: pić czy nie. Jeśli rodzice wybiorą tę właśnie alternatywę muszą upewnić się, że są włączeni do procesu podejmowania decyzji już na samym początku, kiedy dzieci są jeszcze otwarte na wskazówki dawane im przez rodziców. Większość rodziców okazuje się żałośnie nieprzygotowana gdy pojawia się konieczność odkrywania i uczenia się sposobów postępowania wobec picia alkoholu przez nastolatków. Rozważmy na przykład dramatyczną sytuację w jakiej znaleźli się Ruth i Lloyd Perkinsowie, szczęśliwa para małżeńska w wieku trzydziestu kilku lat. Mają dwoje nastoletnich dzieci: Jeff ma 15 lat, a Julie 17 lat. Są to dobre dzieci, które nigdy nie sprawiały problemów, jeśli nie liczyć drobiazgów, uczą się dobrze i mają wiele kontaktów społecznych. Pewnego piątkowego wieczora Jeff wrócił do domu nieco później niż zwykle i wślizgnął się po cichu do łazienki, gdzie przebywał około 20 minut, a następnie opuścił ją gwałtownie sprawiając przy tym wrażenie nieco wymęczonego. Matka natychmiast spytała go, czy czuje się dobrze i wyraziła zaniepokojenie możliwością, że jest przeziębiony. Odpowiedź Jeffa wskazywała na to, że nie wszystko jest w porządku i że nie chodzi wcale o przeziębienie. Jeff był najwyraźniej pijany. Ojciec połapał się wreszcie o co chodzi, zaczął więc podniesionym głosem przepytywać i rugać syna: Gdzie byłeś wieczorem? Kto był z tobą? Wiesz, że zabroniłem ci pić kiedykolwiek alkohol! Co się z tobą dzieje?. Widząc jak bardzo mąż jest zdenerwowany, Ruth włączyła się do kłótni każąc iść Jeffowi do łóżka. Perkinsowie siedzieli przez chwilę w ciszy skonsternowani myślą, że ich syn mógł pić alkohol, mimo iż wyjaśniali mu wyraźnie, że picie przed ukończeniem 21. roku życia, kiedy będzie już mógł podjąć samodzielną decyzję, jest niedozwolone. Następnego ranka usiedli razem z Jeffem, by

10 omówić sytuację. Jeff wiedział, że są na niego źli i podenerwowani, wysłuchał więc cierpliwie szczegółowego wykładu o obowiązujących w ich rodzinie zasadach dotyczących zakazu picia alkoholu. Rodzice podkreślali niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą picie: zagrożenie dla wyników nauki w szkole; ryzyko wypadku podczas jazdy po pijanemu; niemożność startów w drużynie lekkoatletycznej; pogorszenie stanu zdrowia i negatywny wpływ na opinię jaką cieszy się ich rodzina. Jeff bronił się, twierdząc, że to ktoś inny kupił alkohol, że początkowo był jedynym w towarzystwie, który nie pił, oraz że owładnęła nim ciekawość. Przyznał, że w pewnym momencie siła jego woli została złamana tak, iż zaczął pić, mimo, że wcale tego nie chciał. Powiedział, że jest mu przykro i że wie, iż postąpił źle oraz obiecał, że taka sytuacja nie powtórzy się już nigdy więcej. Po paru chwilach krótkiej dyskusji wszyscy się uspokoili, a państwo Perkinsowie przypomnieli Jeffowi jak bardzo go kochają i dbają o niego, oraz jak bardzo by nie chcieli, żeby przydarzyło się mu coś złego. Pociekło kilka łez, serdecznie się wyściskano i życie w domu Perkinsów wróciło na zwyczajne tory. I wszystko było dobrze przez następne cztery miesiące, kiedy doszło do następnego incydentu. Tym razem Jeff wrócił do domu kiedy rodzice jeszcze nie spali, więc od razu zauważyli, że jest pijany wygłaszał głupkowate komentarze i język mu się plątał. Tym razem rodzice byli zdenerwowani jeszcze bardziej, ponieważ myśleli, że rozwiązali problem raz na zawsze. Byli pewni, że Jeff zrozumiał jak ważne jest powstrzymanie się od picia i wierzyli w szczerość jego obietnic, iż nigdy już nie sięgnie po alkohol. Koniec z problemem - tak przynajmniej myśleli. Interesujący się swymi dziećmi i troskliwi rodzice każdego dnia doświadczają sytuacji podobnych do tej, jaka przydarzyła się Perkinsom. Jaki błędy popełnili? Jednym z nich było błędne założenie, że nawet kiedy dzieci rozumieją intelektualnie rozumieją pewne zasady i mają szczery zamiar ich przestrzegania, to rzeczywiście będą się nimi zawsze kierowały. Wielu rodziców naprawdę wierzy, że kiedy ich dzieci zrozumieją niebezpieczeństwa wiążące się z przedwczesnym piciem alkoholu oraz pojmą, że ich rodzina nie chce, aby piły, istotnie nie będą tego robiły. Przecież mu to wyjaśniłam, a on wszystko zrozumiał! Wie, że go kocham i zawsze był dobrym dzieckiem. Po prostu nie mogę tego pojąć! Jednak z wielu różnych powodów zrozumienie i klarowne wyjaśnienia często nie wystarczą. Po pierwsze, na młodych ludzi silny wpływ mają osoby nie będące ich rodzicami, szczególnie rówieśnicy. Prędzej czy później każdemu dziecku nadarzy się sposobność do wypicia alkoholu lub znajdzie się ono w sytuacji kiedy picie będzie grało dużą rolę w procesie

11 odpowiedniego dopasowania się do otoczenia. Świadomość zasad wpajanych przez rodzinę i próba zachowania czystego sumienia najzwyczajniej nie stanowią wystarczająco silnej przeciwwagi by powstrzymać większość nastolatków od sięgnięcia po alkohol. W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się młodzi dorośli, ponieważ borykają się z zasadami obowiązujących w ich grupie rówieśniczej, które wręcz zachęcają do picia. Wiemy, że dopasowanie się ma wielkie znaczenie dla młodych ludzi i że często są gotowi niemal na wszystko, by osiągnąć i umocnić ten stan. Wiemy też, że alkohol wiąże się dla większości ludzi z przyjemnością picie go nie jest więc ciężkim zadaniem czy wielkim poświęceniem, zwłaszcza jeśli ma jednocześnie oznaczać dopasowanie się. W poprzednich dziesięcioleciach zasada Po prostu powiedz nie mogła mieć silny wpływ na znaczącą liczbę młodych ludzi. Dziś tak nie jest, być może dlatego, że autorytet rodziców i poważanie dla ich opinii nie są już tym, czym były kiedyś. Pamiętajcie, że nasze dzieci konfrontują się z coraz bardziej zróżnicowanymi opiniami, poglądami i modelami życia. Uczymy je samodzielnego myślenia, zadawania pytań i rozpatrywania alternatywnych punktów widzenia oraz dochodzenia do własnych wniosków. W istocie krytyczne myślenie stało się naczelnym hasłem współczesnego systemu edukacji (a wielu wychowawców i filozofów społecznych wierzy, że jest to podstawowa umiejętność niezbędna, jeśli chcemy przetrwać jako naród w przesiąkniętym rywalizacją XXI wieku). Dzieci naturalnie mniej chętnie akceptują zasady bez zadawania pytań, bez względu na to, kto próbuje im je wpoić. W dodatku, w chwili gdy osiągają wiek 18 lat, stają wobec dwuznacznej sytuacji są już dorosłe w świetle prawa czyli mogą umierać za swój kraj, głosować, prowadzić niezależne życie, podpisywać umowy, zaciągać pożyczki, prowadzić interesy i wstępować w związki małżeńskie ale nie mogą nadal legalnie kupić alkoholu. Wszystkie te czynniki stają na drodze prostych zasad obowiązujących w rodzinie, które pozwoliłyby wychować idealnie posłuszne dzieci. Nasze szkoły podejmują wiele działań. Ponad dziesięć lat temu w Bainbridge Island w stanie Washington zainicjowano modelowy program edukacji dotyczącej narkotyków. Sprawie nadano odpowiedni rozgłos i okrzyczano ją falą przyszłości. Program, który kosztował podatników miliony dolarów prowadzono przez dwanaście lat. Biorące w nim udział szkoły należały do najlepszych w całym stanie: ich uczniowie zdawali testy z ocenami znacznie powyżej średniej krajowej; odsetek osób, które nie ukończyły szkoły średniej był niezwykle niski; około 80% absolwentów zdawało egzaminy na studia. 10 listopada 1989 roku Wall Street Journal opublikował artykuł na temat programu prowadzonego w Bainbridge Island

12 zatytułowany: Lekcje, których się unika: Nawet szkoła będąca liderem w Wojnie z Narkotykami przyznaje sobie ocenę niedostateczną. Co się stało? W roku 1977 szkoły z Bainbridge Island rozpoczęły program intensywnej edukacji na temat narkotyków rozpoczynający się na poziomie klas pierwszych i prowadzony przez cały okres nauki w szkole średniej. Program zawierał wszystkie elementy, które, jak wtedy uważano, dobry program zawierać powinien: pisanie wypracowań na temat problemów związanych z używaniem narkotyków, odgrywanie scenek odmawiania na propozycje użycia narkotyku, ćwiczenia mające na celu poprawę samooceny i naukę pozytywnego myślenia. A wyniki? Kompletna klapa: około 70% uczniów, którzy objęci byli programem używa obecnie narkotyków lub pije alkohol przynajmniej raz w tygodniu, a 5% uczniów gimnazjów i szkół średnich wyższego poziomu w Bainbridge jest fizycznie uzależnionych. Ponieważ jednak prowadzona przez nasz rząd Wojna z Narkotykami zajmuje ważne miejsce w szkolnej edukacji, wiele szkół skwapliwie adaptuje i wdraża programy wzorowane na modelu przyjętym w Bainbridge modelu, który okazał się całkiem nieskuteczny! Kurator szkół w Bainbridge wyraził wątpliwość, czy jakikolwiek program edukacji dotyczącej narkotyków może coś w naszym kraju zmienić ze względu na zbyt duży opór społeczny. [Brak ostatniej linijki tekstu na kserokopii str. 9] wyraził rozczarowanie brakiem pozytywnych rezultatów i zauważył, że społeczeństwo amerykańskie ma różne opinie na temat narkotyków i alkoholu od tolerancji dla nich na fascynacji nimi kończąc, co jest przeszkodą w wysiłkach edukacyjnych związanych z zapobieganiem narkomanii. W takim środowisku każdy wysiłek zmierzający do nauczenia dzieci abstynencji przypomina propagowanie dziewictwa w domu publicznym. Uczniowie biorący udział w programie nazwali go żartem i dodali, że bunt jest naturalnym elementem młodości, więc wpajanie im, że mają Po prostu mówić nie! było w rzeczywistości zachętą by Po prostu mówili tak!. Kluczowym elementem, którego zabrakło w programie z Bainbridge był udział rodziców. Próbując uzupełnić ten brak jedna ze szkół podstawowych zorganizowała seminarium na temat zapobiegania narkomanii, na które zgłosiło się około 40 z 200 zaproszonych rodziców brak zainteresowania typowy dla wszystkich szkół w naszym kraju. Jednak nauczyciele z Bainbridge Island nie poddali się. Zaplanowali dalsze działania w swych szkołach, które mają obudzić rodziców poprzez przedstawienie im wyników badań nad rozpowszechnieniem zjawiska używania narkotyków i picia alkoholu przez ich dzieci. Mamy nadzieję, że plan się powiedzie. Jeśli w Bainbridge Island napotyka na takie trudności w społeczności zamożnej, wykształconej i zorientowanej na osiągnięcie sukcesu jakie szanse mają mniej szczęśliwe regiony Stanów Zjednoczonych?

13 Jakie kroki należy podjąć w tym momencie? Czy trzeba wzmacniać świadomość? Pozyskiwać więcej środków finansowych? W Kalifornii wydano krocie na edukację. Zarządca kalifornijskiego Departamentu Kształcenia tak podsumował podjęte przez ten stan wysiłki: W ciągu ostatnich trzech lat wydaliśmy 45 milionów dolarów na edukację dotyczącą narkotyków w naszych szkołach... Jednak na razie nie możemy orzec co okazało się pomocne, a co nie. Problem nie polega na tym, że edukację dotyczącą problemów związanych z piciem alkoholu rozpoczyna się zbyt późno w Bainbridge Island do programu włączano dzieci krótko po opuszczeniu przez nie przedszkola! Skąd biorą się trudności w ustaleniu na czym polega problem z naszymi programami edukacyjnymi dotyczącymi narkotyków? W 1976 roku dwóch profesorów Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles rozpoczęło badania, które objęło ponad uczniów gimnazjów. Oznajmili oni niedawno, że koncentrowanie się tylko na umiejętności oparcia się naciskom rówieśników, tak jak w programach zorientowanych na hasło Po prostu powiedz nie, może przekonać jedynie zainteresowanych, ale naiwnych rodziców, nauczycieli i dostarczających funduszy, lecz nie pozwala sprostać zadaniu, jakim jest zapobieganie nadużywaniu narkotyków. Wydaje się, że w przesiąkniętym alkoholem społeczeństwie taktyka mówienia nie ma bardzo ograniczoną siłę przekonywania. Co w takim razie należy czynić? Harwardzki psychiatra George Vaillant, autor głośnej, pisanej przez 20 lat pracy Historia naturalna alkoholizmu: Przyczyny, rodzaje i drogi do wyzdrowienia (1983), twierdzi, że jeśli społeczeństwo ma kiedykolwiek poradzić sobie skutecznie z problemem alkoholu jednym z kierunków, które powinniśmy obrać, jest nauczenie dzieci podejmowania mądrych decyzji w sprawie picia. Joseph Matarazzo, jeden z wiodących psychologów klinicznych i były przewodniczący Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego wezwał pracowników ochrony zdrowia, by zaczęli pomagać osobom pijącym w sposób społecznie akceptowany uczyć się jak zmniejszyć koszty ponoszone przez siebie, swoje rodziny, swoich pracodawców i społeczeństwo. Musimy jako rodzice robić więcej dla swoich dzieci. Oczekiwanie, że wszystkim zajmą się (na swój sposób) szkoły jest próbą pozbycia się problemu (i to, o czym wiadomo, próbą nieskuteczną). Proste zakazy zawodzą w przypadku większości nastolatków. Takie podejście nie przyniosło i nadal nie przynosi efektów przy próbach wpływania na zachowania młodzieży w sferze seksu, sposobu ubierania się czy rodzaju noszonej fryzury, podobnie jak jest nieskuteczne przy zwyczajach związanych z piciem alkoholu. Ale dzieci często naśladują zachowania i zwyczaje prezentowane przez dorosłych.

14 To, czego nam teraz potrzeba, to plan zapobiegania problemom związanym z piciem na miarę naszych możliwości. Przedsięwzięcie takie będzie wymagać wykorzystania kilku metod: musi obejmować wczesną interwencję; opracowanie dobrego wzorca umiarkowanego picia, z którym twoje dziecko zapozna się już w młodym wieku; rozmowy z dzieckiem i informowanie go o prawdziwych niebezpieczeństwach wiążących się z piciem oraz podejmowanie natychmiastowych działań kiedy pojawia się nawet najmniejsze podejrzenie, że możemy mieć do czynienia z zagrożeniem problemem alkoholowym. Wspólnym mianownikiem wszelkich działań mogących przynieść sukces jest udział w nich rodziców. Celem tej książki jest przedstawienie rodzicom systematycznej metody zapewniającej niezbędną pomoc ich dzieciom tak, by mogły mądrze decydować o tym czy mają pić alkohol i, co równie ważne, w przypadku decyzji pozytywnej, by potrafiły jasno określić jak wiele, jak często i kiedy będą pić. Będziemy usilnie nakłaniać rodziców, by pomogli swoim dzieciom uczciwie zbadać wszystkie za i przeciw piciu lub pozostawaniu w abstynencji. Zaopatrzymy ich w narzędzia niezbędne by pomóc dzieciom wybrać abstynencję i wytrwać w trzeźwym stylu życia. Sukces takich prób jest zależny od uczenia dzieci jak mogą się oprzeć silnym społecznym zachętom do rozpoczęcia picia. Rodzicom, których dzieci piją już alkohol (jest ich około 60%) damy jasne, prowadzące krok po kroku wskazówki i instrukcje jak uczyć je odpowiedzialnego korzystania z alkoholu czyli innymi słowy, jak mogą swoje kontakty z alkoholem uczynić jak najmniejszym zagrożeniem dla siebie, swoich przyjaciół, swoich rodzin i społeczeństwa. Rodzice często są skłonni podobnie reagować na problemy jakie ich dzieci mają z seksem i z alkoholem. Powaby seksu oddziałują szczególnie silnie na dzisiejsze społeczeństwo. Nastolatkom seks jawi się jako przygoda, dojrzała aktywność i atrybut dorosłości. W dodatku seks, podobnie jak alkohol, jest postrzegany jako owoc zakazany dla młodych ludzi i, co czyni go jeszcze bardziej ponętnym, rzekomo zarezerwowany tylko dla dorosłych. Dla większości rodziców najłatwiejszym sposobem uporania się z zagadnieniem seksu nastolatków okazuje się jego unikanie i ignorowanie, mimo iż posiadają świadomość faktu, że otwartość w stosunkach między dziećmi a rodzicami jest najlepszą strategią. Powszechnie uważa się, że łatwo powiedzieć dziecku Nie, odwracając w ten sposób głowę od wielu problemów i mając nadzieję, iż problemy te rozwiążą się same lub też, że poradzi sobie z nimi samo dziecko myślenie takie nie ma nic wspólnego z rzeczywistością. Z pewnością większość nastolatków posiada wystarczającą, podstawową wiedzę na temat seksu, by umieć uchronić się przed niechcianą ciążą a jeśli jej nie mają, to posiadają ją na pewno ich rodzice jednak ze wszystkich krajów wysoko uprzemysłowionych, to Stany

15 Zjednoczone mają najwyższy wskaźnik niechcianych ciąż wśród nastolatków. Mimo tego faktu (którego większość rodziców z pewnością jest świadoma) ten sam scenariusz unikania tematu stosują rodzice przy problemie picia alkoholu przez nastolatków. Podobnie jak seks, alkohol przyciąga nastolatków ponieważ jest zakazany i jego picie wydaje się takie dorosłe, a wielu młodym ludziom spieszno do dorosłości. A ponieważ alkohol jest tak powszechnie dostępny i tak ostentacyjnie pity, młodemu człowiekowi jest niezwykle trudno nie zauważać jego istnienia. Nadszedł już czas dla rodziców, by włączyli się do działania i robili więcej. Jednak przed przystąpieniem do akcji, warto rzucić okiem na typowe zachowania rodziców. Poniżej opisujemy różne odmiany postawy polegającej na mówieniu nie. Czy któryś z tych opisów wydaje wam się znajomy? TYPOWE ROLE PRZYJMOWANE PRZEZ RODZICÓW MÓWIĄCYCH NIE Sprzedawca strachu Serwowanie dużych dawek lęku i niepokoju jest często stosowanym i zwykle nieskutecznym sposobem radzenia sobie z problemem picia alkoholu przez nastolatków. Przedstawianie osób pijących jako bezmyślne ofiary diabelskiego trunku albo godne pożałowania ludzkie wraki, wypalone przez niekontrolowany pęd do konsumpcji, które były na tyle bezmyślne i głupie by wdawać się we flirt z niebezpieczeństwem, może co najwyżej rozśmieszyć dzisiejszych nastolatków. W przeszłości do taktyki opartej na strachu uciekano się powszechnie przy okazji edukacji seksualnej, edukacji kierowców oraz edukacji dotyczącej narkotyków. Wszystkie tego rodzaju próby zakończyły się spektakularnymi niepowodzeniami. Reefer Madness, nakręcony w latach 30. film skierowany przeciwko marihuanie, miał w intencji twórców zaszczepić w widzach strach przed karą boską oraz ostrzec ich przed rzekomymi niebezpieczeństwami związanymi z sięganiem po tę używkę. Dziś, ze względu na swe przebrzmiałe, demoniczne przedstawianie marihuany, film ten uważam jedynie za popis niedorzeczności. Dostępny jest na kasetach video jako komedia historyczna. Opowiadanie horrorów zawiodło nie tylko jako narzędzie edukacji, ale czasami wywiera przeciwny efekt młodzi ludzie zaczynają uważać, iż wszystko co mówią starsze pokolenia jest nie prawdziwe i przesadzone. I wreszcie kampanie strachu opierające się na przekręcaniu faktów stanowią pogwałcenie zasady uczciwości, jaka powinna obowiązywać w stosunkach między troszczącymi się o siebie wzajemnie ludźmi. Może to zatruć relacje między dorosłym a dzieckiem powodując, że rozwój autentycznego partnerstwa stanie się mało prawdopodobny. Jeśli chcesz spróbować motywować swoje dzieci przez straszenie, używaj przynajmniej w tym celu faktów, a nie kłamstw. Najlepiej jest w ogóle unikać lęku.

16 Wykładowca Inną popularną rolą, odgrywaną przez rodziców mówiących nie, jest postać wykładowcy. W słowach tkwi wielka siła, jednak ulega ona szybkiemu osłabieniu, gdy słowa te zamieniają się w wykład. Rodzice, którym wydaje się, że próbują rozmawiać z dziećmi lub wraz z nimi wyciągać wnioski, często w rzeczywistości nie czynią niczego więcej poza suchym wykładem. Uczniowie nabywają w szkole dużej praktyki w ignorowaniu dorosłych mówiących rzeczy, które nie wydają im się interesujące. Rodzice, którzy wyobrażają sobie, że ich dziecko nie śmiałoby ich nie słuchać zapomnieli prawdopodobnie o swoim własnym dzieciństwie. Dzieci stają się ekspertami w niesłuchaniu dorosłych, a ich ulubionym i najczęstszym celem ćwiczeń jest dorosły wygłaszający wykład. Strażnik Czasami dom może przypominać więzienie, w którym rodzice pełnią rolę strażników. Najważniejsze są przepisy i ich przestrzeganie, zachowanie jest poddawane skrupulatnej analizie, uczynki bacznie obserwowane, a absolutne posłuszeństwo bezwzględnie wymagane. Każde rzeczywiste czy urojone złamanie zasad wiąże się z karą. Nawet jeśli dzieci postępują zgodnie z oczekiwaniami, rodzice uważają to za całkiem normalne i nie widzą żadnej potrzeby udzielenia pochwały. Z tego rodzaju wychowaniem negatywnym często możemy zetknąć się w miejscu pracy, gdzie rolę strażnika odgrywa szef, w szkole, gdzie strażnikiem może być nauczyciel oraz w sporcie, gdzie strażnikiem bywa trener. Zwykle ten rodzaj relacji, w której mamy do czynienia z jednokierunkowym przepływem siły, rodzi antagonizm i nieunikniony gniew. Tego rodzaju władza może być niezbędna w więzieniu, gdzie relacje oparte na sile są uprawnione, jednak w innych sytuacjach ma zwykle charakter destrukcyjny. Rodzic, który wciela się w rolę strażnika, zwykle doprowadza dziecko do ucieczki z więzienia ruchu mogącego przejawiać się jako ucieczka od rodzica na całe życie i utrata na zawsze szansy na nawiązanie znaczących relacji. TYPOWE PUŁAPKI CZYHAJĄCE NA RODZICÓW Na rodzica odgrywającego którąkolwiek z opisanych wyżej ról czekają liczne pułapki grząski grunt, na którym jego energia może wypalić się nie przynosząc nikomu żadnej korzyści. Spróbujmy spojrzeć obiektywnie na siebie i swoje zachowanie, a następnie zastanówmy się, czy rozpoznajemy jeden lub kilka z opisanych dalej przypadków. Czy znaleźliśmy się jako dzieci w roli ofiar takich pułapek, czy też może nawet sami popełniliśmy któryś z opisanych dalej błędów?

17 Ja tu rządzę! Jako rodzice pełnimy rolę kierowniczą (tak długo, jak długo dziecko żyje pod naszym dachem), ale tylko do pewnego stopnia; nie jest naszą rolą bycie strażnikiem albo kierownikiem. Poza tym nasza zdolność kontroli nad dziećmi podlega pewnym ograniczeniom: nie przebywamy razem z dziećmi cały czas i nie mamy możliwości obserwacji ich zachowania i ewentualnego nieposłuszeństwa; dzieci muszą i robią to podejmować wiele wyborów bez możliwości konsultowania się z nami (zakładając, że zasięgnęłyby naszego zdania, gdyby miały ku temu sposobność); nasza rola, jako osób opiekujących się, ma dwoisty charakter: musimy zapewniać zarówno miłość, jak i dyscyplinę, jeśli mamy być dobrymi i odpowiedzialnymi rodzicami. Skutkiem ubocznym istnienia tych sprzeczności jest fakt, że większość rodziców nie chcąc uprzedzać do siebie dzieci, próbuje zachować choćby odrobinę sprawiedliwości, racjonalności i elastyczności wówczas, gdy muszą okazać swą władzę. Pozwala im to uniknąć ryzyka utraty miłości dziecka. Rodzic skłonny dowodzić w wyżej opisany sposób, że on tu rządzi zapłaci w końcu bardzo wysoką cenę - i co za nią otrzyma? Uprzedzenie własnego dziecka? Naprawdę nie warto. Poza tym, ponieważ dzieci podejmują ostatecznie większość swych decyzji bez jakichkolwiek konsultacji z nami, nasze rządy są w najlepszym razie władzą tylko z nazwy. Płacimy rachunki, zapewniamy dach nad głową, wikt i opierunek oraz staramy się wpływać w pozytywny sposób na nasze dzieci, ale nie mamy władzy nad ich zachowaniem i wyborami jakie podejmują. Nadejdzie moment, w którym ktoś zaproponuje im wypicie alkoholu, a nas nie będzie obok, by pomóc im w podjęciu decyzji, czy mają z tej propozycji skorzystać, czy się jej oprzeć. Jeśli jednak rozgrywaliśmy naszą partię uczciwie, będziemy mieli istotny wpływ na decyzje podejmowane przez nasze dzieci bez względu na to, czy będziemy obecni, czy też nie. Głównym celem tej książki jest wyposażenie rodziców w narzędzia niezbędne, by mogli pozytywnie wpływać na ostateczne wybory podejmowane przez ich dzieci. Można to osiągnąć poprzez rozwijanie takich relacji, w których nasze dzieci chcą i potrzebują znać naszą opinię, ponieważ mają zaufanie do naszego rozsądku oraz doceniają szacunek i zaufanie z jakimi się do nich odnosimy. Jeśli kocham je wystarczająco mocno, wszystko będzie w porządku. To wygodne podejście do roli rodzica, nazywamy czasem Teorią Rozkwitania. Zakłada ona, że jeśli podleje się dziecko wystarczająco obfitym strumieniem miłości rozwinie się ono i wyrośnie niczym kiełkująca roślinka, która potrzebuje jedynie wody i nawozu, by osiągnąć swój potencjał wzrostowy. Jednak istoty ludzkie to nie nasiona - nie kiełkują i nie wyrastają

18 na zdrowych dorosłych na samej diecie z nieustającej miłości. W odróżnieniu od roślin, jedną z głównych przyczyn nieprawidłowego dorastania i niepożądanych zachowań u dzieci jest niewłaściwie ukierunkowana rodzicielska miłość i troska. Niektóre z dzieci rezygnują w przypływie złego humoru ze szkolnych nagród nie dlatego, że czują się nie kochane i potrzebują troski, lecz dlatego, że okazywano im nadmiar miłości i uczucia w odpowiedzi na ich niewłaściwe zachowania. Rodzice często pobłażają swoim dzieciom nie zdając sobie sprawy, że sprzyja to lekceważeniu obowiązków osobistych i społecznych oraz tendencji do koncentrowania się na sobie. Gdy rodzice polegają jedynie na miłości, stają się ofiarami swego rodzaju magicznego myślenia wszystko będzie szło dobrze, jeśli okażę wystarczająco wiele miłości. Taki sposób myślenia pozwala uniknąć bezpośredniego zaangażowania w rozwiązywanie trudnych problemów, na przykład picie alkoholu przez dzieci. Problem polega na tym, że podejście takie rzadko przynosi sukces. Bycie rodzicem jest czynnością naturalną. Gdybyśmy młodym ludziom zadali pytanie: Kto z was myśli, że mógłby być dobrym matematykiem?, podniosłoby się zapewne kilka rąk. Gdybyśmy zapytali: Kto mógłby być dobrym, zawodowym tenisistą?, zobaczylibyśmy pewnie nieco więcej rąk w górze. Podobny efekt przyniosłoby zapewne pytanie o spodziewane sukcesy w zawodzie chemika, strażaka, senatora czy dowolnej innej profesji. Jednak, co interesujące, zupełnie inna byłaby reakcja, gdybyśmy zapytali: Kto z was myśli, że mógłby być dobrym rodzicem? prawie wszystkie dzieci podniosłyby błyskawicznie ręce do góry. Dzieci, podobnie jak reszta społeczeństwa, wydają się myśleć, że umiejętność bycia rodzicem, w odróżnieniu od wszystkich innych zadań, jest nieodłącznym elementem ludzkiej natury zdolnością wręcz automatyczną, wrodzoną i niezawodną. Jednak kiedy dochodzi do rzeczywistego zmierzenia się z zadaniem bycia rodzicem, większość ludzi okazuje się w przerażająco nieprzygotowana. Wielu rodziców wyraża zdziwienie, że nie potrafią sobie poradzić z tak stresującym zajęciem, jak bycie w pogotowiu przez 24 godziny na dobę, nie zdając sobie sprawy, że stres i trudności, których doświadczają, są najzupełniej normalne. Ludzie mają zaledwie kilka wrodzonych i instynktownych czynności, na przykład odruch ssania piersi przez noworodka. Większości złożonych zachowań na przykład umiejętności skutecznego wypełniania obowiązków rodzicielskich nie nabywamy w sposób naturalny. Oczekiwanie, iż bycie rodzicem okaże się umiejętnością naturalną może powodować u niektórych rodziców niepokój, że coś z nimi jest nie w porządku, ponieważ nie potrafią w sposób instynktowny radzić sobie z niektórymi problemami. Takie doświadczenie może wywoływać uczucie niepewności i zmieszania, a co za tym idzie być przyczyną poczucia

19 nieprzystosowania do roli rodzica. Często ci, którzy mają takie poczucie zakładają, że wszyscy pozostali ludzie mogą być rodzicami w sposób naturalny, więc zwrócenie się o pomoc stanowi dla nich podwójną trudność w efekcie sytuacja zmierza ku wzmocnieniu ich przekonania, że nie mają szans na nabycie umiejętności rodzicielskich. Bycie rodzicem, to skomplikowane zadanie, przynoszące wspaniałe owoce, a czasem wielki ból. Wielka szkoda, że nie posiedliśmy tej umiejętności w sposób naturalny. Dopóki nie skończysz 18 lat, będę decydować za ciebie. Ann Landers otrzymała wstrząsający list od zaniepokojonych rodziców kilkunastoletniej dziewczyny : Droga Ann, Nasze udane małżeństwo trwa już 21 lat. Problemem, o którym chciałbym ci opowiedzieć jest nasza 17-letnia córka, która przed 4 laty zaczęła używać narkotyków i alkoholu. Kiedy Alice miała 13 lat wyrzucono ją ze szkoły. Załatwiliśmy jej terapię, jednak to nie pomogło. W ciągu dziesięciu miesięcy wyłączono ją z trzech szkół. Dwa lata temu pewnej nocy Alice wróciła do domu i pobiła moją żonę, podczas gdy ja byłem w pracy. Żona trafiła na sześć tygodni do szpitala ze złamaniami kości czaszki. Krótko potem przeprowadziliśmy się do Michigan, gdzie kupiliśmy dom z sutereną. Jako formę kary za zbyt późny powrót do domu, lub pojawienie się w nim pod wpływem narkotyków, zaczęliśmy stosować przetrzymywanie Alice przez całą dobę w suterenie. W jakiś niezwykły sposób czas trwania kary rozciągnął się z 24 godzin na kilka miesięcy. Córka pozostaje przykuta łańcuchem do ramy swojego łóżka w suterenie już przez trzy miesiące i boimy się ją uwolnić z obawy przed kłopotami z prawem. Wiemy, że to co robimy jest złe, jednak zaspokajamy wszelkie potrzeby naszej córki i przynajmniej wiemy gdzie aktualnie przebywa. Od czasu uwięzienia w suterenie jej stosunek do nas stał się niezwykle wrogi. Gdy podajemy jej posiłki obrzuca nas obelgami i różnymi przedmiotami. Innego dnia, gdy zaprowadziłem ją na górę by skorzystała z cotygodniowej możliwości wzięcia prysznica, stłukła okno w łazience paskudnie przy tym kalecząc ramię. Potrafiliśmy sami zaopatrzyć ranę, mamy jednak obawy czy nie wdała się Przedrukowano dzięki uprzejmości Ann Landers oraz Creators Syndicate.

20 infekcja. Antybiotyki, które jej dajemy wydają się nie działać. Nie wiemy w jaki sposób moglibyśmy zapewnić jej opiekę medyczną bez obudzenia podejrzeń lekarza. Kiedy Alice ukończy 18 lat planujemy uwolnić jej z sutereny i pozwolić, by robiła co chce. Błagamy, byś poprosiła Boga o przebaczenie dla nas i poradziła, co mamy czynić. Potrzebujący Wskazówek z Detroit Bez wątpienia chcielibyście wiedzieć, co doradziła rodzicom - autorom listu Ann. Jej bardzo praktyczną odpowiedź przedstawiamy poniżej. Drodzy korespondenci z Detroit, Musicie zrobić kilka rzeczy w następującej kolejności: Po pierwsze: uwolnijcie z łańcuchów swoją córkę i zawieźcie ją natychmiast do Oddziału Pomocy Doraźnej najbliższego szpitala. Póki co, jesteście winni przemocy wobec dziecka; jeśli rzeczy potoczą się dalej, w opisywanym przez was kierunku, możecie być winni morderstwa. Po drugie: weźcie sobie adwokata. Na pewno będziecie go potrzebować. Po trzecie: skonsultujcie się z lekarzem w sprawie dalszego postępowania wobec córki. Jeśli odmówi poddania się leczeniu uzależnienia od alkoholu i narkotyków, niezbędna będzie jej hospitalizacja. Wasza historia jest tragiczna. Bardzo mi was wszystkich żal. Ten wstrząsający przypadek jest dobrą ilustracją zasady, że nikt nie powinien mieć możliwości podejmowania decyzji za kogoś innego. Próby jej łamania mogą prowadzić do stosowania siły na dużą skalę. Wielu rodziców chętnie wierzy w to, że mają prawo podejmować wybory za swoje dzieci, jednak jest to myślenie życzeniowe. Próby przejęcia kontroli nad posiadanym przez dziecko prawem wyboru oznaczają zanegowanie jego indywidualności oraz zaprzeczenie faktowi, że jest ono istotą myślącą i czującą. Niektórzy rodzice sprawiają wrażenie, że chcieliby, aby dzieci były ich wiernymi kopiami hołdowały tym samym wartościom, wyznawały te same idee i wierzyły w to samo co oni. Jednak dzieci są osobami myślącymi, działającymi i ostatecznie podejmującymi decyzje zgodnie z własnym przekonaniem, często nie bacząc na kary mające wywrzeć nacisk na ich indywidualność. Samemu zrobię to szybciej i łatwiej.

21 Dzieci często uczą się braku odpowiedzialności, gdy rodzice odbierają im możliwość eksperymentowania i robienia różnych rzeczy po swojemu, zwłaszcza wtedy gdy przeczuwają, że mogłoby to prowadzić do niepowodzenia. Rodziców może niecierpliwić strata czasu, jaki pochłania dzieciom wykonanie nieraz nawet prostych zadań. Bywa, że powiadają wówczas: Pozwól, że zrobię to za ciebie. Jakie przesłanie kryje się za takim komunikatem? Powolne i niewprawne działanie, ociąganie się i tracenie czasu, kręcenie się bez celu i robienie uników przed wykonaniem zleconego zadania opłaca się z pewnością znajdzie się ktoś, kto wykona pracę za nas. Opisywane tu postępowanie rodziców powoduje, że ich dzieci stają się leniwe, niezaradne i nieodpowiedzialne. A dlaczego właściwie nie miałyby one wykorzystywać tych cech przy rozwiązywaniu wszelkich problemów? Bycie nieodpowiedzialnym wydaje się łatwe i sprawdza się dobrze w ich rodzinie. Gdy takie dzieci dorosną, będą najprawdopodobniej trwać w niedobrych przyzwyczajeniach, robiąc to, co potrafią najlepiej. Muszę ratować swoje dziecko. Niektórzy rodzice uskarżają się na ciężar, jaki stanowi dla nich ciągłe ratowanie swego dziecka. Jest niedobrze, nie może się beze mnie obejść! Muszę wykupywać go z aresztów, płacić za niego grzywny, wymyślać usprawiedliwienia i wyciągać z opresji, bez względu na wszystko. Rodzice zachowujący się jak nieustająco gotowi do akcji ratownicy powodują, że ich dzieci, gdy znajdą się w opałach, chętnie przerzucają na innych pełną kontrolę nad swoim życiem i prawo do podejmowania decyzji. Ponieważ w przeszłości zawsze znajdował się ktoś, kto je ratował i nigdy nie oczekiwano od nich, by same o siebie zadbały, nie bardzo wiedzą co to jest osobista odpowiedzialność. Ponieważ ciężar konsekwencji ich zachowań brali na siebie inni, miały niewiele okazji by uczyć się na błędach lub wypracować dojrzałe i i skuteczne sposoby radzenia sobie z problemami, jakie przynosi życie. Strategie robienia uników Opisane wyżej modele relacji między rodzicem a dzieckiem są odmianą podejścia polegającego na mówieniu nie : Nie możesz mieć żadnego wpływu na decyzje dotyczące rodziny, ponieważ ja tu rządzę ; Moje dzieci nie potrzebują rad, one potrzebują jak najwięcej miłości ; Nie muszę się martwić o to, jak być dobrym rodzicem. Będę robił to, co podpowie mi natura ; Nie zastanawiaj się nad problemami związanymi z piciem alkoholu, młoda damo, to ja będę decydować za ciebie póki nie skończysz 18 lat ; Nie musisz się przejmować konsekwencjami swoich czynów, ponieważ ja zawsze jestem i będę gotowa by cię uratować. Każdy z tych modeli jest odmianą strategii robienia uników stosowanej zwykle