Iаанна Васiлюк Беласток. ТворчасцьЯнкi Лучыны: дапытаннястана уленнябеларускай самасвядомасцi BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA TOM 4, ROK 2012

Transkrypt

1 BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA TOM 4, ROK 2012 Iаанна Васiлюк Беласток ТворчасцьЯнкi Лучыны: дапытаннястана уленнябеларускай самасвядомасцi Вялiкую ролю у стварэннi вобраза беларуса, акрэслiваннi нацыянальных рыса у яго характару напрыканцы ХIХ стагоддзя адыгра у Янка Лучына. Народжаны у 1851 годзе у Мiнску, пасля заканчэння Мiнскай класiчнайгiмназii ëн паступi уупецярбургскi унiверсiтэтна матэматычны факультэт, з якога перайшо у у Тэхналагiчны iнстытут. Такi выбар вышэйшай навучальнай установы маладым Iванам Неслухо ускiмбы уунейкiмсэнседанiнаймодзе:уасяроддзiтагачаснай iнтэлiгенцыi мацнела думка, што тэхнiчны прагрэс будзе садзейнiчаць пазiты уным зменам у грамадстве. Зразумела, гэтая iдэя не магла не iмпанаваць юнаку, сумленне якога не прымала сацыяльную несправядлiвасць 1. Пасля заканчэння Iнстытута у 1877 годзе будучы паэт бы у накiраванынапрацунака указ утыфлiс,цяперашнiтбiлiсi.аднак празнекалькiгодпадчасадпачынку умiнскумалады iнжынернечаканацяжказахварэ у iзмушаныбы узастаццанарадзiме. I ужодаканца свайгожыцця,да 1898года, ëнпрацава уумясцовымбюрочыгункi. ЯнкаЛучына (ЯнНеслухо ускi, IванНеслухо ускi)пакiну утворчую спадчыну на беларускай, польскай i рускай мовах. Лiтаратурную дзейнасць ëн распача у у 80-х гадах ХIХ стагоддзя: дэбютава у вершам на рускай мове Не ради славы иль расчета, змешчаным у першым нумарыгазеты Минскийлисток (1886).Вершуя уля усабойпаэтычную 1 У. Мархель, Крынiцы памяцi, Старонкi беларуска-польскага лiтаратурнага сумежжа,мiнск 1990,с. 152

2 188 IААННА ВАСIЛЮК дэкларацыю, у якой вызначалiся мэты i задачы лiтаратурнай дзейнасцi а утара. Пры тым твор адкрыва у газету, выда уцы якой бачылi сваëй мэтайслужэннерадзiме,штояскрававыявiлася i увершыя.лучыны: Служитьстране,глухой,забитой, Где мрак невежества царит, Влачуге,где,соломойкрытой, Мужикпечальноднивлачит 2. Напрацягу гадо уя.лучынаакты унадрукава уся урускамо уныхгазетах Минскийлисток i Северо-западныйкрай,польскiх часопiсах i газетах Życie, Prawda, Kraj i Kłosy. У 1898 годзе яго польскамо уныя вершы пабачылi свет у кнiзе Poezyje. Беларускамо уныя ж творы паэта былi выдадзены студэнтамi-беларусамi у 1903годзе упецярбургу.вiдаць,выбарназвыдляпаэтычнага зборнiка Вязанка вызначы увершя.лучыны Пагудка,уякiмпаэт сцiплагаворыцьпраролюсваëйтворчасцi iпара уно уваеяезвязаначкай, якая з я уляецца дарам для чытачо у. Спо унiлiся надзеi польскiх iбеларускiхсябро упаэта,якiявыказвалiвялiкуюпашанудатворчай працы Я. Лучыны:Мычулi,штоЯ(н)Н(еслухо ускi) перад смерцю сабра уусесваетворызмэтай iхпублiкацыi укнiзе.былобпажадана,калiзнойдзеццавыдавецгэтайкнiгi,кабнепакiну урэча убеларускiх, бо для насельнiцтва, якое гаворыць на той мове, але амаль пазба улена уласныхпаэта у,кожныталенавiтыпiсьменнiкмаенадзвычайнуювартасць 3. Першымiбеларускамо унымiтворамiянкiлучыныз я уляюццавершаваныявiншаваннi украiнскiмартыстам,якiягастралявалi умiнску у 1887годзе: Усëй трупедабрадзея Старыцкага... i Дабрадзею артысту Манько. Уражаны выступленнем гасцей, якiя падавалi прыклад паспяховай нацыянальнай самавыявы 4, паэт спантанна выказа у свае патрыятычныя пачуццi, якiя вылiлiся на роднай беларускай мове. Ëн дзякуе братняму народу, свядомым патрыëтам за iх хвацкiя песнi народныя (23), за гутарку... вясковую, за тое, што сваiм мастацтвам яны нясуць пра уду светлую, пра уду новую, якой мала на 2 Я. Лучына,Творы, Мiнск 2001, с Далей пры спасылцы на гэта выданне удужкахпадаеццастаронка. 3 Цыт. за: Гiсторыя беларускай лiтаратуры ХI ХIХ стагоддзя у. У 2-х тамах, Мiнск 2007,т. 2,с У. Мархель,Пiсалася удобрайверы..., [у:]янка Лучына,Творы,с. 12.

3 ТВОРЧАСЦЬЯНКIЛУЧЫНЫ свеце. Вiдаць, Я. Лучына ужо бы у гатовы пiсаць на мове свайго народа, а выступленне украiнскiхартыста у сталася для яго добраю нагодаю. Бо на якой мове, як не беларускай, у гэтай сiтуацыi мог паэт выказацьсвае удзячнасць iзахапленне!зваротдабеларускагаслова, зазначаеуладзiмiрмархель, супада уздэмакратычным iдэаламчасу iнаблiжа уданайбольшадпаведнайтутэйшымформамсветасузiраннямастацкайпра уды,спрыяючывызначэннюнацыянальна-светапоглядныхарыенцiра уутворчасцiаднагозпачынальнiка уновайбеларускайлiтаратуры 5. Менавiта вера у сiлу i пра уду найвышэйшай спаконнай кашто унасцi, заклiканую абуджаць сацыяльную i нацыянальную свядомасць людзей,даепаэтупадставы усклiкнуць:ой!незабыта//роднагасловасвятаясiла!... (23).Паэтдаглыбiнiдушыбы уузрушанывернасцю украiнца усваймуроднмуслову.чамужбы iбеларусамневыказвацца па усюль на матчынай мове?! Звяртае на сябе увагу тое, што подпiс ЯнкаЛучына паэтзарыфмава у i увë уувершаванырадок: Спявайцеж,Братцы,смела iзвонка: Не згiне песня i Украiна! Будзьце здаровы! Янка Лучына (24) Такiм чынам, I. Неслухо ускi засведчы у, што з гэтай пары будзе падпiсваць вершы, якiя лучаць яго з сваiм народам, менавiта так: Псе уданiм,утвораныадпрыдомкалучы ука, зазначае У. Мархель, павiненбы усiмвалiзавацькрынiцусвятла,натуральную iзвычайнуюдлястаройсялянскайхатыбеларуса, iразамзтымадна уляць, аберагацьгiстарычнуюпамяць 6.Якразпiсьменнiкi,аздумкайЛ.Уладыко ускай-канаплянiк,даследчыцытворчасцiя.лучыны,вартапагадзiцца,з я уляюццажывымiсведкамiнацыянальнайгiсторыi:янымацней адчуваюць, што кожная нацыя, як слабая iскрынка, утрымлiвае часцiнкунадзеiнажыццë,якоетолькiтады утворыцьяркаеполымя, калiгэтыя iскрынкiнебудуцьпатушаныадназаадной,азлучацца 7. Такой iскрынкайз я уля уся iя. Лучына,авыбарадпаведнага лiтаратурнага псе уданiма падкрэслiва у разуменне паэтам грамадскай ролi паэтычнага слова. 5 Тамсама,с У. Мархель,Крынiцыпамяцi,с Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi.канцэпцыянацыянальнага светапогляду утворчасцiянкiлучыны,мiнск 2000,с. 20.

4 190 IААННА ВАСIЛЮК Беларускамо уныдэбют у друкуянкi Лучыныадбы уся у 1889 годзе: у згаданай ужо газеце Минский листок бы у надрукаваны яго верш Вясновай парой. На жаль, не дайшлi да нашага часу рукапiсы беларускамо уных паэм Я. Лучыны Пятруся, Вiялета, Гануся, Андрэй,атаксама iхпольскамо уныяварыянты ( МаяВiялета i Андрый ) а утар не атрыма у з варша ускага часопiса Życie, дзе спадзява уся iхнадрукаваць. Як i яго папярэднiкi, Я. Лучына часта звяртаецца да прыродных з я у, укладае у iх алегарычна-сiмвалiчны сэнс. Так,увершы Сiвер маецца на увазе драматычная доля усяго беларускага народа. У вобразе па уночнага сiверу паэт увасабляе тагачасныя сацыяльна-палiтычныя парадкi. Як марозны вецер-сiвер ско увае зямлю, не дае магчымасцi зазелянець палям, так i заснаваны на прыгнëце грамадскi лад пазба уляечалавекагодныхумо ужыцця,ско уваетворчыясiлынарода: Эй ты, сiвер не дзьмi!.. не патрэбен ты нам, Адпалудняцяплузтабойходуняма! Хоцьбыразбезцябезарунецьбыпалям, Хоцьбыразусвойчасадышлабызiма! (33) Таксама алегарычна-сiмвалiчны сэнс мае верш Лучыны Вясна, уякiмувасабляеццавобразвясны-долi,якаядзесьцiзатрымалася ударозе i якую з вялiкай надзеяй чакае i сам паэт, i яго лiрычны герой: Ойты,долямая! так,якгэтавясна.//дамянетынейдзеш, хоцьда унобыпара!лiрычныгеройпросiцьувяснылепшайдолi,каб яна,калiсапра удыпрыйдзе,зашчабяталасалавейкайусаду (27),або восьжатобуселданаспрыляце уякнасмех, iхiбазаранавярну уся людская доля не змянiлася. У вершы Роднай старонцы Я. Лучына звяртаецца непасрэдна да любiмай Беларусi, называе яе мацi-зямлiцай. Яго Айчына раскiнулася лесам,балотамi,//выдмайпясчанай,не ураджайнаю (27) iлюдзiжывуцьуëйбедна,замiнае iмголад,алеянынепакiнуцьроднайстаронкi нiколi,бо усëна iхзямлi iмбясконцадарагоеяксваë,уласнае: I непрыглядную хату з пажыткамi, I поле скупое, выган без пашы Мы,апрану ушысястарымiсвiткамi, Любiм i цэнiм бо яны нашы (28). Паэтшануесацыяльнапрынiжаныхнасельнiка усучаснайямубеларусi. Адначасова ëн верыць у светлую будучыню роднай зямлi, якая неможанаступiцьбезпапярэдняга удзелусамогабеларускаганарода,

5 ТВОРЧАСЦЬЯНКIЛУЧЫНЫ у якiмдрэмле магутны стваральны i духо уныпатэнцыял. Вiдавочна, што сяляне, дзякуючы сваiм кансерваты уным поглядам, заставалiся захавальнiкамi вызначальнага нацыянальнага ядра, што усведамля у Я. Лучына. Так, герой верша Роднай старонцы, просты чалавек, якому ахвяруюцьбагацейшуюновуюрадзiму, лепшыя умовы жыцця, рашуча адма уляецца ад чужога.кансерватызмселянiнабеларусi, трапна зазначае Л. Уладыко уская-канаплянiк, бы уякбы формаю патрыятызму 8. Шмат спадзявання у герой Лучыны усклада у на развiццë асветы, тэхнiкi, якiя, спадзява уся, палепшаць долю яго i усяго сялянства на роднай зямлi: Сонца навукi скрозь хмары цëмныя Прагляне ясна над нашай нiваю, Iбудуцьжыцiдзеткiпатомныя Добраю доляй доляй шчаслiваю! (28) Любо ударадзiмыяскрававыя уляласятаксама i упольскамо уных творах паэта, як напрыклад, у вершы Пышны малюнак, напiсаным у Тыфлiскi перыяд яго жыцця. Лiрычны герой прыгадвае мiлыя сэрцу вобразы роднага краю. Далëка на чужыне вока лiрычнага героя не цешаць цудо уныя горныя краявiды, а думкi, пачуццi пераносяць яго у край iншы, мiлы. Там родная хата, там вецер Немановы калыша дрэвамi (87) iчуеццапахжывiцы пахлесу. У вершы Я. Лучыны Развiтанне лiрычны герой вымушаны пакiнуць палi, лугi, паляны// дзе вее вецер свой з-за Нëмана духмяны (114). ËнпросiцьБога,кабдазволi уяму,калi ужопрыйдзеканец, спачыць наза усëды на сваëй зямлi. Гэтае жаданне з я уляецца марай кожнага чалавека, якi любiць i шануе сваю Бацька ушчыну. Паэт узгадваедарагiяягосэрцумоманты уроднымкраi: Дзекожны узгораккажа: Цiтыпомнiшхвiлi, Як з стрэльбай за плячыма, малады, вясëлы, Тыабяга уахвотназдзесяцьмiльна укола (114). Зваротпiсьменнiка уканцахiхстагоддзядавобразаселянiнабы у абумо улены не толькi патрэбай часу, але, як гэта вiдаць i у паэзii Я. Лучыны,захапленнем творчасцю папярэднiка у. Менавiта творчасць лiрнiка вясковага У. Сыракомлi была вельмi блiзкай сэрцу 8 Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi,с. 98.

6 192 IААННА ВАСIЛЮК I.Неслухо ускага.вясковылiрнiк,якадзначаеу.мархель, iмкну усяпаказацьвысокiямаральныяякасцiпростагачалавека,апява уягосумленнасць iдабрыню,мудрасць iспагадлiвасць,схiля учытачададумкi,штосапра уднаявысакароднасцьуласцiваякразпростанароддзю, а упано уяна уя уная, iставi утымсамымпытаннеабправахабяздоленыхнаро унасць iзямноешчасце 9.Я.Лучыначаставыкарысто ува у у сваëй паэзii такiя матывы, як вецер, вясна, уведзеныя у беларускую лiтаратуру У. Сыракомлем. На беларускую мову Я. Лучына пераклада увершытолькiсвайголюбiмагапаэта, iякраз Паштальëн У.Сыракомлiста упершымдрукаванымтворамбеларускайперакладной паэзii ( Минский листок, 1890, 19). Польскамо уная гавэнда Жменя пшанiцы У. Сыракомлi падштурхнула Лучыну да стварэння вольнага наследавання. Услед за Сыракомлем у гутарцы Горсць пшанiцы паэт сцвярджае, што кожны чалавек павiнен шанаваць родную зямлю i клапацiцца пра лепшую будучыню Радзiмы. Я. Лучына пiшатворпа-беларуску,кабнароднаягутаркастала унейкайступенi самастойнай з явай беларускай лiтаратуры. Старшыня Пiлiп пасылае сваiхсыно уучужыякраi,кабвыпрабаваць iх iдаведацца,якiзiхвартытаго,кабзаняцьягомесца.андрэй iянканеспра удзiлiся,тамушто захапiлiсячужымiзвычаямi iкультурай,здрадзi ушыроднаму.авось Грыгор прывозiць з Украiны мяшок пшанiцы, якая мусiць закаласiцца убудучынiдзеляагульнагадабрабыту.узнавi ушысыракомле ускую гутаркунабеларускаймове,лучынапаставi у Горсцьпшанiцы на службу развiццю не толькi роднай лiтаратуры, але i абуджэння нацыянальнайсамасвядомасцiбеларускаганарода 10. НайзначнымтворамЯ.Лучыныз я уляеццанапiсанаянапольскай мовепаэма Паля унiчыяакварэлькiзпалесся,якаяаднакцалкамадпавядае беларускаму культурнаму канону. У творы расказваецца пра жыццë i побыт беларускага народа, а гало уным героем яе з я уляецца просты беларускi селянiн, ляснiк Грышка, якi усiмi сваiмi клопатамi iсправамiнепары уназвязанызроднайзямлëй iакаляючайпрыродай. Я. Лучына багата карыстаецца у творы беларускай гаворкай, лексiкай iфразеалогiяй.аднужзчастакпаэмы Старыляснiк Я.Лучына напiса у iнадрукава упа-беларуску. У вобразе леснiка Грышкi паэт раскрывае жывы нацыянальны характар беларуса, чалавека разумнага, па-народнаму вынаходлiвага. 9 У. Мархель,ТворчасцьУладзiславаСыракомлi,Мiнск 2005,с У. Мархель,Крынiцыпамяцi,с. 169.

7 ТВОРЧАСЦЬЯНКIЛУЧЫНЫ Так,уадзiнмомант ëнствараезкавалкабярозыклiчкуналасë у.улясной пушчы Грышка адчувае сябе як у сваëй хаце. Прырода i звычаi, звязаныязпаляваннем,паказаны урозныяпорыгода,як,напрыклад, накуццю.старыпаля унiчыдасканалаведаекожнуюмясцiну,звычкi звяро у iптушак,уважлiвыдакожнагаруху iгукупрыроды.я.лучына адзiн з першых у новай беларускай лiтаратуры у такой ступенi апаэтызава упрыгажосцьроднайпрыроды: Прыгожы, некрануты край перада мною, Чарот бязмежны, пушча з сiняй глыбiнëю, Дзе хвой выносiстых завершаны стажок, Якгалаву,трахапасерабры усняжок (40). УпаэмеЯ.Лучынылес-аазiс 11 маетакуюсамуювартасцьдлябеларускагаселянiна,якзямля уранейшыхтворахягопапярэднiка у.для Грышкiпрыродаз я уляецца iдэаламгармонii,як iснасцьбыцця 12.Палескаяпушчавыя уляежывую,духо уную iснасцьпрыроды.яна усваëй шматстайнасцiнабываеэстэтычнуюкашто унасць,ачышчае i узвышае чалавека: Як сэрца раптам цяжкай сцiснецца тугой, Яго суцешыць пушчы шум над галавой (81). Некаторыя пейзажныя вобразы маюць алегарычны характар. Вось,вобразмагутнагадуба,якiшырокараскiну усваëголле,закры ушы сонца i святло ад iншых дрэ у. Ëн нагадвае усемагутнага цара, штопазбавi усваiхпадданыхшчаслiвайдолi iбудучынi,але iсамдуб пакры усясiвiзной.нутроягоспарахнелае значыцьнаблiжаецца ужо канец яго дэспатычнай улады. Стары Грышка не хоча мiрыцца з новымi парадкамi: чаму праз яго роднае Палессе будзе праведзена чыгунка?! Ëн баiцца, што знiшчыцца цудо уная палеская прырода, знiкне звер,памрэпавольнымсконам зубра убелавежы (37),атаксамазгiнуцьнаПалессiпамяткiкнязë у, тыхрурыканашчадка у (37). Стары адчувае, што зменяцца i адносiны памiж людзьмi, якiя раней жылi згодна з прыродай, з народнымi звычаямi i абрадамi. Я. Лучына, як i жыхары не толькi Палесся, але i цэлай Беларусi, балюча 11 G.Górski,Narracjaw AkwarelkachmyśliwskichzPolesia JanaNiesłuchowskiego, Acta Albaruthenica. Literatura, język, kultura: tradycje i współczesność, Warszawa 2011,nr11,s Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi,с. 105.

8 194 IААННА ВАСIЛЮК усведамля уня ухiльнаеразбурэннеадвечныхбеларускiхтрадыцый,аднак перамены немагчыма было затрымаць. Прызнанне паэта, што сюжэт паэмы бы у узяты з яго уласных назiрання у, сведчыць пра а утабiяграфiчнасць твора. Магчыма, у вобразе панiча, якi ходзiць з ахвотай на паляванне з леснiком, увасоблены сам паэт. На летнiя i зiмовыя канiкулы студэнт I. Неслухо ускi за усëды прыязджа у да бацько у у Мiнск цi Мархачо ушчыну, тую самую, якую раней, яшчэ у 30-я гады, арандава у бацька Уладзiслава Сыракомлi. Апрача палявання Лучыну цiкавiла таксама рыбалка. У паэме ëн ствары у цудо уную карцiну, у якой паяднаны i грэчаская мiфалогiя, iе урапейскаякультура, iнародныфальклор: Злучынайяснаюначо унекалы уным, НiбыНептунзтрызубам,звосценемда угiм ПлывеадважнысынПалесся,вëскi убогай, Не увекавечы упэндзальрэмбрантатакога, У мроку пры святле лучыны век-вяком Здаецца духам чалавек, вадзянiком (58). Я. Лучына падкрэслiва у у лiстах да Зянона Пшасмыцкага, што яго Акварэлькi былiневынiкамфантазii,атварылiся уадпаведнасцi зжыццëвайпра удаю: (...)яныарыгiнальныя iпра удзiвыя,якфатаграфiя,боспiсаныянызсапра удныхфакцiка у (183).Пейзаж iэтнаграфiчныядэталi побытупростыхлюдзей,атаксама паказгало унагагероя урозныхабставiнахпацвярджаюць,што уадлюстраваннiжыццëвых з я улучынанеадрыва усяадрэальнайглебы iшто усамiмхарактары выбару матэрыялу з рэчаiснасцi, самой манеры падачы вобразных малюнка у ëнпрытрымлiва уся у Паля унiчыхакварэльках рэалiстычнагаспосабу узна уленняпазнаных iмбако ужыццябеларусi 13. Ухарактары iпаводзiнахстарогапаля унiчагапрываблiваюцьвысокая маральнасць, сумленнасць i спагадлiвасць. Грышка гэта ужо чалавекзпачуццëмуласнайгоднасцi. Ëнчастадакараемаладогапанiча,якi,наягодумку,неадпаведнапаводзiцьсябе упушчы.такiмчынам,лучына угероймае ужоадвагунавучацьпанскаедзiця,небаiцца глянуць яму проста у вочы. Ëн вучыць панiча любiць усë жывое, не забiраць без патрэбы нiчыë жыццë (раздзел Першае маë паляванне на ласë у ), паважаць хлеб i даражыць iм (раздзел Голад ). Што ж тычыцца палявання, то тут стары Грышка увогуле непера узыдзены зна уца.панiчзгаджаеццасастарым,што улапцяхлатвейхадзiцьпа 13 У. Мархель,Крынiцыпамяцi,с. 163.

9 ТВОРЧАСЦЬЯНКIЛУЧЫНЫ снезе, што нельга курыць у лесе, бо звер адыдзе, калi пачуе непрыемны пах.ляснiквучыцьгарадскогахлопца быцьцярплiвым,паслядо уным увыкананнiсваiхнамера у.прытымлучына уселянiнмаеадвагутаксама спагадлiва падсмейвацца над панiчом, калi той не патрапiць цiха захо увацца улесе i упускаезвера: Ласiневерабейкi,па утарушчэраз, Ад сораму згарэць, як уцякуць з-пад носу. А Божа ж мой! Панiч якую стрэльбу носiць! Цьфу!Зруля унештасыплецца,пабач,само (39). Нельга рвацца наперад, не ведаючы, што там чакае: Поспех людзямнасмех (40) вучыцьстарыпаля унiчы.грышкаадважна (нетак як панiч, штодрыжэ уувесь,нiбы кiсельа усяны (53)) раiць шляхце i службо уцам слухаць яго i бярэ на сябе ролю кiра унiка аблавы на ва уко у.селянiнстаiцьнанагахупэ унена,цвëрда,зузнесенайвысока галавой. Стары успамiнае таксама калi-нiкалi ранейшыя часы, калi простычалавекбы упрынiжанымслугойпана,якiадбiра ууягоапошнi кавалак хлеба. На зыходзе стагоддзя характар беларускага селянiна прыкметна эвалюцыянiруе. Я. Лучына стварае рэалiстычны вобраз беларускага селянiна канца ХIХ стагоддзя, мудрага, настойлiвага, але i з уласцiвымi яму слабасцямi. Iдучы на паляванне, стары заклапочаны, каб толькi не сустрэцца з жанчынай, што абазначае ня удачу на паляваннi:нестрэлiбабы удачабудзеадмысловай (39). Ëн не любiць гаварыць пра злых духа у iд яблiка у,якiяжывуцьупушчы iдакараепана,якi,ведаючыпрагэту слабасць Грышкi, падбiвае яго на такiя размовы. Людзi, выхаваныя угарадах,неверацьупрыкметы iмагiчнуюсiлуз я упрыроды.старызазначае, штоможа угорадзе людзi iмудрэйшыя,але толькiтут, на вëсцы, чалавек адчувае сябе вольным, жвавейшым i шчаслiвейшым. Вера у прыкметы нiяк не перашкаджае Грышку цвяроза i крытычна думаць iадпаведнапаводзiцьсябе ужыццi.напаляваннi ëнразлiчвае не на добрых або злых духа у, а толькi на уласную кемлiвасць i вынаходлiвасць, а часам iсiлу.умногiхэпiзодах мыбачымгрышкуяк сапра уднагачалавека-асiлка,моцнаганетолькiфiзiчна,але iсваëйнароднаймудрасцю,разважлiвасцю,вопытам.паэтскiро уваегало уную увагу чытача на душэ уны стан селянiна Грышкi. Ëн, нягледзячы на сваюпэ уную ужонямогласць,звязануюсастарасцю,здоле увысачыць i забiць велiзарнага мядзведзя, якi прыносiць шкоду аднавяско уцам. Гэтасправаягогонару iабавязку,гэта урэшцемагчымасцьсцвердзiць сябе.

10 196 IААННА ВАСIЛЮК Аналiзуючы Паля унiчыяакварэлькiзпалесся,л.уладыко уская- Канаплянiкадзначае:Нацыянальнысветапоглядвыявi усябепразувасабленне умастацкiхвобразахбеларускаганацыянальнагасветаадчування, светабачання, светаразумення праз той глыбокi грунт нацыянальнагасветапогляду,якiцяжказнiшчаеццастагоддзямi 14.ВобразамГрышкiЛучына узнëсхвалучалавеку-праца унiку,апаэтызава у ягосiлу iдушэ унуюпрыгажосць.я.лучынасупаста уляебеларускага мужыказантычнымi,традыцыйнавысокiмiперсанажамi,якро унага зро унымi: Ядзëрсяпразкусты,разносiлiся удары, Яшчэнябожчыка (ва ука I.В.) усëгрышкакiемжары у, Чынi узахвярыздзек,яканяме убы улес, Як з трупа Гектара калiсьцi Ахiлес (50). Паэт не толькi паказа у таленавiтага, сцiплага, мужнага, цярплiвагачалавека,азрабi узягосапра уданагагерояканцахiхстагоддзя апаэтызава убеларускагаселянiна. Грышка уздымаецца над героямi iншых твора у свайго часу шырынëй бачаннярэчаiснасцi, iмкненнемспасцiгнуцьзмены ужыццiнарода. Стары бачыць, што, дзе раней была аблога, разлеглася поле, гатовае да ся убы,высушана балота, на якiмрасце буйная трава. Але цяжка яму пагадзiцца з новым краявiдам, хоць i адчувае, што змены абавязковыя, непазбежныя. Празнекалькiхгадо упанiчпрыязджае на Палессе iбачыць,штоспра уджваюццапесiмiстычныяпрадказаннiстарога паля унiчага. Прыгажосць прыроднага свету неразумна нiшчыцца, багацце спусташаецца над усiм пануюць голы разлiк i карысць. Апавядальнiк-панiч вымушаны прызнаць: Ды што такое?... дзе лясы? Цi ж край той самы? Хiба абшар вось той, пустэльня тая з пнямi I ëсцькруглiца,дзебы уптушакспе уна укол?... Бярозыдзешумелi,хвоi iасiны? (77) Апошняе спатканне старога Грышкi i яго любiмага панiча выклiкае сум, але i роздум над будучыняй Палесся-Беларусi. Яны пры сваiх сустрэчахвучылiсяадзiнаддругога:стары,расказваючы,вучы упанiча любiць родны край, яго прыроду, шанаваць людзей працы, звычаi 14 Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi,с. 53.

11 ТВОРЧАСЦЬЯНКIЛУЧЫНЫ iабрады, ягопрыяцiч (78) паказва уяму ролю прагрэсу iнавукi удасягненнi лепшага, шчаслiвейшага жыцця: Абы нашчадак працавiты бы у,сумленны (80). Урэшце Грышка у канцы паэмы паказваецца чалавекам, якi разумее неабходнасць навукi, веда у у жыццi народа, якi згэтымзвязваешчаслiвуюбудучынюсваiхунука у-беларуса у. Творчасць Я. Лучыны сваiмi тэмамi i вобразамi адлюстравала ментальнасць беларускага народа на мяжы стагоддзя у. Паэт, вiдаць, разуме у,штонацыянальныхарактарбеларусараскрываеццанетолькi праз этнаграфiчна-бытавую сферу яго жыцця, але у першую чаргу празпаказяго унутранагасвету,успрыманнерэчаiснасцi. Вiдаць, варта пагадзiцца з тым, што, нацыянальны характар выя уля уся найперш у селянiна, цесна звязанага з прыродай, зямлëй, а вось нацыянальная самасвядомасць, паводле сло у Л. Уладыко ускай-канаплянiк, уласцiва iнтэлiгенту, якi мог набыць адукацыю, каб развiвацькультурусвайгонароду 15. Я.Лучынаякразз я уляеццанацыянальнасвядомымпрадста унiком беларускай iнтэлiгенцыi. Ëн,якслушназазначы уужозвыштрыццацi гадо утамуадаммальдзiс,бы упершымпрадста унiкомновайбеларускайлiтаратуры,якiнарадзi уся угорадзе,бы укарэннымгараджанiнам, патомным iнтэлiгентам 16. Паля унiчыяакварэлькiзпалесся Я.Лучыны,сагуаббеларусах яксвабодалюбiвым iцярплiвымнародзе 17,многiя даследчыкi ставяць у адзiн рад з выдатнымi творамi пра беларускi край i яго жыхара у: рэнесансавай Песняйпразубра МiколыГусо ускага iэпапеяйпершай паловы ХIХ стагоддзя Пан Тадэвуш Адама Мiцкевiча. ЯнкаЛучыназ я уляеццанацыянальнымпаэтам iпасваймусветаадчуванню i па светапогляду, што яскрава выявiлася у тэматыцы, iдэйнасцi iвобразнасцiяготвора у. STRESZCZENIE Artykuł poświęcony jest analizie twórczości Janki Łuczyny(Jana Niesłuchowskiego), jednego z przedstawicieli literatury białoruskiej XIX wieku. Zwrócono uwagę na jego wkład w rozwój białoruskiej idei narodowej, zwłaszcza w utworze Akwa- 15 Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi,с А. Мальдзiс,Зкагортыпачынальнiка у:да 130-годдзязднянараджэнняЯнкi Лучыны, Лiтаратура iмастацтва, 1981, 3лiп. 17 Л. Уладыко уская-канаплянiк,акварэлiлюбовi,с. 52.

12 198 IААННА ВАСIЛЮК relki myśliwskie z Polesia, uważanych za sagę o Białorusinach. Spuścizna poety swoją tematyką i problematyką odzwierciedliła mentalność narodu białoruskiego na przełomie XIX i XX wieku. U podstaw pracy poety leżało założenie, iż charakter narodowy Białorusina ukazuje się nie tylko poprzez jego etnograficzno-bytową sferę życia, ale także poprzez jego wewnętrzny świat, jego postrzeganie rzeczywistości. Słowa kluczowe: nowa literatura białoruska, świadomość narodowa, obraz Białorusina, patriotyzm, język białoruski, znaczenie alegoryczno-symboliczne, oświata, technika, białoruski kanon kulturowy SUMMARY The article is devoted to the analysis of Yanka Luchina s(jan Niesłuchowski) oevure, one of the representatives of Belarusian literature in the 19th century. Special attention is focused on the contribution of Akwarelki myśliwskie z Polesia in the development of the author s Belarusian national idea. This literary work is considered a saga of the Belarusians. The poet s posthumous works with their themes and problems reflect mentality of the Belarusian people on the turn of the20thcentury.themainideaofthepoet swritingisbasedontheassumption that Belarusian character is revealed in the style people live, their inner world and perception of reality. Key words: new Belarusian literature, national consciousness, picture of the Belarusian people, patriotism, Belarusian language, allegorical-symbolic meaning, education, technology, Belarusian cultural canon