1. Ostatnie elementy współpracy w gronie koalicji antyhitlerowskiej po wojnie

Transkrypt

1 Wykład 26 listopada Rozpad Wielkiej Koalicji i powstanie świata dwubiegunowego. Sowietyzacja Europy Środkowej i Wschodniej Ostatnie elementy współpracy w gronie koalicji antyhitlerowskiej po wojnie - powołanie na konferencji w San Francisco 26 VI 1945 r. Organizacji Narodów Zjednoczonych, według założeń Roosevelta (z dodaniem Francji do grona czterech policjantów ), opracowanych na konferencji w Dumbarton Oaks (1944). Pierwotny skład ONZ sygnatariusze Deklaracji Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 r. (Waszyngton). - powołanie w 1945 r. organizacji afiliowanych ONZ, w tym Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), Banku Światowego (IBRD) oraz Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Podatków (GATT) według ustaleń z konferencji w Bretton Woods (1944). - poprowadzenie Wojskowych Trybunałów Międzynarodowych w Norymberdze i Tokio osądzenie zbrodniarzy niemieckich i japońskich. - doprowadzenie do zawarcia pokoju z satelitami Niemiec: Włochami, Węgrami, Rumunią, Bułgarią i Finlandią Paryż II 1947 r. Uregulowanie powojennych granic Rumunii, Węgier i Finlandii z ZSRR, Rumunii z Węgrami oraz Włoch z Jugosławią (kwestia Triestu) oraz reparacji wypłacanych przez państwa pokonane państwom okupowanym (gł. ZSRR). - zgodne przyjęcie na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ rezolucji w sprawie podziału brytyjskiego mandatu Palestyna na cześć żydowską i arabską (X 1947). 2. Sowieckie fakty dokonane w Europie Środkowej powstanie Żelaznej Kurtyny Postępowanie ZSRR w tych krajach niezgodne z rozumieniem postanowień jałtańskich przez przywódców anglosaskich: - zwalczanie sił niekomunistycznego podziemia oraz centrowych i prawicowych partii politycznych - odkładanie daty demokratycznych wyborów, ew. dopuszczanie do nich w warunkach umożliwiających wywieranie nacisku i/lub fałszowanie wyniku - przeprowadzanie zmian własnościowych i reform społecznych celem upodobnienia struktury wewnętrznej tych państw do ZSRR. 3. Próby rozszerzania strefy wpływu ZSRR w innych częściach świata (poza Europą Środkową p. 2, Niemcami p. 5 i Azją Dalekowschodnią p. 6) - nacisk ZSRR na Turcję celem przyznania uprzywilejowanego statusu jego flocie w cieśninach tureckich - popieranie komunistycznej partyzantki w Grecji (EAM ELAS) w jej wojnie z rządem królewskim i armią brytyjską - próba uzyskania powiernictwa ONZ na zarządzanie Libią (b. kolonia włoska) - opóźnienie wycofania wojsk okupacyjnych z północnego Iranu (stacjonowały w latach )

2 4. Sformułowanie strategicznej odpowiedzi USA konsolidacja Zachodu Reakcja USA i W. Brytanii na sytuację w krajach poddanych radzieckiemu naciskowi: - długa depesza ambasadora USA w Moskwie George`a Kennana (Moskwa Waszyngton) jesień przemówienie b. premiera WB Churchilla w Fulton marzec 1946 (Żelazna Kurtyna) - przemówienie sekretarza stanu USA Jamesa Byrnesa w Stuttgarcie w sprawie przyszłości Niemiec wrzesień 1946 Powstanie doktryny powstrzymywania: - II 1947 przejęcie finans. rządu greckiego i tureckiego od W. Bryt. przez USA - III 1947 sformułowanie przez Harry`ego Trumana doktryny powstrzymywania - VI 1947 plan sekretarza stanu George`a Marshalla odbudowa Europy - 4 IV 1949 traktat waszyngtoński powstanie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) Alternatywy dla doktryny powstrzymywania (niezrealizowane): - Winston Churchill nacisk wojskowy i wymuszenie na ZSRR rezygnację z części w zamian za pozostawienie reszty jego wpływów - Henry Wallace niepodejmowanie przez USA polityki bezpośredniego wspierania rządów przeciw komunizmowi (brak tytułu moralnego do takiej polityki); działanie USA wyłącznie poprzez organizacje międzynarodowe 5. Powstanie dwu państw niemieckich - sowieckie fakty dokonane w strefie okupacyjnej we wschodnich Niemczech (powstanie SED, Volkskongres) i fakty dokonane USA, W. Brytanii i Francji w strefach okupacyjnych zachodniej części kraju (powstanie SPD oraz CDU i CSU, prace nad konstytucją przyszłych Niemiec, powstanie Bizonii w I 1947, a następnie Trizonii w III 1948 r.) - I kryzys berliński (20 VI 1948 V 1949). Wprowadzenie unii walutowej w Trizonii rozpad Sojuszniczej Rady Kontroli sowiecka blokada Berlina Zach. amerykański most powietrzny rezygnacja Stalina z eskalacji konfliktu - powstanie dwu państw niemieckich: 7 IX 1949 RFN (kanclerz Konrad Adenauer) i 7 X 1949 NRD (Wilhelm Pieck i Walter Ulbricht). 6. Strefa wpływu komunistów w Azji Dalekowschodniej - antykolonialny charakter ruchów komunistycznych w tej części świata (nie jest jasne znaczenie konfucjańskiego podłoża kulturowego w krajach, w których komuniści zwyciężyli) - zwycięstwo komunistów w Chinach 1 X 1949 powstanie ChRL Mao Zedonga schronienie się władz Republiki Chińskiej Czang Kai Szeka na Tajwanie. Wykorzystanie przez komunistów chaosu gospodarczego i monetarnego oraz haseł rozdziału ziemi wśród chłopów. Samodzielne zwycięstwo rewolucji chińskiej (ZSRR dopuszczał możliwość powstania dwu kontynentalnych państw chińskich o różnych ustrojach, gdyż obawiał się reakcji USA oraz samodzielności nowej komunistycznej potęgi. Natomiast USA próbowały mediacji między stronami konfliktu w Chinach, ale bezskutecznie) podział Korei wzdłuż 38 równoleżnika i powstanie dwu państw

3 wybuch komunistycznego powstania antyfrancuskiego w Wietnamie Północnym - silna pozycja komunistów w ruchu niepodległościowym na Malajach i Indonezji - okupacja czterech południowych Kuryli (terytorium japońskie) przez ZSRR w ostatnich dniach wojny. 7. Amerykańska i sowiecka bomba atomowa okres atomowej przewagi USA nad ZSRR skonstruowanie bomby atomowej w ZSRR przez zespół prof. Kurczatowa 1953 skazanie małżeństwa Rosenbergów u USA za szpiegostwo na rzecz ZSRR Lata 50. powstanie strategicznej równowagi supermocarstw. 8. Wojna koreańska Inicjatywa wojny po stronie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (Kim Ir Sen) za zgodą Stalina i Mao atak i zajęcie terytorium Republiki Koreańskiej (Li Syng Man) Przyjęcie decyzji przeciw agresorowi na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ (bez udziału ZSRR, bo jego delegat kontestował obrady i ChRL, bo do ONZ dzięki stanowisku Ameryki należało wówczas tylko państwo tajwańskie) Wyparcie wojsk północnokoreańskich przez wojska interwencyjne (USA + kraje anglosaskie i niektóre kraje azjatyckie). Interwencja ochotników chińskich i pomoc instruktorów radzieckich dla KRL-D Zablokowana przez Trumana inicjatywa gen. MacArthura rozszerzenia wojny na ChRL (projekt bombardowania Chin Północnych) Wyczerpanie stron wojną śmierć Stalina (5 III 1953) rozejm w Pammundżonie (VII 1953). Skutki wojny: - szybki wzrost wydatków USA na obronność - skonsolidowanie opinii większości świata przeciw ZSRR - wzrost władzy prezydenta USA w zakresie dysponowania siłami wojskowymi - atmosfera histerii antykomunistycznej w USA czystki w środowiskach intelektualnych (komisja senatora McCarthy`ego). 9. Inicjatywa Stalina w sprawie Niemiec i strefy wpływów w Europie Środkowej (III 1952) Propozycja radziecka by zjednoczyć Niemcy na warunkach neutralizacji i demilitaryzacji miała (najprawdopodobniej) na celu zmniejszenie napięcia między mocarstwami. Została odrzucona już po śmierci Stalina, tak przez USA, jak W. Bryt. i RFN, gdyż oznaczałaby cofnięcie się Zachodu z linii Łaby na linię Renu. Postacie: Harry Truman, George Kennan, James Byrnes, George Marshall, Henry Wallace, Douglas MacArthur, Joseph McCarthy, Ethel i Julius Rosenbergowie, David D. Eisenhower, Winston Churchill, Clement Atlee, Josif Stalin, Konrad Adenauer, Wilhelm Pieck, Walter Ulbricht, Mao Zedong, Czang Kai Szek, Kim Ir Sen, Li Syng Man.

4 10. Cele ZSRR wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej a. utworzenie pasa ochronnego (państw satelickich) wokół ZSRR b. eksploatacja ekonomiczna obszaru celem zwrócenia sobie kosztów wojny. 11. Trzy części regionu trzy modele wprowadzania rządów komunistycznych a. włączone do ZSRR w (bałtyckie, Besarabia, Ukraina Zakarpacka) b. okupowane przez Oś w 1939/41-44/45 (Polska, Czechosłowacja, Jugosławia, Albania) c. satelickie wobec Osi (Węgry, Rumunia, Bułgaria) 12. Podłoże i etapy przemian w krajach Europy Środkowej i Wschodniej Podłoże: a. potrzeba modernizacji gosp. społ. (marksizm jako ideologia modernizacji) b. stacjonowanie Armii Czerwonej c. kompromitacja sił narodowej prawicy (po kolaboracji) sukces lewicy d. umiejętne występowanie przez komunistów jako obrońców interesu narodowego (np. w Polsce w sprawie granicy na Odrze i Nysie) Metody: a. wykorzystywanie awansu społecznego b. terror c. propaganda d. kształtowanie systemu nomenklaturowego 13. Elementy scenariusza moskiewskiego planu sowietyzacji realizowanego w państwach Europy Środkowej i Wschodniej w latach : - przejęcie przez komunistów i ich sojuszników kontroli nad aparatem bezpieczeństwa, armią, wymiarem sprawiedliwości ( ) - ogłoszenie hasła demokracji ludowej - przeprowadzenie reform własnościowych (rolna, przemysłu i handlu; ) - oskarżenie przeciwników politycznych o kolaborację i agenturę procesy i rozbicie opozycji demokratycznej ( ) - zmuszenie państw satelickich przez ZSRR do odrzucenia udziału w Planie Marshalla (1947) - utworzenie Kominformu (IX 1947 Szklarska Poręba) - przewrót w Czechosłowacji (II 1948) - zjednoczenie komunistów z socjaldemokratami w mono-partie oraz likwidacja pozostałych partii (1948) - wywołanie kryzysu berlińskiego (VI 1948 V 1949) - powstanie NRD (7 X 1949) 14. Sytuacja wewnętrzna ZSRR po wojnie - reparacje wojenne - repatriacja jeńców - odbudowa przemysłu - stłumienie ruchów niepodległościowych (UPA, Leśni Bracia w krajach bałtyckich)

5 - zmiana propagandowa od internacjonalizmu do rosyjskiej idei imperialnej - reintegracja obszarów anektowanych - wzmożona stalinizacja nauki i kultury 15. Państwa w Europie, które wymknęły się kontroli ZSRR a. Grecja (stłumienie powstania EAM ELAS w 1949) b. Austria (neutralizacja i traktat czterech mocarstw z 1955) c. Finlandia (traktat z ZSRR z 1948 tzw. finlandyzacja) d. Jugosławia (konflikt Tito Stalin w 1948) 16. Walka z tzw. titoizmem i innymi odchyleniami w partiach komunistycznych ( ) Czystki w partiach Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii i Albanii Przypadek Polski (oskarżenie i nie osądzenie Władysława Gomułki) 17. Powstanie organizacji integrujących blok wschodni - RWPG (1949) - Układ Warszawski (1955). Postacie: Josif Stalin, Andriej Żdanow, Wiaczesław Mołotow, Ławrientij Beria, Władysław Gomułka, Bolesław Bierut, Stanisław Mikołajczyk, Edward Benesz, Klement Gottwald, Jan Masaryk, Rudolf Slansky, Walter Ulbricht, Wilhelm Pieck, Ferenc Nagy, Matyas Rakosi, Laszlo Rajk, król Michał I, Iuliu Maniu, Borys III, Georgi Dymitrow, Mikoła Petkow, Josip Broz Tito, Enwer Hodża.