Rodzina miejscem katechezy

Transkrypt

1 Rodzina miejscem katechezy Według Dyrektorium Ogólnego o Katechizacji najważniejszym i podstawowym miejscem katechezy jest cała wspólnota chrześcijańska. W niej bowiem dokonuje się głoszenie wiary, które zaprasza mężczyzn i kobiety to nawrócenia i pójścia za Chrystusem. Ona przyjmuje tych, którzy pragną poznać Pana i żyć nowym życiem. Wreszcie otacza ich macierzyńską troską i włącza do swego łona 1. Jednak jednocześnie dokument ten stwierdza, że to głoszenie wiary dokonuje się w konkretnych wspólnotach, które nazywa miejscami katechezy. Są nimi: rodzina, parafia, szkoła katolicka, stowarzyszenia i ruchy chrześcijańskie, kościelne wspólnoty podstawowe Rodzina jako pierwsze i podstawowe miejsce do przekazywania wiary Obecnie zwraca się coraz częściej uwagę na rolę rodziny w życiu ludzkim. Czyni się to zarówno na obszarze różnych nauk, jak i na obszarach różnorakiej działalności społecznej czy polityki. Bowiem,,trudno przecenić rolę i zadania, jakie w życiu człowieka odgrywa rodzina. W niej każdy z nas przychodzi na świat, doznaje troski, opieki, pokarmu fizycznego i duchowego, wszechstronnego wychowania. Rodzina stwarza człowiekowi dom, otacza miłością, daje poczucie bezpieczeństwa. Rodzina uczy pierwszych umiejętności, ukazuje bliższą i dalszą rzeczywistość, uczy samodzielności, otwiera na świat, a nade wszystko uczy kochać. Rodzina to miejsce wzrastania i rozwoju. To szansa zdobywania wiedzy poprzez doświadczenie i przykład kochających rodziców 3. Kościół od początku swego istnienia zauważał niezastąpiona rolę rodziny w przekazywaniu wiary. W niej bowiem, w atmosferze miłości i zaufania istnieje najkorzystniejszy klimat do mówienia o Bogu oraz ukazania jego prawdziwego oblicza 4. Wychowawczo-katechetyczna funkcja rodziny była szczególnie doceniona w Kościele w pierwszych wiekach chrześcijaństwa oraz w średniowieczu 5. Pewna zmiana nastąpiła dopiero w okresie oświecenia. Wówczas bowiem wprowadzono naukę religii do szkół. Pamiętając o wielu pozytywnych skutkach nauczania religii w szkołach należy z 1 DOK Tamże. Nr U. Dudziak. Rodzina pierwszym miejscem katechezy. W: Miejsca katechezy. Rodzina, Parafia, Szkoła. Red. S. Kulpaczyński. Lublin 2005 s E. Osewska. Katecheza w rodzinie prawda i złudzenia. W: Komunikacja wiary w trzecim tysiącleciu. Red. S. Dziekoński.,,Episteme 6 (2000) s S. Dziekoński. Ewangelizacja w podstawowych środowiskach katechetycznych. W: Ewangelizować czy katechizować? Red. S. Dziekoński. Warszawa 2002 s. 217.

2 przykrością stwierdzić, że od tego momentu rozpoczął się proces oddzielenie katechezy od parafii oraz osłabienia katechetycznego oddziaływania rodziny 6. Reakcją na tę niekorzystną sytuację było nauczanie papieży, którzy przypominali o prawach i obowiązkach rodziny do chrześcijańskiego wychowania dzieci. Szczególnie temat ten został poruszony w następujących dokumentach: encyklikach Nobilissima Gallorum Gens oraz Ofiicio sanctissimo Leona XIII, encyklice Divini Illius Magistri Piusa XI oraz encyklice Summi Pontificatus Piusa XII 7. Ten sam duch przenika również nauczanie Soboru Watykańskiego II oraz nauczanie posoborowe Kościoła. Ojcowie Soboru wyraźnie stwierdzają w Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim, że rodzice są pierwszorzędnymi wychowawcami dzieci, ponieważ oni dali im życie. Rola rodziców w wychowaniu jest tak duża, że z trudem można byłoby ją zastąpić. Ciąży więc na nich poważny obowiązek tworzenia takiej atmosfery rodzinnej, przepojonej szacunkiem do Boga i ludzi, która sprzyjałaby osobistemu i społecznemu wychowaniu potomstwa 8. Niezwykle istotne dla omawianego zagadnienia jest stwierdzenie Jana Pawła II z adhortacji Catechesi Tradendae:,,katecheza rodzinna wyprzedza każdą inną formę katechezy, towarzyszy jej i poszerza ją 9. Jan Paweł II zatem bardzo wyraźnie podkreśla znaczenia katechezy rodzinnej dla wychowania chrześcijańskiego i przekazywania wiary. Rodzina, która kładzie fundament pod autentyczne wychowanie chrześcijańskie, nigdy nie przestaje wpływać na kształtowanie dojrzałego chrześcijanina w jakimkolwiek momencie jego życia, choć ten wpływ wraz z rozwojem dziecka ulega zmianie. Dlatego katecheza rodzinna winna towarzyszyć wszystkim innym formom katechezy oraz je poszerzać, przede wszystkim przez tworzenie sprzyjającego środowiska dla rozwoju osobowości i wzrostu w wierze. Rola środowiska rodzinnego wydaje się największa w pierwszych latach życia dziecka, ponieważ,,doświadczenia wyniesione z kręgów życia rodzinnego wnoszą najbardziej trwały wkład do rozwoju tak obecnej jak i przyszłej religijności dziecka 10. Rodzice nie tylko uczą dzieci podstawowych zachowań religijnych i pomagają w modelowaniu postaw wobec wiary. Autorytet rodziców bowiem oraz atmosfera panująca w domu rodzinnym w dużym stopniu wpływają na kształtowanie obrazu Boga. Obecnie szczególnie podkreśla się rolę ojca w tym zadaniu 11. Dzieci, których ojciec dobrze spełnia R. Murawski. Katecheza ewangelizacja.,,studia Theologica Varsaviensia 23 (1985) nr 2 s S. Dziekoński. Ewangelizacja w podstawowych środowiskach katechetycznych. s DWCH 3. CT 68. W. Prężyna. Kształtowanie życia religijnego w świetle psychologii rozwojowej.,,znak 210 (1971) s J. Król. Obraz ojca w kształtowaniu się pojęcia Boga u dzieci.,,homo Dei (1980) s

3 swe zadanie, jest dobrym ojcem, mają bardziej pozytywny obraz Boga niż dzieci, których ojcowie nie spełniają należycie swej roli. Jednak nie można zapominać, że na kształtowanie obrazu Boga mają wpływ oboje rodzice. Dziecku bowiem o wiele łatwiej jest zrozumieć, że Bóg jest miłością, gdy doświadcza tej miłości od rodziców. Łatwiej jest mu pojąć Boże miłosierdzie, kiedy doświadczy miłosierdzia i przebaczenia od najbliższych 12. Podobnie i w późniejszym okresie życia rodzina nie traci swej roli w przekazywaniu wiary. Rola ta polega zarówno na rozmowach na tematy religijne, umiejętnym zachęcaniu dzieci do modlitwy i korzystania z sakramentów, czy nawet pewnej kontroli katechizacji w szkole, jak i na ciągłym tworzeniu właściwej atmosfery w domu, przepojonej duchem chrześcijańskim. Dlatego takie proste i powszechne elementy w rodzinach chrześcijańskich jak: Krzyż i obrazy na ścianie; tematy rozmów w domu, szczególnie dotyczące kwestii religii i Kościoła; czy rodzinne celebrowanie świąt religijnych składają się na katechezę rodziną. 2. Katecheza rodzinna a kryzys współczesnej rodziny. Rozważając temat katechezy w rodzinie nie da się uciec od podjęcia problemu związanego z kryzysem, który przeżywa współczesna rodzina. Nie trudno zauważyć, że wraz ze wzrostem zainteresowania rodziną i docenieniem jej wartości w życiu ludzkim coraz częściej zwraca się uwagę na poważny jej kryzys. Sytuacja ta ma duży wpływ na wypełnienie funkcji wychowawczej, a w szczególności katechetycznej we współczesnej rodzinie. Kryzys współczesnej rodziny dotyczy wielu jej elementów. Poniżej zostaną ukazane te, które mają największe znaczenie dla dokonującej się w niej katechizacji. Poważnym zagrożeniem dla procesu przekazywania wiary we współczesnej rodzinie jest jej desakralizacja. Obecnie zauważa się zjawisko polegające na tym, że,,małżeństwo jest coraz bardziej oddzielone od rzeczywistości sakramentalnej i redukowane do kontraktu obopólnego, który ma własną autonomię. Coraz większa część społeczeństwa uważa, że w przypadku, gdy pożycie małżeńskie staje się trudne lub nie spełnia oczekiwań współmałżonków, może zostać przerwane. Rozwód nie jest uważany za nieszczęście w życiu rodzinnym, ale za jedno z możliwych doświadczeń i rozwiązań. W tym kontekście rozwijająca się we wnętrzu rodziny katecheza jest od początku zagrożona niebezpieczeństwem braku trwałości U. Dudziak. Rodzina pierwszym miejscem katechezy. s. 21. E. Osewska. Ograniczenia i możliwości katechezy w rodzinie.,,seminare 11 (1985) s. 83.

4 Skutkiem desakralizacji rodziny jest fakt, że przez wielu jest postrzegana ona wyłącznie jako instytucja świecka i rzeczywistość tylko ludzka. Zapomina się o jej,,boskiej genezie i sakramentalnym charakterze małżeństwa. Życie rodziny i poszczególnych jej członków jest kształtowane bez odnoszenia do autorytetów Boga i Kościoła. Rodzina coraz bardziej traci swój religijny charakter a więź z Kościołem jest coraz słabsza 14. Następuje w wielu rodzinach porzucenie tradycyjnej mentalności sakralnej, która uzewnętrznia się: w różnych rytach, obchodach świąt, zwyczajach o charakterze religijnym. Zanika obecnie wiele praktyk i tradycji religijnych, są usuwane przedmioty, które posiadają wartość religijną lub ich znaczenie symboliczne jest związane z religijną funkcją rodziny. W rodzinach coraz rzadziej są praktykowane: codzienna modlitwa indywidualna lub wspólnotowa, śpiewanie pieśni religijnych, uczęszczanie na niedzielną Eucharystię, zachowywanie dni świątecznych, wykorzystywanie pozdrowień i gestów religijnych 15. Kolejnym zjawiskiem dotyczącym współczesnej rodziny wpływającym negatywnie na przekaz wiary jest odejście od modelu rodziny wielopokoleniowej i wielodzietnej. Skutkiem tego jest pomniejszenie roli starszych pokoleń na wychowanie dzieci oraz zmniejszenie ilości relacji interpersonalnych we wspólnocie rodzinnej. Okazuje się bowiem, że ograniczenie liczby osób we wspólnocie rodzinnej tylko do modelu rodzice jedno dziecko powoduje znaczne zubożenie społeczne i duchowe dziecka 16. W funkcjonowaniu współczesnej rodziny widać wyraźnie pomniejszenie autorytetu rodziców, co również utrudnia katechizację w tym środowisku. Rodzice dzisiaj coraz częściej nie mogą już liczyć, że będą autorytetami dla swoich dzieci tylko przez sam fakt bycia rodzicami. Muszą oni w pewien sposób zabiegać o uzyskanie autorytetu u swoich dzieci przez wykazanie się pewnymi cechami, a przede wszystkim przez zgodność podawanych wzorców i zasad z własnym życiem 17. Praktyka pokazuje, że nie zawsze się im to udaje. 3. Szanse katechezy w rodzinie Patrzenie na rodzinę wyłącznie z perspektywy kryzysów, które przeżywa, jest jednostronne. Prawda o współczesnej rodzinie jest bowiem taka, że posiada ona również 14 F. Adamski. Rodzina miedzy sacrum a profanum. Poznań 1987 s W. Piwowarski. Religijność miejska w rejonie uprzemysłowionym. Warszawa 1977 s M. Tyszkowa. Badania psychologiczne wewnątrzrodzinnej socjalizacji. W: Badania nad rodziną a praktyka społeczna. Red. Z. Tyszka. Poznań 1991 s W. Piwowarski. Przemiany religijnej funkcji rodziny. Problematyka i hipotezy.,,studia Warmińskie 11 (1974) s. 435.

5 wiele mocnych stron. Wyraźnie zwrócił uwagę na to Jan Paweł II w adhortacji Familiaris Consortio, gdzie zauważył, że obecnie na obszarze życia rodzinnego ma się do czynienie,,z żywym poczuciem wolności osobistej, jak również ze zwróceniem większej uwagi na jakość stosunków międzyosobowych w małżeństwie, na podnoszenie godności kobiety, na odpowiedzialne rodzicielstwo, na wychowanie dzieci; prócz tego obserwuje się świadomość potrzeby zacieśnienia więzów między rodzinami celem niesienia wzajemnej pomocy duchowej i materialnej, pełniejsze odkrycie posłannictwa kościelnego właściwego rodzinie i jej odpowiedzialności za budowanie społeczeństwa bardziej sprawiedliwego 18. Wzrost znaczenia rodziny w nowoczesnych społeczeństwach przewidują badania futurologiczne. W nowych społeczeństwach bowiem będzie coraz wyraźniej zarysowywać się tendencja do kształtowania tzw.,,ludzi organizacji, czyli ludzi konformistycznych, dobrze przystosowujących się do zmian społecznych, efektywnych, pozbawionych własnej indywidualności, za to oddanych pracowników przedsiębiorstw lub organizacji. Nastąpi także w przyszłości wzrost ruchliwości geograficznej i społecznej, a kontakty między ludźmi staną się bardziej powierzchowne i nietrwałe. Bezosobowy charakter społeczeństwa będzie dodatkowo wzmacniany przez wielkie przedsiębiorstwa, instytucje społeczne, władzę, czy nawet szkoły. Zjawiska te paradoksalnie spowodują umocnienie rodziny, ponieważ ona zagwarantuje swoim członkom wsparcie emocjonalne oraz zapewni kształtowanie i utrzymanie poczucia tożsamości. Rodzina również będzie tworzyła najdoskonalsze miejsce wytwarzające atmosferę bliskości, zrozumienia i solidarności 19. Umocnienie rodziny w nowoczesnych społeczeństwach stwarza szanse rozwoju katechezy rodzinnej. Już bowiem samo umacnianie relacji międzyosobowych w rodzinach i wypełnianie przez rodzinę jej podstawowych funkcji doskonale służy tworzeniu fundamentów pod przekaz Ewangelii. Zharmonizowane i dojrzałe osoby z kolei, które będą wychowywane w takich rodzinach, będą również doskonałymi odbiorcami Dobrej Nowiny 20. Jednak sytuacja ta niesie ze sobą nowe wyzwania dla Kościoła. Przede wszystkim domaga się ciągłego rozwoju teologii małżeństwa i rodziny, która będzie wstanie ukazać chrześcijańską wizję rodziny zrozumiałą dla współczesnego człowieka 21. Dalej należy tworzyć odpowiednie modele katechezy w rodzinie. Trzeba przy tym pamiętać, że 18 FC E. Osewska. Ograniczenia i możliwości katechezy w rodzinie. s H. Wistuba. Wychowanie religijne małego dziecka. W: Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej. Red. F. Adamski. Kraków 1984 s F. Adamski. Rodzina między sacrum a profanum. s. 121.

6 obecnie ze względu na pluralizm społeczno-kulturowy jeden uniwersalny model katechezy rodzinnej nie wystarcza 22. We współczesnej katechezie rodzinnej można już wyróżnić następujące jej modele: 1. Model interwencyjny (pomocy). Kładzie się w nim duży nacisk na współpracę rodziny z katechezą instytucjonalną. Parafia i szkoła są uznawane za podstawowe środowiska katechetyczne, rodzina natomiast włącza się jedynie poprzez działanie dopełniające. Jej podstawowymi zadaniami są: posyłanie dzieci na katechezę, sprawdzanie frekwencji, odpytywanie z wiedzy religijnej, informowanie katechetów o potrzebach i problemach swoich dzieci. Prawdopodobnie obecnie w świadomości polskich rodziców takie rozumienie katechezy jest najbardziej powszechne. 2. Model organizacji rodziny. Katecheza rodzinna jest związana z normalnym życiem codziennym, odczytanym jednak w świetle objawienia. Niezwykle istotnymi jej elementami są: modlitwa i liturgia domowa. Taka katecheza wyraża wspólnotę rodzinną i kształtuje ją, towarzyszy zarazem naturalnemu rozwojowi człowieka, gdzie szczególny nacisk jest położony na katechizację dzieci do 6 roku życia. Według tego modelu instytucje wychowawcze wspierają działania katechetyczne rodziny. 3. Model eklezjalny. Katecheza rodzinna rozwija się dzięki dwóm podstawowym podmiotom: rodzinie i Kościołowi. Tkwi ona mocno w realiach życia codziennego, ubogacając jego treść i wzmacniając je, ale też uczestniczy w życiu Kościoła, realizując funkcję profetyczną (prorocką), kapłańską i pasterską (służebną). Taka katecheza rodzinna domaga się konkretnego współdziałania rodziców, katechetów, kapłanów, liderów grup religijnych w celu dopełnienia procesu wychowania chrześcijańskiego. Odpowiedzialność Kościoła za katechezę rodzinną ten model widzi głównie w obowiązku wypracowania nowych form katechezy rodziców. 4. Model dynamicznej współpracy. Zadaniem katechezy rodzinnej jest przede wszystkim pełna służba rodzinie, która będzie uwzględniała oryginalność każdej rodziny. Formy współdziałania są dostosowywane do aktualnej sytuacji danej rodziny i jej możliwości. Szczególną troską należy otaczać rodziny znajdujące się w sytuacji nieuregulowanej według zasad chrześcijańskich (np. małżeństwa na próbę, katolicy złączeni tylko ślubem cywilnym, katolicy rozwiedzeni, którzy zawarli nowy związek małżeński). Dlatego katecheza rodzinna jest działaniem całej wspólnoty 22 E. Osewska. Ograniczenia i możliwości katechezy w rodzinie. s. 93.

7 5. wierzących, która dzieli się wiarą z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi niezależnie od ich sytuacji rodzinnej i stopnia przynależności eklezjalnej. Model - matka katechetka. Jest on związany z sytuacjami, w których występuje niemożliwości realizacji lub zaniedbanie obowiązku katechetycznego przez rodzinę. W tedy funkcję budzenia i przekazywania wiary przejmują tzw. duchowe matki, które gromadzą w swoim domu małe grupy dzieci. Matki katechetki starają się stworzyć warunki bliskie rzeczywistości rodzinnej poprzez: wytworzenie atmosfery miłości, bezpośredni kontakt z dzieckiem, zaangażowanie w jego problemy, konkretny język przekazu propozycji chrześcijańskich, proste celebracje liturgiczne 23. Współczesna katecheza rodzinna winna korzystać ze wszystkich tych modeli, ale też stale pracować nad rozwojem nowych. Dopiero bowiem wtedy zostanie wykorzystana ogromna szansa katechizacji, jaka istnieje w rodzinie. 23 E. Osewska. Katecheza rodzinna. W: Katechetyka szczegółowa. Red. J. Stala. Tarnów 2003 s