W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Corvus frugilegus. Change in the conserva on status of the Rook Corvus frugilegus

Transkrypt

1 ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): , 2014 W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Corvus frugilegus Change in the conserva on status of the Rook Corvus frugilegus ADAM ZBYRYT Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Białystok, ul. Ciepła 17 adam.zbyryt@wp.pl Słowa kluczowe: gawron Corvus frugilegus, ochrona częściowa, ochrona ścisła, rozporządzenie. W ciągu ostatnich 20 lat status ochronny gawrona Corvus frugilegus ulegał licznym zmianom od gatunku nieobjętego ochroną do ściśle chronionego. Obecnie podlega ochronie częściowej, która jednak jest niezadowalająca. Liczebność gawrona w Polsce w trakcie ostatnich 13 lat zmniejszała się corocznie w tempie około 4%, a lokalnie nawet do około 5%. Obecnie przeważająca część populacji tego gatunku zasiedla miasta, wskutek czego w stosunku do synurbijnych populacji (zarówno lęgowych, jak i zimujących) nasila się poziom antropopresji. Na zmniejszenie liczebności krajowej populacji gawrona negatywnie oddziałuje także aktualna struktura upraw rolnych i postępująca intensyfikacja rolnictwa, czego rezultatem są m.in.: ubytek małych gospodarstw (1 10 ha), spadek powierzchni trwałych użytków zielonych, zmniejszenie się areału pastwisk wskutek zmiany metody hodowli bydła. Porównując obecny trend i zdiagnozowane zagrożenia populacji lęgowej gawrona w stosunku do innych ściśle chronionych gatunków ptaków, należy uznać, że gawron w pełni zasługuje na podniesienie poziomu ochrony prawnej. Szansą na poprawę statusu ochronnego wielu gatunków, w tym gawrona, jest zmiana rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, która ma nastąpić do końca 2014 roku. Obowiązująca od 1 października 2012 roku znowelizowana Ustawa o ochronie przyrody (Ustawa 2004, 2012), powołana wskutek orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 roku w sprawie C-46/11 o uchybieniu przez Polskę ciążącym na niej zobowiązaniom wynikającym z Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (TSUE 2012), pociągnęła za sobą konieczność wprowadzenia nowego rozporządzenia. Aktualizacja rozporządzenia wynika nie tylko ze zmiany niektórych artykułów nowej ustawy (m.in. art. 49 i 52), zawierających wytyczne do wydania nowego rozporządzenia oraz jego zakres, lecz także z obowiązku weryfikacji list gatunków zwierząt objętych ochroną, a także dostosowania obowiązujących zakazów do potrzeb ich ochrony. W ciągu ostatnich kilku lat stan rozpoznania występowania, stanu populacji oraz ochrony wielu gatunków zwierząt w Polsce uległy zmianie, a wiedza o nich i sposobach ich ochrony uległa poszerzeniu. Projekt nowego rozporządzenia (Projekt 2014) został poddany w czerwcu 2014 roku konsultacjom spo- 343

2 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 łecznym, w ramach których organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną zwierząt (np. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Klub Przyrodników) zgłosiły wiele uwag dotyczących m.in. statusu ochronnego gawrona, przedstawione w dalszej części niniejszego artykułu. Uwagi te, jak to tej pory, nie zostały jednak zawarte w projekcie rozporządzenia dostępnego na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska (Rozporządzenie 2014). Gawron Corvus frugilegus na mocy obecnie obowiązującego rozporządzenia (Rozporządzenie 2011) objęty jest ochroną częściową. Jego status ochronny kilkakrotnie ulegał zmianom na w ciągu ostatnich dwóch dekad. Do 1994 roku ptak ten nie podlegał żadnej ochronie, mimo obowiązujących od 1952 roku dwóch rozporządzeń o ochronie gatunkowej zwierząt (Rozporządzenie 1952, 1983). W połowie lat 90. XX wieku został objęty ochroną, jednak tylko w okresie od 15 marca do 30 czerwca nie różnicowano wówczas statusów ochronnych na częściowe i ścisłe (Rozporządzenie 1995a). Wraz z wejściem w życie kolejnego aktu wykonawczego do ustawy (Rozporządzenie 2001) gawron znalazł się na liście gatunków objętych ochroną ścisłą (podobnie jak kilka innych przedstawicieli krukowatych Corvidae: sójka Garrulus glandarius, kawka Corvus monedula i kruk Corvus corax), ale trzy lata później został z niej wykreślony (Rozporządzenie 2004) i ponownie otrzymał status gatunku podlegającego ochronie częściowej, który pozostał niezmieniony w świetle aktualnie obowiązujących przepisów (Rozporządzenie 2011). Argumenty przemawiające za tym, że gatunek ten zasługuje na objęcie ochroną ścisłą przedstawiono w niniejszym opracowaniu. Większość publikacji dotyczących gawrona skupia się na rejestrowaniu zmian liczebności, biologii i ekologii gatunku. Niemal niepodejmowany jest temat ochrony prawnej gatunku (Jakubiec 2005). Gawron, jako jeden z ważnych składników różnorodności biologicznej, szczególnie agrocenoz, w pierwszej kolejności zasługuje na właściwą ochronę, począwszy od aspektów prawnych (tj. wpisanie na listę gatunków objętych ochroną ścisłą), na ochronie czynnej kończąc. O ile gatunek ten nie wymaga jak na razie podejmowania działań z zakresu ochrony czynnej to podjęcie stosownych kroków w celu podniesienia jego statusu ochronnego jest obecnie wymagane. Pojawiają się już jednak pierwsze postulaty przemawiające za potrzebą sporządzenia szczegółowych zaleceń ochronnych tego gatunku i ich praktyczne zastosowanie (Chodkiewicz i in. 2013). Porównując stan populacji gawrona z innymi gatunkami, które objęto ścisłą ochroną gatunkową, takimi jak np.: łabędź niemy Cyngus olor, dzięcioł zielony Picus viridis, lerka Lullula arborea, skowronek Alauda arvensis, kopciuszek Phoenicurus ochrorus, śpiewak Turdus philomelos, paszkot Turdus viscivorus i potrzeszcz Emberiza calandra, u których w pierwszej dekadzie XXI wieku odnotowano wzrostowe trendy liczebności populacji (Kuczyński, Chylarecki 2012; Chodkiewicz i in. 2013), trzeba uznać, że również ten gatunek ptaka krukowatego Corvidae zasługuje obecnie na najwyższy status ochronny gwarantowany przez krajowe ustawodawstwo. Liczebność europejskiej populacji lęgowej gawrona na przełomie XX i XXI wieku oszacowano na ponad 10 milionów par (BirdLife International 2004), w tym w Polsce na ok tysięcy par (Jakubiec 2005; Hordowski 2009; Neubauer i in. 2011). Obecnie nie ma dokładnych danych na temat polskiej populacji lęgowej tego gatunku, niemniej dane dla całej Europy i Polski (BirdLife International 2004, 2014) oraz regionalne cenzusy prowadzone w wielu częściach kraju, np. w województwie podlaskim (Zbyryt i in. 2013), na Pobrzeżu Koszalińskim (Antczak 2005), Śląsku (Czapulak, Betleja 2002; Orłowski, Czapulak 2007), Lubelszczyźnie (Biaduń, Wójciak 2005), Ziemi Przemyskiej (Hordowski 2009), Wysoczyźnie Siedleckiej (Kasprzykowski 2005), Podhalu i Kotlinie Żywieckiej (Jakubiec, Cichocki 2005), Ziemi Leszczyńskiej (Kuźniak i in. 2005; Tobółka i in. 2011) potwierdzają postępujący spadek liczebności. Również dwa programy prowadzone przez Główny 344

3 A. Zbyryt W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Ryc. 1. Spadek liczebności populacji gawrona w Polsce w latach Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków (źródło: h p:// Fig. 1. The decline of the Rook Corvus frugilegus popula on in Poland in Flagship Bird Species Monitoring (h p:// pl/gatunki-flagowe) Inspektorat Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska [Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków (dalej: MFGP) oraz Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych] wykazują zanik stanowisk i kurczenie się kolonii gawrona na obszarze całego kraju (Neubauer i in. 2011; Chodkiewicz i in. 2013; ryc. 1). Według tych danych monitoringowych oraz kryteriów Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN International Union for Conservation of Nature) gawron kwalifikuje się jako takson narażony na wyginięcie (VU vulnerable) i wydaje się obecnie należeć do gatunków najsilniej zagrożonych w skali kraju. Poza tym wyniki MFGP wskazują, że w ciągu ostatnich 13 lat liczebność gawrona w Polsce zmniejszała się w tempie około 4% na rok (Chodkiewicz i in. 2013), a lokalnie, np. na Wysoczyźnie Siedleckiej, nawet szybciej około 5% (Kasprzykowski 2005). Na terenie równiny Bielskiej w ostatnim dziesięcioleciu populacja lęgowa gawrona zanikła całkowicie (Pugacewicz 2002; Zbyryt i in. 2013). Jedynie nieliczne badania wskazują na względnie stabilną liczebność tego gatunku (Jerzak, Piekarski 2005) lub niewielkie fluktuacje (Ptaszyk, Winiecki 2005). Według wspomnianego programu monitoringu liczebność populacji lęgowej gawrona od 2001 roku spadła w Polsce o prawie 50% (Chodkiewicz i in. 2013). Ponadto, na podstawie przeprowadzonej przez Huntleya i innych (2007) symulacji komputerowej, wskutek zachodzących zmian klimatycznych pod koniec XXI wieku prognozuje się przesunięcie geograficznego zasięgu występowania tego ptaka krukowatego w Europie w kierunku północnym i północno-wschodnim. Wówczas będzie on zasiedlał tylko południową, środkową i wschodnią część Polski. Tylko dane Europejskiej Rady Liczenia Ptaków (European Bird Census Council) pochodzące z 27 krajów europejskich wskazują na umiarkowany wzrost populacji tego gatunku o 17% w latach (EBCC 2013). Co więcej, w przypadku gawrona obserwuje się zjawisko zanikania populacji gniazdujących na obszarach wiejskich i wzrost liczby par lęgnących się w średnich i dużych miejscowościach (Kasprzykowski 2001; Tomiałojć, Stawarczyk 2003; Jerzak, Piekarski 2005; Kuźniak i in. 2005; Indykiewicz 2007; Bajdak 2011; Ławicki i in. 2011; Tobółka i in. 2011; Zbyryt, Polakowski 2012; Kitowski 2013; Zbyryt i in. 2013). Wyjątkiem są Warszawa i Wrocław, miasta w których nastąpił znaczny spadek liczebności i zanik kolonii powiązany z jednoczesnym wycofywaniem się ptaków z centrów na peryferia (Mazgajski 2001, Nowicki 2001, Jakubiec 2005, Tomiałojć 2009). Proces kolonizacji miast rozpoczął się wprawdzie niemal 100 lat temu, jednak obecnie zjawisko to nasila się (Bocheński i in. 2013), co niesie z sobą dodatkowe zagrożenie dla gatunku. Gawron uchodzi za gatunek tzw. konfliktowy, negatywnie postrzegany przez większość społeczeństwa i często uważany za szkodnika czy też uciążliwego sąsiada (Zbyryt i in. 2013). W związku z tym często niszczone są jego kolonie przed, a na- 345

4 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 wet w trakcie sezonu lęgowego, drzewa gniazdowe są ogławiane i wycinane, a ptaki płoszy się na lęgowiskach i zimowiskach (Antczak 2005; Dolata 2005; Jakubiec 2005; Ławicki i in. 2011). Dodatkowo często wraz ze wzrostem liczby kolonii lęgowych w obrębie miast wzrasta ich średnia wielkość (Orłowski, Czapulak 2007). Są one jednak wówczas bardziej stabilne, a tym samym ważniejsze dla zachowania i trwałości populacji, co jednak prowadzi do większej uciążliwości ptaków, a w konsekwencji przekłada się na zwiększone negatywne oddziaływanie ze strony mieszkańców. Dotyczy to szczególnie kolonii zlokalizowanych w centrach dużych i średnich miast oraz w parkach miejskich, które stanowią ważne miejsce gniazdowania tego gatunku. Ich rola wzrasta wraz ze wzrostem powierzchni, zagęszczenia i liczby gatunków drzew (Kitowski 2013). Tego typu cechy są przypisane głównie starym, zabytkowym parkom. Oddziaływanie kolonii gawronów sprowadza się głównie do powodowania niekorzystnych niekorzystnych zmian w siedlisku cespityzację (nadmierny rozwój jednego lub dwóch gatunków traw), fruticetyzację (nadmierny rozwój bzu czarnego Sambucus nigra, który hamuje rozwój roślinności runa i utrudnia odnawianie się samosiewu) i neofityzację (Maksym, Sławska 2011; Zbyryt i in. 2013), co generuje kolejne konflikty. Poza tym liczne gniazdowanie tego gatunku w parkach miejskich prowadzi do błędnego przeświadczenia społeczeństwa, że liczebność gawronów jest tak duża, iż nie mogąc pomieścić się na terenach rolniczych, ptaki te masowo zaczynają zasiedlać miasta. Tymczasem wprost przeciwnie właśnie to zjawisko jest jednym z pierwszych symptomów informujących o rozpoczętym procesie spadku liczebności i zanikania populacji lęgowej tego gatunku. Warto podkreślić, że prześladowanie przez człowieka należy do głównych czynników kształtujących lokalną liczebność gawrona (Brenchley, Tahon 1997; Tomiałojć, Stawarczyk 2003; Kitowski 2013). W związku z tym ptaki przenosząc się do miast, narażają się na oddziaływanie czynników przyspieszających ich zanikanie. Kolejnym, prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem wpływającym na liczebność gawrona, jest zmiana struktury upraw rolnych i intensyfikacja rolnictwa. Obecnie, na skutek szybko zachodzących zmian struktury użytkowania gruntów np. wzrostu areału upraw rzepaku i kukurydzy, zaniku małych gospodarstw rolnych (1 10 ha), porzucania użytkowania gruntów położonych w trudno dostępnych miejscach (Józwiak i in. 2011) oraz opóźnienia terminu koszenia dużej powierzchni łąk (po 1 sierpnia) w ramach wymogów programów rolnośrodowiskowych, szczególnie tzw. pakietu ptasiego (pakiet 4 i 5) następuje zanikanie wielu kolonii lęgowych gawrona w całym kraju (Kuźniak i in. 2005; Tobółka i in. 2011, Zbyryt i in. 2013). Powierzchnia uprawy rzepaku i rzepiku w Polsce wzrosła w porównaniu do powierzchni zasiewów odnotowanej w powszechnym spisie rolnym w 2002 roku z 0,4 mln ha do ponad 0,9 mln ha (tj. o 115,5%) w 2010 roku (GUS 2010). Wzrosła też znacząco w ostatnim dziesięcioleciu powierzchnia upraw kukurydzy, przy jednoczesnym spadku areału trwałych użytków zielonych, w tym pastwisk (Józwiak i in. 2011), które dla gawronów stanowią jedno z kluczowych żerowisk (Kasprzykowski 2003). Poza tym znacznie obniżyła się ich jakość. Obecnie wiele łąk w okresie późnej wiosny porośniętych jest wysoką trawą, co stanowi jedną z głównych przyczyn spadku liczebności ptaków krukowatych w krajobrazie rolniczym (Tomiałojć 2009). Programy rolnośrodowiskowe, których celem jest przede wszystkim zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i zachowanie różnorodności biologicznej, są jednym z elementów wdrażania Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Paradoksalnie, w niektórych przypadkach mogą one negatywnie oddziaływać na niektóre gatunki, w przypadku opóźniania pierwszego pokosu (np. bocian biały Ciconia ciconia, orlik krzykliwy Aquila pomarina). Dochodzi do tego ponadto zubożenie bazy żerowej i okresowe niedobory pokarmu na obszarach intensywnego rolnic- 346

5 A. Zbyryt W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona twa (Kasprzykowski 2002; Orłowski i in. 2009). Prawdopodobnie w najbliższym czasie nie nastąpi poprawa tych czynników (przynajmniej w ujęciu wielkoskalowym), a zatem spadek liczebności populacji gawrona będzie w dalszym ciągu postępował. Argument dotyczący szkodliwości gatunku już dawano stracił znaczenie, a gawron uważany był za bardzo pożytecznego ptaka już od początku XIX wieku (Hordowski 2009). Potwierdzono, że ptak ten będąc regulatorem liczebności populacji wielu gatunków zwierząt, jest bardzo ważny w normowaniu biocenotycznym agrocenoz (Pinowski 1956). Obecnie nie ma jednoznacznych danych na temat uciążliwości gatunku w osiedlach ludzkich, dlatego aspekt ten wymaga podjęcia odpowiednich badań (Tryjanowski i in. 2009). Do tego czasu, stosując powszechną w prawie europejskim w dziedzinie ochrony przyrody zasadę ostrożności (ang. precautionary principle), należy dążyć do zapewnienia właściwej ochrony temu gatunkowi. Należy jak najszybciej doprowadzić do zmiany statusu ochronnego gawrona i dążyć do uświadomienia społeczeństwa o zagrożeniach, stanie jego populacji i znaczeniu tego gatunku w przyrodzie. Zasadniczą rolę powinna tu odegrać edukacja przyrodnicza, zwłaszcza urzędników odpowiedzialnych za wydawanie zezwoleń na odstępstwo od zakazów w stosunku do gatunków chronionych (aktualnie GDOŚ i RDOŚ), a także pracowników administracji państwowej i samorządowej wszystkich szczebli, zwłaszcza tych, wskazanych jako organy ochrony przyrody w ustawie o ochronie przyrody (Ustawa 2004). Ponieważ dość powszechne jest niszczenie kolonii położonych przy kościołach i na cmentarzach (obs. własne) działania edukacyjne powinny objąć także proboszczów i duchownych. Właściwy status ochrony prawnej musi iść w parze ze stanem populacji, zagrożeniami przed jakimi stoi dany gatunek oraz jego znaczeniem dla środowiska. W przypadku gawrona, którego populacja podlega postępującemu, stałemu spadkowi oraz narastającej antropopresji, jest to uzasadnione. Znanych jest wiele spektakularnych przykładów obejmowania niektórych gatunków ochroną prawną. Dotyczy to w szczególności cietrzewia Tetrao tetrix i głuszca Tetrao urogallus, które jeszcze w 1994 roku uznawane były za gatunki łowne (Rozporządzenie 1995b, Ustawa 1959), a już w 1995 roku (Rozporządzenie 1995a) znalazły się na liście gatunków objętych ochroną ścisłą, wymagających dodatkowo ustalania stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania. Biorąc pod uwagę przedstawioną powyżej argumentację, w nowym rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt postuluje się umieszczenie gawrona wśród gatunków ściśle chronionych. Jednym z rozwiązań może być zróżnicowanie reżimów ochronnych jego populacji, tj. objęcie ochroną ścisłą osobników gniazdujących w krajobrazie rolniczym, natomiast ochroną częściową lęgowych populacji miejskich oraz ptaków zimujących. Tuż przed oddaniem niniejszego artykułu do druku nadeszła informacja o podpisaniu nowego Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt ( dziennikustaw.gov.pl/du/2014/1348/1), w którym uwzględniono uwagi dotyczące ustanowienia gawrona gatunkiem objętym ochroną ścisłą poza miastami, a w miastach ochroną częściową (jak zaproponowano w artykule i w uwagach złożonych do Ministerstwa Środowiska). Podziękowania Pragnę podziękować Zbigniewowi Kasprzykowskiemu i Piotrowi Tryjanowskiemu za wiele cennych uwag, które wnieśli do pierwotnej wersji tekstu. PIŚMIENNICTWO Antczak J Populacja lęgowa gawrona Corvus frugilegus na Pobrzeżu Koszalińskim w latach W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań:

6 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 Bajdak T Populacja gawrona na Lubelszczyźnie w roku 2011 [ %20lubelszczy%C5%BAnie% pdf]; dostęp: r. Biaduń W., Wójciak J Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny. Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, Lublin: BirdLife International Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 12. BirdLife International Corvus frugilegus. In: IUCN IUCN Red List of Threatened Species. Version [ dostęp: r. Bocheński M., Ciebiera O., Dolata P., Jerzak L., Zbyryt A Ochrona ptaków w mieście. RDOŚ w Gorzowie Wielkopolskim. Brenchley A., Tahon J Corvus frugilegus Rook. W: Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (red.). The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London: Chodkiewicz T., Neubauer G., Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Ostasiewicz M., Wylegała P., Ławicki Ł., Smyk B., Betleja J., Gaszewski K., Górski A., Grygoruk G., Kajtoch Ł., Kata K., Krogulec J., Lenkiewicz W., Marczakiewicz P., Nowak D., Pietrasz K., Rohde Z., Rubacha S., Stachyra P., Świętochowski P., Tumiel T., Urban M., Wieloch M., Woźniak B., Zielińska M., Zieliński P Monitoring populacji ptaków Polski w latach Biuletyn Monitoringu Przyrody 11: Czapulak A., Betleja J Liczebność i rozmieszczenie kolonii lęgowych gawrona Corvus frugilegus na Śląsku w latach 90. XX wieku. Ptaki Śląska 14: Dolata P.T Gawron Corvus frugilegus w Ostrowie Wielkopolskim i powiecie ostrowskim. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: EBCC European Bird Census Council. Trends of common birds in Europe, 2013 update [ ebcc.info/trends2013.html]; dostęp: r. GUS Powszechny spis rolny 2010 Raport z wyników. Hordowski J Gawron Corvus frugilegus na Podkarpaciu. Monografia gatunku i znaczenie gospodarcze. Arboretum i Zakład Fizjografii, Bolestraszyce. Huntley B., Green R.E., Collingham Y., Willis S.G A climatic atlas of European breeding birds. Durham University, RSPB and Lynx Edicions, Durham, Sandy and Barcelona. Indykiewicz P Gawron Corvus fragilegus i inne krukowate. PM LOGO. Jakubiec J Gawron Corvus frugilegus w Polsce stan poznania, perspektywy badawcze. W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Jakubiec Z., Cichocki W Zmiany liczebności lęgowej populacji gawrona Corvus frugilegus w wybranych rejonach Karpat. W: Jerzak L., Kavangh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk.: Jerzak L., Piekarski R Rozmieszczenie i liczebność kolonii gawrona Corvus frugilegus w województwie lubuskim w 2004 r. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Józwiak W., Michna W., Mirkowska Z Procesy zachodzące w rolnictwie polskim w latach , projekcje na rok 2013 i pożądana wizja rolnictwa w 2020 roku zagadnienia wybrane. Konkurencyjność polskiej gospodarki żywnościowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa. Kasprzykowski Z Liczebność populacji lęgowej gawrona Corvus frugilegus na Wysoczyźnie Siedleckiej. Kulon 6: Kasprzykowski Z Biologia rozrodu gawrona Corvus frugilegus w krajobrazie rolniczym wschodniej Polski. Notatki Ornitologiczne 43: Kasprzykowski Z Habitat preferences of foraging Rooks Corvus frugilegus during the breeding period in the agricultural landscape of eastern Poland. Acta Ornithologica 38: Kasprzykowski Z Dynamika lęgowej populacji gawrona Corvus frugilegus w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej w latach W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Kitowski I The importance of rural parks for the occurrence of the Rook Corvus frugilegus in the eastern part of the Lublin region (E Poland) ecological and social factors. Ekológia (Bratislava) 32 (3):

7 A. Zbyryt W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Kuczyński L., Chylarecki P Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. GIOŚ, Warszawa. Kuźniak S., Lorek G., Maćkowiak S., Kosicki J.Z Gawron Corvus frugilegus na Ziemi Leszczyńskiej. W: Jerzak L., Kavangh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Ławicki Ł., Wójcik C., Ziółkowski M. (red.) Populacja lęgowa gawrona na Pomorzu w 2011 roku. [ pliki/podsumowanie_akcji_2011.pdf]; dostęp: r. Maksym T., Sławska M Wpływ ptaków krukowatych na roślinność i faunę glebową rezerwatu Las Bielański. Studia i Materiały CEPL Rogów 2: Mazgajski T.D Zmiany wielkości kolonii gawrona (Corvus frugilegus) w Warszawie. W: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (red.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz: Neubauer G., Sikora A., Chodkiewicz T., Cenian Z., Chylarecki P., Archita B., Betleja J., Rohde Z., Wieloch M., Woźniak B., Zieliński P., Zielińska M Monitoring populacji ptaków Polski w latach Biuletyn Monitoringu Przyrody 8/1: Nowicki W Ptaki śródmieścia Warszawy. Wyd. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa. Orłowski G., Czapulak A Different extinction risks of the breeding colonies of Rooks Corvus frugilegus in rural and urban areas of SW Poland. Acta Ornithologica 42: Orłowski G., Kasprzykowski Z., Zawada Z., Kopij G Stomach content and grit ingestion by Rook Corvus frugilegus nestlings. Ornis Fennica 86: Pinowski J Gospodarcze znaczenie gawrona (Corvus frugilegus L.). Ekologia Polska, Seria B, 2: Projekt Projekt z dnia 11 czerwca 2014 roku rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt gatunki zwierząt objęte ochroną częściową oraz właściwe dla tych gatunków szczególne zakazy [ 6168ecec496a34c689a4a7cdc208.pdf]; dostęp: r. Ptaszyk J., Winiecki A Gawron Corvus frugilegus w Wielkopolsce liczebność populacji lęgowej i jej zmiany oraz wybrane elementy biologii i ekologii rozrodu. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: Pugacewicz E Mniej gawronów na Równinie Bielskiej. Biuletyn Informacyjny Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptataków 3: Rozporządzanie Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt [ opiniowanie/22860_projekt_rozporzadzenia_ ministra_srodowiska.htm]; dostęp: r. Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 roku w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt (Dz.U. z 1952 r. Nr 45, poz. 307, ze zm.). Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 roku w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt (Dz.U r. Nr 2, poz. 11). Rozporządzenie 1995a. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 1995 r. Nr 13, poz. 61, ze zm.). Rozporządzenie 1995b. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 30 stycznia 1995 roku w sprawie uznania niektórych gatunków dzikich zwierząt za łowne oraz wyłączenia niektórych gatunków ze spisu dzikich zwierząt łownych (Dz.U. z 1995 r. Nr 11, poz. 50) Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 roku w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456). Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1419). 349

8 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 Tomiałojć L Spadek liczebności śródpolnych ptaków krukowatych Corvidae w południowo- -zachodniej Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 65: Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Tryjanowski P., Kuźniak S., Kujawa K., Jerzak L Ekologia ptaków krajobrazu rolniczego. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. TSUE Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ósma izba) z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-46/11 (Komisja Europejska przeciwko Polsce). Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego Dyrektywa 92/43/EWG Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory Niewystarczająca ochrona niektórych gatunków, w szczególności wydry (Lutra lutra) [ document.jsf?text=&docid=120441&pageinde- x=0&doclang=pl&mode=req&dir=&occ=fir- st&part=1&cid=505649]; dostęp: r. Ustawa Ustawa z dnia 17 czerwca 1959 roku o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim (Dz.U. z 1973 r. Nr 33, poz. 197, ze zm.). Ustawa Ustawa z 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.). Ustawa Ustawa z 13 lipca 2012 roku o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 985). Zbyryt A.,Polakowski M The breeding population of Rook Corvus frugilegus in major cities of Podlaskie voivodship (NE Poland). International Studies on Sparrows 36: Zbyryt A., Zbyryt M., Siwak P., Kasprzykowski Z Rozmieszczenie i liczebność gawrona Corvus frugilegus w województwie podlaskim w 2012 roku. Ornis Polonica 54: SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 70 (4): , 2014 Zbyryt A. Change in the conserva on status of the Rook Corvus frugilegus Over the past 20 years, the conservation status of the Rook underwent numerous changes, from not protected to strictly protected species. Currently, the species is partially protected. Unfortunately, all available data indicate that protection is inadequate. Over the past 13 years, the number of Rooks declined in Poland at an average annual rate of about 4%, and locally even higher. As the species colonizes large cities, we can observe higher levels of human impact. In addition, the current structure of agricultural crops and the increasing growth of agriculture have a negative impact on the Rook population across the country. In view of the fact that other species in Poland are strictly protected, for example Mute Swan Cyngus olor, European green woodpecker Picus viridis, Woodlark Lullula arborea, Skylark Alauda arvensis, Song Thrush Turdus philomelos, Mistle Thrush Turdus viscivorus, Corn Bunting Emberiza calandra, it is considered that the conservation status of the Rook should be improved. Furthermore, since all the regulations on the protection of species are going to be changed in the near future, this is a good opportunity to improve the conservation status of many species, including the Rook. 350