Sławomir Chmielewski, Cezary Iwańczuk

Transkrypt

1 Kulon 13 (2008) 67 Kulon 13 (2008), PL ISSN Sławomir Chmielewski, Cezary Iwańczuk LICZEBNOŚĆ PTAKÓW SZPONIASTYCH FALCONIFORMES ORAZ KRUKA CORVUS CORAX W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM POD MOGIELNICĄ W ROKU 1981 I 2003 Sławomir Chmielewski, Cezary Iwańczuk. Numbers of raptors Falconiformes and Ravens Corvus corax in agricultural landscape near the village of Mogielnica in 1981 and Abstract. Raptors were counted at 22-year interval on an area of 90 km 2 located in two mesoregions, Rawska Upland and Białobrzeska Lowland ( N, E). In 1981, 5 species of raptors and one pair of Ravens Corvus corax were nesting, while in 2003, 6 species of raptors and one pair of Ravens. Sparrow Hawk Accipiter nisus (6.7 p/100 km 2 ) was a new breeding species in After 22 years, the density of raptors increased more than three times, from 17.5 to 56.1 p/100 km 2, and that of Raven from 2.2 to 4.4 p/10 km 2 in 1981 and 2003, respectively. The density of Marsh Harriers Circus aeruginosus increased 8 times, Buzzards Buteo buteo 3.5 times, Kestrels Falco tinnunculus 3 times, and Goshawks Accipiter gentilis remained at a similar level. Also Hobby Falco subbuteo nested in the study area - one pair in 1981 and two pairs in Abstrakt. Po 22 latach powtórzono liczenia gatunków szponiastych na powierzchni próbnej (90 km 2 ) położonej w granicach dwóch mezoregionów - Wysoczyzny Rawskiej i Doliny Białobrzeskiej ( N, E). W roku 2003 stwierdzono na powierzchni gniazdowanie 6 gatunków szponiastych oraz kruka Corvus corax, w roku 1981 gniazdował 5 gatunków i kruk. Przybył nowy gatunek lęgowy - krogulec Accipiter nisus (6,7 p/100 km 2 ). Zagęszczenie szponiastych po 22 latach wzrosło ponad 3-krotnie z 17,5 do 56,1 p/100 km 2, a kruka z 2,2 do 4,4 p/10 km 2. Liczebność błotniaka stawowego Circus aeruginosus wzrosła 8-krotnie, myszołowa Buteo buteo 3,5-krotnie, pustułki Falco tinnunculus 3-krotnie, jastrzębia Accipiter gentilis utrzymała się na podobnym poziomie. Na powierzchni gniazdował również kobuz Falco subbuteo - w roku para, w roku 2003 dwie pary. W latach i 1960., w wyniku chemizacji rolnictwa, liczebność ptaków szponiastych Falconiformes w Europie drastycznie spadła (Cramp i Simmons 1980, Hagemeijer i Blair 1997). W następnych dekadach zanotowano wzrost (BirdLife International 2000, 2004). W Polsce zauważalny proces odbudowy populacji przebiegał jeszcze w latach (Wasilewski 1990, Pielowski 1991, Czuchnowski 1993, Pugacewicz 1997). Na przestrzeni lat w większości krajów europejskich utrwaliła się populacja jastrzębia Accipiter gentilis (Rutz et al. 2006). Przykładowo w Austrii w latach odnotowano stabilizację populacji najpospolitszych ptaków

2 68 Kulon 13 (2008) szponiastych, takich jak myszołów Buteo buteo, jastrząb, krogulec Accipiter nisus, pustułka Falco tinnunculus, kobuz Falco subbuteo (Gamauf 2002, Skierczyński 2004). W ciągu ostatnich 30 lat opublikowano kilkanaście prac omawiających występowanie ptaków szponiastych na dużych powierzchniach próbnych, w tym część dotyczyła ocen liczebności na powierzchniach w krajobrazie rolniczym (np. Lorek 1993, Miazga et al. 2000, Olech i Pruszyński 2005, Kwieciński i Mizera 2006). Jednak tylko na niewielu powierzchniach powtórzono badania w dłuższym odstępie czasu (np. Pielowski 1991, Pugacewicz 1997, Dombrowski et al. 2000, Dróżdż 2006). W niniejszej pracy porównano liczebność szponiastych oraz kruka Corvus corax w krajobrazie rolniczym w odstępie 22 lat w środkowej części Wysoczyzny Rawskiej. Metoda badań Zarówno w roku 1981 jak i 2003 przeprowadzono inwentaryzację stosując podobną metodę, polegającą na przeprowadzeniu 5 kontroli całej powierzchni w podobnych terminach. Teren badań był dobrze znany obserwatorom, dlatego w roku 2003 zrezygnowano z przeprowadzenia kontroli wstępnej. W roku 2003 wykonano kolejne kontrole w terminach od 1 dek. marca do połowy lipca. Liczenia prowadziły równolegle dwie osoby. Łącznie na prace terenowe poświęcono 224 godziny w ciągu 35 dni. Nie wspinano się do gniazd, ograniczając ocenę ich zajętości do obserwacji z ziemi. Po sezonie lęgowym w roku 2003 wykonano jedynie pomiary wysokości drzewa i usytuowania gniazda w koronie. W dyskusyjnej części pracy przeanalizowano zmiany liczebności szponiastych na powierzchniach liczących co najmniej 90 km 2 w krajobrazie rolniczym, przy czym w analizie wyników uwzględniono tylko powierzchnie próbne o lesistości do 30%, zakładając, że stanowią one typowy dla nizin polskich krajobraz rolniczy. W pracy nie analizowano publikowanych danych o zagęszczeniach szponiastych uzyskanych przy okazji innych prac inwentaryzacyjnych, gdyż uważano, że nie upoważnia to do porównywania tych zagęszczeń z naszymi. Wybrano tylko te, których sposób zbierania danych był co najmniej zbliżony do metody liczeń zastosowanej na omawianej powierzchni. Opis terenu Badana powierzchnia położona jest w graniach dwóch mezoregionów: Wysoczyzny Rawskiej i Doliny Białobrzeskiej (Kondracki 1988). Wielkość kontrolowanej powierzchni wynosiła - podobnie jak w roku km 2. Od strony południowej granicę powierzchni stanowiła rzeka Pilica z lewobrzeżnym terasem zalewowym, pozostałą część zajmował typowy krajobraz rolniczy, w którym lasy państwowe i prywatne z dominacją sosny zajmowały 14%, pola uprawne 42%, sady nisko i wysokotowarowe - 23%. Sieć wodną uzupełniały rzeczki - Mogielanka i Lubljanka zasilająca

3 Kulon 13 (2008) 69 stawy rybne o powierzchni 250 ha. Większość łąk zlokalizowana była w dolinie Pilicy, niewielkie fragmenty w dolinie Mogielanki oraz wśród pól przy rowach melioracyjnych i w obniżeniach terenu (11%). Resztę zajmowały tereny zurbanizowane i drogi. Na przestrzeni lat znacząco zmienił się udział pól (spadek o około 18%), sadów (wzrost o 22%), lasów (wzrost o 29%), w mniejszym stopniu łąk (spadek o 8%). Gatunki lęgowe Wyniki i dyskusja W roku 2003 stwierdzono pod Mogielnicą gniazdowanie 6 gatunków szponiastych oraz kruka, w roku gatunków i kruka (tab. 1). Przybył nowy gatunek lęgowy - krogulec. Zagęszczenie szponiastych wzrosło ponad 3-krotnie z 17,5 do 56,1 p/100 km 2, a kruka z 2,2 do 4,4 p/10 km 2. W krajobrazie Równiny Bielskiej na przestrzeni 14 lat zanotowano ponad 2-krotny ogólny wzrost zagęszczenia (Pugacewicz 1997), na powierzchni pod Siedlcami na przestrzeni 21 lat ponad 5 krotny (Dombrowski et al. 2000). Po roku 1990, tj. wyraźniej odbudowie stanu populacji szponiastych w Polsce, najniższe zagęszczenie tej grupy ptaków w krajobrazie rolniczym wynosiło 25,9 p/100 km 2 (Wylegała 2002), a najwyższe 56,6 p/100 km 2 (Południewski, za Kwieciński i Mizera 2006). Tab. 1. Liczba par lęgowych (N), dominacja (%), zagęszczenie ogólne (p/100 km 2 - D) oraz zagęszczenie na powierzchni leśnej (p/10 km 2 lasu - DL) w latach 1981 i 2003 w krajobrazie rolniczym pod Mogielnicą Table 1. Number of breeding pairs (N), dominance (%), total density (p/100 km 2 - D) and density in forest (p/10 km 2 of forest - DL) in 1981 and 2003 in the agricultural landscape near the village of Mogielnica. (1) - Species, (2) - Total Gatunek (1) N % D DL N % D DL Buteo buteo 7,5 47,6 8,3 8,0 24,5-25,5 49,5 27,8 19,8 Circus aeruginosus 1 6,3 1,1-8 15,8 8,9 - Accipiter nisus ,9 6,7 4,8 Falco tinnunculus 2 12,7 2,2 2,1 6 11,9 6,7 4,8 Accipiter gentilis 4-4,5 27,0 4,7 4, ,9 3,9 2,8 Falco subbuteo 1 6,3 1,1 1,1 2 4,0 2,2 1,6 Razem (2) 15,5-16,0 99,9 17,5 15,7 49,5-51,5 100,0 56,1 33,7 Corvus corax 2 2,2 2,1 4 4,4 3,2

4 70 Kulon 13 (2008) Liczebność myszołowa na przestrzeni porównywanych lat na badanej powierzchni wzrosła 3,5 - krotnie (tab. 1). Wzrost liczebności na poziomie 20-50% w latach odnotowano w wielu krajach europejskich (Bijlsma 1997). Tendencja ta utrzymywała się w latach (BirdLife International 2004). Wyniki liczeń z lat w ramach Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych sugerują, że polska populacja podlega okresowym fluktuacjom (Chylarecki i Jawińska 2007). Wzrost populacji myszołowa odnotowano zarówno na powierzchniach o dużej lesistości, np. w Puszczy Niepołomnickiej wzrost 2,5-krotny (Czuchnowski 1993), jak również w krajobrazie rolniczym (Hordowski 1994, 1998), w tym na przestrzeni lat w Polsce zachodniej prawie 2-krotny (Pielowski 1991), na Równinie Bielskiej na przestrzeni lat ponad 3-krotny (Pugacewicz 1997), pod Mogielnicą (porównywane lata ) ponad 3-krotny, pod Siedlcami (porównywane lata ) aż 7-krotny (Dombrowski et al. 2000). Zagęszczenie w krajobrazie rolniczym (lesistość do 30%) najniższe po roku 1990 stwierdzono pod Płońskiem 11,5 p/100 km 2 (Olech i Pruszyński 2005), zaś najwyższe w Kotlinie Śremskiej - 28,5 p/100 km 2 (Kwieciński i Mizera 2006). Zagęszczenie jastrzębia pod Mogielnicą było podobne do stwierdzonego 22 lata (tab. 1) wcześniej i wyróżniało się tym od innych powierzchni badanych w krajobrazie rolniczym. Na Równinie Bielskiej zagęszczenie jastrzębia wzrosło 1,7 - krotnie, a pod Siedlcami aż 7-krotnie (Pugacewicz 1997, Dombrowski et al. 2000). Na przestrzeni lat na powierzchni 158 km 2 pod Wrocławiem wzrost był ponad 5-krotny, jednak po powiększeniu obszaru kontrolowanego do 600 km 2, w latach nie odnotowano już wyraźnego trendu, a zagęszczenie utrzymywało się na poziomie 7,4 p/100 km 2 (Drazny i Adamski 1996). Wysoką liczebność zanotowano w okolicach Płońska - 6,9 p/100 km 2 (Olech i Pruszyński 2005), a najniższą na Równinie Szamotulskiej - 0,4-0,8 p/100 km 2 (Wylegała 2002). Wskazuje to na duże zróżnicowanie zagęszczeń jastrzębia w Polsce oraz zróżnicowany regionalnie przebieg odbudowy populacji tego gatunku. Liczebność błotniaka stawowego na powierzchni pod Mogielnicą wzrosła na przestrzeni porównywanych lat 8-krotnie (tab. 1), na Równinie Bielskiej 4,5-krotnie (Pugacewicz 1997) na Wysoczyźnie Siedleckiej 3-krotnie. Niewątpliwie obecność zbiorników wodnych na powierzchni próbnej wpływała znacząco na wielkość zagęszczenia. Niewiele jest danych o zagęszczeniach na dużych powierzchniach krajobrazowych po roku Najniższe zagęszczenie zanotowano pod Płońskiem - 1,1 p/100 km 2 (Olech i Pruszyński 2005), najwyższe na Równinie Szamotulskiej (8,3-9,5 p/100 km 2 (Wylegała 2002) i pod Mogielnicą (tab. 1). Wzrost liczebności tego gatunku w niektórych regionach Polski odnotowano już w latach 1970., choć miał on wyraźnie zróżnicowany przebieg i intensywność (Buczek 2007). Obecnie wydaje się, że jego liczebność jest stabilna, choć ulega okresowym fluktuacjom (Chylarecki i Jawińska 2007, Sikora 2008 msc.). Wyraźna poprawa stanu liczebnego krogulca w Polsce została wykazana dopiero w latach I tak w roku 1981 pod Mogielnicą nie gniazdował, ale w roku 2003 stwierdzono już zagęszczenie 6,7 p/100 km 2 (tab. 1), pod Siedlcami w roku

5 Kulon 13 (2008) nie gniazdował, zaś w roku 1999 występował w zagęszczeniu 3,9 p/100 km 2, na Równinie Bielskiej zanotowano wzrost prawie 2-krotny. Najwyższe zagęszczenie po roku odnotowano w Kotlinie Śremskiej - 9,3 p/100 km 2, najniższe na Równinie Szamotulskiej - 0,4-1,3 p/100 km 2. Największe zagęszczenie pustułki stwierdzono na powierzchni na Płaskowyżu Kolbuszowskim - 15,4 p/100 km 2 (Grzybek 2001), najniższe na Równinie Szamotulskiej - 0,4 p/100 km 2 (Wylegała 2002). Liczebność pustułki w krajobrazie rolniczym Polski na przestrzeni lat podlegała wahaniom od 0 do 5,3 p/100 km 2 (Pielowski 1991, Pugacewicz 1997, Dombrowski et al. 2000), a po roku 1990 od 0 do 6,7 p/100 km 2. Zaskakująco wysokie odnotowano na Płaskowyżu Kolbuszowskim - 15,4 p/100 km 2 (Grzybek 2001) oraz w krajobrazie rolniczym k. Raciboża (Górny Śląsk) - 13,6 p/100 km 2 (Betleja 1992). Pod Mogielnicą jej liczebność była 3-krotnie większa niż w roku 1981 (tab. 1). Wśród głównych przyczyn spadku i wahań liczebności w latach wymienia się chemiczne skażenie środowiska pestycydami oraz intensyfikację produkcji rolniczej (Korpimäki et al. 1997). Po zaprzestaniu stosowania DDT i objęciu ochroną ptaków szponiastych, zmian liczebności pustułki należy upatrywać raczej w sezonowych wahaniach liczebności drobnych gryzoni (Piechocki 1982, Chmielewski et al. 1996, Pugacewicz 1997). Na tym tle wyróżnia się populacja synantropijna osiągająca wysokie zagęszczenia, wielokrotnie przewyższające wartości podane dla krajobrazu rolniczego (Betleja 1992, Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Śliwa i Rejt 2006). Kobuz był gatunkiem nielicznie gniazdującym w krajobrazie rolniczym. Jego zagęszczenie wahało się pomiędzy 0-2,2 p/100 km 2, wyjątkowo pod Siedlcami 3,1 p/100 km 2. Zagęszczenia były wyższe na powierzchniach o większej lesistości (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Kobuz preferuje obszary o glebach lekkich, gdzie występują niewielkie stare laski sosnowe, a w rozległych kompleksach leśnych duże zręby. Na lokalne zmiany liczebności może mieć też wpływ dostępność głównych ofiar (jaskółki, skowronki), drapieżnictwo ze strony jastrzębia (Bijlsma 1997a), jak również przyczyn spadku należy upatrywać poza obszarami gniazdowania, na trasach przelotów i zimowiskach (Chmielewski et al. 1996). Wydaje się, że obecnie populacja kobuza w Polsce jest ustabilizowana, podobnie jak w większości krajów europejskich (BirdLife International 2004). Odnotowany wzrost pod Mogielnicą z 1,1 do 2,2 p/100 km 2 nie jest podstawą do wnioskowania i określenia tendencji (tab. 1). Kruk stosunkowo licznie zasiedlił krajobraz rolniczy. Na przestrzeni porównywanych lat jego liczebność pod Mogielnicą wzrosła 2-krotnie (tab. 1), pod Siedlcami prawie 3-krotnie. Największe zagęszczenie odnotowano w roku 1992 w okolicach Ponieca - 12,0 p/100 km 2 (Lorek 1993). Dane z ostatnich lat wskazują, że krajowa populacja wykazuje niewielki trend wzrostowy (Zawadzka 2006, Stajszczyk 2007). Lokalizacja gniazd Pod Mogielnicą szponiaste budowały gniazda głównie na sosnach - 80% (tab. 2). Jest to gatunek drzewa zdecydowanie dominujący na tym terenie w lasach zarówno

6 72 Kulon 13 (2008) państwowych jak i prywatnych. Do pomiarów wysokości umieszczenia gniazd użyto wysokościomierza. Średnia wysokość umieszczenia gniazda przez myszołowy wynosiła =13 m (N=21, SD=3,32), a wysokość drzew z gniazdem =17,6 m (N=21, SD=5,76). Podobnie na Równinie Wrocławskiej myszołów budował gniazda średnio na tej samej wysokości, jednak przeciętna wysokość drzew gniazdowych wynosiła tam 20 m (Burak 2002). Najniżej umieszczone gniazdo znajdowało się na wysokości 7 m, przy wysokości drzewa gniazdowego 7,5 m. Stwierdzono znaczną zależność pomiędzy wysokością umieszczenia gniazda przez myszołowy, a jego odległością od skraju lasu (r=0,56, N=16), choć w odległości do 20 m znajdowało się tylko 38% gniazd, a na Równinie Wrocławskiej takich gniazd było 95% (Burak 2002). Krogulec budował gniazda na drzewach o średniej wysokości =9,3 m (N=6, SD=1,66), przy wysokości drzewa gniazdowego =14,3 m, SD=1,51. Tab. 2. Lokalizacja gniazd ptaków szponiastych w krajobrazie rolniczym pod Mogielnicą w roku 2003 Table 2. Location of nests of raptors in the agricultural landscape near the village of Mogielnica in 2003, (1) - Species, (2) - Total, (3) - Pine, (4) - Alder, (5) - Birch, (6) - Larch Gatunek (1) Sosna (3) Olsza (4) Brzoza (5) Modrzew (6) Razem (2) Buteo buteo Accipiter nisus Falco tinnunculus Accipiter gentilis Falco subbuteo Corvus corax Razem (2) Należy zgodzić się z Pugacewiczem (1997), że podobnie jak w warunkach wschodniej Polski tak również i centralnej, na wzrost liczebności większości omawianych gatunków szponiastych w krajobrazie rolniczym złożyły się na przestrzeni omawianych lata takie czynniki jak, wzrost powierzchni zalesień, zmniejszenie prześladowań oraz zaprzestanie stosowania w rolnictwie pestycydów z grupy DDT. Dla niektórych gatunków kluczową rolę, wpływającą na lokalne zróżnicowanie zagęszczenia, odgrywała struktura powierzchni, w tym rozdrobnienie i wiek lasów, charakter i intensywność upraw polowych, żyzność siedlisk lasowych, plastyczność gatunku w wyborze miejsc do gniazdowania, liczebność potencjalnych ofiar (Chmielewski 1985, Melde 1983, Sosnowski 1991, Pielowski et al. 1993, Buczek et al. 2007).

7 Kulon 13 (2008) 73 Podstawowym problemem w ocenie trendów ptaków szponiastych w Polsce jest brak danych z systematycznie powtarzanych powierzchni próbnych. Różnice w trendach uzyskanych w ramach Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych i Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, powodują trudności w ocenie rzeczywistych zmian liczebności gatunków szponiastych (Chylarecki i Jawińska 2007, Sikora 2008msc.). W efekcie wiele ocen nadal jest opartych na przypuszczeniach lub intuicji autorów, dlatego powtarzanie ocen na powierzchniach próbnych badanych w latach wydaje się być nadal uzasadnione i zalecane. Literatura Betleja J Występowanie pustułki (Falco tinnunculus) na Górnym Śląsku w latach Ptaki Śląska. 9: Bijlsma R. G Buteo buteo - Buzzard. W: Hagemeijer E. J. M., Blair M. J. (eds.). The EBCC Atlas of European Bredding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London Bijlsma R. G. 1997a. Falco subbuteo - Hobby. W: Hagemeijer E. J. M., Blair M. J. (eds.). The EBCC Atlas of European Bredding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London BirdLife International/Europaean Bird Census Council Europaean bird populations: estimates and trends. Cambridge, UK. No 10. BirdLife International Bird in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK. No 12. Buczek T Błotniak stawowy Circus aeruginosus. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s Buczek T., Keller M., Różycki A. Ł Lęgowe ptaki szponiaste Falconiformes Lasów Parczewskich - zmiany liczebności i rozmieszczenia w latach i Not. Orn. 48: Burak M Liczebność i wybór miejsc gniazdowych u myszołowa Buteo buteo na Równinie Wrocławskiej. Ptaki Śląska 14: Chmielewski S Ptaki drapieżne w krajobrazie rolniczym Mazowsza i Podlasia. Praca magisterska. WSR-P w Siedlcach. Chmielewski S., Dombrowski A., Kot H., Rzępała M Liczebność ptaków drapieżnych w krajobrazie rolniczym Mazowsza i Południowego Podlasia. Not. Orn. 37: Chylarecki P., Jawińska D Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych. Raport z lat OTOP, Warszawa. Cramp S., Simmons K. E. L. (eds.) The Birds of the Western Palearctic. II. Oxford. Czuchnowski R Ptaki drapieżne Puszczy Niepołomickiej w latach Not. Orn. 34:

8 74 Kulon 13 (2008) Dombrowski A., Goławski A., Szymkiewicz M Gniazdowanie ptaków drapieżnych Falconiformes i kruka Corvus corax w krajobrazie rolniczym pod Siedlcami w latach 1978 i Not. Orn. 41: Drazny T., Adamski A The number, reproduction and food of Goshawk Accipiter gentilis in Central Silesia (SW Poland). Populationsökologie Greifvogel und Eulenarten 3, Wiss. Beitr. Univ. Halle: Dróżdż R Liczebność myszołowa Buteo buteo i jastrzębia Accipiter gentilis we wschodniej części Puszczy Kozienickiej. Kulon 11: Gamauf A Sytuacja ptaków drapieżnych w Austrii na początku XXI wieku. Biul. KOO 12: Grzybek J Występowanie pustułki Falco tinnunculus w Kotlinie Sandomierskiej oraz jej liczebnośc w Polsce. Ptaki Podkarpacia 9: Hagemeijer E. J. M., Blair M. J. (eds.) The EBCC Atlas of European Bredding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London Hordowski J Występowanie myszołowa (Buteo buteo) i pustułki (Falco tinnunculus) w krajobrazie rolniczym gmin Orły i Żurawica (woj. przemyskie). Bad. Orn. Ziemi Przem. 2: Hordowski J Atlas ptaków lęgowych gminy Żurawica (krajobraz rolniczy). Bad. Orn. Ziemi Przem. 6: Kołudzki Z Liczebność i niektóre parametry rozrodu ptaków szponiastych Falconiformes oraz kruka Corvus corax w Lasach Kolskich. Kulon 11: Kondracki J Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. Korpimäki E., Schmid H., Village A Falco tinnunculus - Kestrel. W: Hagemeijer E. J. M., Blair M. J. (eds.). The EBCC Atlas of European Bredding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London Kwieciński Z., Mizera T Liczebność i efekty lęgów ptaków szponiastych Falconiformes Kotliny Śremskiej w latach Not. Orn. 47: Lorek G Liczebność ptaków drapieżnych i kruka Corvus corax w okolicach Ponieca (Wielkopolska). Przegl. Przyr. 4, 2: Melde M Der Mäusebussard. A. Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt. Miazga M., Roguszka A., Gustaw W., Siek R., Turski M Występowanie myszołowa Buteo buteo i jastrzębia Accipiter gentilis w krajobrazie rolniczym w okolicach Lublina w roku Kulon 5: Olech B., Pruszyński M Liczebność szponiastych Falconiformes w okresie lęgowym w krajobrazie rolniczym pod Płońskiem. Kulon 10: Piechocki R Der Turmfalke. Die Neue Brehm-Bücherei. Pielowski Z Liczebność populacji i efekty lęgów ptaków drapieżnych w krajobrazie rolniczym okolic Czempinia (zach. Polska). Acta Orn. 26: Pielowski Z., Kamieniarz R., Panek M Raport o zwierzętach łownych w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. Wyd. PIOŚ. Pugacewicz E Zmiany liczebności ptaków drapieżnych w krajobrazie rolniczym Równiny Bieskiej w latach Not. Orn. 38:

9 Kulon 13 (2008) 75 Rutz Ch., Bijlsma R. G, Marquiss M., Kenward R. E Population limitation in the northern goshawk in Europe: A review with case studies. Stud. in Avian Biology 31: Sikora A msc. Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków. Raport za rok Stacja Ornitologiczna MiIZ PAN, Gdańsk. Skierczyński M. A Ptaki drapieżne krajobrazu rolniczego Równiny Gryfickiej. Biuletyn KOO. 13: Sosnowski J Fauna ptaków drapieżnych Puszczy Pilickiej. Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim. Stajszczyk M Kruk - Corvus corax. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s Śliwa P., Rejt Ł Pustułka. Monografie przyrodnicze. Wyd. Klubu Przyr. Wasilewski J Dynamics of the abundance and consumption of birdfs of prey in the Niepołomice Forest. Acta zool. caracov. 33, 1-14: Wylegała P Liczebność i wybiórczość środowiskowa ptaków szponiastych Falconiformes oraz kruka Corvus corax w krajobrazie rolniczym Równiny Szamotulskiej w latach Not. Orn. 43: Zawadzka D Kruk. Monografie przyrodnicze. Wyd. Klubu Przyr. Adresy autorów: Sławomir Chmielewski, ul. Rynek 12, Mogielnica, sch6@wp.pl Cezary Iwańczuk, Olszew 30, Goszczyn

10 Strona Wiersz Jest Powinno być 67 1 od d. w Austrii w latach W Austrii i w Polsce w latach