Tablice Na Temat Bólów Twarzoczaszki. Uaktualnienie Wrzesień 2016 BÓLE TWARZOCZASZKI O PODŁOŻU NERWOWO-NACZYNIOWYM

Transkrypt

1 Tablice Na Temat Bólów Twarzoczaszki Uaktualnienie Wrzesień 2016 BÓLE TWARZOCZASZKI O PODŁOŻU NERWOWO-NACZYNIOWYM Wprowadzenie Bóle twarzoczaszki o możliwym podłożu nerwowo-naczyniowym mogą do tego stopnia imitować bóle zębowe, iż znaczna część pacjentów z migreną oraz trójdzielnymi autonomicznymi bólami głowy poszukuje pomocy terapeutycznej z wykorzystaniem procedur stomatologicznych. Z uwagi na dużą różnorodność jednostek chorobowych zaliczanych do bólów twarzoczaszki na tle nerwowonaczyniowym (NOP) i braku możliwości podania uniwersalnego, wspólnego patomechanizmu dla nich wszystkich, w tablicy tej przedstawiono każde schorzenie z osobna. Do najczęściej występujących zalicza się migrenę, napięciowy ból głowy, trójdzielne autonomiczne bóle głowy, i inne niepokojące bóle głowy do złudzenia przypominające swymi objawami bóle pochodzenia zębowego oraz dysfunkcje układu ruchowego narządu żucia (TMD) [1,2,3]. Przedmiotem niniejszych tablic informacyjnych nie jest próba przepisania powszechnie akceptowanych klasyfikacji bólów głowy [4], a jedynie przytoczenie najnowszych i przyjętych systemów klasyfikacyjnych celem naświetlenia trudności diagnostycznych u pacjentów, u których ból twarzoczaszki lokalizuje się w tym samym miejscu jak ból zębowy [5,6]. Cechy kliniczne, patofizjologia, kryteria diagnostyczne Poniższe rozdziały podsumowują bóle głowy czy też bóle na tle nerwowo-naczyniowym mogące do złudzenia przypominać bóle zębowe bądź zespoły bólowe twarzoczaszki. Ten fragment tekstu został opracowany na podstawie firmowanych przez IASP tablic opublikowanych z okazji Światowego Roku Bólów Głowy [7].

2 Epidemiologia bólów zębopochodnych imitujących bóle głowy Bóle głowy to najczęstsza spośród dolegliwości neurologicznych i jeden z najczęstszych objawów z którymi spotykamy się w ogólnej praktyce lekarskiej. Połowa ogólnej populacji ludzi miewa bóle głowy podczas danego roku, zaś ponad 90 % osób było skonfrontowanych z bólem głowy w swym życiu. Migrena Osoby z migreną zgłaszają nawracające, uporczywe, intensywne bóle głowy uniemożliwiające codzienne funkcjonowanie. Mają one najczęściej charakter jednostronny i pulsujący, towarzyszą im objawy zaburzonej aktywności sensorycznej, takie jak fotofobia, fonofobia, hiperosmia. Nierzadko występuje także sztywność karku i mdłości. Objawy migreny mogą ulegać nasileniu w efekcie ruchu i aktywności fizycznej. Diagnostyka różnicowa: ból zęba Opierając się na dostępnych wynikach prac badawczych można stwierdzić, iż niemal u 50 % pacjentów z NOP stawia się błędną diagnozę w postaci pierwotnych problemów pochodzenia zębowego, a znaczny odsetek tych pacjentów jest również zupełnie niepotrzebnie poddawany leceniu stomatologicznemu bądź farmakologicznemu. Większość objawów związanych z migreną jest uderzająco podobna do objawów bólów pochodzenia zębowego. Migrena bez aury zlokalizowana w okolicy zaopatrywanej przez drugą gałąź nerwu trójdzielnego (jednostronny ból pulsujący środkowego piętra twarzy) daje objawy de facto identyczne jak przy bólu zęba, toteż zdarza się, iż pacjenci nią dotknięci poddawani są leczeniu endodontycznemu czy nawet ekstrakcyjnemu. Diagnostyka różnicowa: dysfunkcje URNŻ Tkliwość struktur/mięśni okołoczaszkowych oraz allodynia, częste cechy migreny z aurą czy bez, mogą być nieprawidłowo interpretowane jako ból mięśni żwaczowych w przebiegu dysfunkcji URNŻ. Doprowadza to do niepotrzebnego wykonywania szyn zwarciowych bez jakiegokolwiek uzasadnienia fizjologicznego. Ośrodkowa sensytyzacja, doprowadzająca do bólów w okolicy karku może być odpowiedzialna także za powstawanie bólów promieniujących w kierunku czaszkowym i może być odbierana jako heterotopowy przeniesiony ból mięśniowo-powięziowy. Napięciowy ból głowy Napięciowy ból głowy (TTH) to najczęstsza postać bólów głowy. Z epizodycznym napięciowym bólem głowy w swym życiu było skonfrontowanych niemal 80 % populacji ludzkiej, z chroniczną formą TTH 3 %. Kobiety doświadczają TTH nieco częściej niż mężczyźni, a najczęstszy moment powstania schorzenia to wiek pomiędzy 35 a 40 rokiem życia. Częstość wstępowania TTH maleje wraz z wiekiem u obu płci. Diagnostyka różnicowa: dysfunkcje URNŻ

3 Tkliwość i ból mięśni żwaczowych to częsta cecha dysfunkcji URNŻ. Ból, czy też wrażenie napięcia mięśniowego (szczególnie w obrębie mięśni okołoczaszkowych) może być mylnie interpretowane jako mięśniowa postać dysfunkcji URNŻ [8,9,10]. Ból przypisywany dysfunkcjom URNŻ Ból głowy będący następstwem dysfunkcji URNŻ jest odczuwany w okolicy skroniowej, ulega wzmocnieniu podczas ruchów żuchwy, aktywności fizjologicznej czy parafunkcjonalnej. Wierne odzwierciedlenie tego bólu ma miejsce podczas testowania prowokacyjnego układu stomatognatycznego. Ból głowy przypisywany dysfunkcjom URNŻ został włączony w wersję beta ICHD-3. Nadużywanie leków z towarzyszącym chronicznym bólem głowy Nadużywanie leków może mieć związek z chronicznymi bólami głowy i sytuację taką spotyka się u pacjentów cierpiących na pierwotne bóle głowy (zwłaszcza migrenę). Należy pamiętać, iż zjawisko to nie jest synonimem jednostki chorobowej określanej jako bóle głowy z nadużywania leków [13]. Z drugiej strony, nadużywanie leków stanowi niezwykle ważny czynnik ryzyka potęgowania częstotliwości występowania bólów głowy. Ból głowy może także ewoluować z postaci epizodycznej w postać chroniczną. Nadużywanie leków, włączając niesterydowe leki przeciwzapalne, opioidy, tryptany i pochodne ergotaminy może mieć miejsce, lecz niekoniecznie musi być przyczyną chronicznych bólów głowy. Diagnostyka różnicowa: dysfunkcje URNŻ Tkliwość i ból mięśni żwaczowych to częsta cecha dysfunkcji URNŻ. Podobnie jak w przypadku TTH, pacjent może odczuwać ból, czy też wrażenie napięcia mięśniowego (szczególnie w obrębie mięśni okołoczaszkowych), co może być mylnie interpretowane jako mięśniowa postać dysfunkcji URNŻ. Trójdzielne autonomiczne bóle głowy Klasterowy ból głowy, napadowa hemikrania, hemikrania ciągła należą do grupy idiopatycznych bólów głowy, których występowanie związane jest z aktywacją nocyceptywnych dróg trójdzielno-naczyniowych wraz z odruchową czaszkową aktywacją autonomiczną. Bóle te klasyfikuje się jako trójdzielne autonomiczne bóle głowy (TAC). Wszystkie te formy bólowe mają dwie wspólne cechy: krótko trwające, jednostronne, niezwykle intensywne ataki bólów głowy oraz towarzyszące objawy autonomiczne. Diagnostyka różnicowa: bóle zębów Ból związany z różnymi formami trójdzielnych autonomicznych bólów głowy ma charakter intensywny i zlokalizowany, szczególnie w sąsiedztwie oczodołu i w obrębie szczęki, toteż nierzadko prowadzi do interwencji stomatologicznych i ostatecznie do utraty zębów. IHC zakwalifikowała ostatnia także ból typu hemikrania ciągła do grupy TAC. To jednostronne, chroniczne zaburzenie bólowe także odznacza się zdolnością imitowania zarówno bólów zębowych, jak i dysfunkcji URNŻ. Diagnostyka różnicowa: neuralgia nerwu trójdzielnego

4 Patrz także rozdziały: neuralgia nerwu trójdzielnego oraz utrzymujący się idiopatyczny ból twarzy Krótki kłujący ból głowy Kłujące bóle głowy trwające kilka sekund mogą należeć do jednego z trzech typów: (1) pierwotny i symptomatyczny kłujący ból głowy, (2) pierwotny i symptomatyczny ból głowy związany z kaszlem, (3) krótki jednostronny neuralgiopodobny ból głowy z nastrzyknięciem spojówki i łzawieniem Diagnostyka różnicowa: ból zębopochodny Z uwagi na intensywność, lokalizację oraz nasilenie dyskomfortu przy wzroście ciśnienia wewnątrzczaszkowego (kaszel), bóle z grupy TAC oraz neuralgia nerwu trójdzielnego, podobnie jak migrena, często są mylnie diagnozowane jako bóle pochodzenia zębowego. Zapalenie tętnicy skroniowej (wielkokomórkowe) Zapalenie tętnicy skroniowej czyli zapalenie wielkokomórkowe tętnicy nie jest bólem głowy o charakterze nerwowo-naczyniowym, jednakże zostało ujęte w niniejszej tablicy jako ból pochodzenia naczyniowego z fatalnymi następstwami i powikłaniami w przypadku niedokładnego rozpoznania i niewłaściwego leczenia. Diagnostyka różnicowa: bóle mięśniowe w obrębie mięśni żwaczowych, ból mięśniowo-powięziowy, dysfunkcje URNŻ Omawiany zespół bólowy często odznacza się rozpoczęciem nowego bólu w jednej lub obu okolicach skroniowych. Typowy pacjent cierpiący na omawianą jednostkę to osoba pięćdziesięcioletnia lub starsza, skarżąca się na tępy ból w okolicy skroniowej, zmęczenie mięśni żucia, ból stawu, ból głowy od niedługiego czasu. Ból ten posiada wszakże cechy chroniczności i możliwość progresji. Mogą być obecne także bóle głowy o nasileniu umiarkowanym do intensywnego, bóle wielomięśniowe, chromanie przestankowe w obrębie mięśni żwaczowych. Tętnica przebiegająca w okolicy sklepienia czaszki, z reguły tętnica skroniowa powierzchowna, może być obrzmiała i wykazywać tkliwość, stwierdza się ponadto podwyższoną sedymentację erytrocytów oraz podwyższoną wartość CRP. Biopsja tętnicy skroniowej może ujawnić wielkokomórkowe zapalenie tętnicy [14]. Tego bólu głowy nie wolno przeoczyć, jako że ma on możliwość wygenerowania istotnych konsekwencji. Nieleczone zapalenie tętnicy skroniowej może prowadzić do utraty wzroku, udaru lub śmierci. Bóle głowy ulegają wyraźnej redukcji lub eliminacji w ciągu trzech dni od wdrożenia terapii polegającej na stosowaniu preparatów sterydowych w wysokich dawkach. Piśmiennictwo [1] Temporomandibular disorders are discussed in more detail in the temporomandibular fact sheet. The term temporomandibular disorder includes musculoskeletal disorders and functional disturbances of the masticatory system.

5 [2] American Academy of Orofacial Pain, Guidelines for Assessment, Diagnosis and Management, Ed, de Leeuw R, Klasser GD, Quintessence Books, Chicago, 2013 [3] Schiffman E, Ohrbach R, Truelove E, Look J, Anderson G, Goulet JP, List T, Svensson P, Gonzalez Y, Lobbezoo F, Michelotti A, Brooks SL, Ceusters W,Drangsholt M, Ettlin D, Gaul C, Goldberg LJ, Haythornthwaite JA, Hollender L, Jensen R, John MT, De Laat A, de Leeuw R, Maixner W, van der Meulen M,Murray GM, Nixdorf DR, Palla S, Petersson A, Pionchon P, Smith B, Visscher CM, Zakrzewska J, Dworkin SF; International RDC/TMD Consortium Network, International association for Dental Research; Orofacial Pain Special Interest Group, International Association for the Study of Pain; Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network* and Orofacial Pain Special Interest Group; J Oral Facial Pain Headache Winter;28(1):6-27. doi: /jop [4] The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition (beta version), Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS), Cephalalgia, 33(9) ,! International Headache Society 2013 [5] Olesen J, et al; The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition, Headache Classification Committee of the International Headache Society, Cephalalgia, 33(9) [6] IASP Global Year Against Headache Fact Sheet : [7] [8] Nilsson IM, List T, Drangsholt M, Headache and Co-morbid Pains Associated with TMD Pain in Adolescents, J Dent Res Sep;92(9): doi: / Epub 2013 Jun 27. [9] da Silva Junior AA, Krymchantowski AV, Gomes JB, Leite FM, Alves BM, Lara RP, Gómez RS, Teixeira AL. Temporomandibular disorders and chronic daily headaches in the community and in specialty care. Headache Sep;53(8): doi: /head Epub 2013 May 15. [10] Schiffman E, Ohrbach R, Truelove E, Look J, Anderson G, Goulet JP, List T, Svensson P, Gonzalez Y, Lobbezoo F, Michelotti A, Brooks SL, Ceusters W,Drangsholt M, Ettlin D, Gaul C, Goldberg LJ, Haythornthwaite JA, Hollender L, Jensen R, John MT, De Laat A, de Leeuw R, Maixner W, van der Meulen M,Murray GM, Nixdorf DR, Palla S, Petersson A, Pionchon P, Smith B, Visscher CM, Zakrzewska J, Dworkin SF; International RDC/TMD Consortium Network, International association for Dental Research; Orofacial Pain Special Interest Group, International Association for the Study of Pain; Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network* and Orofacial Pain Special Interest Group; J Oral Facial Pain Headache Winter;28(1):6-27. doi: /jop [11] Schiffman E, Ohrbach R, Truelove E, Look J, Anderson G, Goulet JP, List T, Svensson P, Gonzalez Y, Lobbezoo F, Michelotti A, Brooks SL, Ceusters W,Drangsholt M, Ettlin D, Gaul C, Goldberg LJ, Haythornthwaite JA, Hollender L, Jensen R, John MT, De Laat A, de Leeuw R, Maixner W, van der Meulen M,Murray GM, Nixdorf DR, Palla S, Petersson A, Pionchon P, Smith B, Visscher CM, Zakrzewska J, Dworkin SF; International RDC/TMD Consortium Network, International association for Dental Research; Orofacial Pain Special Interest Group, International Association for the Study of Pain; Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network* and Orofacial Pain Special Interest Group; J Oral Facial Pain Headache Winter;28(1):6-27. doi: /jop [12] Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS). The International Classification of Headache Disorders, ed 3 (beta version). Cephalalgia 2013;33:

6 [13] Chiang CC, Schwedt TJ, Wang SJ, Dodick DW; Treatment of medication-overuse headache: A systematic review; Cephalalgia Jun 29. pii: [Epub ahead of print] [14] Olesen J, et al; The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition, Headache Classification Committee of the International Headache Society, Cephalalgia, 33(9) About the International Association for the Study of Pain IASP is the leading professional forum for science, practice, and education in the field of pain. Membership is open to all professionals involved in research, diagnosis, or treatment of pain. IASP has more than 7,000 members in 133 countries, 90 national chapters, and 20 Special Interest Groups.