BÓLE GŁOWY PATOFIZJOLOGIA DIAGNOSTYKA LECZENIE. Adam Stępień

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "BÓLE GŁOWY PATOFIZJOLOGIA DIAGNOSTYKA LECZENIE. Adam Stępień"

Bronisława Rutkowska
5 lat temu
Przeglądów:

1 BÓLE GŁOWY PATOFIZJOLOGIA DIAGNOSTYKA LECZENIE Adam Stępień Wydanie II Warszawa 2017

2 ISBN Wydawca ul. Powązkowska 44c Warszawa Wydanie II Warszawa 2017 Redakcja II wydania Joanna Fiuk Agata Przybysz Korekta II wydania Bogusz Soiński Zdjęcie na okładce Giovanni Cancemi Fotolia.com Skład Plus 2 Witold Kuśmierczyk Montaż okładki Plus 2 Witold Kuśmierczyk Druk Drukarnia POZKAL Jakiekolwiek kopiowanie w części lub w całości bez uprzedniego pisemnego zezwolenia Medical Tribune Polska Sp. z o.o. jest całkowicie zabronione. Opinie wyrażone w tekstach są opiniami ich autorów i nie mogą być przypisywane wydawcy ani pracownikom wydawnictwa Medical Tribune Polska Sp. z o.o. Każdy lekarz powinien kierować się własnym doświadczeniem klinicznym przy podejmowaniu decyzji o przewadze korzyści z leczenia nad ryzykiem toksyczności. Lekarze proszeni są o zapoznanie się z pełną informacją o wy mie nio nych pre pa ra tach, zamieszczoną na opakowaniach leków lub w materiałach promocyjnych producentów. Wydawnictwo zapewnia, że dołożyło wszelkich starań, aby informacje były rzetelne i dokładne. Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialności za decyzje podjęte na podstawie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Informujemy, że znaczenie prawne mają wyłącznie materiały źródłowe o leku, druki podmiotu odpowiedzialnego zatwierdzone przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Powyższe wyklucza wszelkie roszczenia prawne wobec Medical Tribune Polska Sp. z o.o. Wydawca i redakcja nie ponoszą odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń. Publikacja ta jest przeznaczona tylko dla osób uprawnionych do wystawiania recept oraz osób prowadzących obrót produktami lecz ni czy mi w rozu mie niu prze pi sów usta wy z dnia 6 września 2001 r. Pra wo far ma ceu tycz ne (Dz.U. Nr 126, poz. 1381, z późn. zmianami i rozporządzeniami).

3 Spis treści Bóle głowy w historii medycyny... 7 Badanie chorego z bólem głowy Struktury anatomiczne i patofizjologia bólu głowy Podział bólów głowy Jakość życia chorych z bólem głowy Wpływ stresu i zaburzeń emocjonalnych na bóle głowy Migrena Napięciowy ból głowy Trójdzielno-autonomiczne bóle głowy Bóle twarzy i nerwobóle czaszkowe Objawowe bóle głowy Piorunujący ból głowy Przewlekłe bóle głowy Pourazowe bóle głowy i bóle głowy związane z wysiłkiem fizycznym Kręgopochodny ból głowy Bóle głowy związane ze zmianą ciśnienia wewnątrzczaszkowego Rzadko występujące pierwotne bóle głowy Ból głowy u osób starszych Bóle głowy a sen

5 PRZEDMOWA Minęło dziewięć lat od pierwszego wydania Bólów głowy. W tym czasie we wszystkich dziedzinach medycyny, w tym w badaniach nad bólami głowy, dokonał się istotny postęp. Stał się on impulsem do wydania drugiej, poprawionej i rozszerzonej edycji. Znacznie zwiększyła się nasza wiedza na temat poszczególnych rodzajów bólów głowy, głównie ze względu na burzliwy rozwój neurobiologii i pojawienie się nowych możliwości obrazowania struktur wewnątrzczaszkowych. Zmieniła się międzynarodowa klasyfikacja bólów głowy, opracowano także nowe leki i metody leczenia. Starałem się przybliżyć Państwu tę problematykę, omawiając poszczególne jednostki chorobowe. Pomimo że nasza wiedza o bólach głowy jest coraz większa, to nadal o przyczynie ich powstawania wiemy niewiele. Bóle głowy są poważnym problemem dla chorego i wyzwaniem diagnostycznym dla lekarza. Mają istotne oddziaływanie społeczne i ekonomiczne na systemy ochrony zdrowia. Są jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się pacjentów do lekarza. U wielu osób występują codziennie lub prawie codziennie. Dane epidemiologiczne wskazują, że w samej Europie na migrenę cierpi ok. 50 mln osób, a każdego dnia ok. 2 mln z nich doświadcza napadu migreny. Koszty z tym związane przekraczają 10 bln euro rocznie i są znacznie większe niż związane z innymi chorobami układu nerwowego, takimi jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane. W Polsce na migrenę cierpi około 4 mln osób. Bóle głowy występują we wszystkich grupach wiekowych, w tym u dzieci i młodzieży. Postrzegane są przez chorego jako objaw procesu chorobowego i zawsze budzą lęk o zdrowie i życie. Definiujemy je jako pierwotne, gdy u ich podłoża nie znajdujemy zmian morfologicznych. Wiele wskazuje, że wywodzą się bezpośrednio ze struktur wewnątrzczaszkowych. Jakkolwiek najczęściej nie znajduje się groźnej dla zdrowia przyczyny, to burzliwe objawy kliniczne i nasilenie bólu są wskazaniem, by wykluczyć choroby, które mogą zagrażać życiu pacjentów. Nawrotowe bóle głowy o łagodnym i umiarkowanym nasileniu nieupośledzające codziennego funkcjonowania i bez towarzyszących niepokojących objawów rzadko są powodem zgłaszania się po poradę lekarską. Chorzy leczą się sami lekami kupowanymi bez recepty. Dziś wiemy, że w wielu przypadkach prowadzi to do nadużywania leków i powstawania polekowych bólów głowy. Bóle głowy budzą coraz większe zainteresowanie lekarzy neurologów, jak również internistów i lekarzy rodzinnych. Przybywa poradni specjalistycznych zajmujących się leczeniem tych dolegliwości. W konsekwencji coraz więcej chorych z bólami głowy jest konsultowanych przez lekarzy i prawidłowo leczonych. Na całym świecie, również w naszym kraju, powstają stowarzyszenia chorych na określone bóle głowy, np. stowarzyszenia chorych na migrenę czy klasterowy ból głowy.

6 W szkoleniu lekarzy i personelu medycznego ważną rolę odgrywa Polskie Towarzystwo Bólów Głowy powołane w 1997 roku z inicjatywy nestora polskiej neurologii i uznanego w świecie specjalisty prof. Antoniego Prusińskiego. Zrzesza ono lekarzy różnych specjalności zajmujących się bólami głowy, prowadzi szkolenia i warsztaty naukowe. W monografii starałem się dostarczyć jak najwięcej informacji praktycznych i z zakresu nauk podstawowych, które służą poznaniu istoty choroby, oraz aktualne kierunki badań. Mam nadzieję, że ułatwi to Państwu poznanie i zrozumienie ważnych problemów klinicznych i jednostek chorobowych. Pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować pracownikom Medical Tribune za pomoc w przygotowaniu, redakcji i wydaniu książki oraz pracownikom Zakładu Radiologii WIM za pomoc przy doborze ilustracji. Adam Stępień

Bóle głowy w historii medycyny WSTĘP Bóle głowy to jedne z najczęściej obserwowanych objawów neurologicznych oraz chorób u osób zgłaszających się do placówek podstawowej opieki medycznej.

7 Bóle głowy w historii medycyny WSTĘP Bóle głowy to jedne z najczęściej obserwowanych objawów neurologicznych oraz chorób u osób zgłaszających się do placówek podstawowej opieki medycznej. Są przedmiotem zainteresowania nie tylko neurologów, lecz także psychologów i epidemiologów oraz lekarzy specjalności pokrewnych. Ból głowy występuje jako odosobniona reakcja organizmu na różnorodne bodźce endo- i egzogenne, niestanowiąca istotnego problemu medycznego. Rzadziej świadczy o chorobie mogącej skutkować poważnymi następstwami, takiej jak guz mózgu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. STAROŻYTNOŚĆ Ból głowy znany był w medycynie już w najdawniejszych wiekach. Przez stulecia traktowano go jako karę i sądzono, że świadczy o usadowieniu się w głowie złych mocy. Starano się zatem wszelkimi dostępnymi metodami uwolnić od nich osobę cierpiącą. Wśród tych metod były nawet tak drastyczne jak otwieranie czaszki w celu uwolnienia demonów czy upust krwi. Przez wieki zabiegi te stosowano w różnych chorobach. Rycina 1. Otwór trepanacyjny w czaszce z okresu neolitu Pierwsze wskazówki dotyczące prawdopodobnie leczenia bólów głowy pochodzą z epoki neolitu, ok lat p.n.e. W czaszce z tego okresu ujawniono wykonany przez ówcześnie żyjących ludzi otwór trepanacyjny (ryc. 1). Pierwsze opisy bólów głowy pochodzą ze starożytnego Egiptu. Znajdujemy je w papirusie Hearsta (2000 r. p.n.e.) i papirusie Ebersa (1550 r. p.n.e.) (ryc. 2). W papirusach odkrytych przez Edwina Bóle głowy

8 Bóle głowy Smitha, pochodzących sprzed 1600 r. p.n.e., wyróżnia się już bóle głowy i neuralgie czaszkowe. Według ów czes nych wierzeń również bogowie, np. Horus i Ra, doświadczali bólów głowy.

3). W opisie bólu głowy u chorego o nazwisku Phaenix zwrócił uwagę na objawy wzrokowe oraz nudności i wymioty występujące podczas napadu, na które zalecał stosowanie ziół o działaniu przeciwwymiotnym.

Było ich trzy: heterokrania (w dzisiejszym rozumieniu migrena i objawy współistniejące z napadem bólu, takie jak: nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło), cephalalgia (łagodny i rzadki ból

8 8 Bóle głowy Smitha, pochodzących sprzed 1600 r. p.n.e., wyróżnia się już bóle głowy i neuralgie czaszkowe. Według ów czes nych wierzeń również bogowie, np. Horus i Ra, doświadczali bólów głowy. Rycina 2. Egipski bóg Horus i papirus Ebersa (1550 r. p.n.e.) Objawy aury podczas napadu oraz samą migrenę jako pierwszy opisał Hipokrates ( r. p.n.e.), lekarz praktykujący w starożytnej Grecji na wyspie Kos (ryc. 3). W opisie bólu głowy u chorego o nazwisku Phaenix zwrócił uwagę na objawy wzrokowe oraz nudności i wymioty występujące podczas napadu, na które zalecał stosowanie ziół o działaniu przeciwwymiotnym. Rycina 3. Ruiny asklepiejonu na wyspie Kos, gdzie praktykował Hipokrates W starożytnym Rzymie Areteusz z Kapadocji (30 90 r. n.e.) w swoim podręczniku medycznym jako jeden z pierwszych opisał odmienne rodzaje bólów głowy. Było ich trzy: heterokrania (w dzisiejszym rozumieniu migrena i objawy współistniejące z napadem bólu, takie jak: nudności, wymioty, nadwrażliwość na światło), cephalalgia (łagodny i rzadki ból głowy) oraz cephalea (częste i przewlekłe bóle głowy, mogące odpowiadać bólom napięciowym). Areteusz opisał również ból twarzy w obszarze unerwienia nerwu trójdzielnego, tj. neuralgię trójdzielną. Wprowadzony przez niego podział stosowany był przez stulecia i stał się podstawą nowoczesnej klasyfikacji bólów głowy. Przez wieki terapia bólów głowy opierała się na ziołach, ale wykorzystywano także inne metody mające ulżyć cierpiącemu. Pierwowzorem współcześnie stosowanej przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów (TENS transcutaneous nerve stimulation) w leczeniu bólów głowy były zabiegi wykonywane przez rzymskiego lekarza Skryboniusza Largusa, który w 43 r. n.e. towarzyszył cesarzowi Klau- Bóle głowy

Podobne dokumenty

Program naukowy. Hotel Mercure Warszawa Centrum Warszawa, ul. Złota 48/54

Program naukowy. Hotel Mercure Warszawa Centrum Warszawa, ul. Złota 48/54 Program naukowy wersja z dnia 5 marca 2018 Organizatorzy zastrzegają prawo do nanoszenia zmian w programie naukowym Hotel Mercure Warszawa Centrum 00-120 Warszawa, ul. Złota 48/54 Piątek, 13 kwietnia 2018