P r z e w o d n i k dla młodych

Transkrypt

1 P r z e w o d n i k dla młodych

2

3 P r z e w o d n i k dla młodych Polskie wydanie to owoc pracy wolontaryjnej grupy specjalistów z dziedzin: bioetyki, biologii molekularnej, biotechnologii, medycyny i prawa medycznego. Dziękujemy za ich fachową wiedzę, zaangażowanie i wytrwałość. Korekty dokonał Instytut Bioetyki UPJPII.

4

5 Wstęp Kim jest człowiek, że troszczysz się o niego? Słowa te zapisane ponad trzy tysiące lat temu do dziś nie straciły nic ze swej aktualności. Człowiek od pradawnych czasów stawiał sobie pytania o cel i sens własnego życia. Ze zdumieniem i zachwytem patrzył na siebie i innych. Badał tajniki własnego ciała i ducha. Niestety, w czasach współczesnych postuluje się, by zerwać z takim myśleniem i z większą rezerwą podchodzić do wartości ludzkiego życia. Próbuje się nas przekonać, że właściwie niewiele różnimy się od zwierząt. W wielu krajach wprowadza się prawo dopuszczające przerywanie ciąży; przybywa także tych regionów, gdzie legalizuje się eutanazję. Dziecko poczęte często nie jest uważane za człowieka, zaś o osobach starszych i cierpiących mówi się jako o niespełniających kryteriów odpowiedniej jakości życia. O wartości człowieka decyduje jego produktywność i uroda, nie zaś to, kim jest on sam w sobie. Może nadszedł już czas, by powrócić do starodawnego pytania: Kim jest człowiek? i przyznać, że jest on kimś zasadniczo różnym od zwierząt; kimś zupełnie wyjątkowym zarówno na naszej planecie, jak i w całym kosmosie. Że jest osobą ludzką, tzn. istotą rozumną, która winna kierować się w swoim postępowaniu prawem moralnym. Że wzajemnie winniśmy troszczyć się o siebie i chronić przed wyzyskiem i przemocą. Jest coś, co wyraźnie odróżnia nas, ludzi, od reszty istot żywych: to godność każdej osoby ludzkiej. To przestrzeń ducha, umiejętność odróżniania dobra od zła. To zdolność do poświęceń dla drugiego, umiejętność kochania. Stajemy dziś wobec wielu nowych problemów związanych z rozwojem nauk medycznych i biologicznych. Czy embrion ludzki jest człowiekiem? Czy godzi się powoływać go do istnienia w probówce? Czy wolno wykorzystywać ludzkie komórki macierzyste do badań naukowych? Do produkcji leków i kosmetyków? Co zrobić w przypadku diagnozy prenatalnej orzekającej o ciężkim schorzeniu płodu? Czy wolno przeszczepiać serce, wątrobę, trzustkę? W jaki sposób opiekować się chorym w ostatnich etapach jego życia? Kiedy człowiek naprawdę umiera? Winniśmy umieć odpowiedzieć na te pytania, gdyż problemy, jakie się pod nimi kryją, stały się częścią codziennego życia. Winniśmy uczyć się podejmować wybory odpowiedzialne, które nie godzą w ludzkie życie. I pamiętać, że to nauka winna być na usługach człowieka, a nie człowiek na usługach nauki. Oddajemy do rąk czytelników ten niewielki przewodnik po bioetyce z myślą, by służył zwłaszcza ludziom młodym gimnazjalistom, licealistom, studentom w kształtowaniu właściwych postaw etycznych w obliczu nowych wyzwań nauk biologicznych i medycznych. Mamy nadzieję, że będzie on wykorzystywany zwłaszcza w trakcie zajęć szkolnych na lekcjach biologii, wychowania do życia w rodzinie, etyki czy religii w rozwiązywaniu dylematów dotyczących zdrowia ludzkiego i seksualności. Książka jest tłumaczeniem francuskiego Manuel Bioéthique des Jeunes, który został opracowany przez Fundację Jérôme a Lejeune a z Paryża. Doczekał się on już tłumaczenia na język angielski i cieszy się dużą popularnością zarówno w krajach anglojęzycznych (zwłaszcza w USA), jak i frankofońskich. Obecnie przyszedł czas na tłumaczenie polskie. Przewodnik jest napisany w duchu personalizmu. W propozycji etycznych rozwiązań unika odniesienia do przesłanek religijnych, by mógł być przyjęty przez wszystkie środowiska wyznaniowe. Jako jedyne kryterium przyjmuje godność osoby ludzkiej i prawo moralne wypisane w sumieniu wszystkich ludzi. Ufamy, że ta mała książka stanie się podstawą dla lepszego zrozumienia przez czytelników wielu kwestii bioetycznych. Że trafi nie tylko do placówek edukacyjnych, lecz także do szpitali, klinik oraz pod dachy wielu polskich domów.

6 Zdjęcia: Jérôme Lejeune Foundation, Priest for life, Michael Clancy, Rob Bouwman, Ljupco Smokovski Fotolia, photl.com, Florence Loubet, Michel Depardieu, istockphoto.com, sxc.hu, pixabay.com, wikimedia commons. Ilustracje: Brunor Wydanie drugie poprawione.

7 Spis treści 1 Historia życia małego człowieka Aborcja Diagnostyka prenatalna Sztuczne zapłodnienie Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna Badania nad komórkami macierzystymi Kres życia Przeszczepianie narządów Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna...70 Jérôme Lejeune... 76

8 6 1 Historia życia małego człowieka Historia życia każdego człowieka zaczyna się w momencie zapłodnienia, czyli połączenia się komórki rozrodczej męskiej (plemnika) i żeńskiej (komórki jajowej). W procesie zapłodnienia dochodzi do przekazania dziecku materiału genetycznego ojca, zawartego w 23 chromosomach plemnika oraz materiału genetycznego matki, zawartego w 23 chromosomach komórki jajowej. Dlatego dziecko wykazuje później zewnętrzne podobieństwo do swoich biologicznych rodziców. W procesie zapłodnienia zostają zdeterminowane unikalne cechy genetyczne człowieka takie jak: płeć, kolor oczu, włosów, karnacja skóry itd. Zapłodnienie wyznacza początek życia każdej osoby ludzkiej. Wtedy właśnie tworzy się unikalny genotyp, który będzie identyfikował daną osobę do końca życia. To właśnie wtedy poczęliśmy się i Ty, i ja. Od tego momentu do chwili śmierci rozciąga się okres ludzkiego życia. 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Pierwszą fazą rozwoju człowieka jest jednokomórkowy organizm zwany zygotą. Wielkość człowieka w stadium jednokomórkowego embrionu wynosi 0,15 milimetra. Już w drugim dniu embrion ludzki zaczyna się dzielić, potwierdzając w ten sposób powstanie nowego, autonomicznego życia. Zygota powstaje w wyniku połączenia się plemnika i komórki jajowej, od których otrzymuje pełną informację genetyczną, która następnie będzie przekazywana do wszystkich potomnych komórek organizmu, do końca życia. Podział embrionu dokonuje się według ścisłe określonego planu. Pierwszą fazą rozwoju człowieka jest embrion w stadium jednokomórkowym (zygota) Człowiek w stadium dwukomórkowego embrionu

9 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów Embrion jest pierwszym stadium życia ludzkiego, które umownie rozciąga się od momentu zapłodnienia do 8. tygodnia życia. Dziecko w stadium embrionalnym jest żywym organizmem istotą ludzką ze specyicznym genotypem homo sapiens sapiens. Embrion ludzki powinien być traktowany jako osoba ludzka od pierwszej chwili swego istnienia. 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Stadium płodowe jest drugim po stadium embrionalnym okresem życia dziecka w łonie matki. Rozciąga się umownie od 8. tygodnia życia do momentu urodzenia się dziecka. W pierwszym dniu życia organizm ludzki w stadium embrionalnym dzieli się na dwie komórki, w drugim na cztery, w trzecim na osiem; dalsze podziały stają się już coraz bardziej nieregularne. Komórki embrionalne są ze sobą zespolone oraz wysyłają sygnały między sobą świadczy to o samoorganizacji embrionu oraz o tym, że od samego początku jest on istotą odrębną od organizmu matki. W trakcie jego rozwoju wszystkie przemiany zachodzą stopniowo, w sposób uporządkowany i ciągły. Od 10 do 30 komórek 4 komórki 8 komórek 2 dni 3 dni 4 dni Morula (przypomina maleńki owoc morwy) 5 7 dni Blastocysta zdolna do zagnieżdżenia się (implantacji) w ścianie macicy 7

10 8 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Ciąża to stan fizjologiczny kobiety, rozciągający się od momentu poczęcia dziecka do jego urodzenia Czas trwania ciąży określa się w tygodniach lub miesiącach rozwoju dziecka w stadium embrionalnym i płodowym, począwszy od dnia jego poczęcia. Czas trwania ciąży u ludzi wynosi około 38 tygodni (9 i ½ miesiąca księżycowego), licząc od daty poczęcia. Dziecko w 5. tygodniu (3 5 mm) Pierwszym symptomem ciąży jest zazwyczaj brak miesiączki. Kiedy kobieta zauważa u siebie ten objaw i dowiaduje się, że doszło do zapłodnienia, wówczas jej dziecko ma już co najmniej 14 dni. W 21. dniu zaczyna bić serce dziecka. Dziecko w 7. tygodniu (17 22 mm) Dziecko w 8. tygodniu (3,5 cm) Dziecko w 11. tygodniu (6 cm, 20 g) 1. dzień 1. miesiąc 2. miesiąc 3. miesiąc Dziecko w stadium zygoty. Bije już serce dziecka. Jego uderzenia można usłyszeć w badaniu ultrasonograficznym. Wykształcają się ręce i nogi Od tego tygodnia embrion dziecka. Można już zobaczyć nazywany jest płodem. jego palce, usta, nos, oczy, Można w nim wyodrębnić a nawet rzęsy. mózg i inne organy. Dziecko porusza rękami i stopami. Można już zidentyfikować jego płeć.

11 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Potomkie m człowieka jest maleńki człowiek. Jérôme Lejeune 16. tydzień (20 cm, 250 g) 24. tydzień (37 cm, 1000 g) 4. miesiąc 6. miesiąc 8. miesiąc Dziecko ssie swój kciuk i połyka wody płodowe. Jego ręce są w pełni wykształcone. Dziecko porusza się coraz bardziej. Zaczyna reagować na dźwięki z zewnątrz. Dziecko przyjmuje pozycję, w której zwykle pozostaje aż do urodzenia. 9

12 10 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna Najczęściej zadawane pytania? Czy embrion nie jest tylko jakimś «zlepkiem komórek»? Nie. Niektórzy posługują się terminem zlepek lub masa komórek zamiast organizm ludzki. Dziecko w stadium embrionalnym od samego początku jest żywą istotą, samoorganizującą się w procesie ciągłego rozwoju. Już samo miejsce wniknięcia plemnika do komórki jajowej decyduje o jego budowie; określa, gdzie będzie rozwijała się głowa, a gdzie nogi. Od momentu zapłodnienia uruchomiona zostaje kaskada wydarzeń (ekspresja genów, synteza białek), stanowiąca początek rozwoju człowieka. Przemiany te będą dokonywały się w ludzkim organizmie do końca życia. Mimo zachodzących nieustannie zmian, człowiek pozostaje zawsze tą samą osobą tożsamą ze swoim pierwszym stadium zygoty. Embrion to nie jakaś potencjalna osoba, lecz pełnoprawna osoba ludzka w pierwszym stadium swego istnienia to potencjalny dorosły. Dziecko w stadium embrionu od samego początku oddziałuje na swoje środowisko, zwłaszcza na organizm matki. Jego pojawienie się powoduje wstrzymanie cyklu miesiączkowego kobiety i w późniejszym etapie przygotowanie jej piersi do karmienia dziecka po urodzeniu. Tak więc embrion w żadnym wypadku nie jest jakimś zlepkiem komórek, lecz pełnym, indywidualnym organizmem ludzkim jednym z nas.? Czy od momentu zapłodnienia mamy do czynienia z bytem ludzkim? Tak. Mężczyzna i kobieta mogą począć tylko małego człowieka. W momencie zapłodnienia zostaje precyzyjnie określony unikalny zestaw ludzkich genów każdej osoby. Jeśli życie człowieka nie rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, to nie rozpoczyna się nigdy; w przeciwnym razie skąd pochodziłaby nowa informacja genetyczna? Nawet sformułowanie dziecko z probówki dowodzi, że zapłodnienie jest powszechnie uznawane za moment powstania człowieka. Embrion jest bytem ludzkim. Czy jest jednak osobą ludzką?? Tak. Każdy człowiek jest osobą ludzką! Czy można by kogokolwiek wykluczyć z grona osób ludzkich? Z jakiej racji? Z tego powodu, że jest jeszcze zbyt mały? Chory? 4 Sztuczne zapłodnienie Obarczony jakąś wadą dziedziczną? Każdy z nas był kiedyś maleńkim embrionem czy chciałbyś, aby wówczas nie uznano Cię za człowieka i pozwolono zginąć?... Czy przekonanie, że embrion jest osobą ludzką, nie jest tylko jakąś nieuzasadnioną prywatną opinią?? Nie. Uznanie, że zapłodnienie jest początkiem nowego życia ludzkiego, nie jest kwestią gustu czy opinii to fakt biologiczny. Wszystkie dowody naukowe na to wskazują, nic natomiast nie dowodzi tezy przeciwnej. Ale przecież zdarzają się przypadki bliźniąt czy ich życie osobowe nie zaczyna się później?? Nie. W przypadku bliźniąt jednojajowych także mamy do czynienia z osobą ludzką od pierwszego momentu istnienia. Życie embrionu bliźniaczego liczy się od momentu jego oddzielenia się od embrionu macierzystego.? Jak ocenić fakt, że wiele embrionów ginie w pierwszych dniach istnienia? Nie jest istotne, czy człowiek żyje 80 lat, dwa lata czy jeden dzień każdy poczyna się, przechodzi etapy swojego wzrostu, życia i obumierania. U jednych trwa to długo, u innych krótko. Prawdopodobnie

13 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi każdy z nas ma rodzeństwo, o którym nigdy nikt nie wiedział, nawet nasi rodzice. Dopóki embrion nie zaimplantuje się w macicy, nie może być człowiekiem.? Implantacja w ścianie macicy, która następuje zwykle w 4 9. dniu po zapłodnieniu, niczego nie zmienia w wewnętrznej strukturze dziecka w stadium embrionalnym. Zmienia się tylko miejsce jego zamieszkania. Przedtem był nim jajowód, teraz staje się nim ściana macicy matki. Kiedyś dziecko opuści organizm swej matki na zawsze. Implantacja w ścianie macicy jest tylko zmianą zewnętrzną, a nie istotową poczętego dziecka. By mówić o człowieku, musi mieć on zdolność myślenia musi posiadać mózg, a przynajmniej jego pierwsze zalążki zatem embrion w pierwszych dniach istnienia nie może być zaliczony do grona osób ludzkich.? O tym, czy ktoś jest człowiekiem, nie decyduje ten czy inny organ serce, mózg czy jeszcze coś innego. Człowiek nieświadomy czy to w trakcie snu, czy w stanie śpiączki nie przestaje być człowiekiem, choć w danej chwili nie posługuje się rozumem. Zresztą 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów struktura mózgu jest już zakodowana w genotypie jednokomórkowego organizmu. Mózg nie pojawia się nagle, np. w 40. dniu po zapłodnieniu, ale jest wynikiem szeregu procesów dokonujących się od samego początku istnienia człowieka.? Jeśli embrion jest zależny od swojej matki, czy może być uznany za odrębny byt ludzki? Tak. Człowiek w stadium embrionu, tak jak każdy człowiek, wymaga odpowiedniego środowiska do rozwoju. Każdy z nas na różnych etapach swojego życia jest w jakiś sposób zależny od otoczenia. Wszyscy potrzebujemy pożywienia i tlenu. Czy ktokolwiek przetrwałby bez ubrania na Antarktydzie? To, że nie posiadamy niektórych zdolności, nie czyni nas mniej ludzkimi. Zależność od jakiegoś czynnika nie zmienia naszej ludzkiej natury. Fakt, iż dziecko w stadium embrionu jest chronione i odżywiane w łonie matki, nie oznacza, że staje się ono częścią jej ciała. Każda z komórek dziecka jest różna od komórek jego matki. Czy dziecko w stadium płodowym czuje ból? Tak. Dziś wiemy, że dziecko w stadium płodowym odczuwa ból począwszy od drugiego trymestru ciąży, a nawet jeszcze wcześniej. W niektórych stanach USA? 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna istnieją przepisy prawne narzucające obowiązek znieczulenia dziecka przed wykonaniem aborcji.? Co sprawia, że ludzki embrion jest człowiekiem? Dany byt jest człowiekiem nie z powodu pewnych cech, zdolności czy dokonań, lecz wyłącznie ze względu na swoją ludzką naturę. Należy on do gatunku ludzkiego, do rodziny ludzkiej, do ludzkości tak jak każdy z nas. A zatem jest człowiekiem. Skoro embrion nie wygląda jak człowiek, czy jest on istotą ludzką? Tak przecież człowieczeństwa nie rozpoznajemy tylko po wyglądzie! Ten sam organizm ludzki przyjmuje różny wygląd, przechodząc w swoim życiu przez kolejne stadia rozwojowe: stadium embrionu, płodu, noworodka, dziecka, człowieka dorosłego i osoby starszej. Człowiek w stadium embrionalnym wygląda tak, jak wygląda istota ludzka w danej fazie rozwoju. Każdy z nas przechodził przez embrionalne fazy rozwoju, w których wszystko było już określone, nawet kolor naszych oczu!? 11

14 12 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Czym jest aborcja? Aborcja jest rzeczywistością brutalną; nawet delikatne mówienie o niej może wywoływać bardzo negatywne emocje. Nie można jednak milczeć. Staramy się przedstawić zagadnienie obiektywnie, decydując się jednak nie prezentować szokujących zdjęć zabijanych dzieci w stadium płodowym. Aborcja (przerwanie ciąży, sztuczne poronienie) jest zamierzonym zabiegiem, mającym na celu przerwanie ludzkiego życia w łonie matki. Aborcja zasadniczo różni się od poronienia naturalnego, które nie jest spowodowane umyślnym działaniem człowieka. Sformułowania przerwanie ciąży, usunięcie ciąży, terminacja ciąży, stosowane zamiennie ze słowem aborcja, ukrywają prawdę o tym, że zabieg ten w istocie oznacza uśmiercenie dziecka w łonie matki. Według Sprawozdania Rady Ministrów w latach przeprowadzono w Polsce 7632 zabiegi sztucznego przerwania ciąży. Z roku na rok zmniejsza się co prawda liczba aborcji dokonanych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia matki, wzrasta jednak liczba sztucznych poronień na podstawie stwierdzenia upośledzenia dziecka w stadium płodowym lub nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Oficjalne statystyki nie uwzględniają podziemia aborcyjnego oraz niszczenia ludzkich istot w stadium embrionalnym wskutek zażywania pigułek wczesnoporonnych i stosowania spiral (wkładek) wewnątrzmacicznych. Roczna liczba zalegalizowanych aborcji na świecie sięga około milionów. Życie każdego z tych dzieci było wyjątkowe, jedyne w swoim rodzaju i niezastąpione.

15 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów Metody aborcji Odessanie pod ciśnieniem. Dziecko w stadium płodowym jest rozrywane na części i usuwane z jamy macicy przez wysysanie. Metoda ta jest stosowana od 7. do 12. tygodnia ciąży. Łyżeczkowanie macicy. Dziecko jest rozczłonkowywane za pomocą narzędzi chirurgicznych, a następnie jego pozostałości usuwane są z jamy macicy. Tę metodę najczęściej stosuje się do tygodnia życia dziecka. Zatrucie roztworem soli. Chlorek potasu jest wstrzykiwany do pępowiny lub do serca dziecka, powodując jego obumarcie oraz przedwczesny poród. Hipertoniczny roztwór (roztwór soli o wyższym stężeniu niż w komórkach ciała dziecka) jest też wstrzykiwany do wód płodowych i zabija dziecko w ciągu kilku godzin. Po dwudziestu czterech godzinach matka rodzi martwe dziecko. Przerywanie ciąży tą metodą stosuje się w przypadku tzw. aborcji ze wskazań medycznych nawet do 9. miesiąca ciąży. W Polsce taka forma późnej aborcji jest prawnie zakazana. Częściowe urodzenie. Metoda ta jest analogiczna do wyżej opisanej, jednak pozwala pobrać wciąż żywe komórki nerwowe zabitego dziecka i użyć ich w celach badawczych. Taka forma późnej aborcji jest w Polsce również prawnie zakazana. Przez wzgląd na drastyczność tego procederu jego opis zostanie w tym miejscu pominięty. Pigułka RU-486. W wyniku działania tej pigułki zablokowane zostaje działanie progesteronu, co powoduje poronienie. Pigułka działa także na błonę śluzową macicy, uniemożliwiając przeżycie zaimplantowanego w niej embrionu lub płodu. W Polsce dystrybucja tego środka jest prawnie zakazana. 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Pigułka wczesnoporonna. (tzw. tabletka dzień po Escapelle, Postinor duo). Pigułka zażyta w odpowiednim momencie cyklu menstruacyjnego ma zapobiegać zapłodnieniu (jest to wówczas działanie antykoncepcyjne). Jednak w przypadku, gdy doszło już do zapłodnienia, pigułka uniemożliwia zagnieżdżenie się (implantację) embrionu w zniszczonym przez środek hormonalny nabłonku macicy. Dochodzi wówczas do sztucznego poronienia. Również pigułka EllaOne wykazuje działanie niszczące ludzkie życie na wczesnym etapie jego rozwoju. Wkładka domaciczna. Aby zapobiec ciąży, wewnątrz macicy umieszcza się specjalną wkładkę (spiralę). Ma ona działanie antykoncepcyjne, ponieważ zawarte w niej substancje chemiczne utrudniają plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Środek ten działa również wczesnoporonnie kiedy plemnikom uda się dotrzeć do komórki jajowej i dojdzie do zapłodnienia, metalowa wkładka wywołuje stan zapalny endometrium (błony śluzowej) macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się w niej dziecka. Hormony obniżają też grubość endometrium. Wkładka domaciczna i pigułka wczesnoporonna mogą powodować aborcję przez uniemożliwienie implantacji dziecka w stadium embrionu w macicy. 13

16 14 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Prawo Zapamiętaj: Prawo do życia od poczęcia jest niezbywalnym prawem każdej osoby ludzkiej, a jego poszanowanie stanowi fundament porządku prawnego. Lekarz ma prawo (na mocy klauzuli sumienia) odmówić dokonania aborcji. W art. 152 kodeksu karnego czytamy: 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Szacunek dla życia ludzkiego (zasada ogólna) Przypadki przerywania ciąży dopuszczane przez prawo polskie Art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.: Każdy człowiek ma prawo do życia. Art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.: Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Art. 38 Konstytucji RP z 1997 r.: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Art. 1 ustawy o planowaniu rodziny: Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie. Art. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka: W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. W Polsce od roku 1993 obowiązuje ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Art. 4a tej ustawy dopuszcza aborcję, gdy: 1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (brak ograniczeń czasowych); 2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem ciężarnej kobiety); 3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, np. gwałtu lub czynu kazirodczego, lub też obcowania płciowego z nieletnimi poniżej 15. roku życia (do 12. tygodnia ciąży). Prawo polskie zabrania wykonywania tzw. aborcji na żądanie oraz przerwania ciąży ze względów społecznych, tzn. z powodu trudnych warunków życiowych czy złej sytuacji finansowej kobiety ciężarnej.

17 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Aborcja na różnych etapach ciąży 1. dzień 5. tydzień (3 5 mm) 8. tydzień (35 mm) 11. tydzień (6 cm, 20 g) 16. tydzień (20 cm, 250 g) 20. tydzień (30 cm, 650 g) 1. miesiąc 2. miesiąc 3. miesiąc 4. miesiąc 5. miesiąc Ważna uwaga Pomimo prawnego przyzwolenia na przerywanie ciąży w niektórych przypadkach, każda aborcja jest aktem głęboko niegodziwym. Jest zabiciem dziecka w łonie matki. Jest pogwałceniem podstawowego prawa do życia, jakie przynależne jest każdemu człowiekowi od momentu poczęcia. Jest zanegowaniem podstawowej zasady etyki medycznej Primum non nocere ( Po pierwsze, nie szkodzić ). Już starożytny lekarz Hipokrates w swojej przysiędze deklaruje: Nie dam nigdy kobiecie 9. miesiąc środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Również Deklaracja Genewska Światowego Stowarzyszenia Lekarzy mówi: Zachowam najwyższy respekt dla życia ludzkiego od chwili jego poczęcia. Aborcja godzi w porządek społeczny, zezwalając na niszczenie ludzkiego życia w stadium embrionalnym i płodowym przez tych, którzy to życie powinni szczególnie ochraniać (rodzice, personel medyczny). Godzi w małżeństwo i rodzinę, stanowiąc akt wymierzony przeciw miłości i życiu. 15

18 16 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Najczęściej zadawane pytania? Jeżeli samotna kobieta jest w ciąży, kto może jej pomóc? Kobieta w ciąży, zwłaszcza samotna, może czuć się przytłoczona sytuacją, w której się znalazła. Potrzebuje szczególnego wsparcia, rozmowy, towarzyszenia, czasami również pomocy finansowej. Aborcja w żadnym przypadku nie jest dobrym wyjściem z trudnej sytuacji. Wiele kobiet po przerwaniu ciąży bardzo żałuje swojej decyzji tego, że pozbawiły swoje dzieci życia i miłości. Istnieją liczne organizacje oferujące pomoc kobietom, które znalazły się w takim położeniu, m.in.: Czy kobieta po dokonaniu aborcji potrzebuje pomocy? Tak. Kobieta po zabiegu przerwania ciąży powinna otrzymać wsparcie, ponieważ może czuć się osamotniona i zmagać się z ogromnym poczuciem winy. Trzeba jej pomóc, aby mogła stopniowo powrócić do normalnego życia.

19 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia Czy aborcja pociąga za sobą konsekwencje psychologiczne?? Tak. Wiele kobiet, które dokonały aborcji, wykazuje oznaki depresji i innych zaburzeń, w tym poczucie winy, utratę poczucia własnej wartości, myśli samobójcze, niepokój, bezsenność, złość, problemy w pożyciu seksualnym oraz nocne koszmary związane z dokonanym zabiegiem przerwania ciąży. Konsekwencje aborcji, które mogą pojawić się natychmiast lub nawet kilka lat później, są dziś dobrze znane jako syndrom poaborcyjny. Intensyfikacja wspomnianych objawów może występować wówczas, gdy matka (kobieta, która dokonała aborcji) dostrzega inną ciężarną kobietę lub małe dziecko, gdy przebywa w okolicach miejsca dokonania aborcji czy też w związku z rocznicą śmierci swojego dziecka. Syndrom poaborcyjny może wystąpić także u ojca dziecka, rodzeństwa i innych osób. Kobiety na całym świecie od pewnego czasu zaczęły głośno mówić o skutkach aborcji i publicznie wyznawać: Gdybyśmy tylko wiedziały.... Więcej informacji o konsekwencjach aborcji dla zdrowia kobiety i o syndromie poaborcyjnym można znaleźć m.in. na poniższych stronach internetowych: w filmie: oraz w książce Amelii Kowalczyk, Syndrom poaborcyjny (Kraków 2014). 8 Przeszczepianie narządów? 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Czy można usprawiedliwić aborcję? Aborcja jest umyślnym odebraniem życia drugiej osobie. Pozwala silniejszym dysponować życiem słabszych decydować o tym, czy ktoś ma żyć, czy nie. W żadnych okolicznościach człowiek nie ma prawa decydować o czyimś życiu lub śmierci. Pamiętaj: Nie zabijaj!.? Co to jest aborcja eugeniczna? Aborcja, której przyczyną jest choroba dziecka, nazywamy aborcją eugeniczną. Ma ona na celu pozbycie się ze społeczeństwa osób chorych, niepełnosprawnych, niepełnowartościowych. Od 1993 r. stopniowo wzrasta liczba aborcji dokonanych z powodu uszkodzenia dziecka w stadium płodowym lub nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. W 1993 r. uśmiercono 32 dzieci, u których stwierdzono upośledzenie lub taką chorobę. W 2012 r. w Polsce według danych NFZ dokonano 1207 aborcji z powodu choroby lub upośledzenia dziecka, a w 2013 r. ich liczba wzrosła już do Fakt, że aborcje eugeniczne są legalne w myśl prawa polskiego, w niczym nie zmienia kwalifikacji moralnej dokonanego czynu: są one zawsze głęboko niegodziwe, gdyż stanowią uśmiercenie niewinnej osoby ludzkiej. Ma m 2 miesiące, mierzę już 3 cm! Przy pomocy mikroskopu możesz zobaczyć moje linie papilarne! 17

20 18 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Releksja etyczna Kobieta i dziecko: przyjaciele czy wrogowie? Dlaczego prawo matki do aborcji miałoby stać ponad prawem dziecka do życia? Dlaczego dziecko uważa się czasami za kogoś zagrażającego dobru matki? Jeżeli nawet niektórzy wysuwają takie twierdzenia, to należy pamiętać, że dziecko jest zawsze niewinne. Więź łącząca matkę i dziecko, będąca symbolem miłości i pokoju, jest dzisiaj niszczona przez prawo zezwalające na aborcję. A co, jeśli ciąża powstała w wyniku gwałtu? Z całą pewnością kobieta, która zaszła w ciążę w wyniku gwałtu, potrzebuje specjalistycznej opieki po tak traumatycznym przeżyciu. Jednak zabicie dziecka nie cofnie tragedii; byłoby tylko przedłużeniem zła i jedynie pogorszyłoby sytuację kobiety. Ukarany winien zostać przestępca, a nie dziecko. Z jakiego powodu niewinne dziecko miałoby ponieść karę śmierci? Czy aborcja jest wyrazem wolności kobiety? Niektórzy twierdzą, że aborcja uwalnia kobietę od przymusu macierzyństwa, dając jej prawo do decydowania o własnym ciele. Nieprawdą jest jednak twierdzenie, że rozwijające się dziecko jest częścią organizmu matki. Dziecko nienarodzone jest odrębną istotą ludzką, która jednak potrzebuje bezpiecznego ekosystemu ciała matki, by w nim rozwijać się i żyć. Matka nie może dowolnie dysponować życiem swojego dziecka. Aborcja jest też atakiem na naturę kobiety, w którą wpisane jest macierzyństwo. Ogromne cierpienie z powodu niepłodności ukazuje, że macierzyństwo jest ważną częścią kobiecej tożsamości. Zabicie własnego dziecka nie jest i nigdy nie może być źródłem ani wolności, ani samorealizacji.

21 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi Co z prawami i obowiązkami ojca? Nierzadko zdarza się, że młoda kobieta w ciąży czuje się zmuszona do aborcji, ponieważ ojciec nie chce wziąć odpowiedzialności za swoje dziecko. Czasami bywa odwrotnie: kobieta decyduje się na aborcję wbrew woli ojca dziecka. Dlaczego ojciec nie może sprzeciwić się woli matki i dążyć za wszelką cenę do ocalenia swojego dziecka? Poczęte dziecko jest wszakże dzieckiem obojga rodziców! Jest ciałem z ciała zarówno matki, jak i ojca. Pewien 22-letni tata wyznał, że był bliski popełnienia samobójstwa, gdy dowiedział się, że jego dziewczyna usunęła ich dziecko. Ustawodawca, niestety, ignoruje prawo ojca do ochrony dziecka w okresie prenatalnym. 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów Czy w przypadku aborcji można mówić o wolnym wyborze? Wybierając aborcję, rodzice wybierają śmierć swojego dziecka. Niestety, współczesne prawodawstwo daje czasami rodzicom prawo do zabicia swego dziecka. To, co jest dopuszczone przez prawo, nie zawsze jest dozwolone moralnie. Chociaż prawo polskie w pewnych przypadkach pozwala rodzicom dokonać aborcji, to jednak sumienie człowieka nieustannie przypomina podstawową zasadę: Nie zabijaj!. Problemy finansowe Czy problemy finansowe są wystarczającym powodem, by usunąć dziecko? Najlepszą formą wsparcia kobiety w trudnej sytuacji nie jest pomoc w zabiciu jej dziecka, ale pomoc w rozwiązaniu jej problemów finansowych. Jeżeli matka nie jest w stanie wychować dziecka, wówczas jednym z możliwych rozwiązań jest przekazanie go do adopcji. 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna Społeczeństwo, które za bija swoje dzieci, traci jednocześnie swoją duszę i swoją nadzieję. Jérôme Lejeune Adopcja zamiast aborcji W przypadku poważnych trudności może się okazać, że rodzice nie są w stanie wychować swojego dziecka. Mogą je wówczas powierzyć rodzicom zastępczym lub w ostateczności pozostawić w oknie życia. caritas-w-diecezjach/5-okna-zycia-adresy W przeciwieństwie do aborcji, która odbiera dziecku życie, adopcja daje dziecku szansę przeżycia: choć traci ono biologiczną matkę i ojca, to jednak zachowuje swoje życie i znajduje nowych rodziców. Obecnie w Polsce adoptowanych jest rocznie ok. 3,5 tys. dzieci, z czego 24% to adopcja niemowląt do pierwszego roku życia, a kolejne 12,9% to adopcja dzieci do drugiego roku życia. 19

22 1 Historia życia małego człowieka 74 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Najczęściej zadawane pytania Czy dwie osoby tej samej płci mogą mieć dzieci?? Nie. Dwie osoby tej samej płci nie mogą doprowadzić do poczęcia dziecka. Nawet w przypadku procedury sztucznego zapłodnienia, niezależnie od rodzaju zastosowanej techniki, konieczne są gamety pochodzące od przedstawicieli obu płci. Kobieta może dostarczyć komórki jajowe, a mężczyzna może być dawcą nasienia, lecz dwie kobiety lub dwóch mężczyzn nie jest w stanie zapewnić komplementarnego materiału genetycznego, niezbędnego do zapłodnienia. Poczęcie dziecka zawsze wymaga udziału dwóch osób przeciwnej płci. Nawet gdy z metody sztucznego zapłodnienia korzysta para homoseksualna, tylko jedna z osób może zostać rodzicem biologicznym.? Jaka jest różnica pomiędzy płcią biologiczną (ang. sex) i płcią społeczno-kulturową (ang. gender)? Płeć w kontekście biologicznym (sex) dotyczy genetycznych, anatomicznych i fizjologicznych cech ludzkiej osoby (mężczyzny lub kobiety), podczas gdy płeć w kontekście społeczno-kulturowym (gender) opisuje czyjąś wewnętrzną samoocenę jako skutek wpływu czynników kulturowych oraz społecznych wzorców postrzegania męskości i kobiecości. Czym jest rodzicielstwo homoseksualne?? Określenie homoseksualne rodzicielstwo oznacza sprawowanie funkcji rodzicielskiej przez dwie dorosłe osoby tej samej płci, które pozostają we wzajemnej relacji. Wiąże się ono z promowaniem idei, iż istotą rodzicielstwa nie jest przekazanie życia dziecku w akcie małżeńskim, lecz wyłącznie wychowanie go, bez potrzeby uwzględnienia w tym procesie komplementarności ról kobiety i mężczyzny. Poczęcie dziecka przy pomocy procedury sztucznego zapłodnienia stanowi poważne pogwałcenie ludzkiej godności. Dzieci zasługują na to, by począć i narodzić się jako owoc miłości ojca i matki, a także by móc przekazać dziedzictwo genetyczne obojga rodziców kolejnym pokoleniom. 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna Releksja Zmiana płci Każdy człowiek jest pod względem genetycznym mężczyzną lub kobietą. Owszem, jest prawdą, że rodzina, społeczeństwo i czynniki kulturowe mają wpływ na nasze rozumienie męskości i kobiecości, jednakże u dzieci postrzeganie własnej płci kształtuje się zazwyczaj zgodnie z ich płcią biologiczną. Gdy jest inaczej, sytuacja ta stanowi dla dziecka źródło psychicznego, a często również społecznego cierpienia. Zwolennicy teorii gender twierdzą, iż czynniki biologiczne nie są tak bardzo istotne, zaś subiektywne postrzeganie własnej płci ma większe znaczenie niż budowa anatomiczna. Uważają, że przy pomocy technik medycznych można zmienić płeć, jednak w istocie rzeczy nie ma takiej możliwości. Podejmowane próby zmiany płci biologicznej powodują jedynie okaleczenie zdrowego zazwyczaj ciała, a także okłamują człowieka, który co prawda może wyglądać na przedstawiciela przeciwnej płci, ale nigdy nim tak naprawdę nie będzie.

23 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna etyczna Modele rodziny Miłość rodziców jest kluczowa dla zdrowego i prawidłowego wychowania dzieci. Ojcowie i matki rozumieją podobnie jak ich dzieci że każdy z rodziców wnosi do rodziny unikalną przestrzeń miłości i oddania. Matka i ojciec wspólnie towarzyszą dzieciom w rozwijaniu ich zdrowej osobowości, relacji międzyludzkich oraz w rozumieniu własnej seksualności. Związek kobiety i mężczyzny matki i ojca jest naturalną przestrzenią, w jakiej dzieci rodzą się i dorastają. Rodzice dopełniają się zarówno w akcie seksualnym, który jest miejscem powstania nowego życia, jak i wzajemnie uzupełniają się w wychowywaniu swych dzieci. Artykuł 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stwierdza, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa. Świadectwo Prawo do dziecka Nikt nie ma prawa do posiadania dziecka. Dziecko nie jest towarem czy dobrem konsumpcyjnym, które przychodzi na świat, by zaspokajać potrzeby i pragnienia swoich rodziców. Dążenie par homoseksualnych do przekraczania biologicznych ograniczeń nie stanowi wystarczającego powodu, by zezwolić im na wychowywanie dzieci. Adopcja powinna przede wszystkim mieć na celu dobro dzieci, nie zaś rodziców. Najnowsze badania w tej dziedzinie potwierdziły, że kochająca matka i kochający ojciec, pozostający w stałym związku małżeńskim, są podstawą zdrowego rozwoju dziecka. Każde dziecko zasługuje na to, by wychować się w komplementarnym, pełnym miłości związku ojca i matki. Ojciec i matka jednakowo są ludźmi, jednakowo (przynajmniej w założeniu) troszczą się o dziecko, kochają je, są dla niego. Jest jednak między nimi nieusuwalna różnica, wynikająca właśnie z płci. Myślę, że to jest w jakimś sensie fundamentalne, ta «nieusuwalność» różnicy, i że można to rozwinąć wręcz filozoficznie, gdyby ktoś chciał. Nieważne, czy matka będzie bierna i czuła, a ojciec aktywny i wymagający, czy odwrotnie. Bez względu na to, jak rozkładają się cechy charakteru i temperamentu oraz role kulturowe/społeczne, «nieusuwalność» różnicy płciowej jest czymś szalenie ważnym dla budowania orientacji człowieka w świecie. Świecie, który zbudowany jest na nieusuwalnych opozycjach (byt - niebyt itd.). [Relacja homoseksualnej kobiety, mieszkanki Warszawy, lat 41] 75

24 76 Jérôme Lejeune Jérôme Lejeune był wybitnym francuskim lekarzem i genetykiem. Urodził się w 1926 roku, w Montrouge na przedmieściach Paryża. Po studiach medycznych podjął pracę badawczą w Centre National des Recherches Scientifiques CNRS (Narodowym Centrum Badań Naukowych). W 1958 roku, w czasie badań nad chromosomami dziecka z tzw. mongolizmem, odkrył istnienie dodatkowego chromosomu w 21. parze. Było to pierwsze w świecie odkrycie związku pomiędzy upośledzeniem umysłowym a nieprawidłowością chromosomową, które przyniosło Lejeune owi międzynarodową sławę i uznanie. W 1964 roku został pierwszym profesorem specjalnie dla niego utworzonej Katedry Genetyki Ogólnej na Wydziale Medycznym w Paryżu.

25 77 Przez całe życie Lejeune kontynuował próbę znalezienia lekarstwa na trisomię 21. chromosomu. Był przekonany, że wyleczenie trisomii 21 otworzy drogę do leczenia również innych chorób pochodzenia genetycznego. Równolegle z działalnością naukową prowadził praktykę lekarską w jednym z największych na świecie szpitali dziecięcych Szpitalu Neckera w Paryżu, gdzie objął swoimi konsultacjami ponad 9 tysięcy pacjentów z opóźnieniem umysłowym. Zaangażował się ponadto w misję obrony życia; działalność ta nabrała szczególnej mocy pod koniec lat sześćdziesiątych i w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, gdy we Francji i w innych krajach toczyła się debata nad zalegalizowaniem aborcji. Lejeune był doktorem honoris causa Uniwersytetu Nawarry w Pampelunie, członkiem Papieskiej Akademii Nauk (od 1974), Académie des Sciences Morales et Politiques (Akademii Nauk Moralnych i Politycznych, od 1981) oraz Académie Nationale de Médecine (Narodowej Akademii Medycyny, od 1983). Był też pomysłodawcą i współtwórcą Papieskiej Akademii Pro Vita. W 1994 roku został mianowany przez Jana Pawła II pierwszym przewodniczącym tejże Akademii. Kilka miesięcy później, 3 kwietnia 1994 roku, zmarł na nowotwór płuc w wieku 67 lat. Wkrótce po śmierci profesora, w 1995 roku, dzięki zaangażowaniu i determinacji jego krewnych i współpracowników, w Paryżu powstała Fundacja Jérôme a Lejeune a, która rok później została uznana we Francji za organizację pożytku publicznego. Fundacja finansuje i wspiera liczne programy badawcze mające na celu znalezienie leku na trisomię 21 i inne wady genetyczne powodujące opóźnienie umysłowe. Powołany przez nią Instytut Jérôme a Lejeune a jest centrum specjalistycznych konsultacji medycznych dla pacjentów z trisomią 21. chromosomu oraz ich rodzin. Fundacja aktywnie włącza się również do debaty publicznej nad kwestiami bioetycznymi oraz prowadzi kampanie mające uwrażliwić społeczeństwo na problematykę niepełnosprawności intelektualnej i ukazać godność dotkniętych nią osób.

26 78 Podręcznik, który trzymacie teraz w dłoni, wzorowany jest na swym francuskim pierwowzorze autorstwa Fundacji Jerome a Lejeune a. Polskie wydanie to owoc pracy wolontaryjnej grupy specjalistów z dziedzin: bioetyki, biologii molekularnej, biotechnologii, medycyny i prawa medycznego. Dziękujemy za ich fachową wiedzę, zaangażowanie i wytrwałość. Korekty dokonał Instytut Bioetyki UPJPII w Krakowie. Jeśli chcesz znać aktualności z dziedziny bioetyki, zaprenumeruj nasz miesięcznik: Newsletter bioetyczny to comiesięczny zbiór aktualności z dziedziny bioetyki z całego świata. Dzięki pracy młodych, ambitnych ludzi, każdy ma dostęp do wyselekcjonowanej i rzetelnej wiedzy. Wszystkie treści w nim przedstawione tworzone są przez najlepszych specjalistów bioetyki nie tylko z Polski, ale i z całego świata. Jedyne tego typu pismo w Polsce! Celem twórców jest dotarcie z bioetycznymi treściami do jak największej liczby odbiorców, dlatego też jest on całkowicie darmowy. Aktualne oraz archiwalne materiały dostępne są na stronie: Serdecznie zachęcamy nie tylko do zapoznania się z jego treścią osobiście, ale także do polecenia newslettera rodzinie i znajomym. Newsletter napisany jest na tyle prostym językiem, że przedstawione w nim treści są zrozumiałe nie tylko dla specjalistów, ale również uczniów, studentów, czy innych ludzi, którym tematyka bioetyki nie jest obojętna.

27 79 Kim jesteśmy? Fundacja Jeden z Nas powstała na gruncie jednej z pierwszych Europejskich Inicjatyw Obywatelskich o tej samej nazwie. Jest jedyną polską organizacją pro-life działającą przy Parlamencie Europejskim i jedną z dwóch polskich organizacji członkowskich Europejskiej Federacji dla Życia i Godności Człowieka ONE OF US. Jest to największa tego typu organizacja w Europie, zrzeszająca kilkadziesiąt organizacji z ponad 20 krajów UE. Prezes naszej Fundacji pełni funkcję Sekretarza Generalnego Europejskiej Federacji jako jedyny Polak w jej zarządzie. Wspólnie z partnerami z innych krajów UE, Fundacja Jeden z Nas pracuje w instytucjach europejskich, by promować i bronić prawa do życia. Zapraszamy do odwiedzenia strony naszej Fundacji: Zapraszamy również na naszą stronę fundraisingową: tam mogą Państwo zaznajomić się z naszymi dotychczasowymi osiągnięciami oraz poznać plany na najbliższe miesiące. Będziemy wdzięczni za rozważenie regularnego wspierania naszych działań na poziomie europejskim! Fundacja JEDEN Z NAS, ul. św. Filipa 23/4, Kraków KRS , NIP: , REGON: Wszystkie pytania, sugestie rady oraz spostrzeżenia proszę kierować na adres: fundacja@jedenznas.pl

28 Jak zamówić Przewodnik: bioetyka dla młodych? Wejdź na stronę: lub zadzwoń: Chcemy, by Przewodnik: bioetyka dla młodych mógł dotrzeć do jak największej grupy odbiorców. Niestety, nie każdy może być w stanie go kupić. Dlatego prosimy o wsparcie! Każda darowizna przesłana na konto Fundacji Jeden z Nas (dane do przelewu są dostępne na naszej stronie internetowej z dopiskiem: Przewodnik: bioetyka dla młodych będzie przeznaczona na bezpłatną dystrybucję podręcznika dla tych, którzy chcieliby go otrzymać, a nie mogą za niego zapłacić.

29

30 Przewodnik: bioetyka dla młodych to zbiór rzetelnych odpowiedzi na szereg pytań dotyczących kwestii życia. Jest to opowieść o drodze człowieka od początku po kres jego życia. Księga powstała dzięki pracy ekspertów z dziedziny bioetyki, prawa oraz medycyny. Jednak nie jest to publikacja naukowa, a w prosty sposób przygotowane kompendium wiedzy minimum, z którym każdy z nas powinien się zapoznać. Treści zawarte w tej książeczce są uniwersalne; zastosowany język i grafika w sposób szczególny mają ułatwić zrozumienie kwestii bioetycznych ludziom młodym. Czy prawo matki do aborcji może stać nad prawem dziecka do życia? Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia ~Konstytucja RP Od kiedy jestem człowiekiem? ISBN: Co to jest aborcja eugeniczna? Kto może ocenić wartość ludzkiego życia? O co chodzi z gender? Czy stworzymy supermana? Czy można mieć aż sześciu rodziców? Eutanazja jako rozwiązanie problemu?