P r z e w o d n i k dla młodych

Transkrypt

1 P r z e w o d n i k dla młodych

2

3 P r z e w o d n i k dla młodych Polskie wydanie to owoc pracy wolontaryjnej grupy specjalistów z dziedzin: bioetyki, biologii molekularnej, biotechnologii, medycyny i prawa medycznego. Dziękujemy za ich fachową wiedzę, zaangażowanie i wytrwałość. Korekty dokonał Instytut Bioetyki UPJPII.

4

5 Wstęp Kim jest człowiek, że troszczysz się o niego? Słowa te zapisane ponad trzy tysiące lat temu do dziś nie straciły nic ze swej aktualności. Człowiek od pradawnych czasów stawiał sobie pytania o cel i sens własnego życia. Ze zdumieniem i zachwytem patrzył na siebie i innych. Badał tajniki własnego ciała i ducha. Niestety, w czasach współczesnych postuluje się, by zerwać z takim myśleniem i z większą rezerwą podchodzić do wartości ludzkiego życia. Próbuje się nas przekonać, że właściwie niewiele różnimy się od zwierząt. W wielu krajach wprowadza się prawo dopuszczające przerywanie ciąży; przybywa także tych regionów, gdzie legalizuje się eutanazję. Dziecko poczęte często nie jest uważane za człowieka, zaś o osobach starszych i cierpiących mówi się jako o niespełniających kryteriów odpowiedniej jakości życia. O wartości człowieka decyduje jego produktywność i uroda, nie zaś to, kim jest on sam w sobie. Może nadszedł już czas, by powrócić do starodawnego pytania: Kim jest człowiek? i przyznać, że jest on kimś zasadniczo różnym od zwierząt; kimś zupełnie wyjątkowym zarówno na naszej planecie, jak i w całym kosmosie. Że jest osobą ludzką, tzn. istotą rozumną, która winna kierować się w swoim postępowaniu prawem moralnym. Że wzajemnie winniśmy troszczyć się o siebie i chronić przed wyzyskiem i przemocą. Jest coś, co wyraźnie odróżnia nas, ludzi, od reszty istot żywych: to godność każdej osoby ludzkiej. To przestrzeń ducha, umiejętność odróżniania dobra od zła. To zdolność do poświęceń dla drugiego, umiejętność kochania. Stajemy dziś wobec wielu nowych problemów związanych z rozwojem nauk medycznych i biologicznych. Czy embrion ludzki jest człowiekiem? Czy godzi się powoływać go do istnienia w probówce? Czy wolno wykorzystywać ludzkie komórki macierzyste do badań naukowych? Do produkcji leków i kosmetyków? Co zrobić w przypadku diagnozy prenatalnej orzekającej o ciężkim schorzeniu płodu? Czy wolno przeszczepiać serce, wątrobę, trzustkę? W jaki sposób opiekować się chorym w ostatnich etapach jego życia? Kiedy człowiek naprawdę umiera? Winniśmy umieć odpowiedzieć na te pytania, gdyż problemy, jakie się pod nimi kryją, stały się częścią codziennego życia. Winniśmy uczyć się podejmować wybory odpowiedzialne, które nie godzą w ludzkie życie. I pamiętać, że to nauka winna być na usługach człowieka, a nie człowiek na usługach nauki. Oddajemy do rąk czytelników ten niewielki przewodnik po bioetyce z myślą, by służył zwłaszcza ludziom młodym gimnazjalistom, licealistom, studentom w kształtowaniu właściwych postaw etycznych w obliczu nowych wyzwań nauk biologicznych i medycznych. Mamy nadzieję, że będzie on wykorzystywany zwłaszcza w trakcie zajęć szkolnych na lekcjach biologii, wychowania do życia w rodzinie, etyki czy religii w rozwiązywaniu dylematów dotyczących zdrowia ludzkiego i seksualności. Książka jest tłumaczeniem francuskiego Manuel Bioéthique des Jeunes, który został opracowany przez Fundację Jérôme a Lejeune a z Paryża. Doczekał się on już tłumaczenia na język angielski i cieszy się dużą popularnością zarówno w krajach anglojęzycznych (zwłaszcza w USA), jak i frankofońskich. Obecnie przyszedł czas na tłumaczenie polskie. Przewodnik jest napisany w duchu personalizmu. W propozycji etycznych rozwiązań unika odniesienia do przesłanek religijnych, by mógł być przyjęty przez wszystkie środowiska wyznaniowe. Jako jedyne kryterium przyjmuje godność osoby ludzkiej i prawo moralne wypisane w sumieniu wszystkich ludzi. Ufamy, że ta mała książka stanie się podstawą dla lepszego zrozumienia przez czytelników wielu kwestii bioetycznych. Że trafi nie tylko do placówek edukacyjnych, lecz także do szpitali, klinik oraz pod dachy wielu polskich domów.

6 Zdjęcia: Jérôme Lejeune Foundation, Priest for life, Michael Clancy, Rob Bouwman, Ljupco Smokovski Fotolia, photl.com, Florence Loubet, Michel Depardieu, istockphoto.com, sxc.hu, pixabay.com, wikimedia commons. Ilustracje: Brunor Wydanie drugie poprawione.

7 Spis treści 1 Historia życia małego człowieka Aborcja Diagnostyka prenatalna Sztuczne zapłodnienie Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna Badania nad komórkami macierzystymi Kres życia Przeszczepianie narządów Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna...70 Jérôme Lejeune... 76

8 str. 6 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Pierwszą fazą rozwoju człowieka jest jednokomórkowy organizm zwany zygotą. Wielkość człowieka w stadium jednokomórkowego embrionu wynosi 0,15 milimetra. Już w drugim dniu embrion ludzki zaczyna się dzielić, potwierdzając w ten sposób powstanie nowego, autonomicznego życia. Historia życia każdego człowieka zaczyna się w momencie zapłodnienia, czyli połączenia się komórki rozrodczej męskiej (plemnika) i żeńskiej (komórki jajowej). W procesie zapłodnienia dochodzi do przekazania dziecku materiału genetycznego ojca, zawartego w 23 chromosomach plemnika oraz materiału genetycznego matki, zawartego w 23 chromosomach komórki jajowej. Dlatego dziecko wykazuje później zewnętrzne podobieństwo do swoich biologicznych rodziców. W procesie zapłodnienia zostają zdeterminowane unikalne cechy genetyczne człowieka takie jak: płeć, kolor oczu, włosów, karnacja skóry itd. Zapłodnienie wyznacza początek życia każdej osoby ludzkiej. Wtedy właśnie tworzy się unikalny genotyp, który będzie identyfikował daną osobę do końca życia. To właśnie wtedy poczęliśmy się i Ty, i ja. Od tego momentu do chwili śmierci rozciąga się okres ludzkiego życia. Zygota powstaje w wyniku połączenia się plemnika i komórki jajowej, od których otrzymuje pełną informację genetyczną, która następnie będzie przekazywana do wszystkich potomnych komórek organizmu, do końca życia. Pierwszą fazą rozwoju człowieka jest embrion w stadium jednokomórkowym (zygota) Podział embrionu dokonuje się według ścisłe określonego planu. Człowiek w stadium dwukomórkowego embrionu

9 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 7 Embrion jest pierwszym stadium życia ludzkiego, które umownie rozciąga się od momentu zapłodnienia do 8. tygodnia życia. Dziecko w stadium embrionalnym jest żywym organizmem istotą ludzką ze specyficznym genotypem homo sapiens sapiens. Embrion ludzki powinien być traktowany jako osoba ludzka od pierwszej chwili swego istnienia. Stadium płodowe jest drugim po stadium embrionalnym okresem życia dziecka w łonie matki. Rozciąga się umownie od 8. tygodnia życia do momentu urodzenia się dziecka. W pierwszym dniu życia organizm ludzki w stadium embrionalnym dzieli się na dwie komórki, w drugim na cztery, w trzecim na osiem; dalsze podziały stają się już coraz bardziej nieregularne. Komórki embrionalne są ze sobą zespolone oraz wysyłają sygnały między sobą świadczy to o samoorganizacji embrionu oraz o tym, że od samego początku jest on istotą odrębną od organizmu matki. W trakcie jego rozwoju wszystkie przemiany zachodzą stopniowo, w sposób uporządkowany i ciągły. 4 komórki 2 dni 8 komórek 3 dni Od 10 do 30 komórek 4 dni Morula (przypomina maleńki owoc morwy) 5 7 dni Blastocysta zdolna do zagnieżdżenia się (implantacji) w ścianie macicy

10 str. 8 1 Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Ciąża to stan fizjologiczny kobiety, rozciągający się od momentu poczęcia dziecka do jego urodzenia Czas trwania ciąży określa się w tygodniach lub miesiącach rozwoju dziecka w stadium embrionalnym i płodowym, począwszy od dnia jego poczęcia. Czas trwania ciąży u ludzi wynosi około 38 tygodni (9 i ½ miesiąca księżycowego), licząc od daty poczęcia. Pierwszym symptomem ciąży jest zazwyczaj brak miesiączki. Kiedy kobieta zauważa u siebie ten objaw i dowiaduje się, że doszło do zapłodnienia, wówczas jej dziecko ma już co najmniej 14 dni. W 21. dniu zaczyna bić serce dziecka. Dziecko w 5. tygodniu (3 5 mm) Dziecko w 7. tygodniu (17 22 mm) Dziecko w 8. tygodniu (3,5 cm) Dziecko w 11. tygodniu (6 cm, 20 g) 1. dzień 1. miesiąc 2. miesiąc 3. miesiąc Dziecko w stadium zygoty. Bije już serce dziecka. Jego uderzenia można usłyszeć w badaniu ultrasonograficznym. Wykształcają się ręce i nogi dziecka. Można już zobaczyć jego palce, usta, nos, oczy, a nawet rzęsy. Od tego tygodnia embrion nazywany jest płodem. Można w nim wyodrębnić mózg i inne organy. Dziecko porusza rękami i stopami. Można już zidentyfikować jego płeć.

11 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 9 Potomkiem człowieka jest maleńki człowiek. Jérôme Lejeune 16. tydzień (20 cm, 250 g) 24. tydzień (37 cm, 1000 g) 4. miesiąc 6. miesiąc 8. miesiąc Dziecko ssie swój kciuk i połyka wody płodowe. Jego ręce są w pełni wykształcone. Dziecko porusza się coraz bardziej. Zaczyna reagować na dźwięki z zewnątrz. Dziecko przyjmuje pozycję, w której zwykle pozostaje aż do urodzenia.

12 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja Najczęściej zadawane pytania 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Obarczony jakąś wadą dziedziczną? Każdy z nas był kiedyś maleńkim embrionem czy chciałbyś, aby wówczas nie uznano Cię za człowieka i pozwolono zginąć?...? Czy embrion nie jest tylko jakimś «zlepkiem komórek»? Nie. Niektórzy posługują się terminem zlepek lub masa komórek zamiast organizm ludzki. Dziecko w stadium embrionalnym od samego początku jest żywą istotą, samoorganizującą się w procesie ciągłego rozwoju. Już samo miejsce wniknięcia plemnika do komórki jajowej decyduje o jego budowie; określa, gdzie będzie rozwijała się głowa, a gdzie nogi. Od momentu zapłodnienia uruchomiona zostaje kaskada wydarzeń (ekspresja genów, synteza białek), stanowiąca początek rozwoju człowieka. Przemiany te będą dokonywały się w ludzkim organizmie do końca życia. Mimo zachodzących nieustannie zmian, człowiek pozostaje zawsze tą samą osobą tożsamą ze swoim pierwszym stadium zygoty. Embrion to nie jakaś potencjalna osoba, lecz pełnoprawna osoba ludzka w pierwszym stadium swego istnienia to potencjalny dorosły. Dziecko w stadium embrionu od samego początku oddziałuje na swoje środowisko, zwłaszcza na organizm matki. Jego pojawienie się powoduje wstrzymanie cyklu miesiączkowego kobiety i w późniejszym etapie przygotowanie jej piersi do karmienia dziecka po urodzeniu. Tak więc embrion w żadnym wypadku nie jest jakimś zlepkiem komórek, lecz pełnym, indywidualnym organizmem ludzkim jednym z nas.? Czy od momentu zapłodnienia mamy do czynienia z bytem ludzkim? Tak. Mężczyzna i kobieta mogą począć tylko małego człowieka. W momencie zapłodnienia zostaje precyzyjnie określony unikalny zestaw ludzkich genów każdej osoby. Jeśli życie człowieka nie rozpoczyna się w momencie zapłodnienia, to nie rozpoczyna się nigdy; w przeciwnym razie skąd pochodziłaby nowa informacja genetyczna? Nawet sformułowanie dziecko z probówki dowodzi, że zapłodnienie jest powszechnie uznawane za moment powstania człowieka.? Embrion jest bytem ludzkim. Czy jest jednak osobą ludzką? Tak. Każdy człowiek jest osobą ludzką! Czy można by kogokolwiek wykluczyć z grona osób ludzkich? Z jakiej racji? Z tego powodu, że jest jeszcze zbyt mały? Chory?? Czy przekonanie, że embrion jest osobą ludzką, nie jest tylko jakąś nieuzasadnioną prywatną opinią? Nie. Uznanie, że zapłodnienie jest początkiem nowego życia ludzkiego, nie jest kwestią gustu czy opinii to fakt biologiczny. Wszystkie dowody naukowe na to wskazują, nic natomiast nie dowodzi tezy przeciwnej.? Ale przecież zdarzają się przypadki bliźniąt czy ich życie osobowe nie zaczyna się później? Nie. W przypadku bliźniąt jednojajowych także mamy do czynienia z osobą ludzką od pierwszego momentu istnienia. Życie embrionu bliźniaczego liczy się od momentu jego oddzielenia się od embrionu macierzystego.? Jak ocenić fakt, że wiele embrionów ginie w pierwszych dniach istnienia? Nie jest istotne, czy człowiek żyje 80 lat, dwa lata czy jeden dzień każdy poczyna się, przechodzi etapy swojego wzrostu, życia i obumierania. U jednych trwa to długo, u innych krótko. Prawdopodobnie

13 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 11 każdy z nas ma rodzeństwo, o którym nigdy nikt nie wiedział, nawet nasi rodzice.? Dopóki embrion nie zaimplantuje się w macicy, nie może być człowiekiem. Implantacja w ścianie macicy, która następuje zwykle w 4 9. dniu po zapłodnieniu, niczego nie zmienia w wewnętrznej strukturze dziecka w stadium embrionalnym. Zmienia się tylko miejsce jego zamieszkania. Przedtem był nim jajowód, teraz staje się nim ściana macicy matki. Kiedyś dziecko opuści organizm swej matki na zawsze. Implantacja w ścianie macicy jest tylko zmianą zewnętrzną, a nie istotową poczętego dziecka.? By mówić o człowieku, musi mieć on zdolność myślenia musi posiadać mózg, a przynajmniej jego pierwsze zalążki zatem embrion w pierwszych dniach istnienia nie może być zaliczony do grona osób ludzkich. O tym, czy ktoś jest człowiekiem, nie decyduje ten czy inny organ serce, mózg czy jeszcze coś innego. Człowiek nieświadomy czy to w trakcie snu, czy w stanie śpiączki nie przestaje być człowiekiem, choć w danej chwili nie posługuje się rozumem. Zresztą struktura mózgu jest już zakodowana w genotypie jednokomórkowego organizmu. Mózg nie pojawia się nagle, np. w 40. dniu po zapłodnieniu, ale jest wynikiem szeregu procesów dokonujących się od samego początku istnienia człowieka.? Jeśli embrion jest zależny od swojej matki, czy może być uznany za odrębny byt ludzki? Tak. Człowiek w stadium embrionu, tak jak każdy człowiek, wymaga odpowiedniego środowiska do rozwoju. Każdy z nas na różnych etapach swojego życia jest w jakiś sposób zależny od otoczenia. Wszyscy potrzebujemy pożywienia i tlenu. Czy ktokolwiek przetrwałby bez ubrania na Antarktydzie? To, że nie posiadamy niektórych zdolności, nie czyni nas mniej ludzkimi. Zależność od jakiegoś czynnika nie zmienia naszej ludzkiej natury. Fakt, iż dziecko w stadium embrionu jest chronione i odżywiane w łonie matki, nie oznacza, że staje się ono częścią jej ciała. Każda z komórek dziecka jest różna od komórek jego matki.? Czy dziecko w stadium płodowym czuje ból? Tak. Dziś wiemy, że dziecko w stadium płodowym odczuwa ból począwszy od drugiego trymestru ciąży, a nawet jeszcze wcześniej. W niektórych stanach USA istnieją przepisy prawne narzucające obowiązek znieczulenia dziecka przed wykonaniem aborcji.? Co sprawia, że ludzki embrion jest człowiekiem? Dany byt jest człowiekiem nie z powodu pewnych cech, zdolności czy dokonań, lecz wyłącznie ze względu na swoją ludzką naturę. Należy on do gatunku ludzkiego, do rodziny ludzkiej, do ludzkości tak jak każdy z nas. A zatem jest człowiekiem.? Skoro embrion nie wygląda jak człowiek, czy jest on istotą ludzką? Tak przecież człowieczeństwa nie rozpoznajemy tylko po wyglądzie! Ten sam organizm ludzki przyjmuje różny wygląd, przechodząc w swoim życiu przez kolejne stadia rozwojowe: stadium embrionu, płodu, noworodka, dziecka, człowieka dorosłego i osoby starszej. Człowiek w stadium embrionalnym wygląda tak, jak wygląda istota ludzka w danej fazie rozwoju. Każdy z nas przechodził przez embrionalne fazy rozwoju, w których wszystko było już określone, nawet kolor naszych oczu!

14 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Czym jest aborcja? Aborcja jest rzeczywistością brutalną; nawet delikatne mówienie o niej może wywoływać bardzo negatywne emocje. Nie można jednak milczeć. Staramy się przedstawić zagadnienie obiektywnie, decydując się jednak nie prezentować szokujących zdjęć zabijanych dzieci w stadium płodowym. Aborcja (przerwanie ciąży, sztuczne poronienie) jest zamierzonym zabiegiem, mającym na celu przerwanie ludzkiego życia w łonie matki. Aborcja zasadniczo różni się od poronienia naturalnego, które nie jest spowodowane umyślnym działaniem człowieka. Sformułowania przerwanie ciąży, usunięcie ciąży, terminacja ciąży, stosowane zamiennie ze słowem aborcja, ukrywają prawdę o tym, że zabieg ten w istocie oznacza uśmiercenie dziecka w łonie matki. Według Sprawozdania Rady Ministrów w latach przeprowadzono w Polsce 7632 zabiegi sztucznego przerwania ciąży. Z roku na rok zmniejsza się co prawda liczba aborcji dokonanych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia matki, wzrasta jednak liczba sztucznych poronień na podstawie stwierdzenia upośledzenia dziecka w stadium płodowym lub nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Oficjalne statystyki nie uwzględniają podziemia aborcyjnego oraz niszczenia ludzkich istot w stadium embrionalnym wskutek zażywania pigułek wczesnoporonnych i stosowania spiral (wkładek) wewnątrzmacicznych. Roczna liczba zalegalizowanych aborcji na świecie sięga około milionów. Życie każdego z tych dzieci było wyjątkowe, jedyne w swoim rodzaju i niezastąpione.

15 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 13 Metody aborcji Odessanie pod ciśnieniem. Dziecko w stadium płodowym jest rozrywane na części i usuwane z jamy macicy przez wysysanie. Metoda ta jest stosowana od 7. do 12. tygodnia ciąży. Łyżeczkowanie macicy. Dziecko jest rozczłonkowywane za pomocą narzędzi chirurgicznych, a następnie jego pozostałości usuwane są z jamy macicy. Tę metodę najczęściej stosuje się do tygodnia życia dziecka. Zatrucie roztworem soli. Chlorek potasu jest wstrzykiwany do pępowiny lub do serca dziecka, powodując jego obumarcie oraz przedwczesny poród. Hipertoniczny roztwór (roztwór soli o wyższym stężeniu niż w komórkach ciała dziecka) jest też wstrzykiwany do wód płodowych i zabija dziecko w ciągu kilku godzin. Po dwudziestu czterech godzinach matka rodzi martwe dziecko. Przerywanie ciąży tą metodą stosuje się w przypadku tzw. aborcji ze wskazań medycznych nawet do 9. miesiąca ciąży. W Polsce taka forma późnej aborcji jest prawnie zakazana. Częściowe urodzenie. Metoda ta jest analogiczna do wyżej opisanej, jednak pozwala pobrać wciąż żywe komórki nerwowe zabitego dziecka i użyć ich w celach badawczych. Taka forma późnej aborcji jest w Polsce również prawnie zakazana. Przez wzgląd na drastyczność tego procederu jego opis zostanie w tym miejscu pominięty. Pigułka RU-486. W wyniku działania tej pigułki zablokowane zostaje działanie progesteronu, co powoduje poronienie. Pigułka działa także na błonę śluzową macicy, uniemożliwiając przeżycie zaimplantowanego w niej embrionu lub płodu. W Polsce dystrybucja tego środka jest prawnie zakazana. Pigułka wczesnoporonna. (tzw. tabletka dzień po Escapelle, Postinor duo). Pigułka zażyta w odpowiednim momencie cyklu menstruacyjnego ma zapobiegać zapłodnieniu (jest to wówczas działanie antykoncepcyjne). Jednak w przypadku, gdy doszło już do zapłodnienia, pigułka uniemożliwia zagnieżdżenie się (implantację) embrionu w zniszczonym przez środek hormonalny nabłonku macicy. Dochodzi wówczas do sztucznego poronienia. Również pigułka EllaOne wykazuje działanie niszczące ludzkie życie na wczesnym etapie jego rozwoju. Wkładka domaciczna. Aby zapobiec ciąży, wewnątrz macicy umieszcza się specjalną wkładkę (spiralę). Ma ona działanie antykoncepcyjne, ponieważ zawarte w niej substancje chemiczne utrudniają plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Środek ten działa również wczesnoporonnie kiedy plemnikom uda się dotrzeć do komórki jajowej i dojdzie do zapłodnienia, metalowa wkładka wywołuje stan zapalny endometrium (błony śluzowej) macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się w niej dziecka. Hormony obniżają też grubość endometrium. Wkładka domaciczna i pigułka wczesnoporonna mogą powodować aborcję przez uniemożliwienie implantacji dziecka w stadium embrionu w macicy.

16 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Prawo Zapamiętaj: Prawo do życia od poczęcia jest niezbywalnym prawem każdej osoby ludzkiej, a jego poszanowanie stanowi fundament porządku prawnego. Lekarz ma prawo (na mocy klauzuli sumienia) odmówić dokonania aborcji. W art. 152 kodeksu karnego czytamy: 1. Kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat Tej samej karze podlega, kto udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. 3. Kto dopuszcza się czynu określonego w 1 lub 2, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Szacunek dla życia ludzkiego (zasada ogólna) Art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.: Każdy człowiek ma prawo do życia. Art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.: Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Art. 38 Konstytucji RP z 1997 r.: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Art. 1 ustawy o planowaniu rodziny: Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie. Art. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka: W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. Przypadki przerywania ciąży dopuszczane przez prawo polskie W Polsce od roku 1993 obowiązuje ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Art. 4a tej ustawy dopuszcza aborcję, gdy: 1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (brak ograniczeń czasowych); 2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem ciężarnej kobiety); 3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego, np. gwałtu lub czynu kazirodczego, lub też obcowania płciowego z nieletnimi poniżej 15. roku życia (do 12. tygodnia ciąży). Prawo polskie zabrania wykonywania tzw. aborcji na żądanie oraz przerwania ciąży ze względów społecznych, tzn. z powodu trudnych warunków życiowych czy złej sytuacji finansowej kobiety ciężarnej.

17 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 15 Aborcja na różnych etapach ciąży 5. tydzień (3 5 mm) 8. tydzień (35 mm) 11. tydzień (6 cm, 20 g) 16. tydzień (20 cm, 250 g) 20. tydzień (30 cm, 650 g) 1. dzień 1. miesiąc 2. miesiąc 3. miesiąc 4. miesiąc 5. miesiąc 9. miesiąc Ważna uwaga Pomimo prawnego przyzwolenia na przerywanie ciąży w niektórych przypadkach, każda aborcja jest aktem głęboko niegodziwym. Jest zabiciem dziecka w łonie matki. Jest pogwałceniem podstawowego prawa do życia, jakie przynależne jest każdemu człowiekowi od momentu poczęcia. Jest zanegowaniem podstawowej zasady etyki medycznej Primum non nocere ( Po pierwsze, nie szkodzić ). Już starożytny lekarz Hipokrates w swojej przysiędze deklaruje: Nie dam nigdy kobiecie środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Również Deklaracja Genewska Światowego Stowarzyszenia Lekarzy mówi: Zachowam najwyższy respekt dla życia ludzkiego od chwili jego poczęcia. Aborcja godzi w porządek społeczny, zezwalając na niszczenie ludzkiego życia w stadium embrionalnym i płodowym przez tych, którzy to życie powinni szczególnie ochraniać (rodzice, personel medyczny). Godzi w małżeństwo i rodzinę, stanowiąc akt wymierzony przeciw miłości i życiu.

18 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Najczęściej zadawane pytania? Jeżeli samotna kobieta jest w ciąży, kto może jej pomóc? Kobieta w ciąży, zwłaszcza samotna, może czuć się przytłoczona sytuacją, w której się znalazła. Potrzebuje szczególnego wsparcia, rozmowy, towarzyszenia, czasami również pomocy finansowej. Aborcja w żadnym przypadku nie jest dobrym wyjściem z trudnej sytuacji. Wiele kobiet po przerwaniu ciąży bardzo żałuje swojej decyzji tego, że pozbawiły swoje dzieci życia i miłości. Istnieją liczne organizacje oferujące pomoc kobietom, które znalazły się w takim położeniu, m.in.: Czy kobieta po dokonaniu aborcji potrzebuje pomocy? Tak. Kobieta po zabiegu przerwania ciąży powinna otrzymać wsparcie, ponieważ może czuć się osamotniona i zmagać się z ogromnym poczuciem winy. Trzeba jej pomóc, aby mogła stopniowo powrócić do normalnego życia.

19 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 17? Czy aborcja pociąga za sobą konsekwencje psychologiczne? Tak. Wiele kobiet, które dokonały aborcji, wykazuje oznaki depresji i innych zaburzeń, w tym poczucie winy, utratę poczucia własnej wartości, myśli samobójcze, niepokój, bezsenność, złość, problemy w pożyciu seksualnym oraz nocne koszmary związane z dokonanym zabiegiem przerwania ciąży. Konsekwencje aborcji, które mogą pojawić się natychmiast lub nawet kilka lat później, są dziś dobrze znane jako syndrom poaborcyjny. Intensyfikacja wspomnianych objawów może występować wówczas, gdy matka (kobieta, która dokonała aborcji) dostrzega inną ciężarną kobietę lub małe dziecko, gdy przebywa w okolicach miejsca dokonania aborcji czy też w związku z rocznicą śmierci swojego dziecka. Syndrom poaborcyjny może wystąpić także u ojca dziecka, rodzeństwa i innych osób. Kobiety na całym świecie od pewnego czasu zaczęły głośno mówić o skutkach aborcji i publicznie wyznawać: Gdybyśmy tylko wiedziały.... Więcej informacji o konsekwencjach aborcji dla zdrowia kobiety i o syndromie poaborcyjnym można znaleźć m.in. na poniższych stronach internetowych: w filmie: oraz w książce Amelii Kowalczyk, Syndrom poaborcyjny (Kraków 2014).? Czy można usprawiedliwić aborcję? Aborcja jest umyślnym odebraniem życia drugiej osobie. Pozwala silniejszym dysponować życiem słabszych decydować o tym, czy ktoś ma żyć, czy nie. W żadnych okolicznościach człowiek nie ma prawa decydować o czyimś życiu lub śmierci. Pamiętaj: Nie zabijaj!.? Co to jest aborcja eugeniczna? Aborcja, której przyczyną jest choroba dziecka, nazywamy aborcją eugeniczną. Ma ona na celu pozbycie się ze społeczeństwa osób chorych, niepełnosprawnych, niepełnowartościowych. Od 1993 r. stopniowo wzrasta liczba aborcji dokonanych z powodu uszkodzenia dziecka w stadium płodowym lub nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. W 1993 r. uśmiercono 32 dzieci, u których stwierdzono upośledzenie lub taką chorobę. W 2012 r. w Polsce według danych NFZ dokonano 1207 aborcji z powodu choroby lub upośledzenia dziecka, a w 2013 r. ich liczba wzrosła już do Fakt, że aborcje eugeniczne są legalne w myśl prawa polskiego, w niczym nie zmienia kwalifikacji moralnej dokonanego czynu: są one zawsze głęboko niegodziwe, gdyż stanowią uśmiercenie niewinnej osoby ludzkiej. Mam 2 miesiące, mierzę już 3 cm! Przy pomocy mikroskopu możesz zobaczyć moje linie papilarne!

20 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Refleksja etyczna Kobieta i dziecko: przyjaciele czy wrogowie? Dlaczego prawo matki do aborcji miałoby stać ponad prawem dziecka do życia? Dlaczego dziecko uważa się czasami za kogoś zagrażającego dobru matki? Jeżeli nawet niektórzy wysuwają takie twierdzenia, to należy pamiętać, że dziecko jest zawsze niewinne. Więź łącząca matkę i dziecko, będąca symbolem miłości i pokoju, jest dzisiaj niszczona przez prawo zezwalające na aborcję. A co, jeśli ciąża powstała w wyniku gwałtu? Z całą pewnością kobieta, która zaszła w ciążę w wyniku gwałtu, potrzebuje specjalistycznej opieki po tak traumatycznym przeżyciu. Jednak zabicie dziecka nie cofnie tragedii; byłoby tylko przedłużeniem zła i jedynie pogorszyłoby sytuację kobiety. Ukarany winien zostać przestępca, a nie dziecko. Z jakiego powodu niewinne dziecko miałoby ponieść karę śmierci? Czy aborcja jest wyrazem wolności kobiety? Niektórzy twierdzą, że aborcja uwalnia kobietę od przymusu macierzyństwa, dając jej prawo do decydowania o własnym ciele. Nieprawdą jest jednak twierdzenie, że rozwijające się dziecko jest częścią organizmu matki. Dziecko nienarodzone jest odrębną istotą ludzką, która jednak potrzebuje bezpiecznego ekosystemu ciała matki, by w nim rozwijać się i żyć. Matka nie może dowolnie dysponować życiem swojego dziecka. Aborcja jest też atakiem na naturę kobiety, w którą wpisane jest macierzyństwo. Ogromne cierpienie z powodu niepłodności ukazuje, że macierzyństwo jest ważną częścią kobiecej tożsamości. Zabicie własnego dziecka nie jest i nigdy nie może być źródłem ani wolności, ani samorealizacji.

21 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 19 Co z prawami i obowiązkami ojca? Nierzadko zdarza się, że młoda kobieta w ciąży czuje się zmuszona do aborcji, ponieważ ojciec nie chce wziąć odpowiedzialności za swoje dziecko. Czasami bywa odwrotnie: kobieta decyduje się na aborcję wbrew woli ojca dziecka. Dlaczego ojciec nie może sprzeciwić się woli matki i dążyć za wszelką cenę do ocalenia swojego dziecka? Poczęte dziecko jest wszakże dzieckiem obojga rodziców! Jest ciałem z ciała zarówno matki, jak i ojca. Pewien 22-letni tata wyznał, że był bliski popełnienia samobójstwa, gdy dowiedział się, że jego dziewczyna usunęła ich dziecko. Ustawodawca, niestety, ignoruje prawo ojca do ochrony dziecka w okresie prenatalnym. Czy w przypadku aborcji można mówić o wolnym wyborze? Wybierając aborcję, rodzice wybierają śmierć swojego dziecka. Niestety, współczesne prawodawstwo daje czasami rodzicom prawo do zabicia swego dziecka. To, co jest dopuszczone przez prawo, nie zawsze jest dozwolone moralnie. Chociaż prawo polskie w pewnych przypadkach pozwala rodzicom dokonać aborcji, to jednak sumienie człowieka nieustannie przypomina podstawową zasadę: Nie zabijaj!. Problemy finansowe Czy problemy finansowe są wystarczającym powodem, by usunąć dziecko? Najlepszą formą wsparcia kobiety w trudnej sytuacji nie jest pomoc w zabiciu jej dziecka, ale pomoc w rozwiązaniu jej problemów finansowych. Jeżeli matka nie jest w stanie wychować dziecka, wówczas jednym z możliwych rozwiązań jest przekazanie go do adopcji. Społeczeństwo, które zabija swoje dzieci, traci jednocześnie swoją duszę i swoją nadzieję. Jérôme Lejeune Adopcja zamiast aborcji W przypadku poważnych trudności może się okazać, że rodzice nie są w stanie wychować swojego dziecka. Mogą je wówczas powierzyć rodzicom zastępczym lub w ostateczności pozostawić w oknie życia. caritas-w-diecezjach/5-okna-zycia-adresy W przeciwieństwie do aborcji, która odbiera dziecku życie, adopcja daje dziecku szansę przeżycia: choć traci ono biologiczną matkę i ojca, to jednak zachowuje swoje życie i znajduje nowych rodziców. Obecnie w Polsce adoptowanych jest rocznie ok. 3,5 tys. dzieci, z czego 24% to adopcja niemowląt do pierwszego roku życia, a kolejne 12,9% to adopcja dzieci do drugiego roku życia.

22 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Aborcja i antykoncepcja Mentalność antykoncepcyjna W przypadku, gdy zawiedzie środek antykoncepcyjny, zabieg przerwania ciąży zostaje potraktowany jako kolejny sposób rozwiązania problemu niechcianej ciąży. Mentalność antykoncepcyjna może prowadzić do zwiększenia się liczby dokonywanych aborcji. Czy antykoncepcja zapobiega aborcji? Mówi się często, że antykoncepcja jest najbardziej skutecznym środkiem przeciwdziałającym aborcji. Jest to nieprawda przynajmniej z trzech powodów: 1. Wszystkie hormonalne pigułki antykoncepcyjne powodują pewien odsetek wczesnych aborcji (mają działanie wczesnoporonne). 2. Mentalność antykoncepcyjna ułatwia akceptację aborcji w przypadku niechcianej ciąży. 3. Antykoncepcja sprzyja odbywaniu przygodnych stosunków seksualnych w nietrwałych relacjach, co w efekcie zwiększa liczbę nieplanowanych ciąż. Statystyki dowodzą, że upowszechnienie stosowania antykoncepcji wcale nie zmniejsza liczby dokonywanych aborcji. Pigułka antykoncepcyjna a aborcja Wszystkie pigułki antykoncepcyjne powodują pewną ilość wczesnych aborcji. Zawierają one syntetyczne odpowiedniki hormonów, których działanie polega nie tylko na blokowaniu owulacji i zmianie konsystencji śluzu szyjki macicy na środowisko nieprzyjazne plemnikom, ale także na modyfikowaniu struktury błony śluzowej macicy tak, by dziecko w stadium embrionu nie mogło się w niej zagnieździć. W efekcie, gdy owulacja nie zostanie zablokowana, co statystycznie zdarza się w 10% przypadków, i dojdzie do zapłodnienia, pigułka wywoła wczesne poronienie. Wszystkie hormonalne środki antykoncepcyjne, takie jak minipigułka, pigułka po stosunku, zastrzyki hormonalne czy podskórne implanty, działają w podobny sposób i mogą mieć działanie aborcyjne, którego kobiety często nie są świadome.

23 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 21 Świadectwo Ula, Krystyna, Katarzyna czy Iza z urzekającą prostotą mówiły, że tak się po prostu nie robi. Każda z nich wzięła odpowiedzialność za dziecko, które nosiła w sobie. Są pewne, że wybrały dobrze. Podjęły walkę o życie. I wygrały. Aborcja jest kapitulacją, która zmienia na zawsze [Fragment książki Brygidy Grysiak Wybrałam życie, zbioru reportaży o kobietach, które mimo niezliczonych trudności zdecydowały, że urodzą swoje dzieci] Uważam, że aborcja w największy sposób niszczy pokój, ponieważ niszczy życie dziecka, ale także niszczy sumienie matki, która przez długie lata ma świadomość, że zamordowała własne dziecko [ ]. Jeśli zgodzimy się, iż matka może zabić nawet własne dziecko, jak możemy mówić innym ludziom, aby nie zabijali jedni drugich? [Matka Teresa z Kalkuty] Jako lekarz psychiatra od lat obserwuję zespół objawów, który ostatnio potwierdzają także inni lekarze i ma on swoją międzynarodową nazwę post-abortion-syndrome zespół objawów psychopatologicznych po zabiciu własnego dziecka. Na podstawie wieloletnich badań wiem, jestem pewna, że w każdym przypadku kobieta, która pozwoliła, by zabito w jej łonie dziecko, cierpi latami. Dziecko umiera i oczywiście jest to człowiek. Każda z nich dobrze to wie, nie tylko dlatego, że uczeni, laureaci Nobla udowodnili odrębność ludzkiego genomu i cały świat nauki z rozwojem genetyki, embriologii, psychologii prenatalnej jednoznacznie stwierdza naukowo, że od chwili zapłodnienia to jest człowiek. Te kobiety nie wiedzą nieraz nic o genomie, ale dobrze wiedzą, że to jest dziecko, bo przecież «nie chcą dziecka» Tak naprawdę to lekarz, który zabił dziecko, nigdy więcej tej kobiety nie widzi To ja, psychiatra w poradni rodzinnej i psychiatrycznej, zajmuję się leczeniem tych nieszczęsnych kobiet. [Fragment książki Wandy Półtawskiej Samo życie. Autorka jest doktorem medycyny, specjalistą w dziedzinie psychiatrii]

24 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna 4 Sztuczne zapłodnienie Czym jest diagnostyka prenatalna? Operacja wewnątrzmaciczna w 21. tygodniu ciąży, przeprowadzona na Samuelu dziecku z rozszczepem kręgosłupa. Samuel urodził się 2 grudnia 1999 r. Diagnostyka prenatalna to różne metody badania dziecka w stadium płodowym, które służą ocenie stanu jego zdrowia. Pozwalają one na stwierdzenie lub wykluczenie wad rozwojowych u rozwijającego się dziecka, umożliwiając nieraz jego dalszą terapię. Diagnostyka prenatalna wchodzi w zakres tzw. medycyny prenatalnej. Badania prenatalne dzieli się na nieinwazyjne (wykonywane rutynowo) oraz inwazyjne (wykonywane jedynie wtedy, gdy istnieje podejrzenie choroby dziecka; ich celem jest jej potwierdzenie lub wykluczenie). Część możliwych do wykrycia nieprawidłowości można leczyć jeszcze przed urodzeniem się dziecka. Zdiagnozowanie ewentualnej choroby pozwala przygotować jak najlepsze warunki leczenia i opieki nad dzieckiem po urodzeniu. Niestety, współcześnie w badaniach prenatalnych nierzadko odchodzi się od realizowania ich właściwego celu, jakim jest ochrona zdrowia matki i dziecka. Diagnozy stawiane podczas badań, np. wykrycie trisomii 21. chromosomu (tzw. zespołu Downa) coraz częściej są wykorzystywane w celu przeprowadzenia aborcji chorego dziecka.

25 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 23 Presja społeczna powoduje czasem, że w przypadku niepomyślnej diagnozy lekarze wykonujący badania prenatalne, zamiast otoczyć dziecko opieką, zalecają rodzicom aborcję. Nierzadko powodem jest pojawiający się wśród lekarzy lęk przed przeoczeniem nieprawidłowości rozwojowych płodu, za co później mogliby zostać zaskarżeni przez rodziców. Takie podejście prowadzi do wzrostu liczby aborcji będących rezultatem niepomyślnej diagnozy. Aktualnie badania prenatalne, niestety, zbyt często służą monitorowaniu jakości nienarodzonego dziecka i eliminowaniu go, jeśli nie spełnia oczekiwań rodziców lub społeczeństwa. Kariotyp: kompletny zestaw ludzkich chromosomów Odkrycia przyczyny zespołu Downa (trisomii 21. chromosomu) dokonał francuski lekarz i naukowiec, profesor Jérôme Lejeune otrzymał za nie liczne nagrody i wyróżnienia (m.in. w 1962 r. Nagrodę Kennedy ego). Jego misję kontynuuje dziś działająca we Francji i w USA fundacja jego imienia.

26 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja Metody diagnostyki prenatalnej Metody nieinwazyjne 3 Diagnostyka prenatalna Metody inwazyjne 4 Sztuczne zapłodnienie Badanie ultrasonograficzne (USG) Jest ono najczęstszym badaniem dziecka w okresie prenatalnym. Użycie fal ultradźwiękowych (uważanych za bezpieczne dla płodu) pozwala personelowi medycznemu i rodzicom zobaczyć nienarodzone dziecko na ekranie komputera. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w ciąży przebiegającej prawidłowo USG wykonuje się trzykrotnie: pomiędzy 11. i 14. tygodniem, między 18. i 22. tygodniem oraz między 28. i 32. tygodniem ciąży. Badanie surowicy krwi matki Badania krwi matki mogą pomóc w wykryciu pewnych zaburzeń chromosomowych u dziecka. Niektóre z nich są wykonywane już od 10. tygodnia ciąży i nie niosą ze sobą ryzyka żadnych powikłań medycznych. Ich dokładność wynosi aż 99%. Amniopunkcja (amniocenteza) Badanie wykonuje się zwykle po zakończeniu trzeciego miesiąca ciąży; polega ono na pobraniu niewielkiej ilości płynu owodniowego i zbadaniu obecnych w nim komórek płodu, wraz z określeniem kariotypu (zestawu chromosomów) u dziecka. Jest to badanie obarczone jednak pewnym ryzykiem ryzyko powikłań lub śmierci dziecka wynosi ok. 0,5 1%. Biopsja kosmówki Biopsja zazwyczaj przeprowadzana jest między 10. a 13. tygodniem ciąży; polega na pobraniu niewielkiego fragmentu tkanki łożyska, co umożliwia poznanie kariotypu dziecka wcześniej niż amniopunkcja. Ryzyko powikłań, w tym utraty ciąży, waha się w granicach 1 2%. Punkcja pępowiny (kordocenteza) To najrzadziej wykonywane prenatalne badanie inwazyjne; polega na pobraniu próbki krwi z żyły pępowinowej. Wykonuje się je przeważnie po 16. tygodniu. Jest ono obarczone ryzykiem powikłań (w tym także poronienia) w około 1 2% przypadków. Badania przesiewowe w kierunku wykrycia zespołu Downa Badania te pozwalają oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia trisomii 21 u dziecka. Na testy diagnostyczne składają się analizy chromosomów płodu z próbek pobranych w badaniach inwazyjnych (amniocenteza lub biopsja kosmówki) oraz nieinwazyjnych (badanie surowicy krwi matki). Badania przesiewowe w kierunku trisomii 21 uwzględniają wiek matki, stężenie konkretnych markerów biochemicznych w jej krwi oraz pomiar przezierności karku płodu, dokonywany za pomocą badania USG.

27 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 25 Prawo Zapamiętaj: Przepisy prawa nakładają na lekarza obowiązek udzielenia informacji o możliwości dokonania badań prenatalnych oraz o związanym z nimi ryzyku. Jeżeli w oparciu o otrzymane wyniki badań kobieta decyduje się dokonać aborcji, lekarz na mocy klauzuli sumienia ma prawo odmówić wykonania zabiegu. Cel badań prenatalnych Według art. 2 ust. 2a ustawy o planowaniu rodziny badania prenatalne mają służyć wykryciu wady genetycznej lub rozwojowej albo nieuleczalnej choroby, zagrażającej życiu dziecka w stadium płodowym: Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny dostęp do informacji i badań prenatalnych, szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu. Zgodnie z art. 27 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.; dalej ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej ), prowadzenie badań profilaktycznych obejmujących kobiety w ciąży, w tym badań prenatalnych, zalicza się do świadczeń na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób. Obowiązek zapewnienia dostępu do informacji i badań prenatalnych Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 38 ust. 3 nakłada na lekarza obowiązek poinformowania pacjenta o metodach diagnostyki oraz terapii związanych z ciążą: Lekarz ma obowiązek zapoznać pacjentów z możliwościami współczesnej genetyki lekarskiej, a także diagnostyki i terapii przedurodzeniowej. Przekazując powyższe informacje, lekarz ma obowiązek poinformować o ryzyku związanym z przeprowadzeniem badań przedurodzeniowych.

28 str Historia życia małego człowieka Prawo 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna Główne kontrowersje związane z badaniami prenatalnymi: 4 Sztuczne zapłodnienie Aborcja eugeniczna Wobec tego, że człowiek ma od samego początku prawo do życia i bezpieczeństwa swej osoby, szczególnie kontrowersyjnym jawi się zapis art. 4a pkt 2 ustawy o planowaniu rodziny, który zezwala na aborcję eugeniczną, a więc w sytuacji, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem ciężarnej kobiety). Zapis ten stoi w sprzeczności nie tylko z prawem do życia, gwarantowanym przez Konstytucję RP (art. 38: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia ), lecz także z zasadami etyki lekarskiej (art. 39 Kodeksu Etyki Lekarskiej: Podejmując działania lekarskie u kobiety w ciąży lekarz równocześnie odpowiada za zdrowie i życie jej dziecka. Dlatego obowiązkiem lekarza są starania o zachowanie zdrowia i życia dziecka również przed jego urodzeniem ). Klauzula sumienia lekarza Zgodnie z art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634, z późn. zm.; dalej ustawa o zawodzie lekarza ) lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem. Warunkiem tego jest poinformowanie pacjenta o możliwości uzyskania danego świadczenia u innego lekarza, poinformowanie przełożonego oraz odnotowanie odmowy w dokumentacji medycznej. Zapis ten jest wewnętrznie niespójny z prawem, które gwarantuje możliwość skorzystania z klauzuli sumienia, gdyż już samo wskazanie, w jakim ośrodku kobieta mogłaby dokonać aborcji eugenicznej, jest współudziałem w czynie niemoralnym. Badania prenatalne winny zawsze służyć celom terapeutycznym, przyczyniając się do wykrycia nieprawidłowości, które można leczyć jeszcze przed urodzeniem dziecka lub przygotowując możliwie najlepsze warunki leczenia i opieki dla chorego noworodka. Nie można dopuścić do tego, żeby badania prenatalne wykonywane były z nastawieniem na kontrolę jakości i ewentualne usunięcie wadliwego płodu. Jeżeli w następstwie badań prenatalnych kobieta decyduje się dokonać aborcji, lekarz na mocy klauzuli sumienia ma prawo odmówić jej wykonania.

29 5 Genetyczna diagnostyka preimplantacyjna 6 Badania nad komórkami macierzystymi 7 Kres życia 8 Przeszczepianie narządów 9 Teoria płci kulturowej oraz orientacja seksualna str. 27 Najczęściej zadawane pytania? Czy techniki diagnostyki prenatalnej są złe? Nie. Techniki badań prenatalnych same w sobie nie są ani dobre, ani złe wszystko zależy od tego, w jakim celu zostają one wykonane. Są dobre, jeśli służą np. wykryciu choroby, która może być leczona już w czasie ciąży, lub jeśli pomagają rodzicom przygotować się na przyjęcie chorego dziecka. Jednak jeśli używa się ich do selekcji (czyli aborcji) dzieci przed urodzeniem, wówczas stanowią narzędzie prowadzące do czynu moralnie złego.? Czy badania prenatalne są tym samym co eugenika? Nie. Diagnostyka prenatalna kojarzona jest często z eugeniką, ponieważ wiąże się ona z populacyjnymi badaniami przesiewowymi i w wielu przypadkach prowadzi do aborcji z powodu ciężkiego upośledzenia lub nieuleczalnej choroby dziecka. To zjawisko dotyczy szczególnie sytuacji, w których zdiagnozowano u dziecka schorzenia chromosomowe (np. zespół Downa) lub ciężkie schorzenia monogenowe (np. talasemia). Zatem pewien rodzaj praktyki medycznej może niestety nie być wyrazem prawdziwej troski o zdrowie, lecz zmierzać w kierunku eliminacji osób z powodu ich genetycznego obciążenia. Takie podejście przypomina zbrodnicze metody, które w pewnych okresach historycznych były wykorzystywane do radzenia sobie z osobami upośledzonymi umysłowo.? Czy kobieta w ciąży musi poddawać się badaniom prenatalnym? Nie. Badania prenatalne są zalecane kobietom ciężarnym, ale nie są obowiązkowe. Kobieta zawsze ma prawo zapytać swojego lekarza prowadzącego, dlaczego zleca dane badanie, z jakim ryzykiem się ono wiąże oraz co może ono wykazać. Kobieta winna również uzyskać informację, jakie możliwości terapeutyczne oferuje medycyna w przypadku niekorzystnej diagnozy prenatalnej. Jeżeli brakuje takich możliwości, a kobieta stwierdza, że lekarz prowadzący kieruje ją na diagnostykę z intencją ewentualnego skierowania na aborcję, może, a nawet powinna odmówić wykonania badań prenatalnych, zwłaszcza inwazyjnych. Diagnostyka prenatalna w formie podstawowej (brak czynników podwyższonego ryzyka) jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia dla wszystkich kobiet w ciąży. Badania niestandardowe są refundowane dla kobiet z grupy podwyższonego ryzyka, u których występują takie czynniki, jak m.in.: wiek powyżej 35. roku życia, wcześniejsze urodzenie dziecka z wadami genetycznymi czy posiadanie w rodzinie osób obciążonych wadami genetycznymi.

30 str Historia życia małego człowieka 2 Aborcja 3 Diagnostyka prenatalna Refleksja etyczna 4 Sztuczne zapłodnienie Kto może oceniać wartość ludzkiego życia? Nie spodziewaliśmy się niepełnosprawnego dziecka Każda rodzina powinna być przygotowana na ewentualność narodzin chorego dziecka. Jednak taka wiadomość za każdym razem jest dla rodziców dużym wstrząsem, szczególnie dla tych, którzy nigdy nie pomyśleli o takiej możliwości. Każde dziecko jest wielkim darem dla rodziców i ma w sobie niepowtarzalną wartość i godność osoby ludzkiej. Czasem zdarza się w przypadku bardzo poważnego schorzenia dziecka (np. bezmózgowia) że rodzice przygotowują się do jego urodzenia i cieszenia się nim zaledwie przez kilka godzin. Są z nim przez cały okres jego krótkiego życia, nadają mu imię; to zupełnie coś innego, niż gdyby dokonali jego uśmiercenia poprzez aborcję eugeniczną. Dlaczego nie dokonać aborcji, skoro niepełnosprawne dziecko nie będzie szczęśliwe? Współczesna cywilizacja często wymaga od osób niepełnosprawnych, by udowodniły, że są szczęśliwe i tym samym zasłużyły sobie na prawo do życia. Istnieje mnóstwo świadectw osób doświadczonych ciężką chorobą, które są zadowolone z tego, że żyją. Prowadzone badania pokazują, że 99% osób z zespołem Downa uważa się za szczęśliwe, zaś 99% przebadanych rodziców oraz 97% braci i sióstr w wieku 9 14 lat kocha swoje dzieci lub rodzeństwo z zespołem Downa. Podjęcie decyzji o aborcji z powodu choroby lub niepełnosprawności nienarodzonego dziecka jest ocenianiem wartości życia osoby ludzkiej ze względu na stan jej zdrowia. Takie postępowanie wyraża przekonanie, że skoro jakiś człowiek cierpi na poważną przypadłość zdrowotną, powinno się zapobiec jego narodzinom, gdyż jego życie ma mniejszą wartość niż nasze własne. Tymczasem nikt nie może dokonywać oceny wartości czyjegoś życia, ani tym bardziej rozstrzygać o jego zakończeniu. Cierpienie rodziców Każdy człowiek, a w szczególności lekarz, powinien żywić współczucie dla rodziców chorego dziecka. Jednak myślenie, że można złagodzić ból jednej osoby, zabijając inną ludzką istotę, jest niedopuszczalne. Trzeba zrobić wszystko, co jest tylko możliwe, aby zlikwidować chorobę dziecka, ale nie wolno likwidować samego nosiciela choroby! Jak powiedział Jérôme Lejeune, nienawidzić choroby, kochać pacjenta: oto właściwa praktyka medycyny.