DOKUMENTACJA. oceny ryzyka zawodowego

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA oceny ryzyka zawodowego stanowisko: nauczyciel, nauczyciel języka, historii, WOS, religii, muzyki, plastyki, geografii, matematyki, biologii, chemii, fizyki, OPRACOWAŁ: BHP -P.POŻ Tadeusz Fórmanowicz Ul. Głuszyna 151 h Poznań Poznań kwiecień 2015

2 Wstęp. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zostało w Polsce usankcjonowane prawnie (art. 207 kodeksu pracy). Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę zdrowia na każdym stanowisku pracy oraz wszystkich elementach związanych z pracą. Aby obowiązek ten zrealizować powinien rozpoznać i ocenić stan bezpieczeństwa oraz wszystkie elementy środowiska pracy, które na ten stan bezpieczeństwa mogą wpływać. Jedną z metod oceny stanu bezpieczeństwa jest wykonanie oceny ryzyka zawodowego. Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wiąże się także z wypełnieniem ustawowych obowiązków wynikających z art. 226 kodeksu pracy 39 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające. Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, a w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Przeprowadzona ocena ryzyka stanowi podstawę do zastosowania przez pracodawcę środków zabezpieczających pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia. O wyniku oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywanymi czynnościami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami w środowisku pracy zgodnie z artykułem nr 226 Kodeksu Pracy, pracodawca jest zobowiązany poinformować pracowników: Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. METODA RISK SCORE jest jakościową, wskaźnikową metodą oceny ryzyka, w której określane w definicji ryzyka prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione przez dwa parametry ryzyka tj. ekspozycję na zagrożenie i prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia R= S*E*P Gdzie S- potencjalne skutki, średnia arytmetyczna oceny strat ludzkich i materialnych E- czas ekspozycji oddziaływania szkodliwych czynników na pracownika P- prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia dla pracownika

3 Potencjalne straty Opis Wartość Strata Straty ludzkie Straty materialne 100 poważna katastrofa wiele ofiar śmiertelnych ponad 30 mln PLN 40 katastrofa kilka ofiar śmiertelnych mln PLN 15 bardzo duża ofiara śmiertelna 500 tys.- 5 mln PLN 7 duża ciężkie uszkodzenie ciała tys. PLN 3 średnia absencja 5-25 tys. PLN 1 mała udzielenie pierwszej pomocy poniżej 5 tys. PLN Ekspozycja Wartość Oddziaływanie 10 stałe 6 częste (codzienne) 3 sporadyczne (raz na tydzień) 2 okazjonalne (raz na miesiąc) 1 minimalne (kilka razy rocznie) 0,5 znikome (raz do roku) Prawdopodobieństwo Wartość Zagrożenie Szansa 10 bardzo prawdopodobne 50% (1 na 2) 6 całkiem możliwe 10% (1 na 10) 3 mało prawdopodobne ale możliwe 1% (1 na 100) 1 tylko sporadycznie możliwe 0,1% (1 na 1000) 0,5 możliwe do zaistnienia 0,01% (1 na ) 0,2 praktycznie możliwe 0,001% (1 na ) 0,1 tylko teoretycznie możliwe 0,0001% (1 na ) Po określeniu wskaźnika ryzyka R, wartościowanie odbywa się wg przyjętej w metodzie skali: Wartość R Kategorie ryzyka Działanie zapobiegawcze 1 R=<20 Pomijalne Żadne nie są potrzebne 2 20<R<70< font> Małe Należy zwrócić uwagę 3 70<R<200< font> Średnie Potrzebna poprawa 4 200<R<400< font> Wysokie Potrzebna natychmiastowa poprawa 5 R>400 Bardzo wysokie Wskazane wstrzymanie pracy Ryzyko dopuszczalne Ryzyko niedopuszczalne Poziom dopuszczalny ryzyka obejmuje Kat 1, 2 i 3. Kat 4 i 5 wiąże się z ryzykiem niedopuszczalnym, wymagającym - podjęcia działań mających na celu jego obniżenie do poziomu dopuszczalnego. Przy redukcji ryzyka należy kierować się zasadą, aby w pierwszej kolejności eliminować zagrożenie, mogące powodować najcięższe skutki. Następnie redukuje się prawdopodobieństwo wystąpienia urazu lub pogorszenia stanu zdrowia. Po wprowadzeniu zmian korygujących należy dokonać ponownej analizy i oceny ryzyka.

4 KARTA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO - Data oceny: kwiecień 2015 Metoda oceny: Risc Score I. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA PRACY 1.1. Charakterystyka pracy: Nauczyciel prowadzi zajęcia dydaktyczne z dziećmi, przygotowuje pomoce dydaktyczne i materiały dla uczniów. Prowadzi zapisy w dzienniku lekcyjnym, organizuje i prowadzi spotkania z rodzicami. Nauczyciele wykonują pracę w salach lekcyjnych, salach gimnastycznych, świetlicy, pokoju nauczycielskim i korytarzach szkoły na terenie szkoły. Pomieszczenia pracy posiadają właściwą temperaturę. Wszystkie sale posiadają okna oraz są oświetlone lampami jarzeniowymi. Sale posiadają wentylację grawitacyjną. Obowiązkiem nauczyciela jest utrzymanie ładu i porządku w salach lekcyjnych. Dodatkowo nauczyciel może nadzorować dekorowanie sal oraz korytarzy, organizowanie uroczystości szkolnych a także wycieczek szkolnych. Sprawowanie opieki nad dziećmi podczas wycieczek poza teren szkoły. 1.2.Lokalizacja stanowiska pracy: teren szkoły, zazwyczaj wewnątrz budynku. 1.3.Stosowane materiały i środki pracy: komputer, kserokopiarka, telefon, bindownica, laminator Wypadkowość na stanowisku pracy: brak wypadków w roku 2014r Sposób wykonywania pracy: praca siedząco - chodząca, zmienne godziny pracy Czas pracy: w zależności od umowy. 1.7 Liczba pracowników zatrudnionych na stanowisku : 11 nauczycieli. Zespół przeprowadzający ocenę ryzyka zawodowego Lp. Imię i nazwisko Stanowisko Data 1. Wioletta Chlistowska Pracownik kwiecień 2015r 2. Tadeusz Fórmanowicz Inspektor bhp kwiecień 2015r

5 Wymagania ogólne (metoda listy kontrolnej): Lp Pytania dotyczące zatrudnionych pracowników i bhp na stanowiskach pracy: 1 Czy pracownicy odbyli aktualne szkolenia z zakresu bhp wymagane na danym stanowisku? 2 Czy pracownicy posiadają aktualne badania lekarskie? x 3 Czy na stanowisku zostały przeprowadzone i są aktualne pomiary czynników szkodliwych w środowisku pracy? 4 Czy pracownicy zapoznani zostali z wynikami pomiarów środowiska pracy? 5 Czy pracownicy posiadają wymagane kwalifikacje? x 6 Czy pracownicy zostali przeszkoleni w zakresie obsługi x poszczególnych rodzajów maszyn i urządzeń? 7 Czy osłony maszyn oraz sprzętu roboczego są w dobrym x stanie i znajdują się na właściwym miejscu? 8 Czy na stanowiskach pracy rozwieszone są instrukcje stanowiskowe? 9 Czy na stanowisku pracy zapewniona jest odpowiednia temperatura dostosowana do odzieży pracownika? Tak Nie Nie dotyczy x Dostępna dla pracownika 10 Czy na stanowisku roboczym na każdego pracownika x przypada 13m³ objętości powietrza? 11 Czy na stanowisku roboczym jest skuteczna wentylacja? x 12 Czy pracownicy zostali wyposażeni w odzież roboczą? x 13 Czy pracownicy zostali wyposażeni w niezbędne na stanowisku środki ochrony indywidualnej? x 14 Czy pracownicy używają podczas pracy środki ochrony x indywidualnej? 15 Czy na stanowisku pracy znajduje się wykaz substancji x niebezpiecznych używanych podczas pracy? 16 Czy pracownicy zapoznali się z kartami charakterystyki x substancji niebezpiecznych? 17 Czy izolacja dostępnych kabli elektrycznych i x przedłużaczy jest w dobrym stanie? 18 Czy sprzęt ppoż. jest dostępny i sprawny? x Dostępno 19 Czy instrukcja ppoż. powieszona jest w widocznym dla miejscu? pracownika 20 Czy pracownicy zostali przeszkoleni z zakresu udzielania x pierwszej pomocy? x x x W ramach szkolenia bhp III. Oszacowanie zidentyfikowanych zagrożeń oszacowanie ryzyka zawodowego

6 RYZYKO ZAWODOWE NA STANOWISKU nauczyciel Zagrożenie Przyczyny zagrożenia Możliwe skutki zdrowotne zagrożenia Szacowanie ryzyka Potencjalne straty Ekipozycja Prawdopodobie ń Stwo Ocena ryzyka Sposoby zmniejszania zagrożeń Zagrożenia związane z poruszaniem się po terenie szkoły Upadek na tym samym poziomie. Upadek na niższy poziom. Nierówne nawierzchnie, progi pomiędzy pomieszczeniami, luźno ułożone przewody na posadzce, nieuwaga pracownika. Upadek z krzesła lub schodów. Siniaki, rany tłuczone, zwichnięcia i złamania kończyn dolnych lub górnych. Potłuczenia, urazy głowy, obrażenia ogólne Działanie po stronie pracodawcy: Utrzymanie w należytym stanie pomieszczeń pracy. Przeprowadzanie okresowych przeglądów budynków (rocznych i pięcioletnich). Utrzymywanie porządku w salach i na korytarzach. Stosowanie odpowiedniego obuwia trzymający całą stopę, niezalecana jest praca w butach na bardzo wysokim obcasie oraz w klapkach z odsłoniętymi palcami. Zachowanie ostrożności podczas poruszania się. Działanie po stronie pracodawcy: Dostarczyć pracownikowi stabilne krzesło/fotel, fotel najlepiej z pięciopodporową podstawą Dokonywanie okresowych przeglądów. Zachowanie ostrożności przy wchodzeniu i schodzeniu ze schodów zalecane jest trzymanie się poręczy jedną ręką. Stosowanie przez pracownika odpowiedniego obuwia. Zachowanie ostrożności podczas

7 siadania na krzesło. Uderzenie o nieruchome elementy wyposażenia szkoły. Nieprawidłowe ustawienie mebli, nieuwaga pracownika. Stłuczenia, złamania kończyn dolnych i górnych Niewłaściwa odległość pomiędzy meblami lub wyposażeniem szkoły. Zalecana szerokość powinna wynosić 0,75m. Zachowanie ostrożności przez pracownika. Zagrożenia związane z wykonywaną pracą Obciążenie fizyczne narządu głosu (zagrożenie chorobą zawodową). Przeciążanie strun głosowych związane z prowadzeniem zajęć, zbyt liczne klasy. Choroba zawodowa (guzki śpiewacze, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe) Działanie po stronie pracodawcy: Kierowanie pracowników na obowiązkowe badania lekarskie. Właściwa organizacja czasu pracy nauczyciela. Informowanie nauczycieli o zagrożeniach wynikających z nieprawidłowej pracy głosem. Poprawna praca głosem, przestrzeganie zasad higieny głosu nie przekrzykiwanie uczniów. Wycieranie tablicy wyłącznie wilgotną gąbką. Jak oszczędzać struny głosowe (załącznik 1). Obciążenie nerwowopsychiczne. Trudna do opanowania młodzież przeszkadzająca w prowadzeniu zajęć. Konflikty w relacjach z rodzicami, uczniami i przełożonymi. Stała odpowiedzialność za zdrowie i bezpieczeństwo uczniów. Stres, wypalenie zawodowe Kategoria nr 2 małe. Należy przeprowadzać kontrole.. Działanie po stronie pracodawcy: Zapewnienie przyjaznej atmosfery pomiędzy kierownictwem szkoły a pracownikiem. Rozmowy/treningi podczas rady pedagogicznej. Zapewnienie dostępu do fachowej literatury. Zgłaszanie kierownictwu szkoły problemów wychowawczych. Doskonalenie umiejętności w zakresie komunikowania się, z uczniami oraz rodzicami. Korzystanie z fachowej literatury i stosowanie w praktyce zawartych tam informacji.

8 Obciążenie statyczne układu mięśniowoszkieletowego. Hałas Wymuszona pozycja ciała w trakcie poprawy prac pisemnych lub pracy z uczniem. Praca stojąca przy tablicy Hałas na przerwach lub sporadycznie podczas prowadzenia zajęć lub wyjazdów poza teren szkoły. Ból układu kostno szkieletowego. Pogorszenia samopoczucia pracownika , , Prawidłowa pozycja przy biurku. Uwaga! Oparcie krzesła powinno być w pozycji lekko otwartej (ponad 90 0 ). Za duże odchylenie krzesła do tyłu spowoduje zaokrąglenie kręgosłupa piersiowego oraz przesunięcie do przodu kręgosłupa szyjnego. Uwaga! Najczęstszy błąd pracowników podczas pracy kręgosłup lędźwiowy nie ma podparcia. Stosowanie 10 sekundowych ćwiczeń rozluźniających napięcie mięśni, przykłady ćwiczeń w załączniku 3. Rotacja pracowników, zapewnienie odpoczynku podczas niektórych przerw. Przeciążenie wzroku. Zagrożenia związane z dyżurami na holukorytażu. Niewłaściwe oświetlenie sal lekcyjnych i korytarzy. Biegające dzieci, uderzenia drzwiami prowadzącymi do pomieszczeń. Zmęczenie oczu, rozdrażnienie. Siniaki, guzy, złamania kończyn , , Działanie po stronie pracodawcy: Wykonanie pomiarów oświetlenia. Wymieniane świetlówki zastępować świetlówkami o prawidłowej temperaturze barwowej. Przy nadmiernym nasłonecznieniu stosować żaluzje (jeżeli jest to możliwe). Regularnie podczas zajęć wykonywać ćwiczenia oczu (ćwiczenia w załączniku 2). Zachowanie szczególnej uwagi. Upominanie dzieci biegających po korytarzu.

9 Substancje pylące. Pył kredowy. Choroby dróg Oddechowych 3 6 0, Wycieranie tablicy wyłącznie wilgotną gąbką. Praca nauczyciela przy tablicy chwilę do jej przetarciu (po opadnięciu pyłu). Spożywanie napoi. Wypadek komunikacyjny podczas zajęć poza szkołą. Prąd elektryczny (porażenie prądem elektrycznym) Zły stan techniczny autobusu lub busa. Dzieci przechodzące lub wbiegające na jezdnie. Niesprawna instalacja elektryczna, uszkodzone przedłużacze. Złamania kończyn kalectwo, śmierć. Porażenie prądem, śmierć Kategoria nr 2 małe. Należy przeprowadzać kontrole , Kategoria nr 2 małe. Należy przeprowadzać kontrole. Działanie po stronie pracodawcy: Zgłaszanie wyjazdów szkolnych Policji przez dyrektora placówki. Rozmowa z dziećmi przed wyjazdem. Przestrzeganie zasad ruchu drogowego, zwłaszcza miejsc przechodzenia po pasach. Wzmożona uwaga nauczyciela. Działanie po stronie pracodawcy: Okresowa kontrola instalacji elektrycznej pomiary. Przestrzeganie przepisów dotyczących obsługi urządzeń elektrycznych, wizualna kontrola używanego sprzętu oraz używanie tylko oryginalnie zalanych przedłużaczy. Zgłaszanie wszelkich zauważonych usterek bezpośredniemu przełożonemu. Zakaz wykonywania jakichkolwiek prac konserwacyjno -serwisowych urządzeń i sieci elektrycznej. Komputer, czynny monitor. Promieniowanie elektrostatyczne. Długotrwała praca przy komputerze. Obciążenie wzroku krótkowzroczn ość, łzawienie, zapalenie spojówek, suchość oka, 3 6 0, Działanie po stronie pracodawcy: Wyposażyć stanowiska pracy w monitory spełniające normy bezpieczeństwa wskazane monitory LED lub LCD. Odpowiednie dostosowanie jaskrawości i

10 Ozon występujący w powietrzu. Często pracujące drukarki usytuowane w słabo wentylowanych pomieszczeniach. przemęczenie gałki ocznej. Możliwość wystąpienia alergii skórnych oraz oddechowych , kontrastu obrazu. Właściwe oświetlenie miejsca pracy. Wskazane jest stosowanie 10 sekundowych ćwiczeń np. mruganie, zmiana ogniskowej, itp. Działanie po stronie pracodawcy: Zapewnienie prawidłowej wymiany powietrza w pomieszczeniu, w którym znajduje się drukarka.. Stosowanie się do instrukcji obsługi dostarczonej przez producenta oraz instrukcji bhp. Pożar Zwarcie instalacji elektrycznej. Śmierć. Poparzenia , Kategoria nr 2 małe. Należy przeprowadzać kontrole. Działanie po stronie pracodawcy: Przeprowadzanie pomiarów instalacji elektrycznej. Właściwe zabezpieczenie pomieszczeń w sprzęt przeciwpożarowy, instrukcje oraz znaki ewakuacyjne. Przeprowadzanie próbnych ewakuacji (dotyczy placówek powyżej 50 osób będących stałymi użytkownikami.) Działania po stronie właściciela/administratora budynku: Prace niebezpieczne pożarowo wykonywać zgodnie z przepisami. Przestrzeganie instrukcji przeciwpożarowych. Palenie papierosów dozwolone tylko i wyłącznie poza budynkiem.

11 Zagrożenia związane z przygotowywaniem napojów Poparzenie gorącą wodą Stosowanie uszkodzonych dzbanków, kubków, brak ostrożności pracownika. Oparzenia I II stopnia Zachowanie ostrożności podczas przygotowywania gorących napojów CZYNNIK BIOLOGICZNY Zagrożenia biologiczne Kontakt z chorymi dziećmi. Choroby układu oddechowego, zapalenia, zakażenia. Przestrzeganie badań profilaktycznych. Nie wychodzenie z domu podczas trwania choroby (tzw. odleżenie choroby). Częste mycie rąk. Rozważenie możliwości poddawanie się szczepieniom ochronnym.

12 Zagrożenie biologiczne Szkodliwy czynnik biologiczny Wirus Coronaviridae Wirusy ECHO (Picomaviridae) Gr. 2 Wirusy zapalenia wątroby typ A (Picomaviridae) Gr. 2 Cytomegalovirus hominis herpesviridae Gr. 2 Ludzki wirus upośledzenia odporności typu HIV-1, HIV-2 (Retroviridae) Grupa zagrożenia Rozprzestrzenianie się 2 Powietrznokropelkowa 2 Powietrznokropelkowa, bezpośrednia 2 Ludzie, ścieki. Pokarmowa bezpośrednia. 2 Ludzie Bezpośrednia, kontakt ze śliną i moczem chorego. 3 Ludzie. Bezpośrednia przez krew i płyny ustrojowe Działanie na człowieka Zakaźne, łagodne choroby górnych dróg oddechowych Zapalenie układu oddechowego, angina, zapalenie opon mózgowych, mięśnia sercowego, wątroby i jelit, skóry, biegunki Zapalenie wątroby, jelit, żołądka. Mononukleoza z gorączką, uszkodzenia płodu AIDS zespół nabytego obniżenia odporności, infekcje towarzyszące. Profilaktyka Środki ochrony indywidualnej (ŚOI).Przestrzeganie zasad higieny Przestrzeganie zasad higieny Przestrzeganie zasad higieny, szczepienia. Środki ochrony indywidualnej, dezynfekcja, ochrona pracownic w ciąży Środki ochrony indywidualnej. Wirus opryszczki pospolitej herpesviridae Herpesvirus ospy wietrznej, półpaśca Wirusy grypy (typ A, B, C) orthomyxoviridae Wirus Odry Paramyxoviridae Wirus świnki (nagminne zapalenie przyusznic) Para- 2 Ludzie. Bezpośrednia, przez uszkodzoną skórę, kontakt rąk. 2 Ludzie Powietrznokropelkowa 2 Ludzie Powietrznokropelkowa 2 Ludzie Powietrznokropelkowa, bezpośrednia 2 Ludzie Powietrznokropelkowa, Opryszczka, pęcherzykowe zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, skóry, zapalenie rogówki, mózgu Ospa wietrzna, półpasiec Grypa, zapalenie płuc Odra Świnka, powikłania zapalenie opon mózgowo rdzeniowych Przestrzeganie zasad higieny Przestrzeganie zasad higieny Przestrzeganie zasad higieny, szczepienia Przestrzeganie zasad higieny Szczepienia, przestrzeganie zasad higieny

13 myxoviridae Parwowirus ludzki Wirus ostrego krwotocznego zapalenia spojówek Wirusy polio (Picomaviridae) Wirusy Togaviridae wirus różyczki Bordetella pertussis pałeczka krztuśca Maczugowiec błonicy Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) Mycobacterium tuberculosis prątek gruźlicy bezpośrednia 2 Ludzie Powietrznokropelkowa 2 Ludzie Powietrznokropelkowa, bezpośrednia 2 Ludzie, ścieki Powietrznokropelkowa, bezpośrednia pokarmowa 2 Ludzie bezpośrednia 2 Ludzie powietrznokropelkowa 2 Ludzie powietrznokropelkowa, przyranna 2 Ludzie Powietrznokropelkowa, powietrznopyłowa, pokarmowa, bezpośrednia 3 Ludzie Powietrznokropelkowa Gorączka z wysypką, anemia, poronienia Ostre krwotoczne zapalenie spojówek Gorączka, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, kalectwo Różyczka, zapalenie stawów, uszkodzenie płodu Krztusiec, zapalenie oskrzeli i płuc. Działanie toksyczne Błonica. Wytwarza toksyny Zakażenia ropne, zapalenie górnych dróg oddechowych, alergia skórna Gruźlica płuc, rzadziej innych narządów Przestrzeganie zasad higieny Przestrzeganie zasad higieny Szczepienia, przestrzeganie zasad higieny Ochrona pracownic w ciąży Przestrzeganie zasad higieny, szczepienia Przestrzeganie zasad higieny, szczepienia Środki ochrony indywidualnej, przestrzeganie zasad higieny Szczepienia ochronne, przestrzeganie zasad higieny Planowane prewencyjne 13

14 Informuję, ze w przy wykonywaniu pracy na stanowisku oszacowano zawodowe i określono w kategorii małe. Pracownicy o istniejącym ryzyku zawodowym zostają powiadamiani podczas szkoleń wstępnych (pracownicy nowo przyjęci) oraz szkoleń okresowych. Oświadczam, że zostałem zapoznany z zagrożeniami i ryzykiem zawodowym związanym na stanowisku pracy. Jestem świadomy, że niestosowanie przepisów bhp powoduje wzrost ryzyka zawodowego zwiększa prawdopodobieństwo zaistnienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Lp. Imię i nazwisko data podpis 14

15 Jolanta Borowska Przedmiot: inne Załącznik 1 Choroby zawodowe narządu głosu u nauczycieli Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym 15

16 Jolanta Borowska Dyplomowany logopeda Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Pruszków CHOROBY ZAWODOWE NARZĄDU GŁOSU U NAUCZYCIELI KLASYFIKACJA, PRZYCZYNY POWSTAWANIA I PROFILAKTYKA W nowo wprowadzonym rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. dotyczącym standardów kształcenia nauczycieli, wchodzącym w życie z dniem ogłoszenia przedstawiona jest sylwetka absolwenta studiów i studiów podyplomowych o specjalizacji nauczycielskiej. Powinien on oprócz realizacji zadań dydaktycznych i wychowawczych także efektywnie i zgodnie z zasadami higieny posługiwać się narządem głosu, jak również posiadać umiejętność wypowiadania się w sposób poprawny i zrozumiały, z zachowaniem zasad kultury języka. Wśród treści programowych na studiach wyższych zawodowych i studiach magisterskich znajdować się powinien przedmiot emisja głosu zawierający elementy prawidłowej artykulacji i zasady higieny głosu. Ogólne informacje o zawodowych zaburzeniach głosu. Zawodowe zaburzenia głosu zwane też dysfoniami zawodowymi występują w zawodach, w których spotyka się szczególne obciążenie narządu głosowego. Zawody te, zależności od wymagań stawianych narządowi głosowemu można wg. zaleceń komisji ekspertów Unii Europejskich Foniatrów podzielić na następujące grupy: I. zawody wymagające specjalnej jakości głosu (śpiewacy solowi, śpiewacy w chórach, aktorzy, prezenterzy radiowi i telewizyjni) II. zawody stawiające znaczne wymogi narządowi głosowemu (nauczyciele i inne zawody pedagogiczne, tłumacze, telefonistki, politycy ) III. zawody wymagające większej niż przeciętna wydolności głosowej oraz zawody wykonywane w hałaśliwym środowisku (prawnicy, sędziowie, lekarze, wojskowi oraz pracownicy zatrudnieni w hałaśliwym przemyśle, gdzie potrzebna jest komunikacja ustna o odpowiednim natężeniu przekraczającym natężenie hałasu. Przyczyny powstawania dolegliwości głosowych. Aż jedna trzecia wszystkich zarejestrowanych przypadków chorób zawodowych należy do,,chorób narządu głosu spowodowanych nadmiernym wysiłkiem głosowym w miejscu pracy. Na 3,5 tys. Zachorowań na tę chorobę aż 90% stanowią chorujący nauczyciele. 16

17 Badania wykazują, że najczęściej chorują nauczyciele przedmiotów humanistycznych, nauczania początkowego i muzyki. Rozwój zaburzeń głosowych notowany jest przede wszystkim u kobiet pracujących 20 lat i dłużej, gdyż okresowi przekwitania i pobierania leków hormonalnych często towarzyszą dolegliwości głosowe. W Polsce wśród nauczycieli zapadalność na choroby zawodowe głosu ma tendencję wzrostową. Do najczęstszych przyczyn powstawania chorób zawodowych narządu głosu należy zaliczyć: Nieprawidłową emisję głosu Niekorzystne warunki w środowisku pracy (mikroklimat, wilgotność, akustyka pomieszczeń, zakłócający hałas) Schorzenia ogólne (zapalne,alergiczne, hormonalne) Nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny głosowej Cechy osobowości (konfliktowość, nerwowość) Objawy to: uczcie ciśnienia i ściskania, drapania, suchości, zawadzania przy połykaniu, zranienia błony śluzowej w obrębie gardła i krtani. Dolegliwościom tym towarzyszy nawyk chrząkania, łatwa męczliwość głosu, głos matowy, obłożony, ochrypły, okresowy bezgłos. Skala głosu jest zawężona, a czas fonacji niejednokrotnie znacznie skrócony. Długotrwałe zaburzenia funkcjonalne głosu mogą spowodować powstawanie zmian organicznych dodatkowo pogarszających funkcje narządu głosowego. Do zmian tych należą: obrzęki, guzki, polipy włókniaki fałdów głosowych oraz organiczna niewydolność fałdów głosowych. Należy jednak podkreślić, że zdrowy, fizjologiczny narząd głosowy, odpowiednio wyszkolony, gdy przestrzega się zasad higieny głosowej jest w stanie podołać wymogom stawianym zawodom pedagogicznym. Niezwykle ważna jest profilaktyka zawodowa zaburzeń głosu. Zapobieganie chorobom zawodowym narządu głosu. Czynniki szkodliwe dla narządu głosu i sposoby ich ograniczania w miejscu pracy 1.Niewłaściwy mikroklimat w klasach, salach wykładowych, aulach i innych pomieszczeniach szkolnych Małe przepełnione pomieszczenia Kurz na podłodze, wykładzinach,firanach, zasłonach, kwiatach, pył kredowy z tablicy 17

18 Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza Przeciągi Hałas Suche i zanieczyszczone powietrze drażni błonę śluzową gardła i krtani. Hałas źle wpływa na wydolność psychofizyczną i na głos. Skłania do mówienia podniesionym głosem i w zawyżonej tonacji. To przeciąża struny i źle wpływa na prawidłową tonację. Nadmierny ruch powietrza zaś ochładza i wysusza krtań zwiększając zapylenie. Zaleca się: Nawilżać powietrze, wieszając na kaloryferach zbiorniki z wodą (zalecana wilgotność powietrza dla narządu głosowego w pomieszczeniach pracy wynosi wg skali S. Klajmana % przy zachowaniu prawidłowej temperatury powietrza: od 18 do 21 C. 2. Zła organizacja pracy głosem (długotrwałe lub zbyt głośne mówienie)- następstwem jest przeciążenie strun głosowych. Zaleca się: Planować lekcje tak, aby równomiernie rozłożyć czas na wypowiedź nauczyciela i pracę samodzielną uczniów. W miarę możliwości wprowadzać jak najwięcej pomocy audiowizualnych. Korzystać z mikrofonu, występując przed dużym audytorium lub w sali gimnastycznej, albo w czasie niedyspozycji głosowej. Zrobić godzinną przerwę w mówieniu po trzech godzinach lekcyjnych, odświeżyć krtań kilkoma łykami letniego, niskosłodzonego, nie gazowanego napoju. Dobrze jest zaczerpnąć kilka wdechów na świeżym powietrzu, possać miętowy cukierek albo przy pierwszych dolegliwościach któryś z preparatów przeznaczonych do leczenia objawów związanych ze stanem zapalnym gardła i jamy ustnej (w postaci pastylek do ssania ) Po powrocie do domu można przepłukać gardło rumiankiem albo letnim roztworem soli kuchennej. Ograniczyć picie zbyt mocnej kawy czy herbaty, zbyt gorących albo zbyt zimnych napojów, unikać ostrych przypraw. W miarę możliwości oszczędzać głos poza pracą 3.Nieprzestrzeganie zasad higieny głosowej ( palenie papierosów, wadliwe odżywianie, niewłaściwy dobór ubrań, przebywanie w przegrzanych, zimnych lub suchych pomieszczeniach) 18

19 Zaleca się: Całkowite rzucenie palenia tytoniu i unikanie przebywania w zadymionych pomieszczeniach (dym drażni błonę śluzową i powoduje alergie) Dbać o higienę jamy ustnej (leczyć próchnicę zębów i zapalenie dziąseł, usuwać kamień nazębny), zaniedbania te wywołują zakażenie górnych dróg oddechowych Unikać okoliczności sprzyjających przeziębieniom Mówić mało, lub używać mikrofonu (akademie ),albo zupełnie milczeć w razie przeziębienia lub chrypki Skontaktować się z lekarzem foniatrą w przypadku częstego stosowania aspiryny, leków hormonalnych, tabletek antykoncepcyjnych Stosować kurację roślinną na katar i chrypkę (Z. Pilch,,Nauka dykcji ); jeśli chrypka spowodowana jest przeziębieniem, to należy wypić na noc szklankę herbaty z kwiatu lipowego, a w ciągu dnia wielokrotnie oddychać parą z gotującego się mleka lub wody Pić wywar przygotowany ze szklanki wody, pokrojonej cebuli i nasion anyżu co 15 minut po łyżce stołowej Pić co pół godziny łyżkę stołową odwaru z siemienia lnianego (można dodać herbatę z szałwi ) Zrobić okład na szyję (P. Gantowski,,Technika żywej mowy );,,owinąć szyję płótnem zwilżonym wodą pokojową, okryć nieprzemakalnym batystem, owinąć flanelą lub wełnianą chusteczką. W ten sposób tworzy się wilgotne ciepło, które przyczynia się do łagodzenia stanu podrażnienia gardła 4.Nieprawidłowa emisja głosu zbyt głośne mówienie w wysokiej tonacji, twarde nastawienie głosowe-,,nastawienie twarde -rodzaj nastawienia głosu powstający na skutek gwałtownego zwarcia wiązadeł głosowych, np. przy nagłym krzyku. Do fonacji wówczas zużywana jest stosunkowo duża ilość powietrza, która płynąc dynamicznym, ostrym strumieniem niszczy narząd głosowy. Nastawienie twarde może być przyczyną przykrych dolegliwości krtaniowych częstych chrypek, guzków śpiewaczych, obrzęku krtani, nieżytu krtani (E.M. Skorek,,Z logopedią na ty ) Zaleca się: Nie przekrzykiwanie uczniów o sile głosu bowiem decyduje dobrze wyszkolony oddech ( z podparciem przeponowym ) oraz wyrazista artykulacja, która uzupełnia brak mocnego głosu Wzmacnianie brzmienia głosu od niezbyt mocnego do coraz mocniejszego Pamiętać o odpowiedniej dla siebie tonacji 19

20 Stosować tzw.,,miękkie nastawienie głosowe;,,rodzaj nastawienia głosu, polegający na tym, że ciśnienie powietrza podczas fonacji jest regulowane prawidłowo, równomiernie i swobodnie. Strumień wydechowego powietrza nie napotykając na swej drodze zbyt mocnego zwarcia wiązadeł głosowych delikatnie wprawia je w drgania, nie uszkadzając ich 5.Nieprawidłowa technika oddychania (oddech szczytowy),,,chwytanie powietrza ustami z pominięciem nosa, który nawilża, oczyszcza, ogrzewa lub chłodzi powietrze. Oddech szczytowy sprawia, że do krtani i dróg oddechowych dostaje się suche, zanieczyszczone powietrze. Objawem jest chrząkanie, uczucie dławienia, a nawet zanikanie głosu. Zaleca się: Oddech całkowity i podparcie oddechowe Oddychać w miarę możliwości nosem Rozgryźć kapsułkę witaminy A+E przed dłuższym mówieniem Dbać o drożność nosa Pamiętać o właściwej postawie podczas mówienia opuszczone ramiona, zgarbione plecy zmniejszają pojemność płuc, zmuszają do oddychania górną częścią klatki piersiowej Zmieniać pozycję ciała podczas dłuższego mówienia - okres bezruchu przerywać np. chodzeniem. Przestrzeganie wszystkich wymienionych zaleceń i wskazówek zapewni nauczycielom dobre samopoczucie,uodporni na stres i choroby zawodowe narządu głosu. LITERATURA:,,Foniatria kliniczna - pod red. prof. Antoniego Pruszewicza,,Nauka dykcji - Z. Pilch,,Technika żywej mowy -P.Gantowski,,Z logopedią na ty - E. M. Skorek,,Choroby zawodowe narządu głosu u nauczycieli - artykuł Teresy Wasiak w biuletynie metodycznym dla nauczycieli,,być dla innych 20

21 Proste ćwiczenia oczu Załącznik 2 Ćwiczenie 1. Ruchy poziome patrz w prawo a następnie w lewo. Czynność powtarzaj ok. 10 razy. Ćwiczenie 2. Ruchy pionowe patrz w górę a następnie w dół. Czynność powtarzaj ok. 10 razy. Ćwiczenie 3. Ruch okrężny wyobraź sobie tarczę zegara, następnie spójrz w górną część tarczy i przesuwaj swój wzrok w prawo, później w dół, w lewo i znowu do góry. Po pięciu pełnych obrotach zrób to samo, ale przesuwaj wzrok w odwrotną stronę. Uwaga! W trakcie ćwiczenia nie ruszaj głową. Ćwiczenie 4. Ruchy ósemkowe narysuj oczami ósemkę najpierw w jedną stronę (5 razy), a następnie w drugą (też 5 razy). Ćwiczenie 5. Ruchy zbieżne weź w dłonie np. dwa ołówki lub długopisy. Rozsuń ręce na szerokość 40 cm i trzymaj je w odległości cm od oczu. Zbliżaj ręce do twarzy, przenosząc wzrok z jednego ołówka na drugi. Następnie wyprostuj ręce i przybliżaj do oczu tylko jedną, patrząc przy tym raz na jeden, raz na drugi ołówek. Powtórz ćwiczenie, zmieniając rękę. Ćwiczenie 6. Zamknij oczy na parę sekund, a potem potrzepocz kilkanaście sekund rzęsami jak motyl skrzydłami. Zakończ ćwiczenie, gdy oczy się nawilżą. 21

22 Ćwiczenia do wykonania podczas pracy siedzącej. Zdjęcia pobrano z: Załącznik 3 22