Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym"

Transkrypt

1 Psychiatria w Praktyce Klinicznej PRACA P O G L Ą D O W A tom 2, nr 2, Copyright 2009 Via Medica ISSN Adam Wichniak 1, Aleksandra Wierzbicka 2, Wojciech Jernajczyk 2 1 III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2 Ośrodek Medycyny Snu, Zakład Neurofizjologii Klinicznej, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym Streszczenie W okresie leczenia podtrzymującego schizofrenii nadmierna senność w ciągu dnia jest jedną z najczęściej zgłaszanych skarg przez pacjentów i często staje się powodem przerwania leczenia farmakologicznego. W niniejszym artykule omówiono sposób postępowania w przypadku skarg pacjenta na nadmierną senność w trakcie leczenia przeciwpsychotycznego. Przedstawiono kolejne kroki w diagnostyce różnicowej przyczyn nadmiernej senności. Zaprezentowano również metody oceny nasilenia senności w ciągu dnia oraz zasady doboru leku przeciwpsychotycznego i prowadzenia leczenia w taki sposób, aby unikać sedacji. Pacjenci i ich rodziny skupiają uwagę głównie na stosowanych lekach, rozważne postępowanie lekarskie musi jednak w przypadku skarg na nadmierną senność obejmować całościową ocenę stanu zdrowia i funkcjonowania pacjenta w okresie całej doby. Senność wynikającą z niedoboru lub złej jakości snu należy różnicować ze zmęczeniem towarzyszącym chorobie psychicznej lub powodowanym chorobami somatycznymi oraz sedacją związaną z działaniem leku. Skuteczne leczenie zaburzeń snu musi obejmować przede wszystkim interwencje behawioralne wzmacniające mechanizmy fizjologicznie regulujące sen: proces homeostatyczny i rytm okołodobowy. Dopiero w drugiej kolejności należy się koncentrować na farmakoterapii. Znacznie rzadziej nadmierna senność wynika z pierwotnych zaburzeń snu. U otyłych pacjentów często występuje zespół bezdechu sennego. Inne pierwotne zaburzenia snu, o których warto pamiętać, to zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn podczas snu oraz narkolepsja. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009; 2, 2: Słowa kluczowe: senność, sedacja, leki przeciwpsychotyczne, schizofrenia Wstęp Farmakoterapia jest podstawową metodą leczenia ostrych epizodów schizofrenii oraz zapobiegania nawrotom tej choroby [1]. Mimo że chorzy na schizofrenię dowiadują się o tym od swoich lekarzy, jak również z licznych kierowanych do nich poradników i oddziaływań psychoedukacyjnych, znaczna część z nich decyduje się, wbrew zaleceniom lekarskim, na redukcję dawek przyjmowanych leków lub Adres do korespondencji: dr n. med. Adam Wichniak III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii Al. Sobieskiego 9, Warszawa tel.: (022) , faks: (022) wichniak@ipin.edu.pl nawet na ich całkowite odstawienie. Często powodem takiej decyzji są działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych, spośród których do przerwania terapii najczęściej prowadzą objawy pozapiramidowe, przyrost masy ciała, nadmierna senność, zaburzenia hormonalne i zaburzenia funkcji seksualnych [2]. Metodom oceny oraz leczenia zaburzeń pozapiramidowych, metabolicznych oraz hormonalnych w trakcie terapii przeciwpsychotycznej poświęca się w edukacji psychiatrów i piśmiennictwie psychiatrycznym dużo miejsca, jednak zagadnienie unikania sedacji w leczeniu przeciwpsychotycznym jest omawiane znacznie rzadziej. Tymczasem dane z badań nad współpracą w leczeniu wskazują na to, że skargi na nadmierną senność w ciągu dnia należą do najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych leków przeciw- 75

2 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 2 psychotycznych. Szczególnie wyraźne staje się to w okresie terapii podtrzymującej, zwłaszcza u pacjentów powracających do nauki lub pracy. W tej grupie chorych nadmierna senność związana z leczeniem jest oprócz utrzymujących się objawów pozytywnych głównym czynnikiem powodującym negatywne nastawienie do terapii [3]. Dzieje się tak, ponieważ obecność nadmiernej senności w ciągu dnia wpływa negatywnie na wiele obszarów funkcjonowania pacjenta. Osoby senne mają znacznie wydłużony czas reakcji oraz obniżoną zdolność utrzymania koncentracji uwagi, co źle wpływa na ich zdolności do przyswajania, przetwarzania i odtwarzania informacji. Jest im również trudniej dokonywać rozróżnień i wyborów, co jest istotne, a co nie, w ich codziennej aktywności [4]. Ma to szczególnie niekorzystne znaczenie u chorych na schizofrenię, u których zaburzenia funkcji poznawczych są powodowane przez samą chorobę i są obecnie postrzegane jako jeden z głównych problemów klinicznych w leczeniu tego schorzenia. W skalach satysfakcji z leczenia, na przykład DAI-10 [5], chorzy na schizofrenię odczuwający senność odpowiadają zazwyczaj twierdząco na pytania Kiedy biorę leki, czuję się dziwacznie, jak pusty w środku, Leki sprawiają, że czuję się zmęczony i ospały i przecząco na pytanie Łatwiej mi się myśli, kiedy biorę leki. Niezadowolenie z takiego działania leku prowadzi do powtarzających się skarg pacjenta na nadmierną senność w ciągu dnia, które często są odbierane przez leczącego jako próba wymuszenia przez pacjenta zmniejszenia dawki przyjmowanych leków i w związku z tym ignorowane. Na szczęście coraz mniej psychiatrów uważa, że sedacja w leczeniu jest potrzebna i stanowi wskaźnik skutecznego działania leków. Powszechne jest jednak postrzeganie nadmiernej senności w ciągu dnia jako mało istotnego problemu, dlatego chorych przekonuje się, że powinni się z tym działaniem leku pogodzić i że z czasem się do niego przyzwyczają. Takie podejście do skarg pacjenta na nadmierną senność często prowadzi, niestety, do przerwania przez niego leczenia [6]. W niniejszym artykule omówiono sposób postępowania w przypadku skarg chorego na nadmierną senność. Przedstawiono również metody oceny nasilenia senności w ciągu dnia oraz zasady doboru leku przeciwpsychotycznego i prowadzenia leczenia w taki sposób, aby unikać sedacji. Metody oceny nasilenia senności W przypadku skarg pacjenta na nadmierną senność w ciągu dnia pierwszym rozstrzygnięciem, jakiego musi dokonać lekarz, jest to, czy chory rzeczywiście jest senny. Szczególnie istotne jest odróżnianie senności i zmęczenia, które często występuje w chorobach psychicznych i jest pojęciem nadrzędnym wobec senności. Pacjent senny jest zmęczony, natomiast pacjent zmęczony niekoniecznie musi być nadmiernie senny, czyli nie musi się cechować zwiększoną skłonnością do zapadania w sen [7]. Powodem nadmiernej senności jest niedobór snu. Najczęstszą przyczyną niedoboru snu jest zbyt krótki lub nieregularny czas snu związany z trybem życia danej osoby. Po upewnieniu się, że czas snu chorego jest wystarczający należy ocenić, czy niedobór snu nie jest powodowany złą jakością snu wynikającą z zaburzeń snu towarzyszących chorobie psychicznej lub chorobom somatycznym. Znacznie rzadziej nadmierna senność wynika z pierwotnych zaburzeń snu, na przykład z zaburzeń oddychania podczas snu. Zespół bezdechu sennego jako przyczynę nadmiernej senności należy uwzględniać w diagnostyce różnicowej nadmiernej senności szczególnie u otyłych chorych. Inne pierwotne zaburzenia snu, o których warto pamiętać, to zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn podczas snu oraz narkolepsja [8]. Zmęczenie bez nadmiernej senności nie jest powodowane niedoborem snu. W różnicowaniu przyczyn zmęczenia należy uwzględnić zmęczenie fizjologiczne towarzyszące wysokiej aktywności pacjenta, zmęczenie towarzyszące chorobom somatycznym i neurologicznym oraz zmęczenie towarzyszące chorobom psychicznym. Szczególną uwagę trzeba poświęcić wykluczeniu objawów negatywnych oraz zespołu depresyjnego. Zarówno senność, jak i zmęczenie, które wynikają z czynników fizjologicznych i/lub patofizjologicznych, należy różnicować z działaniem sedatywnym stosowanego leku. Sedacją nazywa się takie zmęczenie czy też senność, które w 100% przypisuje się działaniu leków [9]. Dużym ułatwieniem w rozstrzyganiu między zmęczeniem a sennością są standaryzowane skale oceny senności, na przykład skala senności Epworth [10], w której pacjent nie jest pytany bezpośrednio o to, czy czuje się senny, ponieważ własna ocena nasilenia senności jest bardzo subiektywna i trudno na tej podstawie podejmować rozważne decyzje kliniczne. Skala ta zawiera natomiast pytania o prawdopodobieństwo zaśnięcia w konkretnych sytuacjach z dnia codziennego. Obejmują one przy tym zarówno sytuacje monotonne, promujące sen, jak i sytuacje wymagające aktywności, które zasypianiu nie sprzyjają. Dzięki temu łatwo na ich podstawie odróżnić stan nadmiernego wzbudzenia fizjologicznego i braku senności od stanu prawidłowego poziomu czuwania 76

3 Adam Wichniak i wsp., Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym Tabela 1. Porównanie siły działania sedatywnego wybranych leków przeciwpsychotycznych I i II generacji z odsetkiem nieprawidłowych zapisów EEG stwierdzanych u pacjentów leczonych danym lekiem (z materiału I Pracowni EEG, IPiN) Lek Siła działania Odsetek nieprawidłowych sedatywnego zapisów EEG* Leki przeciwpsychotyczne atypowe i II generacji Amisulpryd Słabe Aripiprazol Brak lub słabe Klozapina Bardzo silne Kwetiapina Umiarkowane Olanzapina Silne Risperidon Umiarkowane Sertindol Brak lub słabe Ziprasidon Słabe lub umiarkowane Klasyczne leki przeciwpsychotyczne Chlorpromazyna Bardzo silne Chlorprotiksen Silne Flufenazyna Umiarkowane Flupentiksol Słabe Haloperidol Umiarkowane Lewomepromazyna Bardzo silne Perazyna Silne Perfenazyna Umiarkowane Promazyna Silne Sulpiryd Słabe Tiorydazyna Bardzo silne Trifluoperazyna Umiarkowane Zuklopentiksol Silne *Wśród chorych na schizofrenię nieotrzymujących leków przeciwpsychotycznych odsetek nieprawidłowych zapisów EEG wynosi 15 25%, w populacji ogólnej około 10%. oraz stanu zwiększonej senności w ciągu dnia. W skali senności Epworth jako nadmierną senność traktuje się wynik powyżej 10 punktów, wynik powyżej 15 punktów oznacza natomiast senność patologiczną, która powinna skłaniać lekarza do aktywnego poszukiwania jej przyczyny. Oprócz skal klinicznych w ocenie nasilenia senności można spróbować się posłużyć rutynowym badaniem EEG. Prośba o ocenę senności powinna być jednak wtedy zawarta w skierowaniu na badanie EEG. Wykonujący badanie EEG technik powinien wówczas przez kilka minut powstrzymać się od wydawania pacjentowi poleceń otwierania i zamykania oczu. Opisujący zaś to badanie elektroencefalografista powinien w tym odcinku zapisu EEG zwrócić uwagę na grafoelementy, które nie świadczą o patologii zapisu, ale mogą wskazywać na wahania lub też obniżenie poziomu czuwania. Należą do nich wystąpienie ostrych fal wierzchołkowych, wahania indeksu fal alfa (czyli ilości fal alfa rejestrowanych w odprowadzeniach potylicznych EEG), a także paradoksalna reakcja zatrzymania, polegająca na tym, że przy próbie aktywacji EEG poprzez otwarcie oczu nie stwierdza się reakcji zatrzymania fal alfa w czynności podstawowej EEG, ale przeciwnie, obserwuje się ich pojawienie [11]. Ocenie powinna również podlegać obecność fal wolnych (theta i delta) w zapisie EEG lub też uogólnione zwolnienie zapisu dotyczące czynności podstawowej. Są to najbardziej typowe zmiany zapisu EEG w trakcie przyjmowania leków przeciwpsychotycznych. Przy czym im silniejsze jest działanie sedatywne danego leku przeciwpsychotycznego, tym większa jest jego zdolność do wywoływania fal wolnych w zapisie EEG (tab. 1). W medycynie snu oprócz standaryzowanych skal oceny snu i senności opracowano wiele innych tech- 77

4 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 2 nik, które pozwalają na obiektywną ocenę nasilenia senności. Wykorzystuje się je w celach orzeczniczych oraz w diagnostyce pierwotnych zaburzeń snu z grupy hipersomnii. Metody te obejmują badania psychomotoryczne oraz badania oparte na technice badania polisomnograficznego: test wielokrotnej latencji snu oraz test utrzymania czuwania [12]. Testy psychomotoryczne wykorzystywane w celu oceny nadmiernej senności w rzeczywistości badają utrzymanie uwagi, a więc zdolność do prawidłowego reagowania w długim okresie, mimo że wykonywana czynność jest monotonna, a warunki, w których badanie jest wykonywane sprzyjają zasypianiu (ciche, neutralnie oświetlone pomieszczenie). W typowym teście utrzymania uwagi badany ma za zadanie reagować na rzadko pojawiające się bodźce, czyli nie częściej niż średnio co 15 sekund, w długim okresie, czyli przez ponad 15 minut. Ocenia się liczbę opuszczonych bodźców, liczbę nieprawidłowych reakcji oraz średni czas reakcji i wahania czasu reakcji w trakcie badania. Badania psychomotoryczne są wykonywane powszechnie w ośrodkach medycyny pracy oraz w pracowniach badań psychologicznych kierowców. Są to sytuacje, w których badany jest zmotywowany do osiągnięcia dobrego wyniku i w związku z tym obserwowane ewentualne pogorszenie uzyskiwanych przez pacjenta rezultatów może być przypisane rzeczywistym deficytom procesów utrzymania uwagi. Natomiast w sytuacjach, w których można przypuszczać, że motywacja badanego do uzyskana dobrego wyniku jest wątpliwa, zalecanym badaniem powinien być wielokrotny test latencji snu (MSLT, multiple sleep latency test), ponieważ badany nie może świadomie wpływać na wyniki tego badania. Test MSLT bezpośrednio ocenia skłonności pacjenta do zasypiania w ciągu dnia, co nie podlega jego świadomej kontroli. Badany 5-krotnie w ciągu dnia, co 2 godziny, na przykład o 8.00, 10.00, 12.00, 14.00, 16.00, udaje się do ciemnego, cichego pomieszczenia na minutową drzemkę, otrzymując polecenie: Proszę leżeć spokojnie z zamkniętymi oczami i starać się zasnąć. Jeśli średni czas zasypiania z wszystkich pięciu prób wynosi poniżej 5 minut, mówi się o patologicznej senności, wynik powyżej 10 minut świadczy o braku nadmiernej senności w ciągu dnia [13, 14]. Obecnie MSLT najczęściej wykonuje się przy podejrzeniu narkolepsji [13]. Test utrzymania czuwania (MWT, maintenance of wakefulness test) jest odmianą MSLT wykonywaną w celach orzeczniczych, na przykład wśród kierowców zawodowych, pilotów lub maszynistów. Badany, podobnie jak w przypadku MSLT, co 2 godziny udaje się do ciemnego, cichego pomieszczenia, gdzie siada w wygodnym fotelu i jest proszony, aby pozostał w tej pozycji przez 40 minut, starając się nie zasnąć [15]. Sedatywne działanie leków przeciwpsychotycznych Sedatywne działanie leków przeciwpsychotycznych ma różne mechanizmy. Opierając się na profilu receptorowym tych leków, do najważniejszych mechanizmów działania sedatywnego zalicza się: działanie dopaminolityczne, poprzez blokowanie receptorów dopaminowych. Jest to działanie przeciwne dopaminergicznemu działaniu leków stymulujących, na przykład metylofenidatu; działanie blokujące na receptory serotoninowe 5-HT2A, które wiąże się z działaniem przeciwlękowym, promującym sen, w tym sen głęboki, oraz antagonizmem serotonino-dopaminowym, który jest podstawową cechą leków przeciwpsychotycznych drugiej generacji; działanie przeciwhistaminowe, poprzez blokowanie receptorów histaminowych H 1. Działanie antyhistaminowe poza efektem sedatywnym może również prowadzić do wzrostu apetytu, a w efekcie do zwiększenia masy ciała; działanie przeciwcholinergiczne, poprzez blokowanie receptorów muskarynowych [6]. Dwa pierwsze mechanizmy działania leków przeciwpsychotycznych można uznać za pożądane z punktu widzenia leczenia schizofrenii, natomiast unikanie leków o działaniu przeciwhistaminowym i przeciwcholinergicznym wydaje się najprostszym sposobem zapobiegania nadmiernej sedacji w leczeniu schizofrenii. Do leków o silnym działaniu przeciwhistaminowym zalicza się klozapinę i olanzapinę; działanie takie stwierdza się również w trakcie terapii kwetiapiną w dużych dawkach (tab. 2). Leki te określa się zatem jako sedatywne leki przeciwpsychotyczne. Senność może być odczuwana także w przypadku stosowania risperidonu. Leki przeciwpsychotyczne pozbawione działania przeciwhistaminowego i przeciwcholinergicznego, cechujące się nieznacznym działaniem sedatywnym lub jego brakiem, to aripirazol i sertindol oraz amisulpryd i ziprasidon [16]. Leki te określa się jako niesedatywne leki przeciwpsychotyczne. Zasady postępowania Po upewnieniu się, że pacjent rzeczywiście cierpi na senność, najwłaściwszym sposobem leczenia jest zaproponowanie choremu planu postępowania, który 78

5 Adam Wichniak i wsp., Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym Tabela 2. Profile receptorowe atypowych leków przeciwpsychotycznych (Ki, nm) modyfikacja za Kane i Sharif [6] uzupełniona danymi z monografii wymienionych leków. Niższa stała dysocjacji (Ki) oznacza większą siłę blokowania danego receptora Receptory Amisulpryd Aripiprazol Klozapina Kwetiapina Olanzapina Risperidon Sertindol Ziprasidon D2 21 0, ,5 12 4,8 5-HT2A ,4 2, ,17 0,1 0,4 a 1 > ,8 8, ,0 10 H , M 1 > > , > D2 receptory dopaminowe D2, 5-HT2A receptory serotoninowe 5-HT2A, a 1 receptory adrenergiczne a 1, H1 receptory histaminowe H1, M1 receptory muskarynowe M1 Tabela 3. Pytania do pacjenta skarżącego się na nadmierną senność 1. Czy chodzisz spać i wstajesz rano o tych samych porach? 2. Ile czasu poświęcasz na sen? 3. Ile zajmuje Ci przeciętnie zasypianie? 4. Jak często i na jak długo budzisz się przeciętnie podczas snu? 5. Czy po przebudzeniu jesteś w stanie ponownie zasnąć? 6. Czy budzisz się rano zbyt wcześnie? 7. Czy budzisz się rano wypoczęty? 8. Ile pijesz alkoholu, kawy, ile palisz papierosów? 9. Czy zażywasz narkotyki albo jakieś substancje odurzające? 10. Czy przyjmujesz leki regularnie? wprowadzany w życie krok po kroku pozwoli się pozbyć nadmiernej senności w ciągu dnia. Pacjenci senni, którym zależy na efektach leczenia, przyjmują taki plan postępowania najczęściej z wdzięcznością i zgadzają się na niego bez stawiania lekarzowi wygórowanych żądań. Duży opór chorego wobec zaproponowanego planu postępowania i żądanie szybkich, radykalnych zmian leku wskazują natomiast raczej na potrzebę sprawdzenia całościowego stosunku pacjenta do leczenia i rozpoznania choroby psychicznej. Przede wszystkim należy ocenić, czy czas snu i jakość nocnego snu pacjenta są wystarczające. Sen chorych na schizofrenię w wielu aspektach odbiega od fizjologicznego profilu snu osób zdrowych. Chorzy na schizofrenię cechują się wydłużoną latencją snu (czas zasypiania), zwiększoną liczbą wybudzeń i większą ilością czuwania wtrąconego w czasie snu oraz zmniejszoną ilością snu głębokiego. Szacunkowo chorzy na schizofrenię w porównaniu z osobami zdrowymi tracą każdej nocy około 60 minut snu, to znaczy należy oczekiwać, że o tyle dłużej powinny one poświęcać na sen, nawet jeśli nie stosują leków o działaniu sedatywnym [17]. Dlatego w przypadku skarg pacjenta na nadmierną senność wskazane jest zadanie mu pytań dotyczących jakości i długości snu oraz zwyczajów i trybu życia chorego mogących wpływać na sen (tab. 3). Szczególną uwagę należy zwracać na czynniki wpływające na dwa główne mechanizmy fizjologiczne regulujące sen człowieka: proces homeostatyczny i rytm okołodobowy. Homeostatyczne zapotrzebowanie na sen jest zwiększane poprzez aktywność fizyczną, unikanie drzemek i leżenia w łóżku w czasie dnia oraz dostosowanie czasu spędzanego w nocy w łóżku do rzeczywistego czasu snu. Rytm okołodobowy wzmacnia przebywanie w ciągu dnia na zewnątrz lub w jasno oświetlonych pomieszczeniach, unikanie światła wieczorem, szczególnie światła niebieskiego padającego bezpośrednio na oczy, na przykład z telewizora lub monitora komputera, wstawanie rano zawsze o tej samej porze, stały rytm posiłków i aktywności społecznych. Aby móc kontrolować te czyn- 79

6 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 2 niki w dłuższych okresach, wskazane jest zalecenie pacjentowi prowadzenia dzienniczka snu i aktywności społecznych [18]. W przypadku stwierdzenia zaburzeń snu należy im przeciwdziałać przede wszystkim poprzez oddziaływania niefarmakologiczne, wynikające z poznawczobehawioralnego modelu powstawania bezsenności oraz zgodne z zasadami higieny snu, które obszernie omówiono w innych publikacjach [19 21]. Następnie celowe może być stosowanie leków promujących sen. Jeśli codzienne podawanie takich leków jest konieczne tylko przez 2 3 tygodnie albo dłużej, ale tylko kilka razy w tygodniu, dobrym wyborem są leki nasenne drugiej generacji, czyli zolpidem, zopiklon i zaleplon. Natomiast benzodiazepiny powinny być stosowane w celu promowania snu tylko wtedy, kiedy zaburzenia snu wynikają z przeżywania lęku. W razie konieczności dłuższego podawania leków promujących sen (powyżej 3 tygodni) lub ich częstego stosowania (częściej niż 15 dni w miesiącu) należy zastosować leki promujące sen w innych mechanizmach niż poprzez układ kwasu gamma-aminomasłowego (układ GABA-ergiczny). Można rozważyć wieczorne podanie małej dawki klasycznego leku przeciwpsychotycznego o niskiej sile działania neuroleptycznego, na przykład lewomepromazyny, chlorprotiksenu, perazyny, prometazyny, chlorpromazyny, promazyny. W drugiej kolejności można pomyśleć o małej dawce sedatywnego leku przeciwdepresyjnego trazodonu, mianseryny, mirtazapiny. Leki te w odróżnieniu od preparatów nasennych nie są związane z ryzykiem powstawania tolerancji i uzależnienia. Korzystnego wpływu na jakość snu chorych na schizofrenię należy się spodziewać również w przypadku leków normalizujących rytm okołodobowy poprzez działanie na receptory melatoninowe: agomelatyny i ramelteonu. Wciąż brakuje jednak randomizowanych badań, które by to potwierdzały. Stosowanie leków i oddziaływań niefarmakologicznych normalizujących zaburzenia rytmu okołodobowego w schizofrenii wydaje się bardziej właściwym postępowaniem niż podawanie leków sedatywnych. Leki sedatywne, bardzo przydatne w okresie ostrego epizodu psychotycznego, kiedy rzeczywiście dominuje nasilona bezsenność związana z pobudzeniem psychotycznym, w długotrwałym leczeniu podtrzymującym nie wywierają już tak korzystnego działania na sen. W tej fazie terapii o wiele większym problemem stają się bowiem zaburzenia rytmu okołodobowego, prowadzące do tego, że sen występuje w niewłaściwych porach. Pacjentom trudno jest również osiągać najwyższy poziom czuwania i funkcjonowania w typowych godzinach nauki/ /pracy, czyli w okresie dnia. Spostrzeżenia te potwierdzono w badaniach oceniających wpływ melatoniny na sen i funkcjonowanie w dzień chorych na schizofrenię [22]. Dopiero po wykluczeniu, że to, co pacjent nazywa sennością polekową, nie jest w rzeczywistości zmęczeniem wynikającym z objawów negatywych, depresyjnych lub schorzeń somatycznych bądź sennością wynikającą z niedoboru snu lub zaburzeń rytmu okołodobowego, należy rozważyć problem nadmiernej sedacji i sprawdzić, czy możliwa jest modyfikacja leczenia farmakologicznego. Jeśli pacjent przyjmuje kilka leków psychotropowych, pierwszym krokiem powinno być zawsze dążenie do monoterapii, czyli stopniowe odstawienie wszystkich dodatkowych leków psychotropowych, zwłaszcza tych o działaniu sedatywnym. Jeżeli nie prowadzi to do poprawy, a chory przyjmuje większą dawkę leku przeciwpsychotycznego niż dawka zalecana jako skuteczna w leczeniu podtrzymującym, można rozważyć jej zmniejszenie. Jeśli również to działanie nie przynosi pożądanego skutku, trzeba rozważyć zmianę leku na lek o słabszym działaniu sedatywnym (tab. 4). Zmiana leku przeciwpsychotycznego wiąże się jednak z ryzykiem nawrotu choroby, dlatego należy omówić z pacjentem nie tylko korzyści, ale również problemy z tym związane [6]. Część ekspertów, zwłaszcza ze Stanów Zjednoczonych, jako sposób postępowania alternatywny do zmiany leku przeciwpsychotycznego zaleca podanie substancji stymulujących o łagodnym działaniu dopaminergicznym, na przykład modafinilu lub buproprionu. Opisywane przypadki zaostrzeń procesu psychotycznego po zastowaniu tych leków, jak również niespójne dane dotyczące skuteczności takiego postępowania wskazują jednak, że należy je podawać możliwie rzadko i bardzo ostrożnie [23]. Aby unikać związanych z sedacją zmian leku przeciwpsychotycznego w trakcie terapii podtrzymującej, można zastosować już od samego początku leczenia niesedatywne leki przeciwpsychotyczne II generacji: amisulpryd, aripiprazol, sertindol i ziprasidon. Autorzy zalecający taki sposób postępowania wskazują na to, że w stanach zaostrzeń choroby, stanach pobudzenia łatwiej jest połączyć te leki z benzodiazepinami lub sedatywnymi klasycznymi lekami przeciwpsychotycznymi o niskiej sile działania neuroleptycznego niż zwalczać sedację w leczeniu podtrzymującym, tym bardziej że stan pobudzenia trwa u pacjenta najczęściej kilka dni do kilku tygodni, a terapię podtrzymującą trzeba najczęściej kontynuować przez wiele lat [24]. Należy jed- 80

7 Adam Wichniak i wsp., Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym Tabela 4. Postępowanie w razie nadmiernej sedacji Pacjent 1. Regularny i wystarczająco długi czas snu (> 8 godz.) 2. Przestrzeganie zasad higieny snu minutowa drzemka w dzień, nie po godzinie Picie napojów zawierających kofeinę przed południem 5. Zwiększenie aktywności fizycznej i ilości światła w dzień 6. Zwiększenie aktywności społecznej Lekarz 1. Unikanie leczenia skojarzonego, stopniowe odstawienie innych leków o działaniu sedatywnym 2. Podawanie całej lub głównej dawki leku wieczorem 3. Rozważenie oznaczenia hormonów tarczycy 4. Omówienie problemu z pacjentem, wskazanie na zjawisko powstawania tolerancji i zmniejszania się działania sedatywnego z czasem, wykazanie gotowości do modyfikacji leczenia za kilka miesięcy 5. Rozważenie zmniejszenia dawki leku 6. Rozważenie zmiany leku przeciwpsychotycznego na lek o słabszym działaniu sedatywnym, na przykład amisulpryd, aripiprazol, sertindol, ziprasidon 7. Zastosowanie buproprionu lub modafinilu nak wyraźnie podkreślić, że nie każdy chory leczony sedatywnym lekiem przeciwpsychotycznym musi odczuwać sedację, a znaczna część pacjentów, którzy otrzymują leki sedatywne przyznaje, że sedacja była najbardziej zauważalna tylko w pierwszych dniach/tygodniach leczenia, a następnie stopniowo ustępowała [6]. Część autorów zaleca również w celu unikania sedacji w terapii powolne nasycanie lekiem sedatywnym. Takie postępowanie jest na pewno konieczne w przypadku włączania leczenia klozapiną, gdzie często zalecanym schematem jest podanie 12,5 mg 1. dnia, mg/d. w dniu 2. 4., dawkę 100 mg/d. można przekroczyć pod koniec 1. tygodnia, dawkę 200 mg/d. w końcu 2. tygodnia, a dawka 400 mg/d. powinna być osiągnięta nie wcześniej niż w 3. tygodniu leczenia [25]. W przypadku olanzapiny i kwetiapiny tak powolne zwiększanie dawek nie jest już zasadne. Przeciwnie, część badań wskazuje, że rozpoczęcie terapii od razu od większej dawki, na przykład 20 mg olanzapiny już od 1. dnia lub 200 mg kwetiapiny 1. dnia i 400 mg kwetiapiny w 2. dniu leczenia nie powoduje większej sedacji niż stopniowe włączanie leku. Natomiast znacznie szybciej, bo już często po kilku dniach leczenia, ustępują przy takim dawkowaniu pobudzenie psychotyczne i agresja [26 29]. Optymalizując leczenie przeciwpsychotyczne pod względem działania sedatywnego należy również uwzględnić parametry farmakokinetyczne stosowanego leku. Jeśli jest to możliwe, cała dawka leku sedatywnego powinna być podawana wieczorem, jednak na tyle wcześnie, aby szczyt stężenia leku we krwi przypadał na okres zasypiania (np. dla olanzapiny celowe może być podanie leku nawet 5 6 godzin przed snem). W przypadku leków o krótkim czasie półtrwania (np. klozapina, kwetiapina), których podawanie wymaga stosowania dawek podzielonych, dawka wieczorna powinna być większa niż dawka poranna. Podsumowanie W okresie leczenia podtrzymującego schizofrenii nadmierna senność w ciągu dnia jest jedną z najczęściej zgłaszanych skarg przez chorych na schizofrenię i/lub członków ich rodzin. Pacjenci i ich rodziny skupiają swoją uwagę głównie na otrzymywanych lekach, natomiast rozważne postępowanie lekarskie musi w przypadku takich skarg obejmować całościową ocenę stanu zdrowia i funkcjonowania pacjenta w okresie całej doby. Dzienniczki snu i aktywności społecznych, standaryzowane skale oceny jakości snu i senności są metodami pomocnymi w różnicowaniu: senności wynikającej z niedoboru lub złej jakości snu, zmęczenia towarzyszącego chorobie psychicznej lub powodowanego chorobami somatycznymi, sedacji związanej z działaniem leku. Skuteczne leczenie zaburzeń snu musi obejmować przede wszystkim interwencje behawioralne wzmacniające mechanizmy fizjologicznie regulujące sen: proces 81

8 Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2009, tom 2, nr 2 homeostatyczny i rytm okołodobowy. Dopiero w drugiej kolejności należy się koncentrować na ewentualnej modyfikacji leczenia farmakologicznego. W przypadku nadmiernej sedacji przede wszystkim trzeba unikać politerapii, następnie można rozważyć zmniejszenie dawki leku przeciwpsychotycznego. Ewentualnej zmiany leku przeciwpsychotycznego na inny, o słabszym działaniu sedatywnym, powinno się dokonywać stopniowo i ostrożnie. Aby wykluczyć pierwotne zaburzenia snu, u każdego pacjenta skarżącego się na nadmierną senność należy zebrać wywiad w kierunku zespołu bezdechu sennego i zespołu niespokojnych nóg. W celach orzeczniczych, na przykład w razie wątpliwości, czy chory może prowadzić samochód, można go skierować na badanie w pracowni badań psychologicznych kierowców. W przypadku konieczności wykluczenia pierwotnych hipersomnii pochodzenia ośrodkowego, na przykład narkolepsji, wskazane może być skierowanie pacjenta do ośrodka medycy snu, wykonującego badania polisomnograficzne oraz testy wielokrotnego pomiaru latencji snu (MSLT). PIŚMIENNICTWO 1. Jarema M., Kiejna A., Landowski J., Meder J., Rabe-Jabłońska J., Rybakowski J. Standardy leczenia farmakologicznego schizofrenii. Psychiatr. Pol. 2006; 40: Fleischhacker W.W., Meise U., Gunther V., Kurz M. Compliance with antipsychotic drug treatment: influence of side effects. Acta Psychiatr. Scand. Suppl. 1994; 382: Hofer A., Kemmler G., Eder U., Honeder M., Hummer M., Fleischhacker W.W. Attitudes toward antipsychotics among outpatient clinic attendees with schizophrenia. J. Clin. Psychiatry 2002; 63: Alapin I., Fichten C.S., Libman E., Creti L., Bailes S., Wright J. How is good and poor sleep in older adults and college students related to daytime sleepiness, fatigue, and ability to concentrate? J. Psychosom. Res. 2000; 49: Hogan T.P., Awad A.G., Eastwood R. A self-report scale predictive of drug compliance in schizophrenics: reliability and discriminative validity. Psychol. Med. 1983; 13: Kane J.M., Sharif Z.A. Atypical antipsychotics: sedation versus efficacy. J. Clin. Psychiatry 2008; 69 (supl. 1): Shen J., Barbera J., Shapiro C.M. Distinguishing sleepiness and fatigue: focus on definition and measurement. Sleep Med. Rev. 2006; 10: Guilleminault C., Brooks S.N. Excessive daytime sleepiness: a challenge for the practising neurologist. Brain 2001; 124: Ayd F.J.Jr. Lexicon of psychiatry, neurology, and the neurosciences. Wyd. 2. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia Johns M.W. A new method for measuring daytime sleepiness: the Epworth sleepiness scale. Sleep 1991; 14: Santamaria J., Chiappa K.H. The EEG of drowsiness in normal adults. J. Clin. Neurophysiol. 1987; 4: Mathis J., Hess C.W. Sleepiness and vigilance tests. Swiss. Med. Wkly. 2009; 139: Carskadon M.A., Dement W.C., Mitler M.M., Roth T., Westbrook P.R., Keenan S. Guidelines for the multiple sleep latency test (MSLT): a standard measure of sleepiness. Sleep 1986; 9: Piotrowski T., Nasierowski T. MSLT obiektywna metoda oceny nadmiernej senności. Psychiatr. Pol. 2001; 35: Littner M.R., Kushida C., Wise M. i wsp. Practice parameters for clinical use of the multiple sleep latency test and the maintenance of wakefulness test. Sleep 2005; 28: Lublin H., Eberhard J., Levander S. Current therapy issues and unmet clinical needs in the treatment of schizophrenia: a review of the new generation antipsychotics. Int. Clin. Psychopharmacol. 2005; 20: Monti J.M., Monti D. Sleep in schizophrenia patients and the effects of antipsychotic drugs. Sleep Med. Rev. 2004; 8: Frank E., Swartz H.A., Boland E. Interpersonal and social rhythm therapy: an intervention addressing rhythm dysregulation in bipolar disorder. Dialogues Clin. Neurosci. 2007; 9: Ebben M.R., Spielman A.J. Non-pharmacological treatments for insomnia. J Behav. Med. 2009; 32: Morgenthaler T., Kramer M., Alessi C. i wsp. Practice parameters for the psychological and behavioral treatment of insomnia: an update. An American Academy of Sleep Medicine Report. Sleep 2006; 29: Wichniak A., Wierzbicka A., Sobańska A., Jernajczyk W. Niefarmakologiczne metody leczenia bezsenności. Wiad. Psych. 2005; 1: Suresh Kumar P.N., Andrade C., Bhakta S.G., Singh N.M. Melatonin in schizophrenic outpatients with insomnia: a double- -blind, placebo-controlled study. J. Clin. Psychiatry 2007; 68: Saavedra-Velez C., Yusim A., Anbarasan D., Lindenmayer J.P. Modafinil as an adjunctive treatment of sedation, negative symptoms, and cognition in schizophrenia: a critical review. J. Clin. Psychiatry 2009; 70: Lecrubier Y., Azorin M., Bottai T. i wsp. Consensus on the practical use of amisulpride, an atypical antipsychotic, in the treatment of schizophrenia. Neuropsychobiol. 2001; 44: Naber D. Optimizing clozapine treatment. J. Clin. Psychiatry 1999; 60 (supl. 12): Karagianis J.L., Dawe I.C., Thakur A., Begin S., Raskin J., Roychowdhury S.M. Rapid tranquilization with olanzapine in acute psychosis: a case series. J. Clin. Psychiatry 2001; 62 (supl. 2): Mauri M.C., Colasanti A., Rossattini M., Moliterno D., Baldi M.L., Papa P. A single-blind, randomized comparison of olanzapine at a starting dose of 5 mg versus 20 mg in acute schizophrenia. Clin. Neuropharmacol. 2006; 29: Pae C.U., Kim J.J., Lee C.U. i wsp. Rapid versus conventional initiation of quetiapine in the treatment of schizophrenia: a randomized, parallel-group trial. J. Clin. Psychiatry 2007; 68: Smith M.A., McCoy R., Hamer-Maansson J., Brecher M. Rapid dose escalation with quetiapine: a pilot study. J. Clin. Psychopharmacol. 2005; 25: Pytania 1. Najczęstszą przyczyną nadmiernej senności w populacji ogólnej jest: A. zespół bezdechu sennego B. narkolepsja C. niedobór snu związany z trybem życia danej osoby D. depresja 2. Spośród metod diagnostycznych umożliwiających ocenę nasilenia senności w ciągu dnia osobie badanej w celach orzeczniczych najtrudniej będzie zafałszować wynik: A. testów psychomotorycznych B. skali senności Epworth C. testu wielokrotnej latencji snu (MSLT) D. stanfordzkiej skali senności 82

9 Adam Wichniak i wsp., Sedacja w leczeniu przeciwpsychotycznym 3. Najprostszym sposobem unikania sedacji w leczeniu schizofrenii jest stosowanie leków: A. pozbawionych działania przeciwhistaminowego B. pozbawionych działania blokującego receptory dopaminowe D2 C. pozbawionych działania blokującego receptory serotoninowe 5-HT2A D. tylko leków przeciwpsychotycznych II generacji 4. Grupa leków obejmujących wyłącznie leki przeciwpsychotyczne o słabym działaniu sedatywnym to: A. olanzapina, risperidon, ziprasidon, B. perazyna, sertindol, ziprasidon C. klozapina, kwetiapina, olanzapina D. amisulpryd, aripiprazol, sertindol 5. W razie skarg pacjenta na nadmierną senność lekarz powinien rozważyć wszystkie następujące działania z wyjątkiem: A. wykonania podstawowych badań laboratoryjnych i oznaczenia hormonów tarczycy B. stosowanie leczenia skojarzonego małymi dawkami kilku leków C. zmniejszenia dawki stosowanego leku D. zmiany leczenia na amisulpryd, aripiprazol, sertindol lub ziprasidon Dr n. med. Adam Wichniak Jest pracownikiem naukowym III Kliniki Psychiatrycznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Jest specjalistą psychiatrą, terapeutą poznawczo-behawioralnym i specjalistą medycyny snu. Od wielu lat zajmuje się problematyką zaburzeń snu i opublikował wiele prac naukowych na ten temat. 83

Nowe standardy AP A leczenia w schizofrenii

Nowe standardy AP A leczenia w schizofrenii FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 99, 3, 5~ Małgorzata Rzewuska Nowe standardy AP A leczenia w schizofrenii Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i

Bardziej szczegółowo

Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji. Treatment recommendations for the use of II generation antipsychotics

Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji. Treatment recommendations for the use of II generation antipsychotics FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2007, 4, 207 213 Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji Treatment recommendations for the use of II generation antipsychotics

Bardziej szczegółowo

Narkolepsja. Diagnostyka neurofizjologiczna

Narkolepsja. Diagnostyka neurofizjologiczna Historia badań nad narkolepsją. Diagnostyka neurofizjologiczna Aleksandra Wierzbicka Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 19 wiek Pierwszy opis objawów Lata 1950 Lata 1930 Sleep Onset Pierwsze REM

Bardziej szczegółowo

Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a l e k ó w

Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a l e k ó w Aktualności Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a l e k ó w p r z e c i w p s y c h o t y c z n y c h II g e n e r a c j i Przedstawione poniżej Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych

Bardziej szczegółowo

Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji

Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2008, 3, 177 182 Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji Przedstawione poniżej Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych

Bardziej szczegółowo

Ograniczenie pór snu Technika kontroli bodźców

Ograniczenie pór snu Technika kontroli bodźców Higiena snu Przestrzeganie higieny snu obejmuje: - stałe pory udawanie się na spoczynek i wstawanie (te pory powinny być zgodne z własnym indywidualnym chronotypem, oraz potrzebami społecznymi) - unikanie

Bardziej szczegółowo

Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych

Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne

Bardziej szczegółowo

Wplyw leczenia farmakologicznego na zapis EEG

Wplyw leczenia farmakologicznego na zapis EEG Plan prezentacji Wplyw leczenia farmakologicznego na zapis EEG - Wplyw leków psychotropowych na zapis EEG - Zasady kierowania na badanie EEG i oceny zapisu EEG w warunkach terapii lekami psychotropowymi

Bardziej szczegółowo

Obraz sennosci z zapisie EEG. Sennosc w ciagu dnia. Wplyw sennosci na zapis EEG. Sennosc w zapisie EEG. Plan prezentacji

Obraz sennosci z zapisie EEG. Sennosc w ciagu dnia. Wplyw sennosci na zapis EEG. Sennosc w zapisie EEG. Plan prezentacji Plan prezentacji Obraz sennosci z zapisie EEG - Obraz sennosci w zapisie EEG - Róznicowane zmian zapisu EEG powodowanych sennoscia od nieprawidlowosc zapisu EEG Adam Wichniak, III Klinika Psychiatryczna

Bardziej szczegółowo

Zapobieganie nawrotom i rozpoznawanie objawów zwiastunowych raport z programu edukacyjnego dla pacjentów chorych na schizofrenię, leczonych olanzapiną

Zapobieganie nawrotom i rozpoznawanie objawów zwiastunowych raport z programu edukacyjnego dla pacjentów chorych na schizofrenię, leczonych olanzapiną Psychiatria R A P O R T tom 11, nr 2, 120 124 Copyright 2014 Via Medica ISSN 1732 9841 Iwona Patejuk-Mazurek Klinika Psychiatrii, Oddział Fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Mazowieckie

Bardziej szczegółowo

Autor: Dr Agnieszka Piróg-Balcerzak Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Depresja w schizofrenii

Autor: Dr Agnieszka Piróg-Balcerzak Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Depresja w schizofrenii Autor: Dr Agnieszka Piróg-Balcerzak Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Depresja w schizofrenii DANE OGÓLNE Zaburzenia afektywne występują powszechnie wśród

Bardziej szczegółowo

Lek BI w porównaniu z lekiem Humira u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą

Lek BI w porównaniu z lekiem Humira u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą Lek w porównaniu z lekiem u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą Jest to podsumowanie badania klinicznego dotyczącego łuszczycy plackowatej. Podsumowanie sporządzono dla ogółu społeczeństwa.

Bardziej szczegółowo

Leczenie schizofrenii Neuroleptyki. D. Wołyńczyk-Gmaj S. Niemcewicz

Leczenie schizofrenii Neuroleptyki. D. Wołyńczyk-Gmaj S. Niemcewicz Leczenie schizofrenii Neuroleptyki D. Wołyńczyk-Gmaj S. Niemcewicz Rozmieszczenie receptorów dopaminergicznych w OUN: Układ limbiczny - zakręt obręczy, hipokamp, ciało migdałowate, kora przedczołowa, jądro

Bardziej szczegółowo

ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA

ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,

Bardziej szczegółowo

Aby można było mówić o zaburzeniach snu ważne jest to, aby poznać kilka najistotniejszych cech jego prawidłowości.

Aby można było mówić o zaburzeniach snu ważne jest to, aby poznać kilka najistotniejszych cech jego prawidłowości. Problem zaburzeń snu staje się coraz bardziej powszechny i obejmuje coraz szerszą populację. Dotyczy to również populacji dzieci i młodzieży. Wielokrotnie rodzice zgłaszają ten problem na wizytach lekarskich.

Bardziej szczegółowo

ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ

ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ ZAANGAŻOWANIE W PRZEBIEG LECZENIA U CHORYCH ZE SCHIZOFRENIĄ PODDANYCH TERAPII PRZECIWPSYCHOTYCZNEJ Raport z Programu Edukacyjno-Badawczego Październik 2017 Założenia programu Małe zaangażowanie w przebieg

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia psychotyczne u dzieci i młodzieży Rola farmakoterapii BARBARA REMBERK

Zaburzenia psychotyczne u dzieci i młodzieży Rola farmakoterapii BARBARA REMBERK Zaburzenia psychotyczne u dzieci i młodzieży Rola farmakoterapii BARBARA REMBERK Schematy postępowania Zgoda na leczenie Opiekun prawny + pacjent jeżeli jest powyżej 16 roku życia Zastosowanie leku poza

Bardziej szczegółowo

Aneks II. Wnioski naukowe

Aneks II. Wnioski naukowe Aneks II Wnioski naukowe 16 Wnioski naukowe Haldol, który zawiera substancję czynną haloperydol, jest lekiem przeciwpsychotycznym należącym do grupy pochodnych butyrofenonu. Jest silnym antagonistą ośrodkowych

Bardziej szczegółowo

Elektryczna aktywność mózgu. Polisomnografia

Elektryczna aktywność mózgu. Polisomnografia Elektryczna aktywność mózgu Polisomnografia Badanie polisomnograficzne elektroencefalografia(eeg) rejestracja bioelektrycznej aktywności mózgu elektromiografia(emg) rejestracja napięcia mięśniowego elektrookulografia(eog)-

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 5/2012 z dnia 27 lutego 2012 r. w zakresie zakwalifikowania/niezasadności zakwalifikowania leku Valdoxan (agomelatinum)

Bardziej szczegółowo

Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński

Wybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)

Bardziej szczegółowo

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień

Depresja a uzależnienia. Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Depresja a uzależnienia Maciej Plichtowski Specjalista psychiatra Specjalista psychoterapii uzależnień Alkoholizm w chorobach afektywnych Badania NIMH* (1990) (uzależnienie + nadużywanie) Badania II Kliniki

Bardziej szczegółowo

Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a

Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a Aktualności Za l e c e n i a w s p r aw i e s t o s o wa n i a leków przeciwpsychotycznych II generacji Przedstawione poniżej Zalecenia w sprawie stosowania leków przeciwpsychotycznych II generacji stanowią

Bardziej szczegółowo

Inessa Rudnik-Szałaj, Beata Galińska, Andrzej Łukaszewicz. Wielomiesięczne stosowanie risperidonu w schizofreniach

Inessa Rudnik-Szałaj, Beata Galińska, Andrzej Łukaszewicz. Wielomiesięczne stosowanie risperidonu w schizofreniach FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII 98,4, 33-41 Inessa Rudnik-Szałaj, Beata Galińska, Andrzej Łukaszewicz Włodzimierz Chrzanowski, Wielomiesięczne stosowanie risperidonu w schizofreniach Klinika

Bardziej szczegółowo

NCBR: POIG /12

NCBR: POIG /12 Rezultaty polskiego rocznego wieloośrodkowego randomizowanego badania klinicznego telepsychiatrycznej metody terapii pacjentów ze schizofrenią paranoidalną czy jesteśmy gotowi do leczenia? Krzysztof Krysta

Bardziej szczegółowo

Tyreologia opis przypadku 2

Tyreologia opis przypadku 2 Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 2 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 28-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia snu klasyfikacja i diagnostyka

Zaburzenia snu klasyfikacja i diagnostyka Zaburzenia snu klasyfikacja i diagnostyka Dyssomnie bezsenność nadmierna senność Klasyfikacja zaburzenia rytmu snu i czuwania Parasomnie MARCIN GRABICKI KLINIKA PULMONOLOGII, ALERGOLOGII I ONKOLOGII PULMONOLOGICZNEJ

Bardziej szczegółowo

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3.

jest zbudowany i które są niezbędne do jego prawidłowej (fizjologicznej pracy) a taką zapewniają mu zgodnie z badaniami nnkt EPA+DHA omega-3. Opis publikacji Tomasz Pawełczyk, Marta Grancow-Grabka, Magdalena Kotlicka-Antczak, Elżbieta Trafalska, Agnieszka Pawełczyk. A randomized controlled study of the efficacy of six-month supplementation with

Bardziej szczegółowo

Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych

Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych Choroby somatyczne, izolacja społeczna, utrata partnera czy nadużywanie leków to główne przyczyny częstego występowania depresji u osób starszych 23 lutego, przypada obchodzony po raz szósty, ogólnopolski

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata

Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata Podnoszenie kompetencji kadr medycznych uczestniczących w realizacji profilaktycznej opieki psychiatrycznej, w tym wczesnego wykrywania objawów zaburzeń psychicznych KONSPEKT ZAJĘĆ szczegółowy przebieg

Bardziej szczegółowo

Risperidon w leczeniu epizodu manii oraz profilaktyce nawrotu.

Risperidon w leczeniu epizodu manii oraz profilaktyce nawrotu. Risperidon w leczeniu epizodu manii oraz profilaktyce nawrotu. Omówienie artykułu: "Risperidon in acute and continuation treatment of mania." Yatham L. N. i wsp. RIS-CAN Study Group. International Clinical

Bardziej szczegółowo

Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą

Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.

Bardziej szczegółowo

Przełom I co dalej. Anna Kostera-Pruszczyk Katedra i Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny

Przełom I co dalej. Anna Kostera-Pruszczyk Katedra i Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Przełom I co dalej Anna Kostera-Pruszczyk Katedra i Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Przełom miasteniczny Stan zagrożenia życia definiowany jako gwałtowne pogorszenie opuszkowe/oddechowe

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 589 Poz. 86 Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie

Bardziej szczegółowo

Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę.

Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę. Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę. Aneks III Poprawki do odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla pacjenta

Bardziej szczegółowo

Kiedy rozpocząć przyjmowanie dawki Jak przyjmować lek Uptravi? Jak zwiększać dawkę leku? Pominięcie przyjęcia leku...6

Kiedy rozpocząć przyjmowanie dawki Jak przyjmować lek Uptravi? Jak zwiększać dawkę leku? Pominięcie przyjęcia leku...6 PORADNIK DOTYCZĄCY DOBIERANIA DAWKI - PAKIET DOBIERANIA DAWKI Strona 1 Uptravi tabletki powlekane seleksypag Poradnik dobierania dawki Rozpoczynanie leczenia lekiem Uptravi Przed rozpoczęciem leczenia

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY 1.Kryteria kwalifikacji 1.1 Leczenia interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia

Bardziej szczegółowo

Stanowisko PTMP, PTChP, IMP w Łodzi i PTBS dotyczące postępowania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami

Stanowisko PTMP, PTChP, IMP w Łodzi i PTBS dotyczące postępowania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami Stanowisko PTMP, PTChP, IMP w Łodzi i PTBS dotyczące postępowania lekarskiego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami Wyniki licznych badań i analiz prowadzonych w wielu

Bardziej szczegółowo

EBM w farmakoterapii

EBM w farmakoterapii EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna

Bardziej szczegółowo

Klasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2)

Klasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2) Klasyfikowanie problemów lekowych na podstawie klasyfikacji PCNE (wersja 6.2) Europejska Sieć Opieki Farmaceutycznej (Pharmaceutical Care Network Europe, PCNE) udostępniła kolejną wersję klasyfikacji problemów

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia zachowania i zaburzenia psychotyczne w przebiegu otępienia

Zaburzenia zachowania i zaburzenia psychotyczne w przebiegu otępienia Zaburzenia zachowania i zaburzenia psychotyczne w przebiegu otępienia Tomasz Gabryelewicz 2017 Warszawa Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego, PAN Warszawa Objawy pozapoznawcze

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży

Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży: pojedynczy epizod dużej depresji nawracająca duża depresja dystymia mania lub submania stan mieszany zaburzenia afektywne

Bardziej szczegółowo

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE

ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski

Bardziej szczegółowo

Aneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.

Aneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej. Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego

Bardziej szczegółowo

Diagnostyka różnicowa hipersomnii

Diagnostyka różnicowa hipersomnii Hipersomnia - definicja Zaburzenie prowadzące do wydłużenia czasu snu i/lub nadmiernej ności w trakcie dnia Aleksandra Wierzbicka, Zakład Neurofizjologii Klinicznej, Ośrodek Medycyny Snu, Instytut Psychiatrii

Bardziej szczegółowo

Wybrane zagadnienia dotyczące oceny i leczenia zaburzeń snu u osób w podeszłym wieku w świetle zaleceń Evidence Based Medicine

Wybrane zagadnienia dotyczące oceny i leczenia zaburzeń snu u osób w podeszłym wieku w świetle zaleceń Evidence Based Medicine Gerontologia Polska DONIESIENIA KLINICZNE tom 18, nr 2, 95 99 ISSN 1425 4956 Wybrane zagadnienia dotyczące oceny i leczenia zaburzeń snu u osób w podeszłym wieku w świetle zaleceń Evidence Based Medicine

Bardziej szczegółowo

Tyreologia opis przypadku 13

Tyreologia opis przypadku 13 Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 13 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 24-letna kobieta zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.

Bardziej szczegółowo

Aneks I. Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu.

Aneks I. Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu. Aneks I Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu. 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie

Bardziej szczegółowo

Agomelatyna. Broszura dla pacjenta

Agomelatyna. Broszura dla pacjenta Istotne informacje Nie wyrzucaj! Agomelatyna w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla pacjenta Informacje dotyczące leku Agomelatyna jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomoże

Bardziej szczegółowo

Kod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8

Kod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8 // Kod zdrowia dla początkujących Zuchwałych 1 : 2,5-3,5 : 0,5-0,8 Białko 1 : Tłuszcz 2,5-3,5 : Węglowodany 05-0,8 grama na 1 kilogram wagi należnej i nie przejmuj się kaloriami. Po kilku tygodniach dla

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 grudnia 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 grudnia 2011 r. Dziennik Ustaw Nr 269 15687 Poz. 1597 1597 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych Na

Bardziej szczegółowo

Odrębność pregabaliny w farmakoterapii wybranych zaburzeń psychicznych

Odrębność pregabaliny w farmakoterapii wybranych zaburzeń psychicznych Odrębność pregabaliny w farmakoterapii wybranych zaburzeń psychicznych Wiesław Jerzy Cubała Klinika Psychiatrii Dorosłych GUMed SAPL.GPGAZ.16.06.0727 Katowice 2016 Plan prezentacji Pregabalina zaburzenie

Bardziej szczegółowo

Iwona Patejuk-Mazurek Psychiatria

Iwona Patejuk-Mazurek Psychiatria Psychiatria RAPORT tom 15, nr 3, 186 190 Copyright 2018 Via Medica ISSN 1732 9841 Iwona Patejuk-Mazurek Klinika Psychiatryczna, Wydział Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Mazowieckie

Bardziej szczegółowo

Leczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii

Leczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii Leczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii Ewa Nagańska Klinika Neurologii i Epileptologii CMKP Przyczyny niepowodzenia stosowania monoterapii LPP Niewłaściwe rozpoznanie padaczki (rodzaju

Bardziej szczegółowo

Niedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński

Niedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński Niedociśnienie tętnicze IKARD 15.12.2015r dr Radosław Sierpiński Definicja Przez niedociśnienie tętnicze, czyli hipotonię, rozumiemy trwale utrzymujące się niskie ciśnienie tętnicze, zazwyczaj skurczowe

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce

Bardziej szczegółowo

Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu

Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie

Bardziej szczegółowo

Zasady rozpoznawania i leczenia bezsenności

Zasady rozpoznawania i leczenia bezsenności Psychiatria w Praktyce Klinicznej P R A C A P O G L Ą D O W A tom 1, nr 1, 30 39 Copyright 2008 Via Medica ISSN 1899 5071 Adam Wichniak 1, Aleksandra Wierzbicka 2, Wojciech Jernajczyk 2 1 III Klinika Psychiatryczna,

Bardziej szczegółowo

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta

Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla Pacjenta 1 Agolek jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomaga leczyć depresję. Aby zoptymalizować

Bardziej szczegółowo

Obserwacja nasilenia objawów negatywnych u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii leczonych neuroleptykiem atypowym

Obserwacja nasilenia objawów negatywnych u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii leczonych neuroleptykiem atypowym Obserwacja nasilenia objawów negatywnych u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii leczonych neuroleptykiem atypowym Severity of negative symptoms in schizophrenic patients treated with atypical neuroleptic

Bardziej szczegółowo

Badanie występowania hiperprolaktynemii podczas stosowania leków przeciwpsychotycznych

Badanie występowania hiperprolaktynemii podczas stosowania leków przeciwpsychotycznych FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2001, l, 86-91 Rzewuska M a/gorzata, Kuczyński Wojciech, Luks M a/gorzata, Ziolkowska Agnieszka Badanie występowania hiperprolaktynemii podczas stosowania leków

Bardziej szczegółowo

BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ

BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ PIERWSZE W POLSCE PACJENCKIE BADANIE NA TEMAT WIEDZY OCZEKIWAŃ I DOSTĘPNOŚCI TERAPII BIOLOGICZNYCH W POLSCE #KUPAPYTAŃ PREZENTACJA WYNIKÓW PATRONATY HONOROWE PARTNERZY Badanie zostało przeprowadzone dzięki

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte

Bardziej szczegółowo

ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA

ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 25 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH

Bardziej szczegółowo

Praktyczne wskazówki jak leczyć depresję.

Praktyczne wskazówki jak leczyć depresję. Praktyczne wskazówki jak leczyć depresję. dr n. med. Anna Antosik-Wójcińska Oddział Chorób Afektywnych II Klinika Psychiatryczna Instytut Psychiatrii i Neurologii Czym jest epizod dużej depresji: definicja

Bardziej szczegółowo

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)

LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY 1.Kryteria kwalifikacji 1.1 Leczenia interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia

Bardziej szczegółowo

Leczenie bezdechu i chrapania

Leczenie bezdechu i chrapania Leczenie bezdechu i chrapania Bezdech senny, to poważna i dokuczliwa choroba, dotykająca ok. 4% mężczyzn i 2% kobiet. Warto więc wykonać u siebie tzw. BADANIE POLISOMNOGRAFICZNE, które polega na obserwacji

Bardziej szczegółowo

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz

Bardziej szczegółowo

Biorytmy, sen i czuwanie

Biorytmy, sen i czuwanie Biorytmy, sen i czuwanie Rytmika zjawisk biologicznych określana jako biorytm przyporządkowuje zmiany stanu organizmu do okresowych zmian otaczającego środowiska. Gdy rytmy biologiczne mają charakter wewnątrzustrojowy

Bardziej szczegółowo

Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii

Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii dr hab. Anna Machoy-Mokrzyńska, prof. PUM Katedra Farmakologii Regionalny Ośrodek Monitorujący Działania Niepożądane

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia afektywne. Justyna Andrzejczak Kognitywistyka

Zaburzenia afektywne. Justyna Andrzejczak Kognitywistyka Zaburzenia afektywne Justyna Andrzejczak Kognitywistyka Podział wg ICD-10 F30 Epizod maniakalny F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe F32 Epizod depresyjny F33 Zaburzenia depresyjne nawracające F34 Uporczywe

Bardziej szczegółowo

Zasady stosowania leków psychotropowych w neurologii

Zasady stosowania leków psychotropowych w neurologii Zasady stosowania leków psychotropowych w neurologii 1 Zasady stosowania leków psychotropowych w neurologii Dr hab. n. med. Jan Jaracz Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego, Poznaƒ Wst p Zaburzenia

Bardziej szczegółowo

2004 r. w Sydney odbywa³ siê Kongres Psychiatrii Biologicznej. Zgromadzi³

2004 r. w Sydney odbywa³ siê Kongres Psychiatrii Biologicznej. Zgromadzi³ Dr n. med. Maciej Matuszczyk Katedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii Œl¹skiej Akademii Medycznej Kierownik Katedry i Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Irena Krupka-Matuszczyk 1 Wlutym 2004 r. w Sydney

Bardziej szczegółowo

Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie

Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie brygatynib Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie Imię i nazwisko pacjenta: Dane lekarza (który przepisał lek Alunbrig ): Numer telefonu

Bardziej szczegółowo

Porównanie skuteczności leków adiuwantowych. w neuropatycznym bólu nowotworowym1

Porównanie skuteczności leków adiuwantowych. w neuropatycznym bólu nowotworowym1 Porównanie skuteczności leków adiuwantowych w neuropatycznym bólu nowotworowym1 Badanie1 New Delhi Cel Metoda Porównanie pregabaliny z amitryptyliną* i gabapentyną pod względem skuteczności klinicznej

Bardziej szczegółowo

Bezsenność poradnik dla pacjentów

Bezsenność poradnik dla pacjentów Bezsenność poradnik dla pacjentów Bezsenność jak się jej pozbyć krok po kroku Poradnik dla pacjentów cierpiących na bezsenność Dr n. med. Adam Wichniak, Dr n. med. Wojciech Jernajczyk Poradnia Zaburzeń

Bardziej szczegółowo

Dlaczego potrzebne było badanie?

Dlaczego potrzebne było badanie? Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z łagodną postacią choroby Alzheimera oraz trudności z funkcjonowaniem psychicznym Jest to podsumowanie badania klinicznego

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA LEKARZY

MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA LEKARZY MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA LEKARZY Niniejsze materiały edukacyjne, obok Charakterystyki Produktu Leczniczego, przeznaczone są dla fachowych pracowników służby zdrowia. Zawierają informacje o wskazaniach

Bardziej szczegółowo

Hipoglikemia. przyczyny, objawy, leczenie. Beata Telejko

Hipoglikemia. przyczyny, objawy, leczenie. Beata Telejko Hipoglikemia przyczyny, objawy, leczenie Beata Telejko Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Definicja hipoglikemii w cukrzycy Zespół objawów

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 52/2014 z dnia 10 lutego 2014 r. w sprawie zasadności wydawania zgody na refundację produktu leczniczego Lyogen

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

Mianseryna w leczeniu bezsenności pierwotnej

Mianseryna w leczeniu bezsenności pierwotnej PRACA ORYGINALNA Mianseryna w leczeniu bezsenności pierwotnej Mianserin for primary insomnia treatment Anna Sobańska 1, Adam Wichniak 1, 2, Aleksandra Wierzbicka 1, Eugenia Szatkowska 1, Krystyna Czasak

Bardziej szczegółowo

Janusz Heitzman Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa

Janusz Heitzman Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa Janusz Heitzman Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa Rytm okołodobowy, zeitgeber, światło, hormony: melatonina (modulator rytmu) Regulacyjna aktywność jąder nadskrzyżowaniowych podwzgórza Trakskrypcyjno-translacyjna

Bardziej szczegółowo

Farmakoterapia bezsenności

Farmakoterapia bezsenności Farmakoterapia bezsenności Pharmacological treatment for insomnia dr n. med. Iwona Makowska Oddział Psychiatrii Młodzieżowej, Klinika Psychiatrii Młodzieżowej, CSK UM w Łodzi kierownik kliniki : prof.

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki

Bardziej szczegółowo

EEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu

EEG Biofeedback. Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback Metoda EEG-Biofeedback wykorzystuje mechanizm sprzężenia zwrotnego do treningu i usprawniania pracy mózgu EEG Biofeedback to skuteczna metoda terapeutyczna zwiększająca skuteczność funkcjonowania

Bardziej szczegółowo

Dlaczego potrzebne było badanie?

Dlaczego potrzebne było badanie? Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z chorobą Alzheimera we wczesnym stadium Jest to podsumowanie badania klinicznego przeprowadzonego z udziałem pacjentów

Bardziej szczegółowo

Poniżej prezentuję treść własnego wystąpienia w ramach spotkania okrągłego stołu. Główne punkty wystąpienia:

Poniżej prezentuję treść własnego wystąpienia w ramach spotkania okrągłego stołu. Główne punkty wystąpienia: Kwalifikacja do leczenia osteoporozy i kosztoefektywność leczenia osteoporozy w Polsce, polska wersja FRAX konferencja okrągłego stołu podczas IV Środkowo Europejskiego Kongresu Osteoporozy i Osteoartrozy

Bardziej szczegółowo

Nocne wizyty w toalecie?

Nocne wizyty w toalecie? Polska/Polski Nocne wizyty w toalecie? Informacje na temat NYKTURII wstawania nocą do toalety Informacje dotyczące nykturii Czym jest nykturia? Przyczyny nykturii Pomocne rady i środki zapobiegawcze Rozpoznanie

Bardziej szczegółowo

LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)

LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) Załącznik B.32. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK DLA FARMACEUTY JAK WYDAWAĆ LEK INSTANYL

PRZEWODNIK DLA FARMACEUTY JAK WYDAWAĆ LEK INSTANYL PRZEWODNIK DLA FARMACEUTY JAK WYDAWAĆ LEK INSTANYL WAŻNE INFORMACJE DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA: INSTANYL, AEROZOL DO NOSA LEK STOSOWANY W LECZENIU PRZEBIJAJĄCEGO BÓLU NOWOTWOROWEGO Szanowny Farmaceuto, Należy

Bardziej szczegółowo

Symago (agomelatyna)

Symago (agomelatyna) Ważne informacje nie wyrzucać! Symago (agomelatyna) w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Poradnik dla lekarzy Informacja dla fachowych pracowników ochrony zdrowia Zalecenia dotyczące: -

Bardziej szczegółowo

Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie

Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu

Bardziej szczegółowo

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego

Materiały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )

Bardziej szczegółowo

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h

Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h. Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny 58 h S t r o n a 1 Studiium Psychoterapiiii Uzalleżniień Harmonogram szkolleniia edycjja 2013/2014 II SEMESTR Zjazd I sesja wyjazdowa trening interpersonalny 57 h Zjazd II sesja wyjazdowa trening intrapsychiczny

Bardziej szczegółowo