Czym się różni nauka od nie-nauki, czyli jak napisać dobry doktorat i habilitację

Transkrypt

1 Czym się różni nauka od nie-nauki, czyli jak napisać dobry doktorat i habilitację Wojciech Cellary Katedra Technologii Informacyjnych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Mansfelda 4, Poznań cellary@kti.ue.poznan.pl (c) W. Cellary 2009, slajd 1

2 Założenia Z pokorą wyznaję, że nie jestem zawodowym filozofem nauki Dzielę się z Państwem własnymi przemyśleniami jako przedstawiciel nauk technicznych skonfrontowany z naukami ekonomicznymi Można się ze mną nie zgadzać, choć warto ze mną dyskutować Jestem przekonany, że jeśli przyjmiecie Państwo mój punkt widzenia, nikt na świecie nie zakwestionuje naukowości Państwa wyników (c) W. Cellary 2009, slajd 2

3 Ustawa z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki Art. 13. Ustęp 1. Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej (c) W. Cellary 2009, slajd 3

4 Cel doktoratu Wynik metodyczny Opracowanie: Wynik poznawczy nowej metody rozwiązania pewnego problemu naukowego lub nowego modelu pewnej rzeczywistości Wykazanie swojej zdolności do samodzielnego prowadzenia własnych badań naukowych Wykazanie się wiedzą z dyscypliny doktorskiej Wykazanie się wiedzą ogólną (c) W. Cellary 2009, slajd 4

5 Cel habilitacji Wynik metodyczny Opracowanie: Wynik poznawczy nowej metody rozwiązania pewnego problemu naukowego lub nowego modelu pewnej rzeczywistości Wniesienie znacznego wkładu w rozwój danej dyscypliny naukowej Tylko wkład odróżnia doktorat od habilitacji (c) W. Cellary 2009, slajd 5

6 Eskalacja wymagań Doktorant Naukowiec zdolny do prowadzenia badań naukowych pod kierunkiem promotora Doktor Naukowiec zdolny do samodzielnego prowadzenia własnych badań naukowych Doktor habilitowany Naukowiec zdolny do kierowania pracami naukowymi doktorantów Profesor Naukowiec zdolny do wyznaczania kierunków naukowych (c) W. Cellary 2009, slajd 6

7 Cechy wyniku naukowego Warunek konieczny naukowości Cecha uniwersalności Warunek konieczny użyteczności Cecha predykcji (c) W. Cellary 2009, slajd 7

8 Sens nauki Nauka służy do lepszego kształtowania przyszłości Model naukowy pozwala przewidzieć przyszłość Metoda naukowa pozwala konstruować przyszłość Nauka pozwala na podejmowanie decyzji mających wpływ na przyszłość, które są obarczone mniejszym ryzykiem (c) W. Cellary 2009, slajd 8

9 Metodyczny wynik naukowy Opracowanie nowej metody rozwiązania pewnego problemu naukowego: problemu nowego lub problemu znanego Metoda ma z natury charakter uniwersalny i służy predykcji, zatem spełnia warunki wyniku naukowego Problemy: wykazanie poprawności metody - na drodze formalnej lub empirycznej wykazanie wyższości metody nad innymi (o ile istnieją) - ogólność, dokładność, efektywność itp. (c) W. Cellary 2009, slajd 9

10 Poznawczy wynik naukowy Opracowanie nowego modelu pewnej rzeczywistości czyli Wyjaśnienie praw rządzących tą rzeczywistością: naturą gospodarką społeczeństwem Odkryte prawa muszą mieć charakter uniwersalny i służyć predykcji W naukach ekonomicznych i społecznych, prawa mogą być uwarunkowane historycznie W rozprawach, prawa są często formułowane w postaci hipotez badawczych (c) W. Cellary 2009, slajd 10

11 Poznawczy wynik naukowy Istotą poznawczego wyniku naukowego w ekonomii jest odkrycie prawa rządzącego gospodarką, a nie stwierdzenie stanu gospodarki Prawo jest implikacją: przy określonych założeniach z czegoś wynika coś Implikacja jest prawem, jeśli przy spełnieniu podanych założeń, zawsze zachodzi Prawo ekonomiczne może być uwarunkowane historycznie, ponieważ człowiek poznawszy jakieś prawo modyfikuje swoje działanie (c) W. Cellary 2009, slajd 11

12 Metodologia nauki Dwie szkoły Weryfikacjonizm Postawioną hipotezę weryfikuje się przez zbadanie zgodności z nią jak największej liczby faktów Hipotezę uważa się za udowodnioną, jeśli fakty są zgodne z hipotezą Falsyfikacjonizm Bada się odporność postawionej hipotezy na sfalsyfikowanie, czyli znalezienie choćby jednego faktu, który jest z nią niezgodny Hipotezę uważa się za udowodnioną tak długo, dopóki nie uda się jej sfalsyfikować (c) W. Cellary 2009, slajd 12

13 Falsyfikacja hipotez badawczych Odkrycie naukowe ma charakter pozytywny Falsyfikacja własnej hipotezy, czyli stwierdzenie, że się nie miało racji, nie jest odkryciem naukowym!!! Falsyfikacja postawionej hipotezy badawczej powinna być krokiem do sformułowania innej hipotezy, która, jeśli oprze się falsyfikacji, będzie być może uznana za odkrycie naukowe Badania naukowe = re-search, czyli szukaj ponownie tak długo, aż znajdziesz Hipoteza musi dotyczyć zagadnienia naukowego (c) W. Cellary 2009, slajd 13

14 Przykład badań naukowych Hipoteza badawcza Długość cyklu koniunktury gospodarczej zależy w sposób X od inwestycji Funkcja X opisuje zależność pomiędzy inwestycjami a długością cyklu koniunktury gospodarczej Na gruncie weryfikacjonizmu Badacz-ekonomista dokonuje przeglądu cykli koniunktury oraz inwestycji i wykazuje, że dla każdego zbadanego cyklu funkcja X poprawnie opisuje zależność Istotą odkrycia naukowego jest uzasadnienie funkcji X, czyli zrozumienie zjawiska, które ta funkcja opisuje (c) W. Cellary 2009, slajd 14

15 Przykład badań naukowych Hipoteza badawcza Długość cyklu koniunktury gospodarczej zależy w sposób X od inwestycji Funkcja X opisuje zależność pomiędzy inwestycjami a długością cyklu koniunktury gospodarczej Na gruncie falsyfikacjonizmu Badacz-ekonomista poszukuje takiego cyklu koniunktury oraz inwestycji, dla którego funkcja X nie zachodzi Istotą odkrycia naukowego jest logiczne wyjaśnienie, dlaczego nie udało się sfalsyfikować funkcji X, czyli zrozumienie zjawiska, które ta funkcja opisuje (c) W. Cellary 2009, slajd 15

16 Odkrycie naukowe Odkryciem naukowym nie jest sfalsyfikowanie hipotezy, tylko jej obrona przed sfalsyfikowaniem Odkrycie naukowe ma charakter pozytywny (c) W. Cellary 2009, slajd 16

17 (c) W. Cellary 2009, slajd 17 Przykładowe błędy metodologiczne

18 Falsyfikacja (negatywna weryfikacja) hipotezy nie wystarcza do doktoratu Dowód przez sprowadzenie do absurdu Hipoteza: Długość cyklu koniunktury gospodarczej zależy od faz księżyca Falsyfikacja/Negatywna weryfikacja: Ponieważ cykle koniunktury są zmienne, a fazy księżyca stałe, to nie stwierdzono zależności Wniosek: Poproszę o nadanie mi stopnia doktora, bo sfalsyfikowałem/zweryfikowałem hipotezę Absurd! (c) W. Cellary 2009, slajd 18

19 Obrona przed falsyfikacją (pozytywna weryfikacja) negatywnej hipotezy nie wystarcza do doktoratu Dowód przez sprowadzenie do absurdu Hipoteza: Długość cyklu koniunktury gospodarczej nie zależy od faz księżyca Obrona przed falsyfikacją/pozytywna weryfikacja: Ponieważ cykle koniunktury są zmienne, a fazy księżyca stałe, faktycznie nie stwierdzono zależności Wniosek: Poproszę o nadanie mi stopnia doktora, bo obroniłem przed sfalsyfikowaniem/ /zweryfikowałem hipotezę Absurd! (c) W. Cellary 2009, slajd 19

20 Hipoteza oczywista lub tautologia nie wystarcza do doktoratu Dowód przez sprowadzenie do absurdu Hipoteza: Telefon służy głównie do telefonowania Weryfikacja: Przeprowadziliśmy ankietę wśród klientów telekomunikacji i 95% stwierdziło, że telefon głównie używają do telefonowania Falsyfikacja: Przeprowadziliśmy ankietę pytając: czy telefon służy do tłuczenia orzechów 97% nie; czy telefon służy do podgrzewania zupy 99% nie; itd. Wniosek: Poproszę o nadanie mi stopnia doktora, bo zweryfikowałem / obroniłem przed sfalsyfikowaniem hipotezę Absurd! (c) W. Cellary 2009, slajd 20

21 Błędnie sformułowana hipoteza z niezdefiniowaną stroną twierdzenia Dowód przez sprowadzenie do absurdu Hipoteza: Rozwój gospodarczy zależy od krasnoludków Weryfikacja: Pomimo usilnych badań, w tym ankietowych, nie stwierdzono istnienia krasnoludków, a zatem rozwój gospodarczy od nich nie zależy Falsyfikacja: Pomimo usilnych badań, w tym ankietowych, nie stwierdzono istnienia krasnoludków, a zatem nie udało się sfalsyfikować tej hipotezy Wniosek: Wynik zależny od metodologii naukowej Absurd! (c) W. Cellary 2009, slajd 21

22 Badania a badania Badania marketingowe nie są badaniami naukowymi Zbadanie stanu gospodarki (sektora gospodarki, grupy przedsiębiorstw) nie jest badaniem naukowym Te badania mają na celu opis stanu, a nie odkrycie praw (c) W. Cellary 2009, slajd 22

23 Odkrycie a odkrycie Odkrycie geograficzne nie jest odkryciem naukowym Odkrycie (poznanie) tajemnicy handlowej nie jest odkryciem naukowym Odkrycie czegoś, o czym nie wiedzą ignoranci, a wiedzą specjaliści, nie jest odkryciem naukowym Odkrycie naukowe musi mieć cechę uniwersalności (c) W. Cellary 2009, slajd 23

24 (c) W. Cellary 2009, slajd 24 Dotychczasowe rozważania dotyczą ekonomii, ale nie nauki o zarządzaniu (ani informatyki)

25 Tożsamość nauki o zarządzaniu Nie podaję w wątpliwość, że nauka o zarządzaniu jest nauką, tylko pytam o jej tożsamość czyli Jakie są granice nauki o zarządzaniu? (c) W. Cellary 2009, slajd 25

26 GRANICA GRANICA GRANICA Gdzie są granice? To co poza granicami nie jest nieważne, to tylko nie jest nauką o zarządzaniu Dyscyplina: ekonomia Dyscyplina: nauka o zarządzaniu GRANICA GRANICA GRANICA Publicystyka GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA Praktyka, czyli zastosowanie nauki (c) W. Cellary 2009, slajd 26

27 GRANICA GRANICA GRANICA Gdzie są granice? To co poza granicami nie jest nieważne, to tylko nie jest nauką informatyką Zastosowanie: informatyki w innych naukach Dyscyplina: informatyka GRANICA GRANICA GRANICA Publicystyka GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA (c) W. Cellary 2009, slajd 27 Zastosowanie informatyki w praktyce, czyli wytwarzanie oprogramowania

28 Interdyscyplinarność Przypadek pierwszy: pewna dyscyplina naukowa wymaga wypracowania nowej metody informatycznej taka metoda jest wynikiem naukowym w informatyce Przypadek drugi: użycie znanej metody informatycznej (narzędzia) w innej dyscyplinie naukowej nie stanowi to wyniku naukowego w informatyce może przyczynić się do dokonania odkrycia w tej innej dyscyplinie naukowej Syndrom najlepszego koszykarza wśród lekarzy i najlepszego lekarza wśród koszykarzy (c) W. Cellary 2009, slajd 28

29 Nauki i wyniki Nauki odkrywcze bierne: ich celem jest odkrywanie praw rzeczywistości nauki przyrodnicze ekonomia wyniki poznawcze wyniki metodyczne, które służą osiągnięciu wyników poznawczych Nauki twórcze aktywne: ich celem jest tworzenie nowej rzeczywistości nauki techniczne nauka o zarządzaniu wyniki metodyczne tu nie ma wyników poznawczych (c) W. Cellary 2009, slajd 29

30 GRANICA GRANICA GRANICA Co jest gdzie Dyscyplina: ekonomia Nowe prawa ekonomii Dyscyplina: nauka o zarządzaniu Nowe metody zarządzania GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA Publicystyka Opisy gospodarki, przedsiębiorstw Praktyka, czyli zastosowanie nauki Zastosowanie metod zarządzania ekspertyzy (c) W. Cellary 2009, slajd 30

31 GRANICA GRANICA GRANICA Co jest gdzie Zastosowanie informatyki w innych naukach Narzędzia do odkryć w innych dyscyplinach Dyscyplina: informatyka Nowe metody informatyczne GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA GRANICA Publicystyka Opisy zastosowań informatyki Praktyka, czyli zastosowanie nauki Oprogramowanie (c) W. Cellary 2009, slajd 31

32 Matematyka a informatyka Matematyka jest nauką odkrywczą, która nie ma odpowiednika w naukach twórczych a Informatyka jest nauką twórczą, która nie ma odpowiednika w naukach odkrywczych (c) W. Cellary 2009, slajd 32

33 Środki wyrazu Środkiem wyrazu matematyki jest: równanie a środkiem wyrazu informatyki jest algorytm Te środki wyrazu są co do swej istoty odmienne (c) W. Cellary 2009, slajd 33

34 Nauka versus zastosowanie wyników nauki Ekonomia Polityka gospodarcza Nauka o zarządzaniu Zarządzanie Nauka informatyka Stosowanie informatyki Konieczne jest określenie dolnej granicy nauki (c) W. Cellary 2009, slajd 34

35 Dolna granica nauki Ekonomia Wynikiem naukowym w ekonomii jest odkrycie praw rządzących gospodarką (fragmentem gospodarki) Poprawność odkrytych praw można wykazać badając stany gospodarki Natomiast nie jest nauką samo stwierdzenie stanu w jakim jest (była) gospodarka (c) W. Cellary 2009, slajd 35

36 Przykład Fizyka Odkrycie prawa grawitacji przez Newtona jest wynikiem naukowym w fizyce Odkrycie ile czasu jabłko spadało z drzewa nie jest odkryciem naukowym Ekonomia Odkrycie krzywej Philipsa jest wynikiem naukowym w ekonomii Odkrycie jaka była inflacja w pewnym okresie czasu nie jest odkryciem naukowym (c) W. Cellary 2009, slajd 36

37 Dolna granica nauki Nauka o zarządzaniu Wynikiem naukowym w nauce o zarządzaniu jest nowa metoda zarządzania pewną klasą przedsiębiorstw lub przedsięwzięć Poprawność odkrytej metody można wykazać badając lub symulując jej zastosowanie w pewnej grupie przedsiębiorstw Natomiast nie jest nauką zastosowanie znanej metody do nowej grupy przedsiębiorstw (c) W. Cellary 2009, slajd 37

38 Przykład Inżynieria lądowa Odkrycie metody stawiania mostów na gruncie bagnisto-skalistym jest wynikiem naukowym w nauce technicznej jaką jest inżynieria lądowa Postawienie mostu na dowolnym gruncie nie jest odkryciem naukowym Nauka o zarządzaniu Odkrycie metody zarządzania przedsiębiorstwem w warunkach dużej fluktuacji kadr jest wynikiem naukowym w nauce o zarządzaniu Zastosowanie znanej metody w przedsiębiorstwie, w którym wystąpiła duża fluktuacja kadr nie jest odkryciem naukowym (c) W. Cellary 2009, slajd 38

39 Błąd Błędem na gruncie nauk o zarządzaniu jest poszukiwanie wyników poznawczych Na gruncie nauk o zarządzaniu nie ma praw rządzących rzeczywistością, bo rzeczywistość pozostaje do skonstruowania. Są metody konstruowania nowej rzeczywistości. (c) W. Cellary 2009, slajd 39

40 Przykład błędu w nauce o zarządzaniu Stwierdzenie jak ludzie zarządzają pewną klasą przedsiębiorstw lub przedsięwzięć nie jest odkryciem naukowym, bo jest opisem stanu może zatem być tylko punktem wyjścia do opracowania nowej metody zarządzania W przeciwnym razie każda ankieta badania opinii publicznej byłaby automatycznie wynikiem naukowym (c) W. Cellary 2009, slajd 40

41 Analogia W mechanice, jako dziale fizyki, czyli nauk przyrodniczych, odkrywa się prawa statyki Korzystając z tych praw, w inżynierii lądowej jako przedstawicielowi nauk technicznych tworzy się metody budowania mostów Budowanie mostów jest domeną techniki, nie nauki W ekonomii odkrywa się prawa rządzące gospodarką W zgodzie z tymi prawami, w nauce o zarządzaniu tworzy się metody zarządzania przedsiębiorstwami Zarządzanie przedsiębiorstwami jest domeną praktyki gospodarczej, a nie nauki o zarządzaniu (c) W. Cellary 2009, slajd 41

42 Przykłady negatywne Na gruncie nauki technicznej, jaką jest inżynieria lądowa, nikt nie traktuje jako naukowych następujących zagadnień: Rozwój mostów w jakimś województwie w pewnym okresie Badania ankietowe używania mostów przez mieszkańców Statystyki mostów w kraju Wynikiem jest tylko nowa metoda! (c) W. Cellary 2009, slajd 42

43 Przykład negatywny z informatyki Na gruncie nauki technicznej, jaką jest informatyka: napisanie programu (skonstruowanie systemu informatycznego) nie jest wynikiem naukowym Wynikiem jest tylko nowa metoda informatyczna! program (system) może powinien być dowodem na poprawność/jakość nowej metody naukowej (c) W. Cellary 2009, slajd 43

44 (c) W. Cellary 2009, slajd 44 Redakcja rozprawy

45 Cel doktoratu Opracowanie: nowej metody rozwiązania pewnego problemu naukowego lub nowego modelu pewnej rzeczywistości Wykazanie swojej zdolności do samodzielnego prowadzenia własnych badań naukowych Wykazanie się wiedzą z dyscypliny doktorskiej Wykazanie się wiedzą ogólną (c) W. Cellary 2009, slajd 45

46 część oryginalna część nieoryginalna Struktura rozprawy doktorskiej i habilitacyjnej Wstęp Stan wiedzy w dyscyplinie doktoratu/habilitacji Sformułowanie problemu Krytyka dotychczasowych metod rozwiązania problemu Koncepcja nowej metody rozwiązania problemu Prezentacja nowej metody Charakterystyka nowej metody Wnioski Bibliografia (c) W. Cellary 2009, slajd 46

47 Struktura doktoratu/habilitacji Zła struktura rozprawy ma najczęściej na celu ukrycie braku oryginalności wyniku naukowego (c) W. Cellary 2009, slajd 47

48 Długość rozprawy Dwa przysłowia Głupi mówi co wie, mądry wie co mówi Zwięzłość miarą talentu (c) W. Cellary 2009, slajd 48

49 Długość rozprawy Liczba stron nie przechodzi w jakość doktoratu Długi tekst rozprawy ma najczęściej na celu ukrycie braku oryginalnego wyniku naukowego (c) W. Cellary 2009, slajd 49

50 Weryfikacja umiejętności doktoranta/habilitanta Egzaminy doktorskie Obrona doktoratu Kolokwium habilitacyjne Rozprawa nie musi obejmować treści, które są przedmiotem weryfikacji na egzaminach podczas obrony lub na kolokwium Doktorant/habilitant może wiedzieć więcej niż napisze w rozprawie! Nie musi pisać wszystkiego co wie! (c) W. Cellary 2009, slajd 50

51 Czym NIE jest doktorat ani habilitacja? Nie jest opracowaniem tematu, z którego nie wynika co jest oryginalnym wkładem autora Nie jest ekspertyzą, na przykład opracowaniem wyników ankiety (bo to nie jest naukowe) Nie jest zestawieniem faktów, na przykład gospodarczych (bo to nie jest naukowe) Nie jest zastosowaniem znanej metody do nowego zestawu danych lub skonstruowania nowego systemu (bo to nie jest naukowe) Nie jest złamaniem tajemnicy handlowej (bo to nie jest naukowe) (c) W. Cellary 2009, slajd 51

52 Doktorat i habilitacja Doktorat/habilitacja nie jest pamiętnikiem z badań, czyli historią dochodzenia do wyniku naukowego Doktorat/habilitacja jest opisem własnego wyniku naukowego i wykazaniem jego oryginalności (c) W. Cellary 2009, slajd 52

53 Wniosek Nie jest ważne ile doktorant/habilitant namęczył się przy pisaniu rozprawy Jest ważne tylko to, co odkrył Dlatego Jest kwestią etyki samodzielnych pracowników naukowych stawianie wyżej prawdy naukowej co do osiągniętych wyników, niż układów towarzyskich w środowisku profesorskim lub fałszywej litości nad doktorantem/habilitantem, który ciężko pracował, ale niczego oryginalnego nie odkrył (c) W. Cellary 2009, slajd 53

54 Definicja przez negację Kto to jest naukowiec? Jeśli naukowiec nie potrafi przez 10 minut wyjaśnić czternastoletniemu dziecku czym się zajmuje i co odkrył nie jest naukowcem (c) W. Cellary 2009, slajd 54

55 Lista sprawdzająca doktoranta i habilitanta Czy sformułowałeś problem? (Jeśli nie wiesz co badasz, nic nie osiągniesz!) Czy problem jest naukowy? (Jeśli problem nie jest naukowy, nie nadaje się na doktorat ani na habilitację!) Czy problem jest ważny? (Jeśli problem nie jest ważny, to szkoda marnować Twojego czasu!) Jakimi metodami rozwiązywali ten problem inni badacze? Co jest złego w tych metodach? (Jeśli uważasz, że wszystko jest dobrze, to ten problem nie nadaje się na TWÓJ doktorat lub habilitację, bo nie ma w nim dla CIEBIE nic do zrobienia!) Jeśli problem jest nowy, to dlaczego nie można rozwiązać go znanymi metodami? Jaka jest Twoja propozycja metody rozwiązania problemu? Co jest istotą Twojej propozycji? Innymi słowy na czym polega Twoje odkrycie naukowe? Czym Twoja metoda różni się od metod innych badaczy znanych z literatury. Innymi słowy na czym polega oryginalność Twojej metody? Jak udowodnisz, że Twoja metoda jest poprawna i lepsza? (c) W. Cellary 2009, slajd 55

56 Przed startem Zanim zaczniesz pracować nad doktoratem musisz poznać odpowiedź na pytanie: Czym się różni nauka od nie-nauki? Jeśli nie wiesz nawet nie zaczynaj! (c) W. Cellary 2009, slajd 56

57 Osobiste wyznanie Nauka jest bardziej ekscytująca niż seks i hazard razem wzięte To dlatego jestem naukowcem Czego i Państwu życzę Wojciech Cellary (c) W. Cellary 2009, slajd 57

58 (c) W. Cellary 2009, slajd 58 Dziękuję